ÇAĞRILI KONUŞMALAR / KEYNOTES Invited Speeches ... - TPJD

Türkiye Göllerindeki Depolanma Hızı Araştırması ve Yorumu
Nizamettin Kazancı, Koray Koç, Sonay Boyraz
Ankara Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Jeoloji Mühendisliği Bölümü, Ankara
Göller çevre şartlarına duyarlı coğrafya parçalarıdır ve geçmiş iklim kayıtlarının arşivleri olarak
kabul edilir. Buralardaki depolanma üzerinde göl ve drenaj alanının büyüklüğü, iklim durumu,
gölün açık veya kapalı sistemde oluşu, kaynak kayaların litoloji çeşitliliği, tektonik, denizden
yükseklik vb etmenler rol oynar. Türkiye göllerinde bunlardan hangilerinin ne ölçüde tesirli
olduklarını irdelemek üzere, literatürden de yararlanılarak yirmiiki adet eski ve güncel göldeki
depolanma hızı karşılaştırmalı olarak incelenmiştir. Kayıtların kıyıdan uzak, göl ortasına olmalarına
dikkat edilmiştir. Bazı göllerin incelenen tortul kayıtları 0-2 m arası ve kayıt süreleri 0-250 yıl (örn
Ladik, Borabay, Aşağıtepecik, Yeniçağa, Sünnet, Sakarya Akgöl, Gravgaz gölleri), bazıları ise 4-10
m istife ve 1000-7000 yıl arası depolanma süresine sahiptir (örn Manyas, Ulubat, Bafa, Burdur,
Işıklı, Akgöl). Bazı göllerde ise hem tortul kalınlığı hem birikme süresi çok daha uzundur (örn
Gölhisar, Elmalı Karagöl, Van, Konya, Tuzgölü, Pınarbaşı). Göl alanı ve drenaj alanının büyüklüğüne
bakılmaksızın bütün Türkiye göllerinde son 250 yıl içindeki depolanma hızı 1,56 – 7,48 mm/yıl
arasındadır ve çoğunluğunda 2,95 mm/yıl’dan büyük, ortalaması ise 3,5 mm/yıl kadardır. Bu
sonuç değerlendiriliken güncel tortulların önemli ölçüde su içerdiği dikkate alınmalıdır. Su içeriği
karot boyu arttıkça azalmakta, ancak en uzun karotlarda bile % 25’den aşağı düşmemektedir.
Türkiye göllerindeki son 1250 yıl içindeki depolanma hızı 0,64 – 3, 56 mm/yıl, ortalaması ise 1,98
mm/yıl olarak tespit edilmiştir. Günümüzden geriye 5000 yıl içindeki depolanma hızı değerleri
0,30 – 0,91 mm/ yıl arasında, ortalaması ise 0, 56 mm/yıl’dır. Şaşırtıcı şekilde son 10 000 yıl
içindeki (Holosen) değerler bir öncekine benzer olup ortalama 0.58 mm/yıl’dır. Eski göllerdeki
(örn Konya, Sultaniye ve Pınarbaşı) depolanma hızları, göreceli yaşlı ve gölsel taban üzerinde
gelişmiş göllerdekine (örn Tuzgölü, Van, Hotamış) çok yakındır ve 0,05 -0, 39 mm/yıl arasında
tespit edilmiştir. Genel olarak Türkiye göllerindeki depolanma hızı dikkat çekici şekilde yüksektir.
Eski göllerimizde bile 5-39 cm/binyıl arasında ortalama 22 cm/binyıldır ve dünya ortalamasınn
dört, jeolojik kayıtlarda verilenin ise on kat üzerindedir. Bu durum büyük olasılıkla ülkemizde Geç
Kuvaterner’den bu yana tektonizmanın diğer faktörlerden daha etkili olduğunun işaretidir.
Anahtar Kelimeler: Depolanma hızı, Türkiye gölleri, Holosen
66