ÇAĞRILI KONUŞMALAR / KEYNOTES Invited Speeches ... - TPJD

Güncel Işıklı Gölü’nün (Denizli) Tortul Özellikleri ve Jeolojik Evrimi
Sonay Boyraz 1 , Nizamettin Kazancı 1 , M. Tariq İsmael 1 , Salim Öncel 2 , Özden İleri 3 ,
Özlem Makaroğlu 4
1 Ankara Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Jeoloji Mühendisliği Bölümü, Ankara
2 Gebze Yüksek Teknolojisi, Kocaeli
3 Maden Tetkik Arama Genel Müdürlüğü, Ankara
4 İstanbul Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Jeofizik Mühendisliği Bölümü, İstanbul
İklim araştırmaları için en güvenilir veri kaynağı göller ve göl tortullarıdır. Güneybatı Anadolu’nun
Geç Kuvaterner’deki iklim durumu hakkında bilgi elde etmek amacıyla Işıklı Gölü incelenmiş
olup bulgular aşağıda sunulmaktadır. Işıklı Gölü Dinar Grabeninin batı ucunda, Çivril ilçesi
sınırlarında, Büyük Menderes Nehri üzerinde, yaklaşık 65 km2 yüzölçümü olan sığ bir göldür. Göl
içinde Livingstone örnekleyici kullanarak, uzunlukları 1- 5 metre arasında değişen 6 adet sondaj
yapılmıştır. Beklendiği gibi, karotların ilk 2 metresindeki tortullarda su içeriği % 50 civarında olup
gri-yeşil-siyah renklerdedir ve bol bitki kökleri, saz parçaları ve gastropod kavkıları içermektedir. Alt
seviyelerde su içeriği giderek %30 lara düşmekte, kahvemsi-siyah-gri renkli tortullar ardışık olarak
bulunmaktadır. Göl tortulları, çoğunlukla silt ve az olarak da ince kum litolojisindedir (11 -189 µm
arası), ortalama tane boyu 55 µm’dir. Gölün dışa açık olması asılı tanelerin miktarını azaltmıştır.
Litolojik bileşimi kalsit, kuvars, feldispat, baskın mineraller olup daha az oranda dolomit ve
amorf malzeme bulunmaktadır. Kil kapsamı bolluk sırasına göre illit, simektit, kaolinit ve kloritten
ibarettir. Bu sonuçlar, göl tortullarının çevredeki volkanik kayaçların bozunma ürünlerinden çokça
beslendiğini ortaya koymaktadır. Işıklı Gölü’nün manyetik duyarlılık (magnetic susceptibility)
değerleri fazla yorumlanabilir değildir. Genelde organik madde kapsamına uyumlu olarak artar
veya azalır. Göl tortullarının toplam organik madde içeriği %3,2 ile %33.3 arasındadır. Toplam
karbonat miktarı 165 cm’de %0.2 ile en düşük, 355 cm’de ise en yüksek miktara sahiptir ve bu
değerler düşey yöndeki organik madde miktarlarıyla uyumludur. Göl tortullarının yaşlandırılması
AMS-14C ölçümünden elde edilmiş ve buna göre, en uzun karotun (500 cm) yaşı 5455±20 olarak
saptanmıştır. Karotların farklı seviyelerinden elde edilen ölçümlerden hesaplanan sedimantasyon
oranı, 0-200 cm aralığı için 0.88 – 1.26 mm/yıl, 200-500 cm aralığı için 0.7 mm/yıl olup, ortalama
0.91 mm/yıl olarak belirlenmiştir. Bütün bu analizlerin ışığında, göl tortulları, 0-140 cm, 140- 345
cm ve 345-500 cm olarak üç farklı seviyeye ayrılabilir. İlk seviye, gölün son 1260 yıllık döneminde
bataklık halde olduğunu, ikinci seviye 1740 yıl kurak olduğunu, üçüncüsü ise yaklaşık 2544 yıl
bataklık-göl evresi olduğu şeklinde yorumlanmıştır.
Anahtar Kelimeler: Işıklı Gölü, kil mineralojisi, manyetik susebtibilite, iklim, Holosen
64