ÇAĞRILI KONUŞMALAR / KEYNOTES Invited Speeches ... - TPJD

Orta Anadolu’da Orta Eosen İklimsel Değişimlerinin İzotopik ve Jeokimyasal
Kaydı, Türkiye
Faruk Ocakoğlu 1 , Sanem Açıkalın 1 , İsmail Ömer Yılmaz 2 , Celal Erayık 1
1 Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Jeoloji Mühendisliği Bölümü, Eskişehir
2 Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Jeoloji Mühendisliği Bölümü, Ankara
Ankara’nın (Orta Anadolu) 20 km kadar kuzeyinde Orhaniye ve Güvenç köyleri civarında yaklaşık
150 m kalınlıkta bir gölsel istif yüzeyler. İstif, Güvenç köyü doğusunda genelde ritmik şeylkireçtaşı
ardalanmasından oluşur. Yüksek hassasiyetli bir kesit ile alınan örneklerin izotopik ve
jeokimyasal incelemesi istifin çökelimi sırasındaki iklimsel ve limnolojik koşulların anlaşılmasına
olanak sağlamıştır. Tabaka kalınlıklarının spektral analizi 8.2 m ve 16.1 m’de sırasıyla yalpalanma
(presizyon) ve eğiklik (oblikite) bantlarına karşılık gelebilecek anlamlı çevrimleri ortaya çıkarmıştır.
Bu bulguya ek olarak gölsel istifi üzerleyen Lütesiyen denizel istifindeki bentik foraminifer
biyozonlarından yararlanılarak gölsel istifin Lütesiyen döneminde 44.53 Ma ile 44.1 Ma arasında
430 ka’da çökeldiği belirlenmiştir. Örneklerin izotopik analizi δ18O ve δ13C arasında yüksek bir
korelasyonun olduğunu; karbonat seviyelerinin şeyl seviyelerine göre daha yüksek δ18O (>-3
permil) ve δ13C konsantrasyonuna sahip olduğunu göstermektedir. Ayrıca istifin yukarısına doğru
δ18O ‘deki azalma eğilimi tipiktir. İndirgen koşulları anlatan Co, V, Ni, Mn ve Zn elementlerinin
konsantrasyonu karbonatlarda çoğunlukla yüksek iken şeyllerde düşüktür. İncelemeler istifin
üst yarısının bu elementler açısından alta göre daha fakir olduğunu göstermektedir. Çökelim
sırasında kaynak bölgedeki ayrışma şiddetini yansıtan Na 2 O/Al 2 O 3 , Na 2 O/TiO 2 ve Na 2 O/K 2 O
oranları genel olarak karbonatlar için daha yüksek değerler sunmaktadır. Burada da, istifin üst
yarısının alta göre daha nemli/sıcak (?) koşullarda oluştuğunu gösteren düşük elementer oranlar
mevcuttur. Bunu destekleyen izotoplardaki genel eğilim δ13C izotop değerlerinin istifin alt yarı
kısmında pozitif 5,6 ‰ sapma göstermesi ve üst yarısında da negatif sapma göstermesidir. Bu da
organik üretimde sırası ile azalma ve artma olarak yorumlanmıştır. Özetlenen bu ön bulgulara
göre Orta Eosen İklimsel Optimumu’nda oluşan Güvenç yöresi gölsel istifinin gelişiminde
astronomik çevrimler rol oynamışa benzemektedir. Olasılıkla bu yüzden Güvenç δ18O kaydı
bu dönemin küresel şablonlarına benzerlik sunmaktadır. İstifin karbonat araseviyeleri kurak ve
soğuk dönemlerde oluşurken şeyl-baskın seviyeler ayrışmanın daha yüksek ve göl seviyesinin
daha yüksek olduğu sıcak ve yağışlı dönemlerde oluşmuş olmalıdır.
Anahtar Kelimeler: Gölsel, Lütesiyen, Eosen iklimsel optimumu, izotop, jeokimya
62