ÇAĞRILI KONUŞMALAR / KEYNOTES Invited Speeches ... - TPJD

Suudi Arabistan’ın Kambriyen-Ordovisiyen İstiflerinin Stratigrafik Çatısı ve
Güneydoğu Türkiye (Arap Platformu) ile Karşılaştırılması
Muhittin Şenalp 1 , Nihat Bozdoğan 2
1 Emekli
2 Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı, Araştırma Merkezi, Ankara
Asimetrik bir havza olan Arap Levhası doğuya doğru derinleşen ve Zagros Çarpışma zonunda en
yüksek derinliğe ulaşan büyük bir havzadır.
Paleozoyik istifinin en yaşlı birimi (Erken Kambriyen) Siq Formasyonu olarak bilinir. Alt kısımları
fluvial, üst kısımları ise belirgin bir şekilde denizel ortamlarda çökelmiş, çok kalın, kırmızı renkli
kumtaşlarından oluşur. Orta Kambriyen’de, Arabistan ve Türkiye bölgesel olarak sığ bir denizle
kaplanmış, kırıntılı kayaların aratabakalı olduğu fakat karbonat ağırlıklı bir istif çökelmiştir. Bu istif
Ürdün ve Arabistan’da Burj, GD Anadolu’da Koruk Formasyonu olarak adlandırılmakta olup bir
anahtar seviye özelliğindedir.
Geç Kambriyen’de Arap Kalkanı’nın topografik olarak hızlı bir yükselimi sonucu karbonat
çökelmesi sona ermiş ve Suudi Arabistan, Ürdün ve GD Türkiye’de karasal klastik çökelimi
yeniden başlamıştır. Suudi Arabistan’da, alt kısımları magmatik kayaç çakıllarından oluşan,
kötü boylanmalı bir konglomera ve konglomeratik kumtaşı seviyesi ile başlayan bu istif dereceli
olarak iri-orta taneli, çapraz-tabakalı fluvyal ortamda çökelmiş kumtaşlarına geçer. Bu birimin GD
Türkiye’deki karşılığı Sosink Formasyonu’dur.
Suudi Arabistan’da, Kambriyen ile Alt Ordovisiyen istifleri arasındaki dokanak keskin bir
transgresyon yüzeyi ile çok belirgindir ve bu bölgesel transgresyon Ordovisiyen (Tremadosiyen)
zaman sürecinin başlangıcı olarak tanımlanır ve MFS O10 olarak bilinir.
Suudi Arabistan’ın Alt Ordovisiyen çökelleri belirgin bir uyumsuzluk yüzeyi ile ayrılmıştır. Bu
diskordans Cruziana fosilleri ile belirgin Tremadosiyen denizel çökellerinin büyük bir kısmını
aşındırmıştır. Türkiye’de, bu çökeller Seydişehir Formasyonu olarak bilinir. Bu formasyonun tabanı
bölgesel en Erken Ordovisiyen transgresyonunu temsil eder ve aynı şekilde MFS O10 e karşılık
gelir.
Suudi Arabistan’da, şeyl ve kumtaşı birimlerinden oluşan Orta ve Geç Ordovisiyen yaşlı Qasim
Formasyonu, alttan üste doğru Hanadir, Kahfah, Ra’an ve Quwarah üyelerine bölünmüştür. İstifin
en altındaki Hanadir Şeyl Üyesi’nin tabanı önemli bir bölgesel transgresyon yüzeyidir (MFS O30).
Ra’an Uyesi de tümüyle açık deniz ortamında çökelmiş koyu gri renkli şeyllerden meydana gelmiş
olup, bu birimin tabanı da yine bölgesel bir transgresyon (MFS O40) yüzeyini temsil eder.
Qasim Formasyonu’nun çökelmesinden sonra, bugünkü Suudi Arabistan ve Arap Kıtası üzerindeki
diğer ülkeler Ordovisiyen sonu (Aşgiliyen sonu) Gondwana buzullaşmasından etkilenmiştir.
Qasim ve daha yaşlı formasyonlar daha sonra Zarqa ve Sarah formasyonlarının doldurduğu buzul
vadileri tarafindan derin bir sekilde aşındırılmıştır. Güneydoğu Türkiye’de bu çökellerin eşdeğeri
Orta ve Geç Ordovisiyen yaşlı Bedinan Formasyonu olup dört üyeye ayrılmaktadır.
Anahtar Kelimeler: Suudi Arabistan, GD Türkiye, Arap Plakası, Paleozoyik, stratigrafi, Kambiriyen,
Ordovisiyen
378