ÇAĞRILI KONUŞMALAR / KEYNOTES Invited Speeches ... - TPJD

İki Yönlü Rekabet, Kaynak ve Pazar
Metin Korucu
Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı Genel Müdürlüğü, Arama Daire Başkanlığı, Ankara
Türkiye coğrafi olarak, petrol ve doğal gaz kaynaklarınca zengin Ortadoğu ve Hazar’ın yakınında
yer almaktadır. Sözkonusu bölgelerden halihazırda oldukça önemli miktarlardaki kaynaklar, ilgili
anlaşmaları yapılarak ihraç edilmektedir. Kaynak sahibi bu ülkeler, geride kalan kaynakları için, elde
edecekleri gelirlerin maksimize edilmesi ile ana oyuncularla olan politik ilişkilerinin sürdürülmesi
ikilemini en uygun şekilde dengede tutma gayretiyle, alternatif ihraç rotalarını belirlemek amacıyla
çalışmalarını sürdürmektedirler. Bu kadar önemli kaynağa sahip olan her iki bölge de, ana tüketicilerin,
küresel oyuncuların ve diğer kaynak zengini rakiplerinin yakın ilgi odağındadırlar. Tüketiciler, enerji
güvenliğini, sürekliliğini ve çeşitliliğini koruma uğraşısı içerisindeyken, diğer kaynak zengini rakipler,
üretici olarak güçlü stratejik pozisyonlarını arttırmayı, en azından tüketicilerin enerji bağımlılığı ile ilgili
mevcut statükoyu devam ettirme gayreti içerisindedirler. Bu kapsamda, bölgesel ve küresel oyuncular
arasında ikili ve çoklu görüşmeler devam etmekte olup, sözkonusu görüşmelerle bölgede önemli
politik gelişmelerin olması ve nihayetinde içinde bulunduğumuz on yıl içerisinde, ilgili oyuncuların
stratejilerine paralel olarak kaynakların ihraç rotalarının belirlenmesi beklenmektedir. Türkiye, Avrupa
Topluluğu ve ABD tarafından desteklenen ve Türkiye için önem arz eden “Güney Koridoru”, Hazar
ve Ortadoğu kaynaklarının ihracı için en uygun rotalardan birisidir. Bu kapsamda, çeşitli projelerin
gerçekleştirilmesi amacıyla ilgili taraflar arasında önemli çabalar sarfedilmektedir. Bu projelerin
uygulanabilirlikleri, üretici ülkelerin “upstream” sektöründeki gelişmeler, bölgedeki politik gelişmeler,
diğer üretici rakiplerle olan etkileşimler ve pazar talepleri gibi nedenelerle çok yakından ilgilidir.
Azarbaycan, Türkmenistan, İran ve Irak, Güney Koridoru’na kaynak sağlayabilecek aday ülkeler olup,
toplamda ihtiyaç duyulandan daha fazlasını sağlayabilecek kaynaklara sahiptirler. Ancak, diğerleri ile
karşılaştırıldığında Azerbaycan’da daha fazla gelişme kaydedilmiş olmakla beraber, anılan ülkelerin
her biri için farklı engeller bulunmaktadır. Güney Koridoru kavramını tetiklemekle birlikte, Azerbaycan
kaynaklarının çoğunluğu derin denizden olup, söz konusu iktarların, yapılan hacim hesaplarına göre,
ihtiyacıtek başına karşılayamayacağı muhtemel görülmektedir. Bu nedenle de diğer aday ülkelerden
ilave hacimlerin sağlanmasına ihtiyaç duyulacaktır. Uygulanan ambargo ve politik baskılara ilave
olarak, İran’ın karşı karşıya olduğu engellerden bazıları, yüksek iç tüketim talebi, uzun ve karmaşık
karar süreçleri, yetersiz altyapı ve ihraç kapasitesi, yatırım azlığı ve “Buy-back” modelinin felsefesi
olarak sıralanabilir. Irak ile ilgili engellerden bazıları ise, devam etmekte olan dahili anlaşmazlıklar,
düzenlemeler-bürokratik meseleler, yetersiz altyapı ve ihraç kapasitesi, kaynağının çoğunluğunun
oldukça iddialı petrol sahası geliştirme projelerine bağlı üretilecek olan assosiye gaz olması ve gaz ile
ilgili servis anlaşmalarının doğası olarak özetlenebilir. Uluslararası erişimi bulunmayan Türkmenistan,
her ne kadar son zamanlarda bir ölçüye kadar tekrar arttırmış olsa da, üretiminin daha da fazla
arttırılabilmesi için upstream sektöründe oldukça önemli miktarlarda yatırımların ve çalışmaların
yapılmasına ihtiyaç duymaktadır. Batıdaki kaynakların doğudakilere göre sınırlı ve ilave kaynağın arama
çalışmalarındaki başarıya bağlı olması nedeniyle, Türkmenistan’ın doğusundaki sahaların batısına
gaz boru hattıyla bağlanmasına ihtiyaç vardır. Hazarı çevreleyen ülkeler arasındaki paylaşım ile ilgili
anlaşmazlıklar, mali terimlerin cazibesindeki kısıtlar, komşuları ile ilgili etkileşimlerin dengelenmesi
gibi konuların Türkmenistan tarafından çözülmesi beklenmektedir. Bölgede Türkiye’ye ve daha da
batıya ihraç edilmesine yetecek kadar gaz bulunduğu aşikardır. Yukarıda bahsedilen engeller de
göz önünde tutularak, kaynakların bulunduğu ülkelere erken giren(ler)in daha fazla kaynağa erişim
güvencesi sağlanırken, daha sonra giren(ler) için fazla kaynak kalmaması kuvvetle muhtemeldir.
Ancak, madalyonun diğer yüzü, talebin sonsuz olmadığını, kaynaklarını erken ulaştıran ülke(ler)in
pazardan daha fazla pay alacağını ve bunun getirilerinden faydalanacağını, diğerlerinin ise kaynaklarını
değerlendirmek için bir süre daha beklemesi veya başka çözüm(ler) bulması gerektiğini söylemektedir.
İki yönlü rekabet dengesi göz önünde tutularak, uluslararası gaz ihraç projelerinin gerçekleştirilmesi
için gerekli olan kritik süreçlerin zamanlaması ve programlanması her iki taraf için de büyük önem
arzetmekte olup, taraflar bu hassas dengeyi dikkatlice değerlendirmeli ve stratejilerini bu kapsamda
geliştirmelidirler.
Anahtar Kelimeler: Türkiye, Azerbaycan, Türkmenistan, İran, Irak, Enerji, Doğal Gaz
256