ÇAĞRILI KONUŞMALAR / KEYNOTES Invited Speeches ... - TPJD

Dodan Sahası (Güneydoğu Anadolu-Türkiye) Karbondioksit ve Hidrojen Sülfür
Gazlarının Kökeni
Hakan Hoşgörmez 1 , Esra İlhan Sungur 2 , İsmail Bahtiyar 3 , Cengiz Soylu 4 ,
Nihal Doğruöz Güngör 2 , Ayşin Çotuk 2
1 İstanbul Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Jeoloji Mühendisliği Bölümü, İstanbul
2 Istanbul Üniversitesi, Fen Fakültesi, Biyoloji Bölümü, Temel ve Endüstriyel Mikrobiyoloji
Anabilim Dalı, İstanbul
3 Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı, Arama Arama Daire Başkanlığı, Ankara
4 Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı, Yurtdışı Projeler Daire Başkanlığı, Ankara
Türkiye’nin petrol üretiminin tamamına yakını Güneydoğu Anadolu bölgesinde yer alan irili ufaklı
petrol sahalarından yapılmaktadır. Üretilen petroller kökensel açıdan büyük ölçüde Orta Doğu
petrolleri ile örtüşmektedir. Bölgede petrol üretimi yanında önemli ölçüde doğal gaz üretimi de
yapılmaktadır. Petrol ve doğal gaz üretilen bazı sahalarda bu ürünlerin yanı sıra önemli oranda
karbondioksit, daha az oranda ise hidrojen sülfür üretilmektedir. Üretilen karbondioksit yörede
önemli rezervlere sahip ağır petrollerin ikincil üretiminde kullanılmakta iken, hidrojen sülfür ise
sorun olarak gözlenmektedir. Siirt ilçesi yakınlarında bulunan Dodan sahası ise karbondioksit,
hidrojen sülfür ve bir miktar da hidrokarbon gazlarının üretildiği bir sahadır. Dodan sahasındaki
karbondioksit rezervlerinin kısıtlılığı bölgede yeni karbondioksit rezervlerinin tespitini ve
aranmasını gerektirmektedir. Tabiki bu arama faaliyetlerini doğru yönlendirmek için gazların
kökeninin doğru anlaşılması önemlidir. Petrol üretimi yapılan diğer sahalara benzer olarak
Dodan sahasında da Garzan Formasyonu ve Mardin Grubu’nun karbonat kayaları rezervuar
özelliğinde olup, üretim bu formasyonlardan yapılmaktadır. Bu çalışmanın amacı Dodan
sahasındaki farklı kuyu ve rezervuarlardan alınan karbondioksit ve hidrojen sülfür gazlarının
molekül ve izotop bileşimlerine göre kökenlerinin belirlenmesi ve aramacılığa ışık tutulmasıdır.
Dodan sahasındaki gazlar, % 83–95 karbondioksit, % 1–4,5 hidrokarbon, % 0–1,5 hidrojen
sülfür içermektedir. Karbondioksitlerin izotop bileşimleri d13CCO2 -2.8 ‰ ile -1.5 ‰ arasında
değişirken, hidrojen sülfürlerin izotop bileşimleri d34SH2S 11.9 ‰ ile 13.4 ‰ olarak belirlenmiştir.
Karbondioksitin karbon izotop değerleri bu gazların abiyojenik kökenli ve bir kireçtaşı kaynağından
oluşabileceğini göstermektedir. Hidrojen sülfür gazının sülfür izotop değerleri de farklı jeolojik
zaman dilimlerinde bakteriyel sülfür indirgenmesi (BSR) ve termokimyasal sülfür indirgenmesi ile
(TSR) oluşabileceklerine işaret etmektedir.
Anahtar Kelimeler: Gaz jeokimyasi, karbondioksit, hidrojen sülfür, köken, oluşum mekanizması
170