The Ethnicity of the Sea Peoples - RePub - Erasmus Universiteit ...
The Ethnicity of the Sea Peoples - RePub - Erasmus Universiteit ...
The Ethnicity of the Sea Peoples - RePub - Erasmus Universiteit ...
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
NEDERLANDSE SAMENVATTING: DE ETNICITEIT VAN DE<br />
ZEEVOLKEN<br />
De episode van de Zeevolken aan het eind van de<br />
Bronstijd leidt tot de val, dan wel de verzwakking, van de<br />
grote rijken in het Nabije Oosten zoals dat van de<br />
Hettieten en de Egyptenaren. Tevens betekent het een<br />
keerpunt in de historie, als gevolg waarvan het economische<br />
en politieke centrum uiteindelijk wordt verlegd<br />
van het Nabije Oosten naar de centraal Mediterrane regio.<br />
De centrale vraag in het onderhavige onderzoek is in<br />
hoeverre de Zeevolken uit coherente etnische groepen<br />
bestaan. Alvorens deze vraag te kunnen beantwoorden,<br />
dienen we ons af te vragen: wat is etniciteit en wie waren<br />
de Zeevolken?<br />
Voor het begrip etniciteit bestaan mooie moderne definities,<br />
maar de belangrijkste kenmerken worden in al<br />
hun eenvoud opgesomd in een passage uit Herodotos’<br />
Historiën. Daarin laat Herodotos de A<strong>the</strong>ners aan de vooravond<br />
van de Perzische inval in Griekenland van 480<br />
voor Christus de Spartaanse gezanten, die bezorgd zijn<br />
voor een A<strong>the</strong>ens vergelijk met de Perzen, als volgt antwoorden:<br />
“Dat de Lakedaimoniërs bang zijn, dat wij met de<br />
barbaren een overeenkomst sluiten, is volkomen begrijpelijk.<br />
Maar gij blijkt de gezindheid der A<strong>the</strong>ners<br />
wel bijzonder slecht te kennen, dat gij u daarover<br />
zorgen maakt, want nergens ter wereld bestaat er<br />
zoveel goud en er bestaat geen land, hoezeer het in<br />
schoonheid en voortreffelijkheid ook alle andere<br />
mag overtreffen, dat wij het zouden willen aannemen<br />
als prijs voor Perzische gezindheid en onderwerping<br />
van Griekenland. Er zijn immers vele<br />
belangrijke redenen, die ons, zelfs al wilden we het,<br />
daarvan zouden weerhouden: (…) de bloed- en taalverwantschap<br />
van het Griekse volk, de gemeenschappelijke<br />
heiligdommen der goden en<br />
<strong>of</strong>ferplechtigheden en onze gelijksoortige zeden<br />
(…).” (Herodotos, Historiën VIII, 144, vertaling<br />
Onno Damsté)<br />
De vier kenmerken van etniciteit die hier worden<br />
opgesomd zijn: verwantschap in bloed <strong>of</strong> gezamenlijke<br />
herkomst, verwantschap in taal, religie en zeden.<br />
163<br />
Het bepalen van een etnische identiteit aan de hand<br />
van deze vier indicia kan in de moderne tijd vrij gemakkelijk<br />
plaatsvinden, omdat er voldoende informatie is en wij<br />
in de meeste gevallen de mensen die het betreft ook zelf<br />
nog kunnen vragen wat ze er van vinden. Als we een teruggaan<br />
in de tijd, echter, valt deze laatste mogelijkheid al<br />
snel weg. In het geval van de Zeevolken, wier activiteiten<br />
voornamelijk aan het eind van de Bronstijd gesitueerd zijn<br />
(ca. 1200 voor Christus), wordt het bepalen van etnische<br />
identiteiten nog verder bemoeilijkt omdat we ons niet<br />
meer in de historische periode bevinden, maar in de protohistorie.<br />
Dit betekent dat er geen contemporaine geschiedwerken<br />
zijn overgeleverd, zoals dat van de vader<br />
van de geschiedenis, Herodotos, over de Perzische oorlogen<br />
<strong>of</strong> Thucidydes over de Peloponnesische oorlog, maar<br />
dat wij ons moeten behelpen met literaire overleveringen<br />
uit de historische periode die lijken terug te verwijzen<br />
naar de Bronstijd. Voorzover er in deze periode al culturen<br />
bestaan die een vorm van schrift kennen, zoals Egypte<br />
met zijn hierogliefen en het Nabije Oosten met zijn cuneiform,<br />
kunnen we deze informatie aanvullen met die van<br />
de contemporaine inscripties, die echter vaak van propagandistische<br />
aard zijn. Tenslotte, beschikken we voor de<br />
protohistorische periode nog over de archeologische resten<br />
die door opgravingen aan het licht zijn gekomen en als<br />
het ware een gestold surrogaat voor ons historische begrip<br />
cultuur leveren, namelijk de materiële cultuur.<br />
Om kort te gaan: voor de periode van de Late Bronstijd<br />
zullen we ons onderzoek naar etniciteit moeten verrichten<br />
met behulp van een aangepaste protohistorische<br />
methode, waarin informatie over gezamenlijke herkomst<br />
en verwantschap in taal, religie en zeden van de Zeevolken<br />
voor zover mogelijk wordt ontleend aan latere my<strong>the</strong>s<br />
en sagen, epigrafische bronnen en de resten van materiële<br />
culturen. Bij deze methode wordt aangenomen dat een<br />
ethnische groep kan worden geïdentificeerd daar waar<br />
bijvoorbeeld een bepaalde taalgroep en een bepaalde materiële<br />
cultuur met elkaar overlappen (zie figuur 1b). Of<br />
dit juist is, kan nooit op waterdichte wijze worden bewezen:<br />
wij kunnen de betreffende mensen niet meer vragen<br />
<strong>of</strong> zij zich inderdaad allemaal als leden van een etnische<br />
identiteit beschouwen. In principe is het mogelijk dat er<br />
mensen zijn die tot dezelfde taalgroep behoren en dezelfde<br />
materiële cultuur hebben, maar zich toch tot een