The Fifth International Symposium on Traditional Polyphony ...

The Fifth International Symposium on Traditional Polyphony ... The Fifth International Symposium on Traditional Polyphony ...

06.05.2013 Views

134 natalia zumbaZe, qeTevan maTiaSvili gamocemebic miuwvdomelia), am uaRresad saintereso sakiTxze muSaoba mJRerma musikalurma masalam gagvabedina. amjerad SemovifargleT Cven mier SerCeuli Crdilokavkasiuri da qar– Tuli sasimRero da sakravieri nimuSebis msgavseba-gansxvavebis faqtebis aRniSvniT; savara– udo urTierTgavlenebis axsna Cvens amocanas scildeba. audioalbomSi Sesuli Canawerebidan sagangebod gamovyaviT Cerqezuli, yaraCauli da afxazuri nimuSebis is nawili, romelic met-naklebad exmianeba qarTul musikalur kultu– ras 3 . Cerqezul-yaraCaulSi aseTi aRmoCnda umTavresad orxmiani simRerebi martivi, ZiriTa– dad sam an oTxsafexuriani, gamokveTili harmoniuli funqciis mqone baniT eJu. Cerqezuli simRerebi musikaluri parametrebiT reCitaciul, sacekvaos, Selocvisa da akvnis tipis simRerebad davajgufeT. I jgufSi Semavali haTxis Ze mhameTi da goSaRaRi 4 ver– baluri teqstiT sagmiro-epikuri simRerebia. haTxis Ze mhameTi sawyisi intonaciiT, reCitaci– uli tipis melodiiT, burdonuli baniTa da xmaTa koordinaciiT aRmosavlurqarTul (ka– xur) RvTis karze saTqmel iavnanebTan da (ufro naklebad) baniT tirilebTan asocirdeba (audiomag. 1, 2). baniT tirilebsve hgavs goSaRaRic, Tumca orive Cerqezul simReras qar– Tulisgan gansxvavebuli banis formula aqvs: qarTulSi reCitaciuli tipis melodia, ro– gorc wesi, mxolod ori funqciis mqone banis partiiT aris Tanxlebuli. mniSvnelovan sxvaobas warmoqmnis banSi VI safexuris I-Si gadawyvetac, rac zogadad qarTulisTvis prin– cipulad ucxoa _ aq VI safexuri centralur tonSi VII-is gavliT gadadis (winaswar aRv– niSnavT, rom banis aseTi moZraoba (VI-I) damaxasiaTebelia yaraCauli simRerebisTvisac) (audiomag. 3, 4). sacekvaos tipis simRerebi, rogorc wesi, baniT iwyeba. isini axlos dgas amave tipis da– savlurqarTul orxmian nimuSebTan, kerZod: hangiT, aRnagobiT, banis ZiriTadi samsafexu– riani formuliTa da saxumaro xasiaTiT simRera xuJe 5 hgavs 1965 wels leCxumSi Caweril Cagunas. Cerqezul nimuSs qarTulisgan ganasxvavebs samwiladi metri (qarTulSi orwila– doba gvxvdeba). xuJe mogvagonebs agreTve SavSur Caqunas da vodelias (audiomag. 5-7). patar– Zlis simRera aRnagobiTa da Sorisdebulebze agebuli banis formuliT sakmaod hgavs ara marto dasavlur, aramed aRmosavlurqarTul sacekvaoebsac, Tumca wina simRerasTan Se– darebiT hangiT qarTulisgan ufro gansxvavdeba. igi aseve SeiZleba SevadaroT SavSur sa– cekvaoebs: faTikos, raSo reras da vorsa da varadas (romlebsac ufro ganviTarebuli bani aqvs). saxumaro Sagirei 6 uaxlovdeba megrul Cagunas, hariras, SavSur da, zogadad, qarTul saxumaro sacekvao simRerebs. aRsaniSnavia, rom Cerqezuli sacekvaos tipis simRerebi srul– deba dasartyami sakraviT _ fxawCiT, romelsac qarTul sacekvao simRerebSi taSi cvlis. qarTulTan mimarTebiT erTxmiani simRerebic sainteresoa. Selocvis tipis hanceguaSe (wvimis moyvanis simRera gvalvis dros), romelsac mamakacebi unisonurad asruleben, Cer– qezTa sasimRero Janrebs Soris erT-erTi yvelaze Zveli, saritualo Janris nimuSia 7 . daRma– vali tipis mcirediapazoniani (kvartis) intonaciiT igi amave funqciis mqone (gvalvis an avdris SemTxvevaSi saTqmel) qarTul orxmian kviriolas waagavs, romelic 1946 wels sofel ecerSia Cawerili (mag. 1, audiomag. 8). svanuri simReris socialuri funqcia, intonaciis SelocviTi xasiaTi da kvartis gabatonebuli xmovaneba mis Camwers, S. aslaniSvils afiq– rebinebs, rom igi `uZvelesi drois orxmianobis naSTia~ (aslaniSvili, 1954: 30). hanceguaSe aseve mogvagonebs raWuli frinvelis dasaWeris _ miTvla leonaze da aWaruli amindis marTvis (l)azarikos Selocvis tipis hangebs bavSvTa repertuaridan (mag. 2, audiomag. 9).

kavkasiel xalxTa mravalxmianoba da misi mimarTeba qarTulTan (audioalbomis _ kavkasiel xalxTa musika Tbilisis saxelmwifo konservatoriis fonoarqividan _ mixedviT) 135 saavtoro akvnis simRerisadmi (avtori _ m. ordoyva) Cveni interesi gamoiwvia misma siax– lovem tradiciul Cerqezul nanebTan (mag. 3). am nimuSs paraleli eZebneba dasavlurqarTul (svanur da aWarul) nanebTan. yoveli muxlis dasasruls tradiciuli dasaZinebeli Seloc– viTi sityva lau-lau-lau qarTul nanas, naninas, nanilas Seesabameba. muxlebis damabolo– vebeli sakadanso saqcevis analogiuri saqcevi gvxvdeba svanur WuniriT Tanxlebul nanaSic, 1932 wels sofel didaWaraSi Cawerili aWaruli nana ki mTlianad am saqcevzea agebuli; Tumca orive nimuSis kilouri konteqsti gansxvavdeba Cerqezulisgan (audiomag. 10, 11). CerqezTa mravalxmiani azrovnebis dasturia mravalxmiani simReris erT xmaze Sesru– lebis faqtic. amis magaliTia simRera haCTuyva 8 : erTi kacis mier namRer hangSi banebis saTq– meli safexurebis (mocemul SemTxvevaSi VII-isa da VI-is) gamoyeneba Cvens sasimRero kultu– raSi farTod gavrcelebuli movlenaa. am niSniT haCTuyva sxvadasxva Janris qarTul nimu– Sebs uaxlovdeba (audiomag. 12, 13) 9 . Cerqezul-qarTuli paralelebi sakravier musikaSic iCens Tavs. sagangebod gamovarCieT saweso sacekvao uji 10 (sruldeba garmonsa da dasartyam sakravebze _ dairasa da fxawCze). gansxvavebuli tempis miuxedavad, igi sawyisi hangiT pirdapir mogvagonebs aRmosavlurqarTul (qarTlur) patara garmonze (wiko-wikoze) dasakravebs (audiomag. 14, 15). maTi analogiuria 1954 wels dasavleT saqarTveloSi, imereTSi Cawerili saxumaroc, romelic garmonsa da dolze sruldeba (audiomag. 16). yaraCaul fonoCanawerebSi gamovarCieT 3 simRera. pirveli _ aCeis Ze aCemezi _ axlos dgas amave, reCitaciuli tipis Cerqezul simRerebTan (goSaRaRi, haTxis Ze mhameTi) da gark– veulad, Soreulad emsgavseba qarTul burdonul baniT tirilebs. Cerqezuls hgavs banis formulac (audiomag. 17). `qarTuli logikisTvis misaRebi~ burdonuli (Tumca wina simRe– rasTan SedarebiT ganviTarebuli) baniT yuradRebas iqcevs meore nimuSic, tanjva. terciiT daSorebuli erTi da imave funqciis safexurebis harmoniuli urTierTSenacvleba qarTu– lisTvisac damaxasiaTebelia, magram rigi musikaluri parametrebi am ori kulturis nimu– SebSi gansxvavebul suraTs qmnis. momdevno simRera grZeli Rameebi da mokle dReebi Cve– ni musikaluri tradiciisTvis ucxo, oqtavuri baniT gamoirCeva (oqtavis zeda bgeris Camo– SorebiT es nimuSi qarTuls miuaxlovdeboda). qarTulTan asocirdeba yaraCauli sakravieri hangic saqorwilo sacekvao (Toi), rome– lic garmonsa da dasartyam sakrav xarsze sruldeba. mis bolo nawilSi aSkaraa msgavseba dasavlurqarTul sacekvaoebTan, kerZod, raWul oRro-CoRrosTan (audiomag. 18, 19). qarTul xalxur simRera-dasakravebTan da maT SemsruleblobasTan Cerqezul-yaraCa– uls aaxloebs rigi niSanTvisebebi: melodiis daRmavali tipi (CerqezulSi sakmaod ganviTa– rebuli da SeniRbuli), Ria bgeriT mRera, namReris amaRleba, zeda xmis solod Sesruleba, uteqsto mRera _ Sorisdebulebi da xmovnebi banSi, glosolaliebi yaraCaulSi (ri, rai, ri– ra, rirai, rara, rarira, riraida, rirarada, rav, rauri, raSa, raSi, nanina, ninava _ qarTu– lisgan gansxvavebiT, isini zeda xmaSi, simReris I muxlSi gamoiyeneba; aseT nimuSebSi azrob– rivi mniSvnelobis mqone verbaluri teqsti momdevno muxlidan iwyeba _ I muxli simReris erTgvar Sesavlad warmogvidgeba. glosolaliebi solistis partiaSi CerqezulSi praqti– kulad ar gvxvdeba). afxazur CanawerebSi gamovarCieT cxra nimuSi. Selocvis tipis simRerebs mivakuTvneT ori orxmiani saweso simRera: wyalSi damxrCvalis sulis dabruneba da nadirobis simRera

134<br />

natalia zumbaZe, qeTevan maTiaSvili<br />

gamocemebic miuwvdomelia), am uaRresad saintereso sakiTxze muSaoba mJRerma musikalurma<br />

masalam gagvabedina. amjerad SemovifargleT Cven mier SerCeuli Crdilokavkasiuri da qar–<br />

Tuli sasimRero da sakravieri nimuSebis msgavseba-gansxvavebis faqtebis aRniSvniT; savara–<br />

udo urTierTgavlenebis axsna Cvens amocanas scildeba.<br />

audioalbomSi Sesuli Canawerebidan sagangebod gamovyaviT Cerqezuli, yaraCauli da<br />

afxazuri nimuSebis is nawili, romelic met-naklebad exmianeba qarTul musikalur kultu–<br />

ras 3 . Cerqezul-yaraCaulSi aseTi aRmoCnda umTavresad orxmiani simRerebi martivi, ZiriTa–<br />

dad sam an oTxsafexuriani, gamokveTili harm<strong>on</strong>iuli funqciis mq<strong>on</strong>e baniT eJu.<br />

Cerqezuli simRerebi musikaluri parametrebiT reCitaciul, sacekvaos, Selocvisa da<br />

akvnis tipis simRerebad davajgufeT. I jgufSi Semavali haTxis Ze mhameTi da goSaRaRi 4 ver–<br />

baluri teqstiT sagmiro-epikuri simRerebia. haTxis Ze mhameTi sawyisi int<strong>on</strong>aciiT, reCitaci–<br />

uli tipis melodiiT, burd<strong>on</strong>uli baniTa da xmaTa koordinaciiT aRmosavlurqarTul (ka–<br />

xur) RvTis karze saTqmel iavnanebTan da (ufro naklebad) baniT tirilebTan asocirdeba<br />

(audiomag. 1, 2). baniT tirilebsve hgavs goSaRaRic, Tumca orive Cerqezul simReras qar–<br />

Tulisgan gansxvavebuli banis formula aqvs: qarTulSi reCitaciuli tipis melodia, ro–<br />

gorc wesi, mxolod ori funqciis mq<strong>on</strong>e banis partiiT aris Tanxlebuli. mniSvnelovan<br />

sxvaobas warmoqmnis banSi VI safexuris I-Si gadawyvetac, rac zogadad qarTulisTvis prin–<br />

cipulad ucxoa _ aq VI safexuri centralur t<strong>on</strong>Si VII-is gavliT gadadis (winaswar aRv–<br />

niSnavT, rom banis aseTi moZraoba (VI-I) damaxasiaTebelia yaraCauli simRerebisTvisac)<br />

(audiomag. 3, 4).<br />

sacekvaos tipis simRerebi, rogorc wesi, baniT iwyeba. isini axlos dgas amave tipis da–<br />

savlurqarTul orxmian nimuSebTan, kerZod: hangiT, aRnagobiT, banis ZiriTadi samsafexu–<br />

riani formuliTa da saxumaro xasiaTiT simRera xuJe 5 hgavs 1965 wels leCxumSi Caweril<br />

Cagunas. Cerqezul nimuSs qarTulisgan ganasxvavebs samwiladi metri (qarTulSi orwila–<br />

doba gvxvdeba). xuJe mogvag<strong>on</strong>ebs agreTve SavSur Caqunas da vodelias (audiomag. 5-7). patar–<br />

Zlis simRera aRnagobiTa da Sorisdebulebze agebuli banis formuliT sakmaod hgavs ara<br />

marto dasavlur, aramed aRmosavlurqarTul sacekvaoebsac, Tumca wina simRerasTan Se–<br />

darebiT hangiT qarTulisgan ufro gansxvavdeba. igi aseve SeiZleba SevadaroT SavSur sa–<br />

cekvaoebs: faTikos, raSo reras da vorsa da varadas (romlebsac ufro ganviTarebuli bani<br />

aqvs). saxumaro Sagirei 6 uaxlovdeba megrul Cagunas, hariras, SavSur da, zogadad, qarTul<br />

saxumaro sacekvao simRerebs. aRsaniSnavia, rom Cerqezuli sacekvaos tipis simRerebi srul–<br />

deba dasartyami sakraviT _ fxawCiT, romelsac qarTul sacekvao simRerebSi taSi cvlis.<br />

qarTulTan mimarTebiT erTxmiani simRerebic sainteresoa. Selocvis tipis hanceguaSe<br />

(wvimis moyvanis simRera gvalvis dros), romelsac mamakacebi unis<strong>on</strong>urad asruleben, Cer–<br />

qezTa sasimRero Janrebs Soris erT-erTi yvelaze Zveli, saritualo Janris nimuSia 7 . daRma–<br />

vali tipis mcirediapaz<strong>on</strong>iani (kvartis) int<strong>on</strong>aciiT igi amave funqciis mq<strong>on</strong>e (gvalvis an<br />

avdris SemTxvevaSi saTqmel) qarTul orxmian kviriolas waagavs, romelic 1946 wels sofel<br />

ecerSia Cawerili (mag. 1, audiomag. 8). svanuri simReris socialuri funqcia, int<strong>on</strong>aciis<br />

SelocviTi xasiaTi da kvartis gabat<strong>on</strong>ebuli xmovaneba mis Camwers, S. aslaniSvils afiq–<br />

rebinebs, rom igi `uZvelesi drois orxmianobis naSTia~ (aslaniSvili, 1954: 30). hanceguaSe<br />

aseve mogvag<strong>on</strong>ebs raWuli frinvelis dasaWeris _ miTvla le<strong>on</strong>aze da aWaruli amindis<br />

marTvis (l)azarikos Selocvis tipis hangebs bavSvTa repertuaridan (mag. 2, audiomag. 9).

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!