Boomplantweek en die Internasionale Jaar van Woude - Dendro.co.za

DENDRON » No/Nr: 43 » November 2011
64
review
review
DIE INVLOED VAN SWART TURF OP BOOMDIVERSITEIT
Kalaharisand (bv. swarthaak). Dit is nie duidelik
waarom turfspesialiste nie op sandgronde vestig nie.
Een moontlikheid is dat die bome swak met ander
bome kompeteer en daarom die gespesialiseerde
turfhabitat (waarby min bome aangepas is) verkies.
Ongeveer 80 uit elke 100 bome op Malgas
is ‘n blaasdoring. Vir hom beteken die swart
turf die lewe. Die blaasdoring is meestal ‘n
laagvertakkende, meerstammige haakbos met kort,
gepaarde haakdorings en enkele groot, wit, reguit,
opgeblaasde dorings, amper soos die dorings
wat ‘n mens soms aan die Nataldoring (Acacia
natalitia) sien, net korter. Die oningewyde sien hom
maklik vir iets anders aan, totdat die onverwagte
aanskoue van die bolmagie-dorings, saam met
die “normales” aan een en dieselfde tak, sy ware
identiteit met verbasing tuisbring. Soms ontbreek
die grootdorings geheel en al, veral by ouer bome.
Laasgenoemde eksemplare is enkelstammig en tot
7 m hoog.
Volgens Ross (1979, p. 12) is die geswolle dorings
nie insekgalle nie, maar ‘n normale produk van
die boom self. Wipstertmiere maak egter soms
nes in die dorings en is na bewering vir die
boom tot nut. Die blaasdoring se tweelingbroer,
die Kalaharidoring (Acacia luederitzii var.
luederitzii), wat nie opgeblaasde dorings het nie,
verkies uitsluitlik die Kalahari se sand, met net ‘n
beperkte verspreiding duskant die suidoostelike
Botswanagrens (steeds op Kalaharisand). Die feit
dat dié grootboet Kalaharisand, in teenstelling met
turf verkies, laat ‘n mens wonder of die twee werklik
net variëteite of selfs subspesies is en nie eerder
volwaardige afsonderlike spesies is nie?
‘n Yl, lang en fyndoringrige struikie, wat uitsluitlik
op swart turf tuis is, is die fyndoring. Een van
sy ander name is inderdaad turfdoring. Hierdie
kleintjie is ‘n ware turfliefhebber en jy sal hom nie
kry, tensy jy hom op swart turf soek nie. Op Malgas
staan dit plek-plek op versteurde grond so dig dat
dit van stap ‘n beproewing maak. Die fyndoring is
die enigste plant, behalwe die enkele kanferbos
(Tarchonanthus camphoratus) hier en daar, wat
op die hope bogrond van die ongerehabiliteerde
Malgasse kalkgroewe van weleer floreer.
Dié meerstammige doringboompie (meer struik as
boom) spruit vanuit ‘n meerjarige, ondergrondse
wortelstelsel (Palgrave, 2002) met gladde, persbruin
stammetjies so dik soos ‘n potlood of jou vinger. Dit
kan ‘n meter of twee hoog word. Ou stammetjies
gaan lê later almal na die een kant toe soos iets
wat geswik het en gaan dan dood. Soos die naam
sê, is die dorings lank en fyn (dun) en wys terug
na die hoofstamme. Die blomme is in digte eiergeel
bolletjies gerangskik. Die klewerige peule is kort,
plat, geboë en oortrek met swart kliertjies. Op ‘n
afstand kan hy jou moontlik mislei om hom aan te
sien vir ‘n plaat jong soetdorings (Acacia karroo),
maar van naderby is die verskille baie duidelik.
Byvoorbeeld, die soetdoring se peule is nie
klewerig nie en sonder die swart kliertjies. Omdat
die fyndoring so puntenerig is oor die tipe grond
loop mense soms ‘n leeftyd lank in die veld rond
sonder om hom ooit te ken.
Een van Malgas se struike wat dikwels met diep,
swaar kleigronde geassosieer is, maar nie werklik
‘n getroue turfliefhebber is nie, is die swartstorm
(Cadaba aphylla), want hy het twee liefdes --- turf
én kalksteen. Elders in Suid-Afrika sien ‘n mens dit
dikwels in nate en skeure van kaal kalksteenkranse
(bv. op die Ghaapse plato). Die vraag is nou of hy
op die Springbokvlakte se turfvlaktes tuis is oor die
hondjie of die halsbandjie, die turf of die kalk? Ten
spyte van sy groot verspreidingsgebied is hy tog nie
orals te vinde nie as gevolg van sy sterk voorkeure
vir grondtipe.
Soos die spesifieke naam aphylla aandui, is die
plant blaarloos, behalwe in saailinge of aan baie
jong takkies. Die algemene voorkoms is die van ‘n
slordige, stekelrige bos wat ietwat aan ‘n ystervark
herinner. Die takkies is blougroen; die blommetjies
pragtig rooi met die meeldrade op die punt van ‘n
lang steeltjie en die vruggies wurmagtig, amper
soos die knoppiesboontjie (Maerua angolensis) s’n,
net kleiner. Aanvanklik staan of lê hy op die grond,
maar ouer plante het plat, swart stamme waarmee
hulle in bome oprank of opleun en wat soos ‘n
bobbejaan se arm lyk, kompleet met skielike, skerp
buig en al, nes ‘n elmboog. Vandaar die paslike
alternatiewe volksnaam, bobbejaanarm.
Enigeen wat ‘n aftrekstel van die swartstorm se wortel
as purgeermiddel ingekry het, staar na bewering ‘n
moeilike tyd in die gesig! Hierdie ekstremiteit was
ook die aanleiding tot die uitsonderlike naam: “The
vernacular name is an allusion to the black colour
of the bark of the root and the “stormy” action of
the bark in decotions when taken as a purgative.”
(Smith, 1966).
Behalwe voormelde drie soorte kom die volgende
bome en groter struike ook op Malgas se swart turf
voor:
Boscia albitrunca;
B. foetida subsp. rehmanniana;
Acacia karroo;
A. mellifera subsp. detinens;
A. tortillis subsp. heteracantha;
Searsia engleri;
S. pyroides;
Ziziphus mucronata;
Grewia flava;
Combretum hereroense subsp. hereroense var.
hereroense;
Euclea undulata;
Ehretia rigida subsp. nervifolia; en
Tarchonanthus camphoratus.
Dit sou onvolledig wees om nie ook van die
dominante grasse te vermeld nie, want die Vlakte se
swart turf is graswêreld. Die gras wat Wagner (1927)
so geïmponeer het, is waarskynlik witbuffelsgras
(Panicum coloratum var. coloratum). Ook dit groei
by voorkeur op swaar, vrugbare gronde (Van
Oudtshoorn, 1994). ‘n Bees wat daarop loop, word
spekvet (pers. med. mnr. J.S. Venter).
Ten spyte van die beperkte boomverskeidenheid
is die veld op die swart turfvlaktes van die
Springbokvlakte uit ‘n boerdery oogpunt alles
behalwe minderwaardig vergeleke by ander
veldtipes van die Bosveld. Die veld is soet, die grond
vrugbaar, die drakrag hoog en die plek het sy eie
bekoring en mistiek. En as jy nog nie die blaas- of
fyndoring gesien het nie, soek hulle gerus op die
swart turfvlaktes van die Springbokvlakte op plekke
soos Malgas.
FOTOS:
Mnr. Dick Duncan
ERKENNINGS:
Dank is verskuldig aan mnr. Koos Venter vir die
beskikbaarstelling van sy fasiliteite; aan dr. Phil Paige-Green
van die WNNR en mnr. Peter Day van Jones & Wagener vir
DIE INVLOED VAN SWART TURF OP BOOMDIVERSITEIT
review
review
inligting; aan prof. S.W. Jacobsz van UP vir die verkryging
van ‘n literatuurbron; en aan prof. Braam van Wyk van UP vir
aanmoediging om die artikel te skryf, vir inligting en vir die
kontrolering van die manuskrip.
BRONNELYS:
1. COETZEE, B.J., VAN DER MEULEN, F., ZWANZIGER, S.,
GONSALVES, P. & WEISSER, P.J. 1977. A phytosociological
classification of the Nylsvley Nature Reserve. CSIR,
Pretoria.
2. GRANT, R. & THOMAS, V. 2002. Sappi tree spotting
Bushveld. Jacana Education Ltd, Johannesburg.
3. PALGRAVE, M.C. 2002. Trees of Southern Africa, Third
edition. Struik Publishers, Cape Town.
4. ROSS, J.H. 1979. A conspectus of the African Acacia
species. Memoirs of the Botanical Survey of South Africa.
Botanical Research Institute, Pretoria.
5. SCHOLES, R.J. 1990. The influence of soil fertility on the
ecology of Southern African dry savannas. Journal of
Biogeography 17 (4/5): 415–419.
6. SMITH, C.A. 1966. Common names of South African
plants. Government Printer, Pretoria.
7. VAN DER MERWE, D.H. 1964. The prediction of heave
from the plasticity index and percentage clay fraction
in soils. The Civil Engineer in South Africa, June 1964:
103–107.
8. VAN OUDTSHOORN, F.P. 1994. Gids tot grasse van Suid-
Afrika. Briza Publikasies, Arcadia, Pretoria.
9. VAN WYK, A.E. 1982. Seldsame Bome –
10.
Verspreidingsfaktore, Dendrologiese Tydskrif 2 (1 & 2):
3 – 24.
WAGNER, P.A. 1927. The geology of the north-eastern
part of the Springbok Flats and surrounding country.
Geological Survey. Government Printer, Pretoria.
65
DENDRON » No/Nr: 43 » November 2011