Boomplantweek en die Internasionale Jaar van Woude - Dendro.co.za

DENDRON » No/Nr: 43 » November 2011
62
FIG 1
Stam en bas van die blasadoring
FIG 3
jong, hangende blaasdoringpeule
FIG 5
Stammetjies, dorings en blare van die fyndoring
FIG 7
Swartstorm
FIG 9
Blomme van die swartstorm
FIG 2
Normale en geswolle dorings van die blaasdoring
FIG 4
Fyndoring
FIG 6
Hangende fyndoringpeule
FIG 8
Stam en bas van die swartstorm
FIG 10
Veelhoekige kolommetjies in uitgedroogde swart turf
word aan die verskil in grondsoort. Alle ander
omgewingsfaktore is immers op so ‘n kort afstand,
oor gelyk grond, een en dieselfde.
Anders as wat ‘n mens intuïtief sou verwag,
onderhou arm sandgronde ‘n veel groter
verskeidenheid bome as vrugbare kleigronde.
Vrugbare gronde is hoofsaaklik afkomstig van
basiese, vulkaniese gesteentes (moedermateriaal),
soos basalte, gabbro’s en doleriete. Hierteenoor
is arm sandgronde, asook windafsettings van
Kalaharisand, afkomstig van sandsteen (soos
op Vuursteenlaagte), en oppervlaktesand
afkomstig van graniete en gneise (soos op
die Nebo-plato) (Scholes, 1990). Die rede vir
die verskil in vrugbaarheid is dat sand, weens
gebrek aan kleiminerale, vinniger dreineer en
plantvoedingstowwe daardeur uitgeloog word,
terwyl klei stadig dreineer en voedingstowwe
behou. In Suid-Afrika onderskei ons gewoonlik
ook tussen plantegroei op voedingstofryke, warm,
laagliggende gronde en arm, koeler, hoogliggende
gronde as onderskeidelik soetveld en suurveld.
Intermediêre toestande word dan gemengde (bos)
veld genoem.
‘n Tweede verskynsel, wat verbandhou met
grondvrugbaarheid, is dat boombevolkings
op hoërliggende, goed-gedreineerde en arm
sandgronde (soos in die Waterberg) breëblaargedomineerd
is (veral lede van die Combretaceae
en Caesalpiniaceae), terwyl bevolkings op
laagliggende, swak-gedreineerde, vrugbare en
kalkryke kleigronde (soos op die Springbokvlakte)
mikrofillies of fynblaar-gedomineerd is (veral lede
van die Mimosaceae) (Scholes, 1990; Coetzee e.a.,
1977). Selfs die bome se verdedigingstrategieë
teen blaarvreters volg min of meer die
grondvrugbaarheidspatrone van die bosveld:
chemies (tannien) op arm gronde; struktureel
(dorings) op vrugbare gronde (Scholes, 1990).
Die voor die hand liggende vraag is wat die rede(s)
vir dié ”eienaardige” verspreidingsgedrag van die
bome is? Hoewel die verskil in boomdiversiteit
tussen klei- en sandgronde welbekend is, is daar
nogtans min daaroor gepubliseer. Volgens die
beskikbare literatuur oor die onderwerp berus dit
egter bloot op die bome se natuurlike reaksies op
gegewe omgewingsfaktore.
Soos reeds genoem, penetreer en filtreer water
maklik deur sand. Hierteenoor absorbeer klei water
stadig, wat waterverlies deur afvloei en verdamping
meebring (Scholes, 1990). Plantvoedingstowwe
word op dié wyse maklik uitgeloog in sand,
maar bly behoue in klei. Daarom is kleigronde,
DIE INVLOED VAN SWART TURF OP BOOMDIVERSITEIT
review
review
soos die swart turf van die Springbokvlakte, baie
vrugbaar. Hoewel klei vog vir lang tye behou, kan
boomwortels dit nie maklik opneem nie omdat die
water stewig aan die kleideeltjies vaskleef. Bome
op kleigronde verkry nietemin steeds genoeg
voedingstowwe, danksy die vrugbaarheid van die
grond. Bome op sandgronde moet egter groter
hoeveelhede water absorbeer om in hul minerale
voedingstofbehoeftes te voorsien. Om dan weer
van die oortollige water ontslae te raak, het hulle
(in die algemeen) breë (groot) blare om vinniger
te kan transpireer, terwyl bome op kleigronde
eerder die skaars water moet bespaar en daarom
klein blaartjies het (Grant & Thomas, 2000). Bome
is dus aangepas by hul natuurlike omgewings om
dit ten beste te benut.
Dit verduidelik natuurlik nog nie wat die
“verdwerging” van die bome op die swart turf
van die Springbokvlakte, in weerwil van hul
veelgeroemde vrugbaarheid, veroorsaak nie. Wat
gebeur, is dat die rek- en krimpbewegings van die
klei, in reaksie op benatting en uitdroging, die bome
se wortels beskadig. Die skade wat hierdie eienskap
van turf aan mensgemaakte strukture kan aanrig, is
welbekend. Die potensiële uitsetting (en inkrimping)
van turf wissel van plek tot plek, afhangende van
faktore soos gronddiepte, maar kan baie groot wees.
Wagner (1927) het dit bloot as “very considerable”
beskryf. Te oordeel aan die “golwe” wat ‘n mens
soms op teerpaaie wat op turf gebou is, sien (bv. op
die Roedtan-Potgietersruspad), kan dit aansienlik
wees. Volgens Van der Merwe (1964) is opwellings
(heaves) van 80–100 mm algemeen vir swart turf,
maar vertikale bewegings van meer as 300 mm is
moontlik en op Lethabo is opwellings van meer as
500 mm op alluviale gronde aangeteken. Dit verg
dus geen besonderse verbeelding om ‘n begrip te
vorm van die kragte waaraan boomwortels, veral
haarwortels, in swart turf blootgestel is nie. ‘n Mens
kan maar sê hulle word voortdurend “gesnoei”. Die
gevolg is ‘n natuurlike verdwergde groeivorm, net
soos wat die kunsmatige snoei van wortels ook deur
die mens gebruik word om bonsai-plante te skep.
Dit hang dus waarskynlik van ‘n boom se
lewenskragtigheid en herstelvermoë af of dit
die mas op swart turf, soos die van Malgas, sal
opkom of nie. Weinig beskik blykbaar oor dié
vermoëns. Bome wat dit wel het of selfs turf bo
ander grondsoorte verkies, is soos gemeld,
turfspesialiste. Net twee van Malgas se bome
kan beskou word as egte turfspesialiste: die
blaasdoring en die fyndoring. Die ander sien ‘n
mens ook in gemengde bosveld en op sand, selfs
63
DENDRON » No/Nr: 43 » November 2011