20.1. Für#enhagen in - Klaus Kunze
20.1. Für#enhagen in - Klaus Kunze
20.1. Für#enhagen in - Klaus Kunze
Sie wollen auch ein ePaper? Erhöhen Sie die Reichweite Ihrer Titel.
YUMPU macht aus Druck-PDFs automatisch weboptimierte ePaper, die Google liebt.
Klau+ <strong>Kunze</strong><br />
<strong>Für#enhagen</strong><br />
im Bramwald<br />
-<br />
Quellen und Dar#ellungen<br />
zur Ort+ge
2 - <strong>Für#enhagen</strong> im Bramwald<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Titelaufnahme:<br />
<strong>Klaus</strong> <strong>Kunze</strong><br />
FÜRSTENHAGEN IM BRAMWALD, Quellen und Darstellungen zur Ortsgeschichte<br />
Uslar 1997<br />
ISBN 978-3-933334-03-9<br />
Dru% und Verlag:<br />
© 1997 HEIKUN Heimatkundlicer Verlag<br />
Inhaber<strong>in</strong> Heike <strong>Kunze</strong><br />
Ahornallee 4, 37170 U+lar<br />
Ruf 05574-658 - Telefax 05571-6327<br />
�<br />
Druckdatum<br />
27. Januar 2012
<strong>Für#enhagen</strong> im Bramwald - 3<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Inhalt+verzeicni+<br />
Vorwort ........................................................................................................................... 7<br />
Quellen und Dar#ellungen bi+ 1648 ..................................................9<br />
Zur Siedlung+ge
4 - <strong>Für#enhagen</strong> im Bramwald<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Betre{end da+ Dorff <strong>Für#enhagen</strong>, welce+ dem Clo#er Bur+felde <strong>in</strong><br />
Erlegung de+ Pfand
<strong>Für#enhagen</strong> im Bramwald - 5<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Die Kaiserzeit 1871 - 1913...............................................................209<br />
A u + z u g a u + d e m R e z e ß ............................................................................... 210<br />
über die Ablösung von Dom<strong>in</strong>ial-Gefä\en et$. durc Amortisation+rente ab<br />
1.1.1877................................................................................................................. 210<br />
Aufgabe der Weiderecte der Geme<strong>in</strong>de <strong>Für#enhagen</strong> auf Grund#ü%en der<br />
Klo#erkammer zu Hannover ................................................................................ 211<br />
Au+zug au+ dem Re$eß betre{end die Geme<strong>in</strong>heit+teilung und Verkoppelung<br />
von <strong>Für#enhagen</strong>................................................................................................. 212<br />
1888 Die Rodungen.......................................................................................................... 213<br />
1879 Die Sculcronik de+ Lehrer+ R<strong>in</strong>d]ei< .................................................................. 215<br />
Die Orgel wird ange
6 - <strong>Für#enhagen</strong> im Bramwald<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
1948 25-Jahr-Feier zur Kaêengründung 1922 .................................................................. 336<br />
1956 Annahme e<strong>in</strong>e+ Ort+wappen+................................................................................... 339<br />
Die 2.Häl}e de+ 20.Jahrhundert+............................................................................. 340<br />
E<strong>in</strong>zeldar#ellungen zur Ort+ge
<strong>Für#enhagen</strong> im Bramwald - 7<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Im Vorwort de+ 1989 er
8 - <strong>Für#enhagen</strong> im Bramwald<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Urkunden eignet sic diese+ Buc auc<br />
al+ Que\enband für sozialwiêen
Siedlung+ge
10 - Que\en und Dar#e\ungen bi+ 1648<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Im Wildhagen am Sci{berg gefundene+ Ovalbeil<br />
1<br />
Bedauerlicerweise s<strong>in</strong>d da+ Beil und<br />
die Pfeilspi~en ver
Siedlung+ge
12 - Que\en und Dar#e\ungen bi+ 1648<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
E<strong>in</strong>e zunehmende Um#e\ung auf<br />
Grünlandnu~ung, wie sie für die vorrömi
Siedlung+ge
14 - Que\en und Dar#e\ungen bi+ 1648<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
aufgrund von bi+ <strong>in</strong> vorgermani
Siedlung+ge
16 - Que\en und Dar#e\ungen bi+ 1648<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Die Besi~verhältniêe de+ Walde+, <strong>in</strong><br />
dem später <strong>Für#enhagen</strong> angelegt wurde,<br />
s<strong>in</strong>d für die ältere Zeit unklar. M<strong>in</strong>de#en+<br />
e<strong>in</strong> Teil de+ Bramwalde+ g<strong>in</strong>g<br />
mit e<strong>in</strong>er königlicen Scenkung von<br />
850 an da+ Reic+klo#er Corvey. Bereit+<br />
833 haµe Kaiser Ludwig der<br />
Fromme Corvey bedeutende Güter und<br />
Recte <strong>in</strong> Bodenfelde übertragen, die<br />
nacfolgend noc von Mitgliedern de+<br />
Verwandt
Siedlung+ge
18 - Que\en und Dar#e\ungen bi+ 1648<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
In <strong>Für#enhagen</strong> gefundene miµelalterlice Keramik
Siedlung+ge
20 - Que\en und Dar#e\ungen bi+ 1648<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Raµenhagen und Gebhard+hagen 1272<br />
und Ve%erhagen 1297 er#mal+ belegt<br />
(Günther 1989, 181,191). In der weiteren<br />
Region ent#anden die frühe#en<br />
nacwei+baren Hägersiedlungen auf Initiative<br />
de+ Bi
Siedlung+ge
22 - Que\en und Dar#e\ungen bi+ 1648<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
wiêe Wohlhabenheit bzw. e<strong>in</strong>e etwa+<br />
über dem Durc
Siedlung+ge
24 - Que\en und Dar#e\ungen bi+ 1648<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
de+ Scerben+ vornehmlic al+ beêere+<br />
Tr<strong>in</strong>kge
Siedlung+ge
26 - Que\en und Dar#e\ungen bi+ 1648<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Lagen der Bergländer e<strong>in</strong>e große wirt-<br />
Siedlung+ge
28 - Que\en und Dar#e\ungen bi+ 1648<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
von Bunekenhusen bei Groß-Scneen<br />
südlic Göµ<strong>in</strong>gen. 6<br />
Mutmaßlic führten derartige Vorgänge<br />
zu den Streitigkeiten, die<br />
zwi
Siedlung+ge
30 - Que\en und Dar#e\ungen bi+ 1648<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
We\enfuß e<strong>in</strong>e+ ge
Siedlung+ge
32 - Que\en und Dar#e\ungen bi+ 1648<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
e<strong>in</strong>facer zu roden war, erfolgte nac e<strong>in</strong>er<br />
Urkunde von 1454 tatsäclic. Da+<br />
ungün#iger gelegene und vermutlic<br />
Siedlung+ge
34 - Que\en und Dar#e\ungen bi+ 1648<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Daß die+ ke<strong>in</strong> Zufa\ i#, zeigt die<br />
Verwendung alter+mäßig breiter ge-<br />
#reuter Bauhölzer <strong>in</strong> der frühen Neuzeit<br />
<strong>in</strong> <strong>Für#enhagen</strong>, und vor a\em<br />
auc ähnlice Beobactungen für Bauhölzer<br />
de+ 14. und 15. Jh. au+ Südniedersacsen<br />
und anderen Regionen Miµeleuropa+.<br />
An dieser Ste\e so\en nur die<br />
dendrocronologi
Siedlung+ge
36 - Que\en und Dar#e\ungen bi+ 1648<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Die Ge
Da+ 16. Jahrhundert - 37<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Wie der alte Kircturm der Wü#ung Moseborn (Zeicnung<br />
E.Kühlhorn) könnte der Für#enhägener Kircturm <strong>in</strong> der<br />
Wü#ung+zeit de+ 14.Jahrhundert+ au+gesehen haben.<br />
ben noc. Er bescwerte sic beim Herzog<br />
darüber: Da+ Amt Münden mace<br />
ihm nict nur den Zehnten au+ den vom<br />
Klo#er gerodeten Fläcen #reitig, sondern<br />
auc den Zehnten von den Lände-<br />
reien, die er selb#<br />
hat roden lassen. 14<br />
Er erwähnt a\erd<strong>in</strong>g+<br />
nict die Zeit<br />
der Bur+felder Rodungen.<br />
1528-1539 haµen<br />
sic Grenzverle~ungen<br />
gehäu}, zum<br />
Beispiel bei U
38 - Que\en und Dar#e\ungen bi+ 1648<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Da+ ergibt sic au+ e<strong>in</strong>em Inventar<br />
von 1542, <strong>in</strong> dem da+ Klo#er e<strong>in</strong>en<br />
Brief erwähnt "belanget die Herbstbede<br />
zum Fürstenhagen, welce da+ Sti} zu<br />
sic gekau}, vnd Jährlic II mar%, [...]<br />
Datum MCCCCXC am tag aller heiligen.²<br />
Da+ Klo#er wird kaum die<br />
Herb#bede - also da+ Rect, im Herb#<br />
diese Steuer im Dorfe e<strong>in</strong>zuziehen - gekau}<br />
haben, wenn da+ Dorf men-<br />
Da+ 16. Jahrhundert - 39<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
40 - Que\en und Dar#e\ungen bi+ 1648<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
he%e entlang bi+ zum Thielebac - blieben<br />
#riµig. 28<br />
Al+ <strong>Für#enhagen</strong>er For#be-<br />
Da+ 16. Jahrhundert - 41<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
a\e vor R<strong>in</strong>gl<strong>in</strong>g+ Zeit liegenden "älteren<br />
Nacricten so\en im 30jährigen<br />
Krieg bey e<strong>in</strong>er Invasion der Scweden<br />
verloren seyn.² 33<br />
Im Oktober 1647 zog der
42 - Que\en und Dar#e\ungen bi+ 1648<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
1470 Die Mar
Da+ 16. Jahrhundert - 43<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
und renthen Rechterlichen plicht unnd unpflicht und andarß allen tobahorungen<br />
[gesellen und anpbawen mÿt allen ........................................... 39 ] rechteß vth gas.hend<br />
Den Erbarn unnd geistlihen Abte unnd Convente deß Stichtest Sch Thoma to Bursfelde<br />
s<strong>in</strong>te Benedicten orden und allen eren nakomen und deme oder den de dussen breff mÿt<br />
erem guden wyllen <strong>in</strong>nehat vor hundert gude Rÿnsche gulden de unß to danke alle von ene<br />
betolet syn unnd wÿ dat vorge dorp forstenhagen mÿt allen synen vorigen tobahorungen deme<br />
obgütg. Abte unnd Convente to Bursfelde eren nakomen unnd medebendewede In ere<br />
tauwelcken hebbende Trukende upnamede were gheantwort und ugewerdigen antworten In<br />
und mÿt crafft dusseß breweß In allermate also wÿ und unse vorelderen dat un basittunge<br />
hebben gehat unnd wÿ schulten und willen dat vorbew<strong>in</strong>eden kopeß ere recht heten und<br />
waren wesen / [und deß eyme gentzlike vert.h gedan und dan <strong>in</strong> crafft dusseß breweß unnd]<br />
se und dat dorpe forstenhagen de meme und lude da dar wonen und dat ere treuweliken<br />
beschutten beschirmen und verdedegen also andere unse dorpe und undesaten / wor wÿ<br />
konen unnd magen one gewerde. Ok se schullen de erguten neme von forstenhagen dat<br />
gerichte hergen vortmehr sehen wen In dem sulwen dorpe forstenhagen effte wor de abt<br />
unnd Convent dat gerichte hegen wolten oddar hegen laten willen dar obezeten heren<br />
dat hergan oddar hergen laten mogen wanne und wadicke deß behoff wÿrt und one<br />
bequeme iß. Ok wamer se selbe gerichte hegen odder hegen laten wellen / dar to moge<br />
se gebruken unnd nemen wa one dar to bequemelike iß an unse odder der uersern hynder<br />
odder wedderspreke. Ock so hebbe mÿ to gergewen und erkofft togewen unnd erlowen In<br />
unnd <strong>in</strong>t crafft dussen breweß allen unsen manen und undersaten wor diÿ <strong>in</strong> andern<br />
unsen dorpen und gebeden baseten syn / dat sÿ mÿt dem oren In dat dorp forstenhagen<br />
op<strong>in</strong>bard teÿn <strong>in</strong>togen sych erweren und wonen unnd wÿ unse Erwen odder<br />
nakomen noch nemat von unser wegen schullen noch enwillen se dar erwe unnd<br />
allen eren g<strong>in</strong>dern wor se dy hebben nicht Wyndern odder lehn andern laten<br />
Sunder one dar to forderliche syn one gewerde TSo hebbe de güten koperst tewellet und<br />
togelaten Solle dorp durgh unß odder unser eruen weder moge kopen wen unß<br />
deß gelusteß vor selbe hundert gulden also vorberp syn de wÿ one onerant worden schullen<br />
In unser stadt Münden upe dem Radhuse. Wan dat ower gescheyn werd unnd anderß<br />
nicht. ßo schulde disse kope machtloß unnd dusse breeff getetet unnd dat gute dorpe<br />
mÿt allen synet to behor<strong>in</strong>ge vorberp weder an unß alse vor gefallen synen Sederh<br />
wat deß landeß to den tiden durgh de gutl. koperß berech odder gefruchtget werd schullen<br />
one bliwen ere beste dat mede to donde so segende unnd de fruchte na eren wellen to<br />
afftobr<strong>in</strong>gende Sunder Inenigerlage unser oder der unsern Indracht odder lÿnender Dusses<br />
alle to mere orkunde dachtnisse und wissenheit hebben wÿunse furstlik Ingesegel<br />
denhangen an dussen breeff Gewen <strong>in</strong> de Jaren unserst hern Duset wiffhundert<br />
Im vierundtwanzissechsten an dem Tage ...<br />
39 Die e<strong>in</strong>geklammerten Worte s<strong>in</strong>d im Orig<strong>in</strong>al durchgestrichen und der Rest darum unleserlich.
44 - Que\en und Dar#e\ungen bi+ 1648<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
1536 Zur Kircenge
Da+ 16. Jahrhundert - 45<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
"Vör#enhager Hol~ungen². 41 1537 besaß<br />
da+ Klo#er Bur+felde "den Vor#enhagen²<br />
pfandweise. Im Spracgebrauc<br />
war <strong>Für#enhagen</strong> damal+ also e<strong>in</strong> ecter<br />
For#, e<strong>in</strong> Hagen, mit anderen Worten:<br />
e<strong>in</strong> Wald. Der alte Name de+<br />
wü#en Dorfe+ hatte sic erhalten, aber<br />
die Rede war von dem Vor#enhagen<br />
wie von e<strong>in</strong>em Wald#ü%.<br />
"Pfandweise² hatte da+ Klo#er den<br />
Vor#enhagen wirklic: 1524 hatte Herzog<br />
Eric da+ Dorf wiederkäu]ic verkau}.<br />
Die 100 Gulden Kaufprei+ waren<br />
46 - Que\en und Dar#e\ungen bi+ 1648<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
ne Margreff<strong>in</strong>ne zu Brandenburgk hat<br />
alspalde Harmen Hartwig und mich<br />
sampt der Dorffschafft Hemelen, de<br />
Schwe<strong>in</strong>e Pfanden lassen, und nach<br />
Münden getrieben, und de Schwe<strong>in</strong>estal<br />
Abgebrandt.<br />
Nota: Worauf nun beider H. Räthe bei<br />
der von Stockhausen Schnedeborne Im<br />
Sundern zusamen kommen und vorabschiedet,<br />
Anno 1647 Diesen Erstlich die beume<br />
so Hans Holzhausen gemaldt und geschnedet<br />
hat, sollen gar und ganz nicht<br />
gelden. Deß zu warzeichen hat e<strong>in</strong> werdischer<br />
man aus Öldessen [Oedel+heim]<br />
an e<strong>in</strong>en eichen baume e<strong>in</strong> zeichen moß<br />
außhawen, der baum stehe auf der Herzog<strong>in</strong>breide<br />
an dem wege, Der man auß<br />
Olßen mit Namen genandt Peter Schötler<br />
oder Schottelen dreger.<br />
Und haben beiderseits Rede des Unterthanen<br />
werdersch und Vorstenhagen es<br />
sollen beiderseiz Unterthanen mast<br />
graßhude geprauchen wie von Alters<br />
hero geschehen, Undt es sollen auch<br />
h<strong>in</strong>furter ke<strong>in</strong>e frombde Schwe<strong>in</strong>e an de<br />
örter gelegt werden, Die Unterthanen<br />
sollen solch mast mit e<strong>in</strong>and nachparlich<br />
geprauchen. [...]<br />
Anno 1581 Am Freitage nach Viten haben<br />
nachörnente die Grenitz wie volget<br />
gezogen und besichtiget: Jochen Stier,<br />
Amtmann des Haußes Munden, Jacob<br />
Fischer, Jegermeister, Johannes N, Amt<br />
zu Ußlar, Hanß Dornewellen, Cort<br />
Schuze, Hennige Rutzpale, Christoph<br />
Tug.., Forstknecht, Daniel Jeger<br />
Knecht, Bartoldt Schaffmeister, Vogt<br />
zum Freudendale. [...]<br />
Die Grenze wurde im e<strong>in</strong>zelnen<br />
fe#gelegt und be
Da+ 16. Jahrhundert - 47<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Braunschweigischer Fürsthen Briff.<br />
E<strong>in</strong> Briff Kaisers Lotharÿ, <strong>in</strong> welchem<br />
den Herrn zu Burßfelde, zwu hufen landes<br />
zu Gruna gelegen gegeben werden,<br />
Datum M.CXXXIIII. [...]<br />
E<strong>in</strong> Briff hertzogen Otten, dar<strong>in</strong> er dem<br />
Convent zu Burßfelde macht gibt die<br />
Burßfeldesche güter zu harste wieder-<br />
Zulösten vnd so auch etwas zu leibe<br />
vorsegt were, nach absterben derselbigen<br />
wÿdder zu sich zu br<strong>in</strong>gen, Dat. Ist<br />
MCCCCLVI.<br />
E<strong>in</strong> Briff Herrn Otten Hertzogen Zu<br />
Braunschweigk, dar<strong>in</strong> den herrn von<br />
Burßfelde erleübt wirdt, daß waßer die<br />
Nieme genant, von der Weßer an bis an<br />
den alten Knickt beÿ dem Lauwenhagen<br />
zu fischen, vnd auch die huede <strong>in</strong> vnserm<br />
holze von der Bramburgk bis an<br />
denselbigen Knick, Item sie mögen im<br />
selbigen holze Brennholz vnd Bawholtz<br />
hawen vnd führen zu Ihres Closters notturft<br />
Datum MCCCCLVI<br />
E<strong>in</strong> Briff herrn Erich hertzogen zu<br />
Braunschweigk und Lüneburgk p. über<br />
das Dorff Fürstenhagen 44 mit aller se<strong>in</strong>er<br />
Zubehörunge, daruff se<strong>in</strong>er Fürstl.<br />
gn., die herrn von Burßfelde hundert<br />
richtiger goltgülden gethan haben, Ist<br />
widder Kauff Datum MDXXIIII.<br />
Etzliche und viele der Fürsten vnd Herren<br />
von Braunschweigk, dem Closter<br />
Burßfelde gegebene schutzbrieff.<br />
Noch e<strong>in</strong> Fürstlicher Briff dar<strong>in</strong> vermeldet<br />
wirdt, daß hochgemelten vnseren<br />
Gnädigen Fürsten vnd Herrn gemelter<br />
44 Siehe das <strong>in</strong> diesem Buche unter 1524 gedruckte<br />
Schriftstück.<br />
Abt und Convent zu Burßfelde noch CC<br />
goltgl. vff daßselbige Dorff wiederverkeufflich<br />
gethan haben, Datum MDXL.<br />
E<strong>in</strong> Briff belanget die Herbstbede 45 zum<br />
Fürstenhagen, welche das Stifft zu sich<br />
gekaufft, vnd Jährlich II marck, davon<br />
Hotz gehet ahn, wÿ Helwich von Kr<strong>in</strong>eßhußen<br />
p., Datum MCCCCXC am tag<br />
aller heiligen. [...]<br />
Nac der Visitation erhielt da+<br />
Klo#er Bur+felde von den für#licen<br />
Visitatoren e<strong>in</strong>e genaue Anweisung, wie<br />
die Mönce sic kün}ig zu verhalten<br />
häµen und welce aufgetretenen Mängel<br />
man beseitigen so\e. Die mei#en<br />
Anweisungen betrafen religiöse Verrictungen,<br />
denn da+ Klo#er war zugleic<br />
visitiert und reformiert worden. Für<br />
<strong>Für#enhagen</strong> von Intereêe i# der<br />
nac#ehende Textau+zug:<br />
Ab
48 - Que\en und Dar#e\ungen bi+ 1648<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
mitbrüder zu Bursfelde nac vorlesung<br />
unser g.f. und frauwen Creden~ wi\iglic<br />
angehordt und wie die gehorsamen<br />
hocgmelter unser g.f. uber
Da+ 16. Jahrhundert - 49<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Scu~e de+ e<strong>in</strong>dru%+vollen Ste<strong>in</strong>turm+<br />
ihre Herden geweidet haben. 48<br />
Die Gla+hütten der damaligen Zeit<br />
waren Wandergla+hütten. Ihr hoher<br />
Holzverbrauc verbot e<strong>in</strong>e dauernde Ansiedlung<br />
am selben Orte. So mag zu<br />
Anfang de+ 16. Jahrhundert+ am Sahlbac<br />
e<strong>in</strong>e Gla+macersippe da+ gün#ige<br />
Gelände au+genu~t haben. Waêer war<br />
ebenso vorhanden wie Holz. Die Gla+macer<br />
waren die er#en Nacbarn der<br />
neuen Ansiedler. Wären sie da+ nict<br />
gewesen, hätte nict die Sage von der<br />
Gla+hütte al+ Ursprung de+ Dorfe+<br />
ent#ehen können. Die Gla+macer zogen<br />
weiter, die Ansiedler aber blieben.<br />
1553 Die bardelebi
50 - Que\en und Dar#e\ungen bi+ 1648<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Tönnieß Beute e<strong>in</strong>en morgen, so ich ...,<br />
ij [2] morgen so er vor sich selbst gerotet...<br />
Curdt von Bodenfelde ij morgen So ihme<br />
der Furster ....<br />
Hanß Schnidr e<strong>in</strong>en morgen so ehr vor<br />
sic selbst gerotet,<br />
...penner Mascher V j morgen gerotet<br />
So ihme Dorfenwell gewiesen...<br />
Von dießem Acker hab ich Curdt von<br />
Bardeleben In Viehtzehen Jahren verleubett<br />
zu roten V j morgen<br />
Deß hat der Holzfurster Dornewell xij<br />
aufzeroiten erlaubet, Das ander haben<br />
die bauren fur sich selbest Ingenohmen<br />
vnnd gerodet. Ist die gantzze H... des<br />
ge..dtes <strong>in</strong> vierzehn Jaren xxxij [32]<br />
morgen.<br />
Anfenglich thue ich mich gegenn Me<strong>in</strong>en<br />
genedigen Fursten vnndt heren bebeigen<br />
Das Doctor Reich 52 In Kurtz vor<br />
schwiere tagenn Den Mannen Zum Forstenhagen<br />
angesandt Daß sie schollen<br />
[platt: schallen = sollen] mir Curdt von<br />
Bardeleben Kene Zehenten gebenn vonn<br />
dem Lande so der Abt von Bursfelde<br />
hefft roden lassen. Noch viel weniger<br />
von dem orten so bey Bardelebens Zeit<br />
gerodet ist. Auch sollen sie ihme ke<strong>in</strong><br />
Denstgelt gebenn vnnd der Holtzung<br />
gentzlich sich enthratenn Vnnd da sie<br />
dieser Artikel e<strong>in</strong>en vbertreten werdenn<br />
sollen sie vnserem gnedigen Furstenn<br />
vnndt heren mit leib und guedt verfallen<br />
se<strong>in</strong>.<br />
52 An anderer Stelle im Brief, Blatt 10: Jorgen<br />
Reiche zu Wullighausen.<br />
Bit E.F.G. vntherthenig EFG wollen<br />
diesen Punckt behertzigenn vnnd mir<br />
das dorff Furstenhagenn In denselben<br />
wieder bleiben lassen also ich es von<br />
EFG besdahero gehapt vnnd EFG siegel<br />
vnnd brieffe mir darüber gegeben<br />
muegen gehalten werdenn. 53<br />
Die Dörfler im 16. Jahrhundert<br />
Woher #ammten die er#en Neuansiedler?<br />
Und wer wohnte
Da+ 16. Jahrhundert - 51<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
den Namen Ma
52 - Que\en und Dar#e\ungen bi+ 1648<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Jahrhundert+ Inhaber de+ ihm vom<br />
Ko#er verpfändeten Dorfe+. In se<strong>in</strong>e<br />
Zeit fa\en die anhaltenden<br />
Grenz#reitigkeiten mit Heêen. Um se<strong>in</strong>e<br />
Besi~ansprüce zu untermauern und um<br />
naczuweisen, daß seit Jahren nur mit<br />
se<strong>in</strong>er und se<strong>in</strong>er För#er Erlaubni+<br />
Holz gehauen werden dur}e, #e\te er<br />
nacträglic die folgende Auf#e\ung zusammen.<br />
54 Jürgen Rosel habe 1558 vom<br />
Reiherbruc 4 Span Holz gehauen,<br />
diente also zum Beweise der Behauptung,<br />
da+ Holzung+rect dort habe ihm,<br />
Barleben, zuge#anden. E+ galt die<br />
Vermutung: Wa+
Da+ 16. Jahrhundert - 53<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Eichen beume zur M..holen, den e<strong>in</strong>en<br />
auf [...] den anderen uber den [...]<br />
17. Imselben Jhar Tönnies Timmerman<br />
56 zum Furstenhagen 3 eichen fur<br />
e<strong>in</strong>en thaler uber der Heilebecks zu e<strong>in</strong>em<br />
Hause<br />
18. Imselben Jhar dem Pfharhern Zum<br />
Furstenhagen Hern Volckmar F<strong>in</strong>gel<strong>in</strong>g<br />
10 Eichen fur 2 f. 8 groschen auf<br />
der grentze heraus an Hellebecks<br />
grundt der Rotenbreiten nachdem Hasellborne,<br />
auch zum Hause, welche nun<br />
die geme<strong>in</strong>e daselbst beides fellen unnd<br />
heraußfhuren helfen, datzur die Dorffschafft<br />
Offensen mitt 3 wagen gleicher<br />
gestallt geholfen,<br />
19. Ao.78 Churtt W<strong>in</strong>ters zum Furstenhagen<br />
fur 12 gr. e<strong>in</strong>en Selbaum uber die<br />
Heilebeck<br />
20. Ao.79 dem [...]<br />
21. Ao.81 aus der langen liete nach folgen<br />
der Furstenhegischen e<strong>in</strong>wonern.<br />
Als Hans Maschern fur 10 gr. e<strong>in</strong>en<br />
Lagerbaum, 57 Curdtt W<strong>in</strong>ter fur 10 gr.<br />
e<strong>in</strong>en Lagerbaum unnd fur 20 gr. funf<br />
fuder Lagerholz , Christoffer Mascher<br />
fur .. zwei lagerbeume, Curdt Bodenfelder<br />
fur zehen gr. e<strong>in</strong>en lagerbaum,<br />
Tönnies Zimmerman vnnd Jurgen Bodenfelder<br />
fur 1 ½ f. drey lagerbeume<br />
vnnd andere mer welche deßen noch<br />
heutiges Tages bekennig se<strong>in</strong>,<br />
22. ao. 82 Hans Hofmeister fur 1 ½ fd.<br />
drey lager beume <strong>in</strong> der Langen Liette,<br />
56 Tönnies Zimmermann auch erwähnt: 1585,<br />
Schreiben des Abts Melchior Bodeker,<br />
Cal.Br.1 Nr.1323, Rückseite von Blatt 66.<br />
57 E<strong>in</strong> umgefallener Baum für Brennholz aus<br />
abgelagertem altem Holz.<br />
23 Indemselben Jhar Jurgen Schafers<br />
fur ½ thaler 2 lagerbeume uber der heilebeck<br />
24. Indemselben Jhar Curdt W<strong>in</strong>ter fur<br />
[...]<br />
... Dorffschafft Bouenten. Ihre Schwe<strong>in</strong>e<br />
<strong>in</strong> der Hesebecker holtz getrieben und<br />
darauff <strong>in</strong> die Heilebecke gehuettet, In<br />
demselben <strong>in</strong> der 49 gepfandet, und<br />
wenn Cristoff Mascher, Georg R<strong>in</strong>gen<br />
und Carsten Hillebrechtens nach Furstenhagen<br />
<strong>in</strong> des bauermeisters Haus<br />
getrieben vonn welchen die von Bouenten,<br />
dieselben mitt e<strong>in</strong>en Gettischen<br />
Marck wieder gelösett,<br />
26. Ao. 88 Im herbest hatt Hans Kelner<br />
unnd He<strong>in</strong>rich Duntemann Bh. Forster,<br />
Tönnies Buten zum Furstenhagen, e<strong>in</strong>en<br />
eichen Baum, Der umbgefallen erlaubet,<br />
und als derselbe aufgeladen<br />
worden, so Hans Utermarckes Sohn<br />
datzu komen, unnd zu den beyden forst..<br />
[...]<br />
27. Hans Kelner e<strong>in</strong>e andere [...] nahe<br />
an der Grentze auf dem Pilgersteige<br />
umbgefallen, erwenten Tönnies Buten<br />
fur 12 gr. erlaubtt, Die ehr ohne verh<strong>in</strong>derung<br />
men<strong>in</strong>glichs selbsten drangespureten<br />
28. Ao.89 hatt Hans Dornewel vonn der<br />
Hellebeckschen grundt ann, bis ann den<br />
Oelschen Wegk dem Abtt zur Zehentscheuer<br />
zehen stemme eichen holtz ausgewiesen,<br />
welche ehr auch fellen, zum<br />
Furstenhagen br<strong>in</strong>gen unnd zu angeregtem<br />
gebaw verbrauchen laßen,<br />
29. Dieses iezigie Jahr im Frul<strong>in</strong>g , hatt<br />
Zacharias der Forster gedachten Herrn<br />
Abtt noch drey Eichen Stemme zum<br />
Stall an die Zehentscheuer erlaubt, un-
54 - Que\en und Dar#e\ungen bi+ 1648<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
ter welchen als die Gißelwerdische Forster<br />
.. [...]<br />
30. Das auch daz Stifft fur 50 Jharen<br />
und uber menschen Gedenken, an der<br />
Langen Liete gekolett, weisen der Koll<br />
stette und als euictenzia loci aus, derewegen<br />
man sich dieser seits zu dero behueff<br />
auf den kundtbaren augensche<strong>in</strong><br />
zihen unnd berufen thuett. 58<br />
1559 Die heîi
Da+ 16. Jahrhundert - 55<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
kundigen wurden später im Prozeêe al+<br />
Zeugen vernommen.<br />
In der Akte "Re$eß, In Sacen der<br />
Wehrhe%e belangendt² 62 be[ndet sic<br />
der zusammenfaêende Berict de+<br />
braun
56 - Que\en und Dar#e\ungen bi+ 1648<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
vnseres g f vnd H. weil etzliche Frembde<br />
schwe<strong>in</strong>e <strong>in</strong> der mast gehen, dieselbigen<br />
huetten hat Hans Motz die gemeltten<br />
malbeume angezeigt, auch wohl<br />
mit e<strong>in</strong>er bohrtten zu die beume e<strong>in</strong><br />
Pletzle<strong>in</strong> gehawen mit anzeigunge Das<br />
sie mit den Schwe<strong>in</strong>e vber die grenitz<br />
vffs Braunschweigische Theil nit huetten<br />
sollen der vrsachen das weiter Zank<br />
machte verplieben werden, das auch<br />
angezeigt wirt, als soltte ke<strong>in</strong>er Schwe<strong>in</strong>e<br />
an den ortten Abermals zu d Mast<br />
gegangen se<strong>in</strong>, Darauf gebe ich e gn<br />
den bericht, das vngeuerlichen vor<br />
zweyen Jahren do die erste maste gewesen,<br />
an den gemeltten ortten vier hundert<br />
frembter Schwe<strong>in</strong>e ohn Jemandts<br />
Inrede doselbst gegangen se<strong>in</strong>, Es<br />
muchte sich e gn auch bey Hansen dem<br />
Furster zur Hesebeck vnd anderen, den<br />
darumb bewust, erkundigen, Solches<br />
hab ich e gn zu aller vnderthenig keit<br />
me<strong>in</strong>es wißens halben nicht konnen verhaltten,,<br />
Vndthenig vnd gehorsamer<br />
Peter Kirchoff genant von Hall Oberfurster<br />
Diese nachbenete personen seien durch<br />
die Rede mit notturftigem erjnnern Ires<br />
Eides befragt worden. Actum Vßlar dene<br />
17 t. Nouembris Anno 59 t.<br />
Hans Dornewel sagt, das er für 23 Jaren<br />
des altten vogelers Erichs, des wildeschuzen<br />
Junge gewesen. Do hettenn<br />
beider furstenn Rethe die Schnede vngeferlich<br />
gezogenn. Darbey der alte Canzler<br />
Jacob vnnd Dodter Seuchaußen<br />
vnnd von deßen Hessenn wegenn Hun-<br />
delßhaußen Marschalck geweßenn.<br />
vnnd hetten die Braunschweigischen<br />
obenn vf dem berge die schnede gangenn.<br />
Die Hessenn aber etwas baß herunter,<br />
werenn doch die Hessen selbe nie<br />
so weith kummen, als die werhecke gemacht.<br />
Er habe auch die auf dieselbe<br />
schnede, so vonn denn Braunschweigischen<br />
gangenn, helffenn jagenn. vnnd<br />
daruff nuhn achzehen jar lang bis auf<br />
dießenn tagk geschossen, Dieße wil er<br />
also auff se<strong>in</strong>en Eidte vnnd seelenheil<br />
behaupten. vnnd sollenn die Braunschweigischen<br />
die schnede domahls<br />
gangenn haben, wie der breithe, so an<br />
das Chamergericht jungst geschrieben<br />
vnnd Ihnen vorgeleßen wordenn,<br />
Valtenn Zufal, uber se<strong>in</strong>e 35 Jahre alth,<br />
Ist se<strong>in</strong>es Eides genug ermanth vnd beeidet,<br />
was diese sache fur widrigkeit auf<br />
Ihr habe p. - Sagt das er bei Brosius<br />
Jeger seligen, vnnd hernacher nuhn<br />
20.Jhar al: vnnd an Me<strong>in</strong>s g.H. hofe<br />
gewesenn. Habe Ihnen Brosius vf die<br />
Grenz.... [Seitenfortsetzung?...]<br />
He<strong>in</strong>rich Ditrichs weis nicht wie alth er<br />
seÿ, er habe aber 35 Jahr mitt se<strong>in</strong>er<br />
hausfrauen zu Forstenhagen gewont,<br />
Sagt er habe die schnede dreimahl gehenn<br />
helffen vnd gehe ann, am Bursfelder<br />
wege, vnnd vff der hohe der Schepberges<br />
h<strong>in</strong>aus, Sagt bei Dodten Seuchaussnen<br />
zeitten siches zugetragenn,<br />
das die Hessenn e<strong>in</strong> schwe<strong>in</strong>ehagenn<br />
gemacht, Daruber beiden fursten Rethe<br />
besichtigt, vnnd weil er vff Braunschweigischem<br />
Boden befunden, vnnd<br />
die Braunschweigischen dene wegk<br />
reumen wollen lassenn, hetten die Hes-
Da+ 16. Jahrhundert - 57<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
sischenn Rethe gebethen, er solte vonn<br />
sich selbig versehenn vnnd nicht geleten,<br />
vnnd hettenn, beider herren Rethe<br />
do vermittele, das beiderse<strong>in</strong> undwichauen,<br />
sich nachbarlich mitt der hude<br />
haltten soltten, bis zu weiterer vergleichnus,<br />
Deß hetten sich sie also ruiglich<br />
gehaltten, Alle<strong>in</strong>e sie ungeferlich 6<br />
Jarh hero daran turbirt vnd verh<strong>in</strong>dertt,<br />
Sage, das diez also, Er sei selbs darbei<br />
an vnnd vber grivschenn , vnd es angehortt<br />
vnnd geschehenn - Sagt das die<br />
vonn Forstenhagen bis auff die hohe<br />
geholtzet, gehuedet vnnd grw<strong>in</strong>kenn ,<br />
bis das sie, wie berurt, thatlich darann<br />
verh<strong>in</strong>dertt, vff der hohe henaus habenn<br />
auch MgL wiltschuzen geschossen, aber<br />
nicht am berge,<br />
Wedek<strong>in</strong>d Schnake, 40 Jahr alth, habe<br />
woll 19 Jhar zu Forstenhagenn gewonth,<br />
berichtet nach genugsamer erjnnerung,<br />
Das se<strong>in</strong>er Hausfrawenn vater,<br />
so 40 Jhar e<strong>in</strong>n Schaffmeister gewesenn<br />
vnnd zu Forstenhagen gewont, Ihme die<br />
Grenitze gewiesenn, vndd dem Schlage<br />
an bei der Küelen Eichen, vff der hohe<br />
des Schepberges h<strong>in</strong>aus, nach den Solenn<br />
nach dem buchen baume, vonn dar<br />
biß auf denn Pilgrimbs steich, bis widder<br />
vf e<strong>in</strong>en Eichenn baum, so vber e<strong>in</strong>er<br />
grundt stehe, Die vonn Forstenhagenn<br />
hetten bis an die selb greniz geholzet,<br />
gehudt vnnd geweideth, bis vngeferlich<br />
5 oder 6 Jahr, werenn sie mitt<br />
gewalt daran geh<strong>in</strong>derth, Doch werenn<br />
sie an der hude nicht geh<strong>in</strong>dert, biß jeß<br />
der Hecke gemachet, Sagt das G.g.L.<br />
auch der ortter wiltt alzeit schiessen<br />
lassen, Das habe er helffen nach Bursfelde<br />
bei das wasser fuerenn.<br />
Hanns Greuenste<strong>in</strong>s ungeferlich 36<br />
Jahr alth, habe eilff Jahr zu Forstenhagen<br />
gewonth, Sagt vermitteß se<strong>in</strong>es eides,<br />
bei se<strong>in</strong>er seelen heil, Das vonn<br />
dem Pilgrimbs steich an, eben vff der<br />
hohe des Schepberges heraus nach dem<br />
Hasselbornn, Sie hetten mast vnnd hude<br />
holznus dargehapt, Alle<strong>in</strong>n das die Hessen<br />
sie dar nicht leithen wollenn, vnnd<br />
wie die althe furste<strong>in</strong> die Schwe<strong>in</strong>e denn<br />
Hessen aldar abpfandenn lassen, do seÿ<br />
es vonn beider herren Rethen besichtigt<br />
vnnd berathen, Das sie die Schnede<br />
nachbarlich hueden soltten, aber mit<br />
dem holtzhaw meiden vff beiderseith,<br />
bis zu weitterer vor " [Seitenfortsetzung?...]<br />
[Seitenfortsetzung?...] ...alth habe es vonn<br />
denn althen gehort, vnnd selbs die<br />
Schnede zweimahl gehenn helffen, Das<br />
alles lauth denn vorgelesenen berichte<br />
es also sei, wie die anderen auch berichtet<br />
p. Hueden, vnnd .reiben habe er<br />
vonn denn forstenhegerenn gesehenn,<br />
Deßgleichen das M.g.L. Jeger bis ann<br />
die Schnede gejagt.<br />
Hans Homans, vonn Offenhausenn seÿ<br />
ann die 60 Jahr alth, habe zu Offenhausenn<br />
an die vierzig Jahr gewont<br />
vnnd gewanderth, vnnd dreimahl die<br />
Kunde oder Schnede gehenn helff., vgt<br />
die Schnede seÿ Jnn allermassenn, wie<br />
der bericht Ihme geleßenn,<br />
Andreas Helmbrechts zum Forstenhagen<br />
vber 50 Jahr alth, sagt nach vleissiger<br />
erJnnerung des eidig vnnd widrigkeith<br />
dießer sachen, bei se<strong>in</strong>er seelen
58 - Que\en und Dar#e\ungen bi+ 1648<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
heil, Das die Schnede gehe vom Pilgrimbs<br />
steich h<strong>in</strong>auß bis an die Klapperste<strong>in</strong>e<br />
was da zur L<strong>in</strong>kenn seitten,<br />
sei Braunschw: ursach se<strong>in</strong>es wissens;<br />
das er dasselb vonn denn althenn gehertt,<br />
Auch sei den grentzenn, Dorffschafft<br />
Forstenhagenn der gebrauch,<br />
hude, drieft vnnd weide auch holtzung<br />
nie verh<strong>in</strong>dertt oder geweigert wordenn<br />
bis auf dieselbenn Schnede, bis auff diesen<br />
tagk, so habe er offtmahle durch<br />
denn Schepberg helffen Jagenn, bis auff<br />
breden wiesen vnter Bursfelde, - So habe<br />
Graff Boppo [von Henneberg] auch<br />
denn ortt gjagt, da er mitt vff der Jagt<br />
gewesen,, vnd Uf dem Wasser gehaltten,<br />
zu warzeichenn habe e<strong>in</strong>e Stucke wildes<br />
Johann follen e<strong>in</strong>e Seckelen Im denn<br />
arm gelauffenn, denn habe der Graff<br />
widder heilen lassen. Darzu habe der<br />
althe furster seliger, darnach die altte<br />
furster<strong>in</strong>n M.g.L. frawmutter vnnd dan<br />
allzeit das wilt schiessenn lassen, bis<br />
auf diesenn heutigenn tagk, Vrsach se<strong>in</strong>es<br />
wissens, Das er das wilt oft aufladenn<br />
vnnd holenn helffenn mussen, Er<br />
sei wonhafft gewesenn nuhn 16 Jahr<br />
zum forstenhagen vnnd zu Bursfelde 39<br />
Jahr, also das er stez des orts gewesenn<br />
vnnd gewanderth,<br />
He<strong>in</strong>rich Dettmars zum Forstenhagen,<br />
60 Jar alth, seÿ zu Forstenhagen geboren,<br />
vnnd sampt se<strong>in</strong>en vorelterenn dar<br />
gewonth, bis Jzt, Sagt nach genugsamer<br />
erInnerung, Die Schnede gehe an: Inn<br />
der Helbegks grundt e<strong>in</strong> faren plaz genant,<br />
bis an denn Pilgrimbs stech, vnnd<br />
vonn dauenn herueber vf der hohe des<br />
Schepberges durch die Sole, vff die Ee-<br />
ken an denn Bursfelder weg, Dies habenn<br />
Ihme se<strong>in</strong>e Elterenn Inn Jungenn<br />
Jaren so geweist, Habenns auch als Inn<br />
gebrauch gehapt, ohne Jemandes Insage,<br />
habenn auch der ortten gerodet ohne<br />
Inwagt, habenn dar geholtzet, gehuedet,<br />
So hab er auch off das wilt dar<br />
holen vnnd furen mussen, so M.g.L. Ieger<br />
dar geschossen, beide bei der altten<br />
herren, vnd der altten herzog<strong>in</strong>n vnnd<br />
der Graff Boppen zeitten, vnnd also allezeit<br />
so lange Ihme gedenklich, ...<br />
Die Bewei+aufnahmen wo\ten nict<br />
enden. Von späterer Hand mit 1577<br />
be
Da+ 16. Jahrhundert - 59<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
namen+ Curd von Bödenfelde auf Erlaubni+<br />
de+ braun
60 - Que\en und Dar#e\ungen bi+ 1648<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
beide specificirte Dorffer, Wustung und<br />
Welde im Fürstenthumb Heßen gelegen<br />
oder dermaßen wie articulirt heßisch<br />
se<strong>in</strong> solten, glaubt Anwaldt nicht wahr<br />
und sagt, daß solchs Stuck allerseits <strong>in</strong><br />
das alte fürstl Br. Hauß Gieselwerder<br />
ohne mittel gehorig. p<br />
Den 2 Ar[ticu]ll Nehmlich das <strong>in</strong><br />
dem Holz der orter specificirte berge,<br />
theell und Wustunge gelegen, glaubt<br />
anwalt wahr.<br />
Den 3 und 4 Ar[ticu]ll glaubt nit<br />
sonder, daß Widerspiell uff der Br. Seiten<br />
wahr und erweislich se<strong>in</strong>.<br />
Der 5 Ar[ticu]ll Ist Multiplex et obscurus<br />
Ergo non responsalis. 66 In Eventum<br />
aber da anwaldt daruff zu antwurtten<br />
schuldig, so glaubt er denselbigen<br />
nit, sondern wahr se<strong>in</strong>, daß articulierte<br />
Wehrhecke über die eußersten Hellwegs<br />
grund nach der Hesebeke zu, am<br />
Schepberge vnnd weiter das Holtz h<strong>in</strong>durch<br />
nach der l<strong>in</strong>cken Seiten, über die<br />
Rohrbreite durch die Mitten des Hellwegs,<br />
uff anw. g. H. Hertzog Erichs s. f.<br />
g. seitten, vnnd allda s.f.g. die Jagt alle<br />
Zeit vnnd uber mentschen gedencken<br />
gehabt vnnd noch haben, de facto vi et<br />
clam angerichtet wurden.<br />
Also ist auch der 6. multiplex, glaubt<br />
denselben mit den angetzogenen umbstenden<br />
nit wahr. Insonderheit aber gestehet<br />
Anwaldt ke<strong>in</strong>er gewalt. sonder<br />
was diesfals sich zugetragen, ist ohne<br />
mittel auff Br. grund vnnd boden, bey<br />
66 S<strong>in</strong>ngemäß: Der 5.Artikel der hessischen Argumentation<br />
ist verschlungen. Se<strong>in</strong> S<strong>in</strong>n ist<br />
verborgen. Also ist er ke<strong>in</strong>er Erwiderung<br />
bedürftig.<br />
hellem tage und nicht bey nacht, vnnd<br />
zu erhaltung Br. alter hergebrachter<br />
posssession und gerechtigkeit, defensive<br />
furgenohmen , vnnd desßen s. f. g. woll<br />
befugt gewesen.<br />
Den 7 Ar[ticu]ll glaubt durch aus<br />
nicht wahr, noch erweislich se<strong>in</strong> vnnd<br />
sagt, Braunsch. Anwaldt dem rechten<br />
Landfrieden und Reichs Constitution<br />
gemäß, daß se<strong>in</strong> g. H. pr<strong>in</strong>cipall sich<br />
bei s. f. g. besitz und rechten wie meniglichen<br />
erlaubt, Etiam vi et armis<br />
schutzen und erretten mugen. 67<br />
Der 8. ist facti alieni glaubt wahr,<br />
daß articulirts Mandat, von dem Herrn<br />
Landgraffen uff ungrund und nichtigen<br />
bericht sub & obrestitie außbracht.<br />
Den 9. glaubt wahr.<br />
Der 10. ist Negativus & non resposalis<br />
da er aber Ir druff zu antwurten,<br />
von Jegentheill solte angehalten werden,<br />
so glaubt anwaldt wahr, das se<strong>in</strong> g.<br />
H. und pr<strong>in</strong>cipal und mitgeteilt werde.<br />
S. F. G. Hochadelich richterlich ampt <strong>in</strong><br />
dem allem sampt und sonders pro adm<strong>in</strong>istranda<br />
iustitia underthenig anruffend.<br />
Und dan zu letzt auch g. f. und Hern<br />
E. f. g. dieser Sachen aus dem grund zu<br />
berichten und gegentheils verme<strong>in</strong>te positionen<br />
genzlich abzuleiten ubergibt<br />
Br. Anwald nachfolgende se<strong>in</strong>e Articulos<br />
Elisius et peremptoriales medio iuramento<br />
dandorum mit bitt gegenan-<br />
67 Der braunschweigische Anwalt glaubt, daß<br />
se<strong>in</strong> Herr Pr<strong>in</strong>zipal, der Fürst, das Recht habe,<br />
wie es jeder dürfe, auch gewaltsam und<br />
bewaffnet se<strong>in</strong>en Besitz zu schützen und zu<br />
erretten.
Da+ 16. Jahrhundert - 61<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
waldt daruff pure wie sich geburt vormittelst<br />
auch Respondendorum zu antwurten<br />
anzuhalten, was alsdann g. H.<br />
pr<strong>in</strong>cipal der Herr Landgraff zu Hessen<br />
vorme<strong>in</strong>t und nicht wahrgeglaubtes. erbeutt<br />
sich anwald ohne e<strong>in</strong>igen Vberfluß<br />
zu beweisen und vorbehaltlich sodaner<br />
protestation, setzt vnnd steget anfenglich<br />
wahr.<br />
Anfenglich wahr, das im Fürstenthumb<br />
Braunschweigk e<strong>in</strong> alt Schloß mit se<strong>in</strong>em<br />
Zugehor, Dorffern, Wustungen,<br />
Weldern, Eckern, Wiesen, Wasßer vnnd<br />
Weiden, sampt allen e<strong>in</strong> vnd zugehor<br />
gelegen Die Bramburg genandt.<br />
Responsiones at positiones et articulos<br />
den 27, Novembris anno p 70 gerichtlich<br />
e<strong>in</strong>kommen mit angehenter bit und<br />
bewilligunge der von Gegentheil ernante<br />
zu Commissarien, cum annexis articulis<br />
elisiuis et peremptorialibus. 68<br />
68 HStA Hannover Cal.Br.1 Nr.1324 II.<br />
Herrn Erichs Herzogen zu Braunschweigk<br />
und Luneburgk p beclagten.<br />
gegen<br />
Herrn Wilhelm Landgraffen zu Hessen<br />
p. vorme<strong>in</strong>ten Clegern.<br />
Beweis articul zu Kunfftiger notturftiger<br />
Gedechtnis. 69<br />
Herrn Erichs Herzogen zu Braunschweig<br />
und Lüneburgk p<br />
gegen<br />
Hern Philippen Landgraven zu Hessen<br />
Der Niedergelegten werhecken halber<br />
- Anno 1540 - 1577<br />
1. Anfanglich war das im Fürstenthumb<br />
Braunschweig e<strong>in</strong> Altschlag<br />
mit se<strong>in</strong>em zugehor, Dorffern,<br />
wustungen, Weldenn, Ekkernn,<br />
wiesen, wasser vnnd weiden<br />
sampt allem e<strong>in</strong> und Zugehor gelegen,<br />
die Bramburg genannt.<br />
2. Item war das 70 bemelts schloß Anwalts<br />
genedigen Herrn mit aller<br />
hohen, niederen, ober- vnnd gerechtigkeiten,<br />
Jagt, Wiltbanen,<br />
Mast, Holtzungen Driefft vnnd weide<br />
vnnd was zu landsfürstlicher eigenthumblicher<br />
Hoheit gehorig mer<br />
se<strong>in</strong> zustendig.<br />
3. Item war das ann dasselbige Haus<br />
Bramburgk e<strong>in</strong> Dorf der Furstenhagen<br />
genant vonn alters gehorig.<br />
4. Ferner war das sollich berurtes<br />
dorf Im furstenthumb Braunschweig<br />
gelegenn vnnd ist Hochermeltem<br />
Furstenn zustendig,<br />
69 HStA Hannover, Cal. Br. 1 - 1324.<br />
70 Ebenso (ist) wahr, daß ....
62 - Que\en und Dar#e\ungen bi+ 1648<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
5. Vnnd sollichs weiter dartzuthun Ist<br />
war das dasselbige Dorf von dem<br />
Fürstenn vonn Braunschweig, dem<br />
Abt und Convent senwr f[ürstlichen]<br />
g[naden] Closter Bursfelde<br />
e<strong>in</strong> zeitlangk versetzt vnnd verunderpfendet<br />
worden,<br />
6. Item war daß bei Zeitenn dieser<br />
verpfendung die Gieselwerderschen<br />
Furster sich teglichs Inn des Dorfs<br />
Furstenhagen geholtze vnnd feltmarcke<br />
getrungen vnnd sich weiter<br />
e<strong>in</strong>tzutr<strong>in</strong>gen understanden,<br />
7. Item war ob wel abt vnnd Convent<br />
zu Bursfelde sich des beschwert<br />
vnnd beclagt das doch die Gieselwerdische<br />
hungerige Furster, Ire<br />
der Munch als geistlicher e<strong>in</strong>tfaltiger<br />
vnnd andres leute nicht geachtet<br />
vnnd e<strong>in</strong>e newerunge uber die<br />
anderenn furgenommenn.<br />
8. Item war das Anwalts genediger<br />
Her dann se<strong>in</strong>er f. g. deren gerechtigkeit<br />
also nit entzuge verursacht<br />
das gemelte Dorf e<strong>in</strong>tzulasen vnnd<br />
e<strong>in</strong>em anderenn vom Adel solliche<br />
Pfandschafft weiter zuvergonnen<br />
vnnd e<strong>in</strong>tzuthun,<br />
9. Vnnd ist nun ferner war, das bei<br />
dem Furstenhagenn zur Seiten h<strong>in</strong>e<strong>in</strong><br />
uf der Hesebeck zu, zur rechten<br />
hant e<strong>in</strong> Malste<strong>in</strong>, so das ende des<br />
Frankenholtzes welichs Gieselwerderisch<br />
vnnd das He<strong>in</strong>holz so dem<br />
Furstenhagen gehorig scheidet, zubef<strong>in</strong>den,<br />
der vlenste<strong>in</strong> genant,<br />
10. Item war das bei angetzogenem<br />
Ste<strong>in</strong> die Schnede zwischenn dem<br />
Braunschweigischen Furstenhegen-<br />
schen vnnd Gieselwerderischen geholtz<br />
vnnd geweldenn anfahet,<br />
11. Item wahr das sich also von dannen<br />
weiter die grenitz erstreckt uf<br />
e<strong>in</strong>en grosßen eichenbaum so mit<br />
e<strong>in</strong>em Hasengarnn mal getzeichnet.<br />
von dar auf e<strong>in</strong>e grosße Buche so<br />
umbgebrent die gleichergestalt mit<br />
e<strong>in</strong>em Hasengarnn mal wie noch zu<br />
besehen betzeichnet gewesen vnnd<br />
vorbas bis auf e<strong>in</strong>em malste<strong>in</strong> bober<br />
Sanct Mart<strong>in</strong>s breite zwischenn<br />
dem Dorf Hesebeck vnnd Furstenhagen<br />
gelegen. von dar uber den<br />
Acker, genannt die Pappenbreite so<br />
der Furstenhegenischenn Kirchenn<br />
gehorig gewesen, uber die marwiesenn<br />
gestracks weiter nach dem<br />
Berge auf die erstenn grundt naher<br />
der Hesebeck warts die Heilebecks<br />
grundt genant,<br />
12. Furters war, das die schnede dieselbigen<br />
Helwiges grundt Im geholtz<br />
h<strong>in</strong>auf gehet bis auf den Belgrimbs<br />
steich vnnd dann do furbas<br />
uf der Hohe des berges h<strong>in</strong>aufs bei<br />
denn alten gelegen ste<strong>in</strong>haufenn bis<br />
auf denn furstenhegener wegk, so<br />
nach Olsen leufft. doselbst bis ann<br />
die alten schnedt buchen vnnd da<br />
dannen weiter uf die Hohe h<strong>in</strong>aus<br />
bis ann das Reiherbruch auf vnnd<br />
durch das kle<strong>in</strong>e Söhl mitten uf dem<br />
Schepperge weit bisß mitten durch<br />
dasß grosße Sohl, danach ann die<br />
gelegten Ste<strong>in</strong>haufen vnnd vonn<br />
ste<strong>in</strong>haufenn zu Ste<strong>in</strong>haufen bis auf<br />
denn Klapperste<strong>in</strong> ann dem Bursfelder<br />
wege vnnd aber ferner vonn<br />
Ste<strong>in</strong>haufenn zu ste<strong>in</strong>haufenn bis
Da+ 16. Jahrhundert - 63<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
auf den Haselborn da der <strong>in</strong> die<br />
Tilbeck fleußt,<br />
13. Item war das solliche specificirte<br />
orter die rechte Schnede vnnd wande<br />
(doch unbegebenn noch diesseit<br />
vnnd druber Anwalts gnediger<br />
Furst vnnd Herr gerechtigkeit:)<br />
Zwischenn dem Braunschweigischenn<br />
furstenhegnischen<br />
vnnd Gieselwerderischen Holtzungen<br />
vnnd welder von alters hero<br />
gewesenn vnnd noch sey.<br />
14. Item war das e<strong>in</strong> leienbruder zu<br />
Bursfelde e<strong>in</strong> Holtz nicht weit von<br />
dem Bursfelder weg <strong>in</strong>n die erden<br />
geschlagen, domit die Furstenhegner<br />
dem Closter nicht zu nahe huetenn<br />
soltenn.<br />
15. Item war das der Her landtgraf solichs<br />
Holz oder großen Pfal vor e<strong>in</strong>e<br />
Schlagbaum antzeucht vnnd<br />
darauf grenitzenn wil,<br />
16. Vnnd ist aber war das der orter<br />
ke<strong>in</strong> Schlagbaum niemals gestanden,<br />
auch ke<strong>in</strong> grenitz daher getzogen<br />
werdenn mag,<br />
17. Item war das Anwalts gnedigenn<br />
Hernn pr<strong>in</strong>cipals Hern Vater hochloblicher<br />
gedechtens diese furgesatzte<br />
oberticulerte grenitz selber<br />
getzogenn<br />
18 Item war Das auch die Braunschweigichen<br />
vor Jarenn Inn unsichern<br />
Zeiten, wie etzliche der Herschafft<br />
Braunschweig fe<strong>in</strong>de gewesen,<br />
<strong>in</strong>n sollicher Irer vnnd na[h]e<br />
under der grenitz e<strong>in</strong>en starckenn<br />
Knick wir noch ann den alten<br />
Krumbl<strong>in</strong>gen zu sehen, gemacht<br />
vnnd denn Olser vnnd Bursfelder<br />
weg zugemacht vnnd verhauwen.<br />
19. Item war das anwalts gnediger<br />
Her <strong>in</strong>n vielgedachtenn geholtzen<br />
vnnd knickte ort die wiltpann<br />
[Jagd] gehapt vnnd gepraucht Inn<br />
vnnd ausßerhalb der rechten Zeit<br />
aber aller menschen gedencken,<br />
ohn meniglichs H<strong>in</strong>derung<br />
20. Item war daß se<strong>in</strong> f. g. auch der<br />
Jagt am Schepperge noch uber<br />
vnnd asserhalb ob anticulirter grenitz<br />
berechtigt,<br />
21. Item war das unter dem Schepperge<br />
noch e<strong>in</strong> groß geraumbt felt<br />
gelegen, welichs dem Braunschweigischen<br />
Closter Bursfelde zustendig,<br />
22. Item war das daselbst Anwalts<br />
gnediger Her zu jagen hat biß Inn<br />
daß wasser die Wieser [Weser],<br />
23. Dann war daß se<strong>in</strong> f. g. vnnd se<strong>in</strong><br />
f. g. Hochloblichenn vorelternn daselbst<br />
vonn dem Cleierbruch das<br />
Giersnest genannt vnnd denn<br />
Schepperge h<strong>in</strong>undern bis <strong>in</strong> diese<br />
grenitz so vonn dem Schepperge<br />
h<strong>in</strong>abgeet uf der Wiesen fur der<br />
Spitals berckenn da sei f. g. die<br />
garnn herab stellet unter dem meusefort<br />
bis <strong>in</strong> die weser, uber p xx.<br />
xxx. xl. x xx. Jare 71 vnnd uber aller<br />
menschen vnnd sunderlich der<br />
Zeugen gedachte die jagt also ublich<br />
herbracht deren berechtiget<br />
vnnd <strong>in</strong> possessione vel quasi se<strong>in</strong><br />
vnnd pillich gelassen werdenn,<br />
71 ...über 20, 30, 40 usw. Jahre....
64 - Que\en und Dar#e\ungen bi+ 1648<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
24. Item war das Anwalts gnediger<br />
Her noch des Jars er den unmenschliche<br />
vnnd unnaturliche<br />
Stackit [die Wehrhecke] angefangen,<br />
nach altem gebrauch also ohne<br />
menniglichs vnnd sonderliches<br />
des Herrn landt grauen [Landgrafen]<br />
bee<strong>in</strong>trechtigung wie gesagt<br />
vnnd vonn Alters herbracht gehaltenn,<br />
25. Item war das auch uber daß, Anwalts<br />
genediger Herr pr<strong>in</strong>cipal,<br />
wens se<strong>in</strong> f. g. vnnd derselben underthanen<br />
notig am Inhang des<br />
Schepperges Holtz zuhawenn vnnd<br />
zu verprauchen mechtig.<br />
26. Item war das demnach auch se<strong>in</strong><br />
F. g. Anwalts gnedigen Herren Her<br />
Vater Hochloblicher gedechtnus<br />
selbst am Inhange des Schepperges<br />
uber hundert Stuck statlich bauwholtz<br />
ohne des Hern landtgrauen<br />
oder se<strong>in</strong>er verh<strong>in</strong>derung hauwen<br />
vnnd nach Hardegsen furen lassen,<br />
27. Item war das auch die von Furstenhagen<br />
uber die articulirte<br />
Schnede die Huede am Schepperg<br />
vnnd sonst durch uns gehapt vnnd<br />
noch haben<br />
28. Ferner der Jagt vnnd Stelstift Inn<br />
Furstenhegener geweldenn anlanget.<br />
Ist war das e<strong>in</strong> Hage vonn dem<br />
Furstenheger felde angehe bis auf<br />
die Hertzog<strong>in</strong>nen breite da dannenn<br />
dann se<strong>in</strong> f. g. Anwalts gnediger<br />
Herr weiter mit garn vnnd duchern<br />
uber die langeleite biß <strong>in</strong> die<br />
Tilbeck vnnd das Holtz die g..de?<br />
genant, welliche orter se<strong>in</strong>er f. g.<br />
ohne alle mittel zustehen von alters<br />
vnnd vor menschen gedencken, stellen<br />
vnnd jagen laßen.<br />
29. Vber vnnd unangesehenn des Alles<br />
hat der Her landtgraf gantz unnachbarlicher<br />
unbefuegter weise<br />
sich unterstandenn uber die gantze<br />
articilirte alte augensche<strong>in</strong>liche<br />
Schnede vnnd wande nach dem<br />
Furstenhagen zu, auf Anwalts genedigen<br />
Hern pr<strong>in</strong>cipalen untzweifelichem<br />
grundt vnnd boden e<strong>in</strong><br />
Stackit oder wie sollichs genannt<br />
werden wil. werheck (Wehrhecke)<br />
one pfortenn vnnd mer alß e<strong>in</strong> halbe<br />
meile <strong>in</strong> die lenge auftzurichten.<br />
30. Item war das Clagender Furst zu<br />
solchem Stackit etzliche Hundert<br />
beume auf Anwalte genedien Hern<br />
grundt vnnd boden wieder recht fellen<br />
vnnd hawen lassen vnnd alß<br />
weiter vnnd gruntlicher austzufurenn<br />
das der Her landtgrafe sollichs<br />
se<strong>in</strong>es furnemens mit aufrichtung<br />
des Stackits gentzlich vnnd<br />
zumal unbefuegt,<br />
31. So ist war das Clagendem Fursten<br />
nit gebueren wollenn solichs Stakkit<br />
auf Anwalts genedigen Herrn<br />
grundt vnnd boden auftzurichten,<br />
32. Vnnd ohne bekant zusetzen, da albereit<br />
sollichs Stackit auf Gieselwerderischen<br />
teil gesetzt. So volget<br />
doch ausß nachfolgendenn grundenn<br />
daß nicht desto weniger der<br />
Her landtgraff der orter e<strong>in</strong> Stackit<br />
auftzurichten mit nichten fueg mach<br />
vnnd recht gehapt. Denn war ist es
Da+ 16. Jahrhundert - 65<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
das sollichs e<strong>in</strong> Nouation 72 vnnd<br />
gehessigte vnnd unnachbarliche<br />
unfreundliche Uewerunge vnnd abgunst<br />
dieser orter unerhort vnnd<br />
unbreuchlich,<br />
33. Item war das sollichs wieder die<br />
beschriebene vnnd Naturliche rechte<br />
also denn wilden thieren Ire<br />
weidte vnnd naturlichenn ganck zusperren<br />
vnnd mußten alle rechte<br />
vonn denn wildenn thieren vnnd<br />
derselbigen setzung sagende vergebens<br />
gesetzt se<strong>in</strong>,<br />
34. Item war das nachdem von dem<br />
Herrn Landtgrauen ad emulationem<br />
vnnd besunderen verdries Anwalts<br />
genediger Herrn sollichs gescheenn<br />
vnnd furgenomenn seit soliche<br />
newerung [Neuerung] da<br />
auch das Stackit auf gieselwerderischem<br />
Boden wie unbekandt gesatzt<br />
gestanden, wieder recht vnnd abzuschaffen,<br />
35. Item war das auch sollich Stackit<br />
auf gieselwerderischen theil mit<br />
fuegen nit het aufgericht werdenn<br />
konnen,<br />
36. Ersche<strong>in</strong>et aus diesem das Anwalts<br />
g. f. vnnd Herrn der Jagt am<br />
Schepperge durchaus degleichen<br />
denn e<strong>in</strong>- woner zum Furstenhagen<br />
je ferner der Schepperg gieselwerderisch<br />
nemlich am Inhange vnnd<br />
sunstenn Ire Huede vnnd Holzungen<br />
vnnd Drifft wolte versperen<br />
vnnd verschmälert werden,<br />
72 Nouation = Novation = Neuerung.<br />
37. Vnnd weiter des Hern landtgrafenn<br />
wieder rechtlichs furnemen. Ist<br />
war das derselbige orter do benentes<br />
Stackit hergefurt, Die Gieselwerderische<br />
furster war sich alle<strong>in</strong><br />
vor wenig Jahren, etzliche beume<br />
zu zeichen understanden<br />
38. Item war da die Braunschweigischen<br />
furster solliches ?tuen werden,<br />
das sie sollichs nit gestatten<br />
noch nachgeben wollen vnnd das<br />
derwegen auch ann die hessische<br />
Räte geschrieben worden.<br />
39. Item war das von dem hessischen<br />
Rethen darauf geantwortet das sollichs<br />
ohne Iro wissen vnnd willen<br />
geschehen, das sie auch die Zeichen<br />
wieder wolten aufhauwen<br />
vnnd solten vor ke<strong>in</strong>e Schnede geachtet<br />
werden<br />
40. Aber war das sollichs an gesehen<br />
der Her landtgrave ebenn bei vnnd<br />
nach sollichen gemalten beumen<br />
das Stackit aufrichten zu lassen<br />
41. Alß ersche<strong>in</strong>et aus dem vnnd ist<br />
war das der Her landtgrave vonn<br />
newen Zanck gesucht vnnd se<strong>in</strong>es<br />
unnachbarlichen furnemens Im<br />
vielwege unbefugt<br />
42. Item war das der landtgrave bei<br />
Zeiten Herrn Erichs Hochloblicher<br />
gedechtnis, als der Stift Bursfelde<br />
die Holzunge noch e<strong>in</strong>gehabe fast<br />
gleich wie Itzo doch nicht so weit<br />
uber die grenitz wie mit der verhecken<br />
furgenomen e<strong>in</strong>en Schwe<strong>in</strong><br />
hagen aufzurichten unterstanden<br />
als aber Hochermelter Furst Christ<br />
milter gedechtums sich dar<strong>in</strong> geleget<br />
vnnd sollichen Hagenn alsß auf
66 - Que\en und Dar#e\ungen bi+ 1648<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
se<strong>in</strong>er f. g. grundt vnnd boden nicht<br />
leiden könnenn noch wollen. Hat<br />
der Her Landtgrave die zergehen<br />
vnnd liegen lassen mussen<br />
43 Item war daß beider Fursten<br />
Braunschweig vnnd Hessen Räthe<br />
Inn dem augensche<strong>in</strong> dieser vnnd<br />
anderer Irrung halber kommen,<br />
verabschiedet das wieder diese<br />
Sawhecken noch die obberurt<br />
durch die hessische furster heimliche<br />
getzeichnete beume gelten solten<br />
44. Item war das anno 1547 die hessische<br />
furster sich undestanden etzliche<br />
Schwe<strong>in</strong>e ann der langenleite<br />
<strong>in</strong> die mast zu legen<br />
45 Item war das sollichs Schwe<strong>in</strong>e deren<br />
fast bei zweihundert gewesen,<br />
vonn dem Braunschweigischen alß<br />
uf dem Iren gepfandet vnnd nach<br />
Munden getrieben. Die gestelle<br />
aber <strong>in</strong> irem grundt abgeschafft<br />
vnnd ist war das soliche Saw wenn<br />
dann hessischen Rethen mit vielen<br />
bit vnnd nuhr wieder ausgeborget<br />
46. Item war das sie solliche schwe<strong>in</strong>e<br />
an die langeleitenn nicht wieder gelegt<br />
noch legen kundteoder mussen<br />
47. Dann war dsß sie des orts nit berechtigt<br />
vnnd fur vnnd nach solicher<br />
Zeit des orts ke<strong>in</strong> Schwe<strong>in</strong> gelet.<br />
48 Ferner der gieselwerdische unrurige<br />
hungerige furster e<strong>in</strong>trang vnnd<br />
zunotigung dartzuthun. Ist war das<br />
e<strong>in</strong> underthann (Untertan) von Furstenhagen,<br />
Cort vonn Bodenfelde<br />
genannt, bei dem Furstenheger wege<br />
so nach Olsen lauffen nahent<br />
unter vnnd bei der malbuche, so <strong>in</strong><br />
ob articulirtenn grenitz gesetzt<br />
werdenn auf erlaubung des braunschweigischen<br />
fursters e<strong>in</strong>en Eichenbaum<br />
ausgehawen<br />
49. Item wahr das die Gieselwerdische<br />
furster zugefarren vnnd etlich aus<br />
dem Dorff Olsen mitgenomen vnnd<br />
den gefelleten baum mit gewah<br />
(Gewehr) h<strong>in</strong>weg genomenn<br />
50. Item war daß e<strong>in</strong> Gieselwerdischer<br />
underthan vonn Ohlsen der alter<br />
werner genant domit gewesen vnnd<br />
gesagt leit der baum jenseits buchen,<br />
was auf Jenseits der Buchen<br />
(die buchen so eben specificirt me<strong>in</strong>et)<br />
nach dem Furstenhagen zu leit<br />
vnnd umbgehauwenn worden. Ist<br />
Furstenhegerisch wolten sie denn<br />
Baum daruber nemen wolte e nicht<br />
zuthunde (zu tun) haben, muchten<br />
sie daruber Ir ebenteuer bestehen<br />
51. Item war das die Gieselwerdischenn<br />
furster des alten Jares eigen<br />
mans auftage vnnd warnung nicht<br />
geachtet sollichen Baum mit gewalt<br />
vnnd zu trutz dem Abt zu Bursfelde<br />
damaligen Ihnhaber des Furstenhagen<br />
wegkgenomen<br />
52 Item war das ob dem allem declarirte<br />
articuln ersche<strong>in</strong>et vnnd war<br />
das der Her landtgraff das ermelte<br />
Stackit auf Anwalts genedigen<br />
Herrn grundt vnnd bodenn wieder<br />
vnnd mit unfuegen aufgericht<br />
53. Item war das zu recht versehen,<br />
das e<strong>in</strong> jeder sich bei se<strong>in</strong>em Besitz<br />
schutzen vnnd denselben fu<strong>in</strong>en<br />
(vor ihnen) erhalten vnnd alle newerungen<br />
vnnd gewalt darum ab-
Da+ 16. Jahrhundert - 67<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
schaffen vnnd repelliren, recht<br />
vnnd macht habe<br />
54. Derwegen war. Das Anwalts genediger<br />
Her vnnd se<strong>in</strong>er f. g. Consorten<br />
alß derselbigen Diener fueg<br />
vnnd recht gehabt das ubel vnnd<br />
unnachbarlich aufgericht Stackit<br />
vnnd sunderlich alß sollichs auf<br />
furstenhegensch grundt vnnd boden<br />
befunden auch ohne daß Se<strong>in</strong>en<br />
gnedigen Herrn unleitlich abzunehmen<br />
vnnd wegkgenommen<br />
55. Item war das vonn allenn obarticulirten<br />
d<strong>in</strong>gen dieser orter e<strong>in</strong><br />
geme<strong>in</strong> geschrei ist.<br />
Namen der Zeugen wegen<br />
Braunschw.<br />
Furstenhagen: Albrecht Henemans,<br />
He<strong>in</strong>rich Marschers, He<strong>in</strong>rich<br />
Dependers, Hans Dunteman,<br />
Offenhausen: Curdt Schaper, Hans<br />
Zirenberg, Bartolt Carstenn,<br />
Tile Marscher, Thomas Zirenberg,<br />
Hanß Homans,<br />
Jobst Kiles,<br />
Euernhausen: Tolde Zirenberg<br />
Firlihausen: He<strong>in</strong>rich Brechtt<br />
Schonhagen: Christoffer Marder<br />
Usler: Rauß<br />
Beuren: Hanß Homeister<br />
Bollensen: Curdt Lornemans<br />
Hemeln: Matthias Engeln<br />
Bursfelde: Gotschalk Fritterschnade,<br />
Gebeten Commissaren<br />
Mgr. Johann Marck Schultheis zu<br />
Duderstadt<br />
Mgr. Johann Ludolff Daselbst<br />
Positiones et Articuli [...] 73<br />
1. Setzt und sagt Landtgrauischer Anwaldt,<br />
wahr sei, daz etliche gewälde,<br />
geholtz vndt wildtfuren Jenseit dem<br />
Wasser der Weser, zwischen den Beiden<br />
Clostern Lippoldesberg vndt<br />
Bursfeldt, auch den Beiden hessischen<br />
Dorfern Walshausen vndt Hesenbergk,<br />
nach geme<strong>in</strong>em Namen daz Werderholz<br />
genant, Im furstenthumb zu hessen<br />
gelegen,<br />
2. Item wahr sei, das <strong>in</strong> denselben geholtzen,<br />
etliche Namhaffte Berge, Theler,<br />
wustenung, vndt ort liegen, welche<br />
Ihrer besondere vndt vnderschiedliche<br />
Namen haben, als nemlich Heubergk,<br />
Gerwichshausen 74 , daß Reher bruch,<br />
die lange litten, Altenschlag, Kolstedte,<br />
der alt gang, vndt Pilgrams<br />
steig,<br />
3. Item wahr daz Itzbestimpte walde,<br />
gehöltz vndt wildt fuhr, Berge, rhbalen(?)<br />
vndt ort Landtgraue Philipsen,<br />
grauen zu Catzenelenbogen p. vndt<br />
se<strong>in</strong>er sg. loblichen vorfahren, weilandt<br />
dem alten Landtgrauen zu Hessen<br />
p. mit aller hohen, vndt Niedern<br />
Oberheit, wildt, Pandt, Jachten, Wildtfuren,<br />
hegung, beholtzung, Mast, forst,<br />
schuedt, Weide, vndt sonst allen Nutz-<br />
73 HStA Hannover Cal.Br.1 Nr.1324 II, hier:<br />
Die hessischen Positionen und Artikel <strong>in</strong><br />
derselben Prozeßsache, undatiert, sie bef<strong>in</strong>den<br />
sich h<strong>in</strong>ter dem zuvor Abgedruckten.<br />
74 In e<strong>in</strong>em späteren Schriftsatz, der im wesentlichen<br />
dieselben Argumente wiederholt:<br />
Gerwighausen (Wüstung südlich Vernawahlshausen).<br />
Dort auch erwähnt: das Geyersnest.
68 - Que\en und Dar#e\ungen bi+ 1648<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
barlichen vndt Gerechtigkeit, wie das<br />
namen haben mag, nichts außgescheiden,<br />
eigenthumblich zugestanden,<br />
vndt noch zustende,<br />
4. Item wahr, £...daß der Landgraf und<br />
se<strong>in</strong>e Voreltern diese Wälder et$. seit<br />
Men
Da+ 16. Jahrhundert - 69<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
8. Item wahr das drehalben uff hochermeltes<br />
hern landtgrauen angeruffen,<br />
neben erlangter Ladung uff die verwurckte<br />
Poen 78 des Landtfriedens,<br />
auch e<strong>in</strong>e Kay:[serlichen] Mandat erkandt<br />
vndt außgangen, vndt dar<strong>in</strong> hochernanten<br />
beklagten Hertzog Erich,<br />
vndt se<strong>in</strong>er f.g. mit citirten consorten,<br />
bey Poen 20 Marck lötiges goldts,<br />
halb <strong>in</strong> die .eöseeliche Cammer vndt<br />
zum anderen halben theil dem clagenden<br />
hern Landtgrauen unabloßlich<br />
zubezalen, ernstlich gebotten, dieselben<br />
Citirten vndt mandirten, In zwolff<br />
tagen den nechsten nach verkundung<br />
angerechts Mandats, viel vndt hochernanten<br />
hern Landtgrauen der abgreissenen<br />
wehrhecken wiederumb zumachen,<br />
vndt uff zurichten, auch des zugefugten<br />
schadens gebuhrlichen abtrag<br />
zu thun | Alles weiteren Inhalts<br />
berurtes Mandats. so furstlicher anwalde<br />
an stadt e<strong>in</strong>es oder mehr Articulls<br />
vil hieher erhott haben,<br />
9. Item wahr, daz auch angeregt keyserlich<br />
Mandat ou. clausula außgang<br />
Inhaltendt, In neuer benanten Zeit, wie<br />
die dar<strong>in</strong> bestimpt, sie der vielbenante<br />
Beclagte, Ihrer e<strong>in</strong>rede, ob sie e<strong>in</strong>iche<br />
Inhaber verme<strong>in</strong>ten, fur zu wenden,<br />
10. Item wahr, gantz ohne, offtgemelte<br />
beclagte, <strong>in</strong> den angesetzten 12 Tagen,<br />
die zerrissene vndt zerhawene wehr-<br />
Reichsverfassungsrechts geme<strong>in</strong>t, nicht e<strong>in</strong>e<br />
e<strong>in</strong>heitliche Verfassung im modernen S<strong>in</strong>ne.<br />
78 Late<strong>in</strong>isch poena = Strafe<br />
hecken, wiederum gemacht oder uffgericht,<br />
79<br />
11. Dergleichen auch gantz ohne, dieselbe<br />
beklagten, <strong>in</strong> bestimpten tag<br />
hochgenenten hern Landtgrauen zugefugtenn<br />
schadens gebuhrlichen abtrag<br />
gethan, [..12.-15...]<br />
[Weitere hessische] Positiones et Articuli<br />
80<br />
[Von Alter+ her gehörten zu Heêen..] .. die<br />
hessischen Dorfer als Walshausen,<br />
Arenborn, vndt Hessenbeck, vndt weitere<br />
Jenseit derselbigen Dorffern, als<br />
nach Braunschweig zu, etliche andere<br />
geholtz, als nemlich Der Lichtenberg,<br />
die Hardt, vndt das Franckenholtz ...[<br />
...] Item wahr, das gegen dem hessischen<br />
Dorff Hesenbeck vber e<strong>in</strong> andere<br />
Dorff, Furstenhagen genant, gelegen,<br />
vndt dem Closter Bursfeldt zustendig<br />
ist... Item wahr, das zwischen<br />
bemelten Dorffern der Hessebeck vndt<br />
furstenhagen e<strong>in</strong> grundt, die Helenbeck<br />
genant liegt, vndt derselben beide<br />
Dorffer feldtmarck von e<strong>in</strong>ander<br />
scheidt..<br />
Item wahr, daz Zu endt des grundts der<br />
Hellbeck, da mans nennet an der<br />
Ste<strong>in</strong>horst, nit weit Jenseit obarticulirter<br />
Wehrheckenn, e<strong>in</strong> alt g<strong>in</strong>gk oder<br />
79 Zu 8. und 10: Der Herzog, so beantragt der<br />
Anwalt des Landgrafen beim Kammergericht,<br />
soll also 20 Mark <strong>in</strong> Gold Strafe zahlen<br />
und b<strong>in</strong>nen 12 Tagen die Hecke wieder<br />
aufrichten.<br />
80 HStA Hannover Cal.Br.1 Nr.1324 II. Das<br />
Schriftstück folgt zunächst weitgehend dem<br />
Inhalt des zuvor abgedruckten und ist soweit<br />
gekürzt. Dann setzt es fort wie oben.
70 - Que\en und Dar#e\ungen bi+ 1648<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
geknigter hagen anfehete, vndt sich<br />
Immer Jenseit bemelter Wehrhecken,<br />
hierauß nach e<strong>in</strong>em ort genant die<br />
Kolstede Vndt da dannen forters nach<br />
dem Alten Schlag erstreckt,<br />
14. Item wahr, Ob wol derselbig geknigter<br />
hagen, mit der Zeit Verhauwen<br />
vndt Verkummen, so wissen doch die<br />
Frumbl<strong>in</strong>ge vndt geknigte Alte Verwachsene<br />
beume, so des orts noch allenthalben<br />
zubef<strong>in</strong>den, Klarlich ausß,<br />
Daz dieser hagen vndt geknigt von alters<br />
ansehenlicher grosser Knigk gewesen<br />
vndt noch heutigs tags daz alte<br />
Knigk genant wirdt,<br />
15. Item wahr, daz von Alters allewegen<br />
vndt noch die von Furstenhagen vber<br />
dieser articulirten Alten geknigten hagen,<br />
nach dem furstenthumb Hessen zu<br />
mit Ihrem Viehe nit zuhuten, noch sich<br />
der orth ohne Vorweissen der hessischen<br />
Förster beholtzen dorffen,<br />
16. Dan wahr, als hiebeuohr uff e<strong>in</strong> Zeit<br />
e<strong>in</strong> Inwohner zu Furstenhagen Curt<br />
von Bodenfelde genant e<strong>in</strong>en Eichenbaum<br />
aller nechst dißseit des Alten geknigs<br />
am Wege der von Forstenhagen<br />
nach der Oelsheim geht, ohne Vorwissen<br />
des hessischen forsters Georg<br />
Koch genant abgehawen. Vndt von<br />
demselben forster uff der that, als er<br />
dem baum h<strong>in</strong>weg fuhren wollen angriffen,<br />
Daz er der forster Ihme dem<br />
thäter den baum genommen nach dem<br />
hessischen dorff Odelsheim fuhren<br />
lassen, vndt daselbst Anwaldts g.f.<br />
vndt h. zum besten verkaufft hat.<br />
17. Item wahr als newlichen Jar die von<br />
furstenhagen biß an das alte Knigks<br />
gerodet, vndt fortern am Wege der von<br />
Forstenhagen nach Odelsheim gehet,<br />
durch daz alte Knickte weiter zu Roden<br />
sich angemast, Das Ihnen solches<br />
von dem hessischen furster verbotten<br />
worden, welchem gebot sie also gehorsamet,<br />
vndt sich ferners Rodens<br />
enthalten,<br />
18. Item wahr, Das vngefehrlich In die<br />
100 schrit Jenseit der vielarticulirten<br />
Wehrhecken, aller nechst an dem Alten<br />
Knigk, e<strong>in</strong> Kolstedt noch augensche<strong>in</strong>lich<br />
vorhanden, die etwa e<strong>in</strong> Inwohner<br />
Im hessischen Dorff Odelsheim,<br />
der Schaeppe genant, uff Verlaubnus<br />
vndt nachlassung des hessischen<br />
forster auß den hessischen geholtzen<br />
umb die Kolstede herumb gelegen<br />
Kolen gebrandt hat,<br />
19 Item wahr daz e<strong>in</strong> Alte Schwe<strong>in</strong>ehecke<br />
Über dieser Kolstedte weit h<strong>in</strong>auff<br />
naher dem Schlag am Wege so<br />
von Furstenhagen nach Bursfelde<br />
leufft, Vor Jaren gestanden, vndt Vber<br />
daß Geyersnest, hier<strong>in</strong> nach dem<br />
we<strong>in</strong>berg bey Burschfeldt gelegen<br />
gangen ist, Wie dan der augensche<strong>in</strong><br />
dasselbig noch zum theil also außweist,<br />
20. Item wahr, daß die hessischen forster<br />
Georg Koch und Jan genant diese<br />
Schwe<strong>in</strong>ehecken vor Jaren da hieraussen<br />
als vff hessisch grundt vndt Bodenn<br />
gemacht, auch daselbst auff zulassung<br />
Anwalds g.f. vndt h. schwe<strong>in</strong>e<br />
geiagt habenn,<br />
21. Item wahr, daß dieselbigen forster<br />
Georg Koch vndt Jan folgendts die<br />
Schwe<strong>in</strong>ehecke etwas erhöhet, damit<br />
sie Röhen dar<strong>in</strong> fa[ngen] möchten,
Da+ 16. Jahrhundert - 71<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
22. Wie dan auch wahr, daz die rehe<br />
sei.. | ler <strong>in</strong> die Pforten derselbigen<br />
Schwe<strong>in</strong>ehecken gestelt, vndt die Reher<br />
darauff gejagt haben, [...]<br />
26. Item wahr, als e<strong>in</strong> Braunschweigischer<br />
Jager Brosius genant, sich<br />
hiebeuohr ungefehrlich vor etlichen<br />
vndt zwantzig Jaren vnderstanden hat,<br />
e<strong>in</strong> Hildhecken an dem Scheidborn hero<br />
den grundt <strong>in</strong> der langen litten hieruff<br />
nach dem altenschlag der am Wege<br />
steht zwischen Furstenhagen vndt<br />
Bursfeldt auffzurichten, daß der hessische<br />
Amptman zu Zapffenburg Johan<br />
von Zuschen genant, mit zuthun se<strong>in</strong>er<br />
ampts ver wanten vndt der hessische<br />
forster Georg Koch vndt Jan,<br />
dieselbige Wildthecken gantz durch<br />
auß vom Scheidtborn an biß an den<br />
Alten schlag, darnieder geschlagen<br />
hat, [...] .<br />
1563 Der Abt wi\ resignieren<br />
Im Jahre 1563 #and da+ Klo#er<br />
Bur+felde [nanziell vor dem Ende.<br />
Se<strong>in</strong> Abt Johanne+ klagte <strong>in</strong> e<strong>in</strong>em<br />
langen Screiben über die großen<br />
Sculden und ger<strong>in</strong>gen Güter diese+<br />
Sti}e+, und daß er sic genötigt sähe,<br />
zu resignieren. 81 Die zu ger<strong>in</strong>gen E<strong>in</strong>kün}e<br />
und Sculden führten dazu, daß<br />
<strong>Für#enhagen</strong> e<strong>in</strong>mal wieder verpfändet<br />
wurde. Al+ Intereêent bot sic der<br />
Landdro# Curd von Bardeleben an.<br />
Ihm mußte da+ Dorf am Herzen liegen,<br />
hatte er doc
72 - Que\en und Dar#e\ungen bi+ 1648<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
verpactet. Die Pactz<strong>in</strong>sen bildeten den<br />
wesentlicen Teil der Besoldung de+<br />
Pfarrer+. Au+ dem Jahre 1588 besi~en<br />
wir die älte#e Auf#ellung der genauen<br />
E<strong>in</strong>kün}e der Pfarre, und ab 1628 fortlaufend<br />
die E<strong>in</strong>nahmerecnungen der<br />
Geme<strong>in</strong>de. Hier wurde jährlic penibel<br />
abgerecnet, welcer Bauer welce+<br />
Land#ü% gepactet hatte und dafür<br />
Z<strong>in</strong>sen zahlte.<br />
1564 Der er#e Pfarrer wird<br />
e<strong>in</strong>gese~t<br />
"Wie sic au+ dem Biµ
Da+ 16. Jahrhundert - 73<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Die oberen Zeilen der Urkunde von 1570<br />
<strong>in</strong> extremer Au+
74 - Que\en und Dar#e\ungen bi+ 1648<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
So betzeugen vnnt bekennen wir hiemit<br />
an statt vnnd von wegen | S.F.H. gegen<br />
menniglichen offenbar, das heut dato<br />
demselben anschlage vnd furstlichen<br />
beuehlich [Befehl] zufolge, die Ersamen<br />
Jurgen Kelterborn von se<strong>in</strong>en vierten<br />
teile, der vierthalb hufen landes, so er<br />
zusambt den andern nachbenenten, daselbst<br />
zu Fredershausen Inn mei | gerstadt<br />
haben, als ngmeich se<strong>in</strong>s teils von<br />
solchs vnnd zwantzig morgen, vnnd e<strong>in</strong>en<br />
halben forl<strong>in</strong>ge, sechs vnnd zwantzig<br />
marck gott<strong>in</strong>gisch | vnnd sechs groschen,<br />
Item Valent<strong>in</strong> und Jurgen Hentzen,<br />
gebrudere, Herman Schmit, Ernst<br />
Hentzen, Hans Hannen, Marten Hasen,<br />
vnnd | Hans Weitzenmeier von Ihren<br />
sechs vnnd zwantzig morgen, vnnd e<strong>in</strong>en<br />
halben forl<strong>in</strong>ge, auch sechs vnnd<br />
zwantzig marck vnnd sechs groschen, |<br />
Item Hans Thönen, vnnd Valent<strong>in</strong><br />
Herbrecht, von Ihren daselbst habennden<br />
sechs vnnd zwantzig morgen vnnd<br />
e<strong>in</strong>en halben forl<strong>in</strong>ge ge..| stalt sechs<br />
vnnd zwantzig marck, vnnd sechs groschen,<br />
Desgleichen Dieterich Mennichfeldt,<br />
Marten Matthias, Hannsen<br />
Mathiassen seligen K<strong>in</strong> | dere, vnnd<br />
Hans Ploÿs, auch von sechs vnnd<br />
zwantzig morgen vnnd e<strong>in</strong>em halben<br />
forl<strong>in</strong>ge daselbst gleichspals sechs vnnd<br />
zwantzig marck vnd | sechs groschen,<br />
vnnd dann obgemelter Jurgen Kelterborn<br />
vor sich weiter von der e<strong>in</strong>en hufe,<br />
so er daselbst zu Fredershausen vor<br />
dem Ossenber | ge vnnd dem Franckendale<br />
vber das alle<strong>in</strong> hatt, dreissig marck<br />
Gott<strong>in</strong>gisch, zu guter genuge erlegt<br />
vnnd dargetzalt haben, Welche sum |<br />
men sambt vnnd besunder, wir auch von<br />
Ihren allerseits empfangen, vnnd mit<br />
guten furwissen vnd willen des Abts,<br />
damit des Closters | gleubiger, so ihnen<br />
zu behuf angeregter e<strong>in</strong>lose der Dorfs<br />
Furstenhagen, das geldt zum teil furgestreckt,<br />
bese..diget und abgelegt, Dagegen<br />
| ist nun Ihnen hiemit vfherthermelts<br />
vnnsers gnedigen fursten vnnd her<br />
zu eigen zu schreiben, vom Abte auch<br />
vns, wegen S.F.G. bewilli | get vnnd<br />
vorsprochen, das sie sembtlich vnnd<br />
sunderlich derselben dargeliehenen<br />
Summen, an vorbemelter Lenderei, an<br />
Jeder an se<strong>in</strong>em | teile, hiemit sollen<br />
vorwart vnnd versichert se<strong>in</strong>, derogestalt,<br />
wann oder zu welcher tzeit, vormuge<br />
des Stiffts habennder briefe, Ihre<br />
mei | gerstat expirirt , vnnd der Acker<br />
vber kurtz oder lang vom Closter h<strong>in</strong>wieder<br />
heimfallen wurde, So soll e<strong>in</strong>em<br />
Jeden, oder se<strong>in</strong>en erben se<strong>in</strong> | obbenenter<br />
vnnd specificirter tax oder summa<br />
vor dem abtrit , von dem Stifft oder<br />
desselben nachkomen h<strong>in</strong>wider bar erlegt,<br />
vnnd betzalt | werden, hiemit aber<br />
soll dem Stiffte vnnd Ihren mitbeschriebenen<br />
an den jerlichen meigerz<strong>in</strong>sen,<br />
auch wo etwa Innkunfftig Inn | dem<br />
nachmessen mehr ana lenderei oder<br />
wiesen als obstehet befunden, an Ihrer<br />
gerechtigkeit zumal nichts benomen<br />
se<strong>in</strong>, Alles one list vnnd geuerde , Des<br />
zu vrkundt haben wir zu mehrer beuestigung<br />
hiran hochermelts unsers gnedigen<br />
fursten vnnd herrn Furstlich |<br />
Setzet gehangen -- Geschehen zu Munden,<br />
den 13. Octobers Anno Christi tausent<br />
funfhundert vnnd siebentzig
Da+ 16. Jahrhundert - 75<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Aufnahme von 290 Tlr. seiten+ de+ Klo#er+ Bur+felde von den<br />
Klo#ermeiern zu Dran+feld (und Repartiierung derselben) zur Lösung von<br />
<strong>Für#enhagen</strong> 86<br />
Actum Munden den 12ten Octob. Anno 1570<br />
Nachbewate Bursfeldische Meigere burgere zu Dransfeldt, haben dem<br />
Abte zu Bursfelde<br />
Inn die Meigerstat, zu befreiung des Furstenhagen, wie folgt /<br />
Der Mechmelsheusische Stam, hatt drei hufe landes | Inn meigerpadt,<br />
vor Dransfeldt gelegen, als, als nemlich | Kersten Jepen, von wegen Kathar<strong>in</strong>en<br />
Mechmelshaußen | se<strong>in</strong>er frawen, drey viertel Ist XXIII morgen<br />
vf Jeden | morgen gethan, lant we<strong>in</strong>s guedigen fursten vnnd heen schreibens,<br />
iß vfm Rathauße zu Dransfeldt verwart |<br />
e<strong>in</strong>e marck Gott[<strong>in</strong>gisch] thut XXIII marck Gott.<br />
Joachim Mechmelshaußen hatt anoch dri viertel, thut gleicher-<br />
gestalt XXIII marck Gott.<br />
Joachim Ströber von wegen Dorotheen Mechmelshau " | ßen se<strong>in</strong>er<br />
frawen, hatt IV hufe vf Jeden morgen e<strong>in</strong>e marck, thut XLV marck Gott.<br />
Item obgemelter Kersten Jepen hatt zusambt Joachim | Mechmelshaußen<br />
se<strong>in</strong>em Schwager, als wegen Irer | frawen zu Fredershaußen e<strong>in</strong>e hufe<br />
landes vnnd funff morgen Inn meigerpadt, thut von<br />
Jedem | morgen e<strong>in</strong>e marck XXXV marck Gott.<br />
Joachim Strober hatt daselbst zu Fredershaußen, auch wegen sei-<br />
ner frawen XXXV morgen, thut XXXV mark Gott.<br />
Item hans Rotker, anderst genant aller<strong>in</strong>g, von | wegen Alheit Koehs se<strong>in</strong>er<br />
frawen, Item, Item Mathias |<br />
Latus 160 Marck 87<br />
Ilßen, von wegen Kathar<strong>in</strong>en Arndts se<strong>in</strong>er<br />
frawen, Clawes | Tollen, Peter Koch, Marten Koch, Gertrud Bunteleue,<br />
Kata | r<strong>in</strong>a Bunteleue, Valent<strong>in</strong> Dietrichs, von wegen Annen se<strong>in</strong>er | frawen,<br />
Kathar<strong>in</strong>a Dietrichs, Hans Trumper, Melchior | Arndts, Joachim<br />
Qwent<strong>in</strong>, von wegen Greten Arndts se<strong>in</strong>er frawen, Anna Hentzen, vnnd<br />
Anna Arndes zu Ossenfelde, | haben sembtlich zu Fredershaußen XXXV<br />
morgen Inn Mei | gerpacht, darauff sie<br />
gethan vf Jeden morgen e<strong>in</strong>e marck thut XXXV marck<br />
Curdt Jans, als erplich hans vnnd Curdt Milenhausen gebrüder, Albrecht<br />
Albrechts, haben vor der Stadt e<strong>in</strong>e halbe hufe landes,<br />
vnnd gethan vf Jeden morgen e<strong>in</strong>e marck, thut XV marck Gott.<br />
86 HStA Cal.Br.7 Nr.293.<br />
87 Geldsumme auf dieser Seite.
76 - Que\en und Dar#e\ungen bi+ 1648<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Stephans Britheubts, vnnd He<strong>in</strong>rich Breitheubts gebrüder, | auch Curdt<br />
Hoÿer, vnnd Lorentz Breitheubts nachgelassene K<strong>in</strong>der, Marcus Lampens<br />
| K<strong>in</strong>der, vnnd Jorgen Ströber, desgleichen Valent<strong>in</strong> Labeck, vnnd<br />
Valent<strong>in</strong> Breitheubts | auch Marten Kochs, haben sembtlich daselbst zu<br />
Dransfeldt, | vor der Stadt, e<strong>in</strong>e hufe<br />
landes, vnnd gethan vf Jeden morgen e<strong>in</strong>e marck, | thut XXX marck Gott.<br />
Item Heisen Dor<strong>in</strong>gs Stam, als erstlich Valent<strong>in</strong> Tepels von wegen Kathar<strong>in</strong>en<br />
se<strong>in</strong>er frawen, Jurgen Milenhau | sen wegen se<strong>in</strong>er frawen Margareten<br />
seligen K<strong>in</strong>der, | He<strong>in</strong>rich Breitheubts von wegen Agathen se<strong>in</strong>er<br />
frawen, | Hans vom Dale K<strong>in</strong>der, vnnd Hans Baumgarten, haben | von<br />
der Stadt, anderthalbe hufe landes,<br />
Darauf se gethan | vf Jeden morgen e<strong>in</strong>e marck, thut XLV marck Gott.<br />
Des haben ausgethan Jurgen Milenhaußen funff marck, | Hans vom<br />
Dale funff, vnnd He<strong>in</strong>rich Breitheubt funff | marck, 15 Marck<br />
Latus 140 Marck<br />
Item Jurgen Kelterborn hatt zu Fredershaußen den | vierten teil von<br />
vierthalb hufen landes, se<strong>in</strong>dt XXVI morgen, vnnd J forl<strong>in</strong>g 88 ,<br />
thun von Jedem morgen e<strong>in</strong>e marck VVI marck 6 g.<br />
Item Valent<strong>in</strong> vnnd Jurgen Hentzen gebruder, Hermann | Schmidt, Ernst<br />
Hentzen, Hans Hennen, Marten Haßen vnd | Hans Weitzenmeiger, haben<br />
daselbst zu Fredershaußen | XXVI morgen vnd j<br />
forl<strong>in</strong>g, darauf thun sie XXVI marck VI gr.<br />
Item Hans Thönen, vnnd Valent<strong>in</strong> Herbrecht, haben | daselbst<br />
zusammen XXVI morgen vnd J forl<strong>in</strong>g, | darauf thun sie XXVI marck VI gr.<br />
Item Dieterich Mennigfeldt, Marten Mathias, | Hans Mathias<br />
seligen K<strong>in</strong>der, vnnd Hans Ploÿs, | daselbst zu Fredershaußen,<br />
XXVI morgen vnd J for " | l<strong>in</strong>g, thun XXVI marck vnd VI gr.<br />
Item Jurgen Kelterborn, hatt Ins<strong>in</strong>derheit noch da " | selbst zu Fredershaußen,<br />
vor dem Ossenberge, vnd | Im Franckental e<strong>in</strong> hufe<br />
landes, thun XXX marck Gott.<br />
Latus - 88 Marck 18 gr.<br />
Summarum 368 Marck 18 gr.<br />
Jede zu 24 Mg.<br />
Summa 290 thal.[er]<br />
88 Vorl<strong>in</strong>g = ½ Morgen.
Da+ 16. Jahrhundert - 77<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
1579 <strong>Für#enhagen</strong> an die von<br />
Bardeleben verse~t<br />
ir 89 Erich und Diterich gebrudere<br />
vonn Bardeleben 90<br />
thun kundt unnd bekennen<br />
hiemit gegen yeglichen offenbar,<br />
Alß unnser Bruder Christoff<br />
vonn Bardeleben seliger hiebeuorn<br />
Anno p 73 vom Stifft Bursfelda das<br />
Dorff Forstenhagen zur Pfandtschafft<br />
e<strong>in</strong>bekommen, unnd er vermuege derselben<br />
bey se<strong>in</strong>em Leben verschienen<br />
Jahres vonn der Forstenhegischen gehölzen<br />
hundert und sechs thaler mastgeldt<br />
aufgenommen wilches Ihme vonn<br />
des Durchlauchtigen Hochgeborenen<br />
Fursten unnd Herrn, Herrn Erichs<br />
Hertzogen Zu Braunschweig und Luneburgks<br />
Unseres gnedigen Fursten und<br />
Herrn verordneten Rechten zu Urkunden<br />
nicht gestanden werden wollen,<br />
Sonndern von wegen Sr.f.g. Ihme aufferleget<br />
unnd beuholen [befohlen] worden,<br />
sollich auffgenommen mastgeldt<br />
dem furster am Bramwalde Hansen<br />
Dornewellen zuzustellen, Inmaßen dan<br />
nach absterben gemeltes unseres Bruders<br />
seligen nach erlegung mehrgemeltes<br />
mastgeldts wir vonn wolgemelten<br />
Rehten Inn gleichen se<strong>in</strong> angelanget<br />
worden, vnnd wie darauff heut dato alhier<br />
bey gemelten Rehten ankommen,<br />
audientz begert, unnd gebeten, uns mit<br />
abforderung desselben mastgeldts Inn<br />
89 HStA Hannover Cal.Br. 23 Nr.319.<br />
90 Erich, Diterich und Christoph von Bardeleben<br />
s<strong>in</strong>d Söhne des Curd von Bardeleben.<br />
betracht unser vber das Dorff<br />
Forstenhagen e<strong>in</strong>habenden Pfandtverschreibung,<br />
auch andere angezogener<br />
gelegenheit gunstiglichs zu versecheren,<br />
unnd aber solchs bey Ihren nicht allerd<strong>in</strong>gs<br />
statt f<strong>in</strong>den mugen, Sondern entlich<br />
doh<strong>in</strong> erclert haben, wo ferne wir<br />
Ihren g..sten geburliche caution In<br />
Schrifften zu stellen wurden, Das wir<br />
bey Hochermelten unseren gnedigen<br />
Fursten und Herrn, so balt S.F.G. wieder<br />
glucklichen zu Land, oder so nahe<br />
kommen wurde, das S.F.G. zuerlangen,<br />
dieses angezogenen mastgeldts halber<br />
sche<strong>in</strong> und beweiß aufbr<strong>in</strong>gen wurden,<br />
Das wir darzu berechtigt, Oder S.F.G.<br />
vnß dasselbe sonst auß gnaden nachgeben<br />
wolte, Das sie alsdann solchs auch<br />
geschehen laßen und wol genneickten,<br />
wol aber nicht, das wir alsdan dasselb<br />
mastgeldt der e<strong>in</strong> hundert Sechs thaler<br />
nochmale erleget und unß h<strong>in</strong>furter und<br />
Innkunfftig des Mastgeldts an den Forstenhegischen<br />
gehöltzen enthalten solten,<br />
welchs wie auch als zu dank angenommenen<br />
und uns zu angeregter caution<br />
erpotten, Das demnach solchen unseren<br />
erpieten zufolge wie uns hiemit<br />
obligiren und verpflichten, So balt<br />
mehrhochermelter unser gnediger Furst<br />
und Herr zu deroselben Landen und<br />
Leuten glucklich ankommen wierdet,<br />
..oder SFG. wir sonsten ersuchen mugen,<br />
Das alßdan wie gemelter sche<strong>in</strong><br />
bey SFG außpr<strong>in</strong>gen, Oder aber Ine<br />
entstehung desselben die mehrangedeute<br />
hundert und sechs thaler aufgenommen<br />
mastgeldts Hansen Dornwele<br />
Oder wer sunsten derenthalben beuhelicht,<br />
ohne verweigerung zustellen,
78 - Que\en und Dar#e\ungen bi+ 1648<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
unnd uns der mastung und mastgeldts<br />
Inn den Forstenhegischen gehöltzen<br />
gentzlich eußern und enthalten wollen,<br />
Dessen Inn urkundt haben wir diese<br />
caution mit unsern handtzeichen und<br />
furgetruckten e<strong>in</strong>gepetschafften Beuestiget<br />
[befe#iget], Geben zu Urkunden,<br />
denn 28ten Septembris Anno p. 1579.<br />
Erich von Bardeleben - me<strong>in</strong>e hand -<br />
- Ich Diderich von Bardeleben habe<br />
dieß In Mangel me<strong>in</strong>es Petschafftes<br />
midt Eigener Handt underschriben Diederich<br />
von Bardeleben<br />
me<strong>in</strong>e Handt<br />
1584 Die Grenzabmarkungen zu<br />
den Nacbardörfern<br />
"Die Grenzen der Eberhäuser zu den<br />
Bur+felder und Für#enhäger Holzungen,<br />
an deren Fe#legung bereit+ die Äbte<br />
Johanne+ 91 , Andrea+, Melcior Bode%er<br />
und Dornewe\ beteiligt waren,<br />
werden geregelt. E<strong>in</strong>e Zusammenfaêung<br />
erfolgte 1581 im Mündener Mathia+-<br />
Dornewe\-Erbregi#er. Die Inventarisierung<br />
beider Bereice erfolgt er#<br />
1585. E+ werden die Grenzen bezüglic<br />
der neugerodeten Siedlungen Heisebe%<br />
und <strong>Für#enhagen</strong> fe#gelegt. Die Wehrhe%e,<br />
die zum Thielebac fuhrt, bereitet<br />
große Probleme² 92<br />
91 Johannes Pummius.<br />
92 Hans-Jürgen Pflug, Eberhausen, Gött<strong>in</strong>gen<br />
1994, S.411, nach HStA Cal.Br.1 Nr.1323,<br />
für die neugerodeten Siedlungen <strong>in</strong> Heisebeck<br />
und Fürstenhagen die Nrn.1188 ff.,<br />
1205, 1324, 1565 und 1594 ff.<br />
Am 8.9.1585 g<strong>in</strong>g der Junge de+<br />
Für#enhägener Bauermei#er+ <strong>in</strong> den<br />
Wald. 93 An e<strong>in</strong>er Tränke an der Rotenbreite<br />
wo\te er eben Feuerholz hauen.<br />
Plö~lic taucten die Gieselwerdi
Da+ 16. Jahrhundert - 79<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
se<strong>in</strong>er Gesundheit und aller Wohlfahrt.²<br />
Al+ 1585 Valent<strong>in</strong> Scnake von Eberhausen<br />
kurz unter dem Muncebaum<br />
Bucen hieb, pfändete ihm der heîi
80 - Que\en und Dar#e\ungen bi+ 1648<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
berg erfahren wir die älte#en bekannten<br />
Namen der E<strong>in</strong>wohner de+ Dorfe+. Die<br />
Leute au+ <strong>Für#enhagen</strong> versammelten<br />
sic zur Huldigung am 7.Juli 1585 <strong>in</strong><br />
Münden.<br />
Nict genannt werden Frauen, K<strong>in</strong>der<br />
und Männer, die ke<strong>in</strong>e Wa{e mehr<br />
tragen können. Die Zahlen h<strong>in</strong>ter den<br />
Namen bedeuten da+ Leben+alter, der<br />
Buc#abe die jeweilige Bewa{nung.<br />
Nac der Bemerkung h<strong>in</strong>ter dem<br />
Ort+namen <strong>Für#enhagen</strong> hatte da+ <strong>in</strong><br />
#ändigen Geldsorgen be[ndlice Klo#er<br />
Bur+felde da+ Dorf mittlerweile der<br />
Familie de+ Landdro#en Curd von<br />
Bardeleben verpfändet. E<strong>in</strong> (Rohr) h<strong>in</strong>ter<br />
dem Namen und dem Leben+alter<br />
bedeutet, daß derjenige mit e<strong>in</strong>em Rohr<br />
bewa{net war, und so weiter.<br />
For#enhagen (Dem Klo#er<br />
Bur+felde zu#ändig, aber denen von<br />
Bardeleben im Gerict Munden verse~t)<br />
98<br />
H a l b s p ä n n e r :<br />
Tonnie+ Buten 50, (Rohr)<br />
Han+ Braun 36, (Rohr)<br />
Curt Bonfelder 36, (Rohr)<br />
Curt W<strong>in</strong>ter+ 40, (Rohr)<br />
Chri#oph Ma
Da+ 16. Jahrhundert - 81<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
visitiert. Die kirclicen Visitatoren<br />
oder Prüfer notierten alle Beobactungen<br />
genau. Der Text ihre+ Protokolle+<br />
lautete: 99<br />
"Abt Melcior Bodeker 100 hat sic<br />
auf vorigen Abend Anbr<strong>in</strong>gen mit<br />
se<strong>in</strong>en Convent+personen resolvirt:<br />
Weil e+ Religion+sacen seien, können<br />
sie sic e<strong>in</strong>er gleicförmigen Erklärung<br />
nict vergleicen, denn sie<br />
bi+hero die Kircenordnung nict gelesen,<br />
bitten, man wolle nict so sehr<br />
<strong>in</strong> sie dr<strong>in</strong>gen, die Kircenordnung<br />
ubergeben, die wollten sie lesen, und<br />
wann sie beêere+ vernähmen, wollten<br />
sie sic gern unterweisen laêen, auc<br />
kun}iglic also erklären, daß Gott,<br />
Illu#riîimu+ £der Lande+herr¡ und<br />
die Herren Visitatoren e<strong>in</strong> Gefallen<br />
darob tragen, endlic bitten, daß sie<br />
(die Visitatoren) de+ Convente+<br />
Freunde se<strong>in</strong> wollten.<br />
Nac gehaltener Beratung wurde<br />
ihnen erö{net, die Visitatoren könnten<br />
ihnen nict verdenken, daß sie mit<br />
solcen Sacen, die die Religion beträfen,<br />
bedactsam umg<strong>in</strong>gen, könnten<br />
auc glauben, daß sie unser Religion<br />
nict genugsam berictet.<br />
Gleicwohl ho{ten die Visitatoren,<br />
sie wurden diese lange Zeit hero auf<br />
99 Zitiert nach dem Nachdruck <strong>in</strong> der Zeitschrift<br />
der Gesellschaft für niedersächsische Kirchengeschichte,<br />
Hrg. Ferd<strong>in</strong>and Cohrs, 8.<br />
Jahrgang, 1904, S.174 ff.<br />
100 Starb 1601, ihm folgte Johannes Pummius<br />
aus Uslar und diesem Matthias Dornewell.<br />
I\u#riêimi Mandat der Sacen etwa+<br />
nacgedact haben, weil sie wußten,<br />
daß I\u#r. der recten katholi
82 - Que\en und Dar#e\ungen bi+ 1648<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
seien? erwidert: er wiêe sic zu<br />
be
Da+ 16. Jahrhundert - 83<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
freitag+ die Epi#el. Hat zwei Opperleute,<br />
s<strong>in</strong>d ]eißig <strong>in</strong> ihrem Amte,<br />
auc tuctig genug. I# ord<strong>in</strong>irt <strong>in</strong><br />
Köln.<br />
Burcard von Cramm habe e<strong>in</strong>e<br />
Hufe von der Kirce gebract, davon<br />
der Pfarrherr zu Munden Besoldung<br />
empfängt, dagegen habe er ihm 1 Taler<br />
jährlice Z<strong>in</strong>se vermact. Pa#or<br />
wird daruber ern#lic vermahnt und<br />
die Geme<strong>in</strong>de e<strong>in</strong>gefordert, so\ dem<br />
Pfarrer da+ entwendete Land zuru%fordern.<br />
Pa#or so\ e<strong>in</strong>en Armenka-<br />
#en aufricten laêen.<br />
Der Oppermann biµet, der Abt<br />
von Bur+felde möge ihn se<strong>in</strong>e+<br />
Dien#+ entledigen. Abba+ sagt, ke<strong>in</strong>er<br />
im Dorf wo\e mehr al+ vier<br />
Tage im Jahr dienen, wo\e ihm<br />
auc wohl noc zu Gefa\en se<strong>in</strong>.<br />
Bei Gelegenheit der Visitation übergab<br />
Pfarrer Volkmar F<strong>in</strong>ger den Visitatoren<br />
e<strong>in</strong> Screiben, <strong>in</strong> dem er herzergreifend<br />
84 - Que\en und Dar#e\ungen bi+ 1648<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Aber | Erwir: Ern: hoch: und Erbarn<br />
hern, Ich nicht Alle<strong>in</strong> | diese Cappellen,<br />
sondern auch die zu Offenhausen<br />
| umb e<strong>in</strong> ger<strong>in</strong>ge besoldung. Wie<br />
Auch beiliegents | zu ersehen, die<br />
Langezeitt, habe versehen mußen |<br />
auch durch den Segen Gottes mitt<br />
Achte K<strong>in</strong>dern | befa..en. So haben<br />
dieselbigen gunstig zuer,, | messen,<br />
wie kummerlich ich die selbige zeitt,<br />
| dar e<strong>in</strong>e schwere theurungen offtmahls<br />
vorgefallen | auß gestanden<br />
habe, und nicht Alle<strong>in</strong>, das Jenige so<br />
| Ich mitt me<strong>in</strong>er handt Arbeitt erworben,<br />
sondern auch | me<strong>in</strong>e veterlich<br />
Erbe merenteils zubusßen mußen,<br />
|<br />
Dieweill dan Er:Ern: hoch: und Erbarn<br />
hern | ich nicht zweiffell, es<br />
werden dieselbigen wol | ma..che<br />
und haben, Arm s und ger<strong>in</strong>ge |<br />
bestaltte pfarren zuverbessern, so<br />
glaupt | derowegen an E Er: Ern:<br />
hoch: und E. hern | me<strong>in</strong> underteniges<br />
Ulrheligs und demutiges | Bitten,<br />
dieselbigen wollen diese Arme ger<strong>in</strong>ge<br />
| Pfarre auch In gnedigen und<br />
gunstigen bedene kraft | nehmen, und<br />
deren mitt e<strong>in</strong>er zustende befur den,,<br />
| lich sen... Damitt ich nicht Alle<strong>in</strong>,<br />
Sondern auch | anderen Pfarhern<br />
nach mir Jre Nottedurfftige und,, |<br />
haltend sy bekomen und haben<br />
mochten, | Hirvon wollen sich die<br />
Er:Ern:hochge: und | Erbarn hern<br />
gnedig gutt willig und gunstig |<br />
erzeigen Solchs wirtt Gott der Almechtig<br />
| denen selbigen weill solchs<br />
zur erhaltung se<strong>in</strong>er | diener gewandt<br />
wirtt hir zeittlich und Ewigkheitt<br />
| reichlich vorgeltten, und Ich<br />
bei g mitt me<strong>in</strong>en | pflichtschuldigen<br />
gebett, umb E.E.E. hoch und E. |<br />
hern zuverdienen schuldig und willig<br />
E.E.E. hoch und E. | underteniger<br />
gehor,, | samer und williger<br />
Volckmar F<strong>in</strong>ger Pfar,, | her zum<br />
Forstenhagen und | Offenhausen<br />
Al+ Nacwei+ se<strong>in</strong>er Armut fugte<br />
Pfarrer F<strong>in</strong>ger e<strong>in</strong> Verzeicni+ aller<br />
E<strong>in</strong>kün}e der Pfarre zu <strong>Für#enhagen</strong><br />
und Offenhusen bei. Der Landdro#<br />
Curd von Bardeleben hatte die Kirce<br />
von <strong>Für#enhagen</strong> mit e<strong>in</strong>er Land-<br />
Da+ 16. Jahrhundert - 85<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Au{kun}e der Pfarre zum Fur#enhagen und O{enhusen (O{ensen) und<br />
derselben gesucte Verbeêerung Ao.1588 102<br />
Verzeichnuß der Kirchenz<strong>in</strong>sen zum Förstenhagen<br />
Bursfeld den 19.Marty Anno j 88<br />
Vorzeichnus was die Cappelle zum Forstenhagen J.. an gelde hatt<br />
so von den e<strong>in</strong>kommenden Z<strong>in</strong>sen von Jharen zu Jharen zusammen<br />
geschlagen, vnd neulich beiwesens des Abts zu Bursfelde berechnett<br />
ist Nemlich 40 Taler,<br />
Dießelbige stehett bey den Inwonern uff z<strong>in</strong>se,<br />
gibtt Jerlichs Jeder Taler 1 forjlenge.<br />
Vonn Garttenz<strong>in</strong>s bekombtt Jerlichs die Kappelle groschen<br />
Vonn Wiesenz<strong>in</strong>s bekombtt die Cappelle Jerlichs 2 gott<strong>in</strong>gsche<br />
mark<br />
Ann Lenderey hatt die Kappelle 30 morgen.<br />
Desen hatt der Pharher zu se<strong>in</strong>er Vnderhaltunge <strong>in</strong> Jeder feldtt<br />
viertthalben morgen, vnd zu e<strong>in</strong>em hudekampffe funffe morgen.<br />
Das vberige Z<strong>in</strong>sett der Cappellen, Jeder morge wan<br />
er besamett wirtt, es sei korn oder haffer 1 scheffel<br />
Vorzeichnus des E<strong>in</strong>komens der Cappellen zu Offenhausen,<br />
was dieselbige Jerlichs von Wiesen vnd Lenderey zu gewartten hatt<br />
Erstlich von Wiesen<br />
Die hartt Wiese, vnd die Wiese beym Immeschen Born, ertragen Jerlichs<br />
vngefehr funfehalb fuder z<strong>in</strong>sett Jerlichs der Cappellen 30 groschen<br />
E<strong>in</strong> Wiese der Salzbeu genant z<strong>in</strong>sett Jerlichs 5 groschen<br />
Drei Wiesen Plez Im Bremberks hoel ertragen vngefehr drey fuder<br />
z<strong>in</strong>sen Jerlichs der Cappelle 11 groschen<br />
8 goßler<br />
E<strong>in</strong>e Wiese der Kirchbeu gnantt thutt Jhars zwey fuder hawers<br />
z<strong>in</strong>sett Jerlichs 3 groschen<br />
Von Lenderey so der Cappellen zustendigk<br />
Zwelffhalben morgen vfm Mölnberge an e<strong>in</strong>em Plaze, wirtt von Lorenz<br />
Schaffer gebrauche, z<strong>in</strong>sett Jeder morge wan er besamett Jerlichs IV scheffel<br />
vnd ist der Zehende vfm selbigen Lande der Kappellen,<br />
Andertthalben morgen am Borberge<br />
102 HStA Cal.Br.2 Nr.1715, hier zitierte Überschrift mit Handschrift des 18. Jahrhunderts.
86 - Que\en und Dar#e\ungen bi+ 1648<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
brauche Jurgen schaffer, z<strong>in</strong>sett wans besamett IV scheffel<br />
1..ng.<br />
E<strong>in</strong> morgen am Bremberks hoel brauchen henrich ste<strong>in</strong>hausen erben<br />
z<strong>in</strong>sett Jerlichs wans besamett IV scheffel<br />
E<strong>in</strong> morgen Im Osterfelde z<strong>in</strong>sett Jerlichs IV scheffel<br />
Diesenn morgen hatt vorzeitten der Oppermann z<strong>in</strong>s frey bey se<strong>in</strong>em<br />
Dienste gehabtt, ist Z<strong>in</strong>s entwende<br />
E<strong>in</strong> morgen Landes am Vortte<strong>in</strong>es Beu z<strong>in</strong>sett wans besamett Jerlichs IV scheffel<br />
E<strong>in</strong>en hoff der Poelhoff gnantt hatt drey gartt Landes<br />
Brauche Jorgen Schaffers z<strong>in</strong>sett Jerlichs der Kappellen I togsten<br />
groschen<br />
Ferner ist zu wissen das vor funff Jahren die Klocke zu Offenhausen welche ser kle<strong>in</strong><br />
gewesen zerborsten ist, derwegen die von Offenhausen e<strong>in</strong>e newe vnd großere zu<br />
Gött<strong>in</strong>gen haben gießen laßen, welche sambtt den vnkosten funffehalbe stiege Taler<br />
stehett, diese summa ist von den vorbeschriebenen Kirchen z<strong>in</strong>sen erlegen, vnd beß<br />
auff sieben Jahre so noch davon h<strong>in</strong>derstellige, begabett, also ist an gelte nichts Im<br />
vorratth.<br />
Zum Lezten zeigett der Oppermann an, das der vörige Oppermann, wegen se<strong>in</strong>es<br />
dienstes, den dienst frey gehabtt, In Ansehunge, daß er vor e<strong>in</strong> ger<strong>in</strong>ge besoldunge<br />
alß andertthalb molder korns Jars davon bekombtt. Nuhn sey Jener daßelbige sambt<br />
dem vorbeschriebenen <strong>in</strong>org. Landes am Osterberge gelegen entwendett. Dragv sich<br />
auch offt vnd viel mals zu, wan ehr Leutten vnd den Gottes Dienst, sol verrichten<br />
helffen, daß Ime eben der Uw..ft angesage vndkumbtt. Deren ehr da der Obrigkeitt<br />
zugehorsamen leisten mus, vnd sich schuldigk biß auff widder abschaffen erkentt.<br />
Derowegen bittett ehr Furstliche verordente hern Rete vnd Visitatores wollen dem<br />
Gottes dienst zu Erehn, damitt Leutten vnd s<strong>in</strong>gen nicht vorseumett, vnd desto ehrlicher<br />
volebracht werden, Iren h<strong>in</strong> widderumb gleich den vörigen zubestetigen, Trostliche<br />
Anttwortt undertenig Bittende.<br />
Nota des Pharhern Besoldungs dieses ortes wirtt sich beim dorff forstenhagen Bef<strong>in</strong>den<br />
was nuhn Anlange, die zwelffenhalben morgen Landes so Lorenz Schaffers gebrauche.<br />
Werden Z<strong>in</strong>ß vnd Zehend Zu behuff der Besoldungs so dis von Offenhausen<br />
dem pharheren Jerlichs geben gebrauche vnd haben das die Inwoner zu genießen<br />
Diese Lenderey vnnd wiesen haben die Inwoner Lange Jhar gebrauche, vnd Neulich<br />
von der Cappellen, deßelbige nuhn entpfangen Derwegen sich e<strong>in</strong>er gnannt Johan<br />
Schaffer vnderstehett e<strong>in</strong>en wiesenplaz so zu der Cappelle gehörig, wie die Altten berichtten,<br />
vor Erbe zubehaltten. Welchs Ferner, die Alderleutte beneben der Altten,
Da+ 16. Jahrhundert - 87<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
berichten werden, vnd Bitten Furstliche verordnete hern Rethe vnd Visitatores Wollen<br />
Jnen hire<strong>in</strong> e<strong>in</strong>en gutten Rathh gunstig mitteilen.<br />
Blatt 6 de+ Briefe+ von 1588 enthält von Hand de+selben Screibenden, Volkmar<br />
F<strong>in</strong>ger also, e<strong>in</strong> mit "Cordtt von Bardelebe² unter
88 - Que\en und Dar#e\ungen bi+ 1648<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
An gelde hatt e<strong>in</strong> Pharher Jerlichs e<strong>in</strong>komens aus beiden dorffen<br />
je Newen Jars geldett genennet wirtt, vnd von den Jnwonern<br />
gesamlett wirtt 23 mer..<br />
groschen<br />
Der Edel vnd Erwirdt Burgkhart von Cram hatt bey e<strong>in</strong>en Erbarn<br />
rath zu Usler belegtt 20 Jahre genißett Jerlichs dene Pharher 1 Taler<br />
Thut suma geldtt 1 Taler 23<br />
groschen<br />
An Lenderey hatt der Pharher vorm Forstenhagen In Jeder feldtt IIIV morgen<br />
Desen iedes der Pharher das w<strong>in</strong>tterfeltt selbs auf se<strong>in</strong>en<br />
vnkosten dung. vnd auffstellen laßen<br />
Hiezu hat er vorm Forstenhagen<br />
so auf zur pharre gehorigk e<strong>in</strong>en hudenkampff hebbt V morgen<br />
Dazu vor Offenhausen an Hewwachß [gewachsenes Heu] 2 fuder<br />
1603 Anzeige de+ Matthia+<br />
Dornwell an den Amtmann<br />
zu Münden 103<br />
"Da+ Brennholz wird mit Tragen<br />
auf Eseln e<strong>in</strong>geholt, wobei sic die Eseltreiber<br />
wohl nict immer auf den<br />
klo#ereigenen Sundern be
Da+ 17.Jahrhundert vor dem dreißigjährigen Krieg - 89<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Clo#er+ unterthanen zum Fur#enhagen<br />
zu sampt und sonder+ haben auß ihrer<br />
Miµe\ vier menner al+ Bartholt Greuen#e<strong>in</strong>,<br />
Jurgen Ho{emei#er Alia+<br />
Huenerw<strong>in</strong>%el, Chri#o{en Mae
90 - Que\en und Dar#e\ungen bi+ 1648<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
sie e<strong>in</strong>he\iglicen furhaben+ dieße Ihre<br />
be
Da+ 17.Jahrhundert vor dem dreißigjährigen Krieg - 91<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Brief vom 20. Juli 1609 106 be
92 - Que\en und Dar#e\ungen bi+ 1648<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Goµ<strong>in</strong>gen zu e<strong>in</strong>em Generali Super<strong>in</strong>tendenti<br />
und Inspe$torii zu geordenet,<br />
darzu wir euwer Ehren glu%, heil und<br />
Goµe+ gnade und sagen her~en<br />
w..t
Da+ 17.Jahrhundert vor dem dreißigjährigen Krieg - 93<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
si~urkunden von 1596 bi+ 1614 zu Papier<br />
zu br<strong>in</strong>gen.<br />
Die au+führlicen Erläuterungen<br />
de+ Abte+, etwa zu bur+feldi
94 - Que\en und Dar#e\ungen bi+ 1648<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Räte nur auf e<strong>in</strong>en Taler ange
Da+ 17.Jahrhundert vor dem dreißigjährigen Krieg - 95<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
aber zum ..fende vnd die geme<strong>in</strong>de zum<br />
Gottesdienst zu conuociren gar nicht<br />
mehr gebraucht werden kan, vber das<br />
wir alhier an e<strong>in</strong>en gefehrlichen orte<br />
zwischen den langen vnd gehol.. vff heßischer<br />
grentze wahren, vnd vns zwar <strong>in</strong><br />
dieser gefehrlichen Zeit (:dan wir<br />
Jungst durch den durchzog wegen mangell<br />
der glocken baldt wehren vberraschet<br />
worden:) auch fewers vnd erer<br />
noht halben e<strong>in</strong>er glocken zu endtrahten<br />
zum hochsten beschwerlichen vorfallen<br />
thutt, können aber vor vnsere Person,<br />
oder aus dem Kirchen vorrath wellicher<br />
sich Jerlich, nehrlich vff achte Marck<br />
Gött<strong>in</strong>gesche erstrechen thut, ohne<br />
frommer guetherziger leutte zusteuer<br />
(:zu dero behuff wir dan Patent von dem<br />
Erwurdigen Fn. Br. Consistorio erlangt:)<br />
Ke<strong>in</strong>e so baldt wieder erzeugen,<br />
Weilen aber beim Closter Bursfelde fast<br />
vbrige glocken vorhanden, so haben wir<br />
den erwurdigen vnd wolgelartten herrn<br />
Matthiam abt doselbst vnseren auch<br />
liebe gepietende Obrigkeit vns e<strong>in</strong>e von<br />
den glocken zu liehen ersuchet, wellicher<br />
(:ob well Ihr Erwurde darzu nicht<br />
vngeneigtt, haben sich doch solliches<br />
nicht vnterstehen durffen noch wollen:)<br />
vns an EGH vnd gs. vhmb Consent vnd<br />
zulaßung deßen zu erlangen verwiesen.<br />
Wollen demnach EGH vnd gs. hiemit<br />
vnterthenig ersucht vnd gebetten haben,<br />
m<br />
weilen dieselbige deßen an Stadt Vnsers<br />
gnedig Fr. vnd hern wolbefugt, dieselbige<br />
gunstig geruhen, vnsere hohe gefahr<br />
vnd vergelegenheit betrachten, zulaßen,<br />
das wolgemelter hern Abt vns e<strong>in</strong>e<br />
glocken iegen genugsahmen Reuers<br />
e<strong>in</strong>e Zeitlang bis die vnserige wieder<br />
gefertigt werden kan, liehen vnd folgen<br />
laßen muege, zu dere behuff E G H vnd<br />
gs. schrifftlichen Consent vnd bewilligung<br />
vnß an demselbigen mittheilen<br />
wollen, daßelbig se<strong>in</strong>dt wir eußerstes<br />
Vermuegens hiewieder zuverdienen<br />
stets gefleßen, datum Furstenhagen den<br />
7t Junÿ ao. 1620<br />
E G H vnd gs. gehorsam vnd v... Geme<strong>in</strong>e<br />
Dorffschafft daselbst<br />
[Späterer Zusatz auf dem Briefumschlag:<br />
Daferner vom Closter Bursfelde<br />
e<strong>in</strong>e glocke zu entrathen will anstadt<br />
Illmi. M.g.f. .. zu Oberambtshelbe dar<strong>in</strong><br />
consentirt haben das .. der geme<strong>in</strong>e dieselbe<br />
auß angetzogenen erhebliche<br />
Uhrsachen gegen die anerpottene recognition<br />
abgefolgt werde Decret Culenb.<br />
13. Juny 1620]<br />
[Späterer Zusatz auf dem Briefumschlag:<br />
Ao. 620 d 6 Aug hadt Dorffschafft<br />
Forstenhagen diese Glocke alhie<br />
abholen laßen.]
96 - Que\en und Dar#e\ungen bi+ 1648<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
1628 Die Kircenrecnungen<br />
Da+ Pfarrarciv <strong>Für#enhagen</strong>+ bewahrt<br />
die Kircenrecnungen seit 1628<br />
auf. 115 Diese s<strong>in</strong>d bedeutsam fur die<br />
Ort+ge
Die Kircenrecnungen <strong>in</strong> und nac dem Dreißigjährigen Krieg - 97<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Verzeicnuß der Sculden<br />
der Kircen zum For-<br />
#enhagen, davon Jährlic<br />
au{ den Grünen Donner+tag<br />
Spende den<br />
Armen au+gegeben werden<br />
Jürgen Thewe+ 9 Gr.<br />
Han+ Ba\irer 1 Gr. 1 D<br />
Han+ Meyer 2 D<br />
Henric Büten sen. 1 Gr. 1<br />
D<br />
Chri#o{el Büten jun. 1<br />
Jürgen Thewe+ 1<br />
Henric Oelmann 1<br />
Jürgen Thewe+ 1<br />
Davon 50 Tlr.Herrn Abt<br />
Melcer £Bodeker¡ zu<br />
Bur+felde und den 10<br />
Tlr.Henric Ho{mei#er<br />
von Bueren zur Spende<br />
den Armen gegeben.<br />
Je~igen Contribenten suce<br />
im würren Kircenbuce.<br />
Johann Kl<strong>in</strong>ge $ontribiert<br />
ab je~o #aµ Ma
98 - Que\en und Dar#e\ungen bi+ 1648<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Dem Sehlr für Fen#er zu<br />
macen undt ]i%en <strong>in</strong> dem<br />
Pfarrhause 32<br />
Bey der E<strong>in</strong>nahme verordnet<br />
12<br />
Dem Sehler für Fen#er <strong>in</strong><br />
der Kircen zu macen 21<br />
Gr. 4 D<br />
Au{ die We<strong>in</strong>acten für<br />
We<strong>in</strong> 4 Gr. 4 D<br />
Au{ da+ Newe Jahr für<br />
We<strong>in</strong> 2 Gr. 2 D<br />
Au{ die We<strong>in</strong>acten für Öe\<br />
1 Gr.<br />
Au{ die O#ern für We<strong>in</strong><br />
und Oblaten 6 Gr. 4 D<br />
Für e<strong>in</strong>e Fla
Die Kircenrecnungen <strong>in</strong> und nac dem Dreißigjährigen Krieg - 99<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Anna Ma
100 - Que\en und Dar#e\ungen bi+ 1648<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Henric Biermann<br />
Jürgen Thewe+<br />
Johanne+ Thiemann Hofz<strong>in</strong>+<br />
Wiesenz<strong>in</strong>+ 1635<br />
Tönnie+ Te\ermann<br />
Han+ Bewerborn<br />
Tönnie+ Bödenfelder<br />
die Heunerw<strong>in</strong>%el
Die Kircenrecnungen <strong>in</strong> und nac dem Dreißigjährigen Krieg - 101<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
E<strong>in</strong>em vertriebenen Sculmei#er<br />
1 Gr.<br />
E<strong>in</strong>nahme Kornz<strong>in</strong>se<br />
1638<br />
Henric Büten jun.<br />
Han+ Ma
102 - Que\en und Dar#e\ungen bi+ 1648<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Tönnie+ Bodenfelder<br />
Han+ Ba\ierer<br />
Jocim F<strong>in</strong>ger<br />
Jürgen Thewe+<br />
Bal~er Dorhagen<br />
Wiesenz<strong>in</strong>+ 1640<br />
Han+ Ma
Die Kircenrecnungen <strong>in</strong> und nac dem Dreißigjährigen Krieg - 103<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Kornz<strong>in</strong>+ 1644<br />
Henric Büten jun.<br />
Han+ Ma
104 - Que\en und Dar#e\ungen bi+ 1648<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Detmar Ma
Die Kircenrecnungen <strong>in</strong> und nac dem Dreißigjährigen Krieg - 105<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Chri#o{el Büten der junger<br />
Han+ Ba\irer<br />
Jocim F<strong>in</strong>ger<br />
Chri#oph Brun+<br />
Jürgen Thewe+<br />
Haferz<strong>in</strong>+ 1651<br />
Henric Büten jun.<br />
Han+ Ma
106 - Que\en und Dar#e\ungen bi+ 1648<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Liesabeth Krüger<br />
Anna Pagel<br />
Han+ Ba\ierer<br />
Jürg Thewe+<br />
Kornz<strong>in</strong>+ 1655<br />
Jürgen F<strong>in</strong>ger<br />
Andrea+ Groten<br />
M.Han+ Thielen<br />
Chri#o{el Thielen<br />
Peter Stipel<br />
Conrad Niehauß<br />
Haferz<strong>in</strong>+ 1655<br />
Han+ Bartelt<br />
Sto{el Büten d.jüngere<br />
Han+ Ba\ierer<br />
Jocim F<strong>in</strong>ger<br />
Chri#ian R<strong>in</strong>gl<strong>in</strong>g<br />
Jürgen Thewe+<br />
Wiesenz<strong>in</strong>+ 1655<br />
Chri#o{el Duntemann<br />
Henric Oelmann<br />
Han+ Büten<br />
M..Han+ Thielen<br />
Han+ Ma
Die Kircenrecnungen <strong>in</strong> und nac dem Dreißigjährigen Krieg - 107<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Andrea+ Groten<br />
Mei#er Han+ Thielen<br />
Chri#o{el Thielen<br />
Peter Stipel<br />
Cunrad Niehauß<br />
Haberz<strong>in</strong>+ 1658<br />
Han+ Bartelt<br />
Chri#o{el Büten jun.<br />
Han+ Ba\irer<br />
Han+ Jürgen Sclüter<br />
Chri#ian R<strong>in</strong>gl<strong>in</strong>g jun.<br />
Han+ Thewe+<br />
Wiesenz<strong>in</strong>+ 1658<br />
Clag+ Screfen<br />
Han+ Krug<br />
Chri#o{el Büten jun.<br />
Lu$ia Jordan<br />
Greta Wolborg<br />
Hofz<strong>in</strong>+ Margarethe Lohe<br />
od.Walburg<br />
Geldz<strong>in</strong>+ 1658<br />
Jürgen Thewe+<br />
Clag+ Screfen<br />
Han+ Timner<br />
Ilse Bewerborn<br />
Jocim Gobrect<br />
Liesabeth Krüger<br />
Anna Pagel<br />
Han+ Ba\irer<br />
Jürgen Thewe+<br />
Sculden der Kirce für die<br />
jährlice Gründonner+tag+spende<br />
1658<br />
(Personennamen wie 1657)<br />
1658 noc au+#ehende Sculden<br />
der Kirce zum<br />
For#enhagen so Margaretha<br />
Thome+ sehl. daran<br />
verehret, deren Z<strong>in</strong>se der<br />
Pa#or aufnimmt und dafür<br />
jährlic auf S.Johann<br />
Bapti# e<strong>in</strong>e Predigt dafür<br />
tun muß<br />
Han+ Meyer<br />
Clag+ Screfen<br />
Jürgen Thewe+<br />
Jocim Gobrect Oppermann<br />
dafür welce Z<strong>in</strong>-<br />
se der Oppermann die<br />
Beµe Klo%e
108 - Que\en und Dar#e\ungen bi+ 1648<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Reli$ta Hanß Timner+<br />
Ilse Bewerborn<br />
Cunrad Niehauß<br />
Liesabeth Kruger<br />
Anna Pagel<br />
Han+ Ba\irer<br />
Jürgen Thewe+<br />
Han+ Geberd<br />
Diederic Krug<br />
Au+gaben 1660<br />
Dem Pa#or 1 Malter haber<br />
1 Thaler<br />
Au{ der Visitation verzehrt<br />
33 gr. 3 D<br />
Fur den Handriegel am<br />
Predigt#ue\ 5 gr.<br />
Fur Negel 2 gr.<br />
Fur e<strong>in</strong> Klo%enseil 2 gr.<br />
Zur reparirung der Kirc im<br />
Ambt Wölpe 5 gr. 1 D<br />
Zur Magdeburgi
Die Kircenrecnungen <strong>in</strong> und nac dem Dreißigjährigen Krieg - 109<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
rel. Han+ Ba\irer<br />
Jürgen Thewe+<br />
Diederic Krug<br />
Han+ Gobrect<br />
Chri#of F<strong>in</strong>ger<br />
Bal~er E%hard wegen<br />
Chri#o{el Thielen von<br />
Anno 1661 Korn<br />
Au+gabe 1662<br />
Herrn Super<strong>in</strong>tendenten 18<br />
gr<br />
Dem Pa#or 12 gr. [...]<br />
Dem Pa#or 1 Malter haber<br />
1 Thaler 6 gr.<br />
Han+ Thielen von der hohen<br />
Stennern <strong>in</strong> der Kirc zu<br />
bawen 15 gr.<br />
Zur Kircen zu Sehlen 3 gr.<br />
Fur der Kircen#hlußel 119 3<br />
gr.<br />
Der Kircen zu Großen,Scneen<br />
4 gr.<br />
Fur o#ien, we<strong>in</strong> vnd botenlohn<br />
di+ Jahr 1 Thaler 7<br />
gr 6 D<br />
Den Cappe\en zur New#adt<br />
am Rubenberge 4 gr.<br />
Mei#er Han+ Thielen für<br />
Scneiden der Ständer an<br />
den E%en im Chor 12 gr.<br />
Fur Wacßlicter au{m Altar<br />
zu macen 2 gr.<br />
Gründonner+tag+spende 1662<br />
Jürgen Thewe+<br />
Han+ Ba\irer<br />
Han+ Meyer<br />
Han+ Gebert<br />
Chri#o{el Büten jun.<br />
Jürgen Thewe+<br />
Henric Oelmann<br />
Jürgen Thewe+<br />
Predigt Marg. Thome+ 1662<br />
Han+ Meyer<br />
Clag+ Screfen<br />
Jürgen Thewe+<br />
Jocim Ja$ob Oppermann...<br />
119 Vmtl. verschrieben: Kirchenschlüssel<br />
Kornz<strong>in</strong>+ 1663<br />
rel Han+ Bartel+<br />
Chri#of Büten jun.<br />
Henric Ba\irer<br />
Han+ Jürgen Sclüter<br />
Chri#ian R<strong>in</strong>gl<strong>in</strong>g jun.<br />
Han+ Thewe+<br />
Haberz<strong>in</strong>+ 1663<br />
Han+ Ma
110 - Que\en und Dar#e\ungen bi+ 1648<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Han+ Meyer<br />
Han+ Gebert<br />
Chri#o{el Büten jun.<br />
Jürgen Thewe+<br />
Henric Oelmann<br />
Jürgen Thewe+<br />
Predigt Marg.Thome+ 1664<br />
Han+ Meyer<br />
Clag+ Screfen<br />
Jürg Thewe+<br />
Jocim Ja$ob, Oppermann<br />
Kornz<strong>in</strong>+ 1665<br />
Han+ Ma
Die Kircenrecnungen <strong>in</strong> und nac dem Dreißigjährigen Krieg - 111<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Geldz<strong>in</strong>+ 1667<br />
Jürgen Thewe+<br />
Clag+ Screben<br />
rel. Han+ Timner+<br />
Ilse Bewerborn<br />
Cunrad Niehauß<br />
Liesabeth Krüger<br />
Anna Pagel<br />
Henric Ba\irer<br />
Jürgen Thewe+<br />
Han+ Gebert<br />
Jo# Gobrect<br />
Gründonner+tag+spende 1667<br />
Jürgen Thewe+<br />
Han+ Ba\irer<br />
Han+ Meyer<br />
Han+ Gebert<br />
Chri#o{el Büten jun.<br />
Jürgen Thewe+<br />
Henric Oelmann<br />
Jürgen Thewe+<br />
Predigt M. Thome+ 1667<br />
Han+ Meyer<br />
Clag+ Screben<br />
Jürgen Thewe+<br />
Jocim Ja$ob<br />
Anno 1668 Chri#ian R<strong>in</strong>gl<strong>in</strong>g<br />
der junger zum neuen<br />
Kircvaµer vom Herrn<br />
Super<strong>in</strong>tendenten Berwardo<br />
Gesimus angese~et<br />
und von Herrn Ehren<br />
Scul~en Philipp<br />
Friedric Sprenger beeidiget<br />
worden wi\ und so\<br />
er und den vorigen Recnung<br />
nict zu tun haben<br />
sondern Clag+ Screiben<br />
au+ der von Antwort geben.<br />
Kircrecnung von Anno<br />
1667 bi+ Anno 1668 auf<br />
Micaeli betaget<br />
Kornz<strong>in</strong>+ 1668<br />
Han+ Ma
112 - Que\en und Dar#e\ungen bi+ 1648<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Ilse Bewerborn<br />
Conrad Niehau+<br />
Liesabeth Krüger<br />
Anna Pagel<br />
Jürgen Büten<br />
Jürgen Thewe+<br />
Jo# Gobrect<br />
Han+ Gebert<br />
Jürgen Thewe+ Sculd<br />
komme noc 20 Tlr. welce<br />
deêen Sohn Han+ auf ....<br />
zu zahlen hat ...<br />
Anno 1670 auf#ehende<br />
Sculden der Kirce zum<br />
For#enhagen von denen<br />
Z<strong>in</strong>sen Korn gekau}, Brot<br />
darau+ geba%en und jährlic<br />
auf dem Grünen Donner+tag<br />
den Armen zur<br />
Spende au+geteilt wird<br />
Jürgen Thewe+<br />
Han+ Ba\irer<br />
Han+ Meyer<br />
Han+ Gebert<br />
Jürgen Thewe+<br />
Chri#o{el Büten jun.<br />
He<strong>in</strong>ric Oelmann<br />
Jürgen Thewe+<br />
1670 noc au+#ehende Sculd<br />
der Kirce zum<br />
För#enhagen so Margaretha<br />
Tohme+ daran verehret<br />
hat, davon Z<strong>in</strong>se der<br />
Pa#or aufnimmt und<br />
jährlic auf S.Johanni+<br />
Bapti# e<strong>in</strong>e Predigt dafür<br />
halten muß<br />
Han+ Meyer<br />
Clag+ Screfen<br />
Jürgen Thewe+<br />
Kornz<strong>in</strong>+ 1671<br />
Han+ Ma
Die Kircenrecnungen <strong>in</strong> und nac dem Dreißigjährigen Krieg - 113<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Andrea+ Groten<br />
Chri#o{el Thielen<br />
Peter Stiepelmann<br />
Chri#o{el Bie#erfeld<br />
Haberz<strong>in</strong>+ 1673<br />
rel:Han+ Grefen#e<strong>in</strong><br />
Chri#o{el Büten jun.<br />
Jürgen Büten<br />
Han+ Jürgen Sclüter<br />
sehl. Chri#ian R<strong>in</strong>gl<strong>in</strong>g<br />
Han+ Thewe+<br />
Wiesenz<strong>in</strong>+ 1673<br />
Jürgen F<strong>in</strong>ger<br />
Johann Groten<br />
Andrea+ Groten<br />
Chri#o{el Wamb%e<br />
Pa#or Joh. Ca#eniu+<br />
Hofz<strong>in</strong>+ Maµhia+ Medel<br />
Geldz<strong>in</strong>+ 1673<br />
Han+ Thewe+<br />
Jocim F<strong>in</strong>ger<br />
Conrad Niehau+<br />
Elisabeth Krüger<br />
Anna Pagel+<br />
Jürgen Büten<br />
Han+ Thewe+<br />
Jo# Gobrect<br />
Han+ Geber+<br />
Pa#or Joh. Ca#eniu+<br />
Au+gabe 1673...Anno 1661<br />
hat der vorige Super<strong>in</strong>tendent<br />
sehlig Barwardo<br />
Geseniu+ erlaêen<br />
H<strong>in</strong>ric Scmid 29 mgr.<br />
und Elisabeth Troddier+<br />
wegen gehabten<br />
Brand
114 - Que\en und Dar#e\ungen bi+ 1648<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
nen besagter Capitalgeld<br />
und a\e so von vielen Jahren<br />
hieru{ gerecneten Z<strong>in</strong>sen<br />
so auc auf 1 Tlr. sic<br />
belaufet erlaêen se<strong>in</strong>. Weilen<br />
er aber bald darauf<br />
ver#orben und die+ sei noc<br />
zu Regi#er nict kommen<br />
noc noc defetieret (?) so hat<br />
e+ Anno 75 bei der Generalvivitation<br />
zu Hemeln<br />
wieder regieret (?) darauf<br />
der Herr Oberkircendirektor<br />
D. Molanu+<br />
noc e<strong>in</strong>genommen berictet<br />
die Erlaêung $on[rmieret<br />
also zum Abgang der Capitalien<br />
besagter 1 Tlr. zur<br />
E<strong>in</strong>nahme gebract und<br />
drunten <strong>in</strong> der Au+gabe<br />
zum Abgange <strong>in</strong>deêen diese+<br />
zur Nacrict anhero gese~t.<br />
E<strong>in</strong>nahme von<br />
Kirc#änden 1674<br />
die+ Jahr i# hiervon nict+<br />
e<strong>in</strong>kommen<br />
Au+gabe Micaeli 1674<br />
Jo# Gobrect noc zuvor<br />
Z<strong>in</strong>sen ufgenommen
Im Dreißigjährigen Kriege - 115<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
1629 Die katholi
116 - Que\en und Dar#e\ungen bi+ 1648<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Al+ sic <strong>in</strong> der Anfang+zeit de+<br />
30jährigen Kriege+ die kaiserlic-katholi
Im Dreißigjährigen Kriege - 117<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
In e<strong>in</strong>em Screiben vom 29. 10.<br />
1628 125 ermahnte Herzog Friedric<br />
125 HStArchiv, Cal.Br.7, Nr.349; hier: Schreiben<br />
des Herzogs vom 29.10.1629:<br />
Vonn Goµe+ gnaden Friedric Ulric<br />
Herzog zur Braun
118 - Que\en und Dar#e\ungen bi+ 1648<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Ulric von Braun
Im Dreißigjährigen Kriege - 119<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Exekution+
120 - Que\en und Dar#e\ungen bi+ 1648<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Eigenhändige+ Screiben Pfarrer Chri#ian R<strong>in</strong>gl<strong>in</strong>g+ vom 9.10.1631 127<br />
So mußte der Abt sic <strong>in</strong> se<strong>in</strong> Lo+<br />
Im Dreißigjährigen Kriege - 121<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Am 9.10.1631 wandte sic der<br />
Für#enhägener Pfarrer Chri#ian<br />
R<strong>in</strong>gl<strong>in</strong>g an den Generalsuper<strong>in</strong>tendenten<br />
Theodor Ber%e\mann nac<br />
Göµ<strong>in</strong>gen: 128 Da+ Klo#er Bur+felde<br />
habe seit Men
122 - Que\en und Dar#e\ungen bi+ 1648<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
wieder e<strong>in</strong> zue lie{ern, mit gewalt<br />
vnndt bey hoher #ra{ dr<strong>in</strong>g vnndt<br />
zw<strong>in</strong>gen wo\en, doc mit der Anerpiethung,<br />
daß sie unß gegen die gehawete<br />
Kla{ter Hol~ vnddt dien# er#aµung<br />
thun, vnndt E<strong>in</strong>e andere aber kle<strong>in</strong>ere<br />
Glo%en von e<strong>in</strong>em anderen Orth<br />
ver
Da+ 17. Jahrhundert - 123<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Quellen und Darstellungen 1648-1870<br />
1645 Tauf-, Hoczeit+- und Begräbni+siµen<br />
m 18. Juni 1645
124 - Quellen und Dar#ellungen 1648-1870<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
O{ensern bei Meidung von Strafe (sub<br />
poena) befehlen. Nac der üblicen<br />
um#ändlicen Anrede kommt der Brief<br />
zur Sace, den Räten sei<br />
... "ohn er<strong>in</strong>nern großgün#ig wißendt<br />
undt bekandt, waßmaßen man im begri{<br />
i#, die bawfe\ige Kirc alhier zu<br />
repariren, und darzu ur. hulf undt arbeit<br />
vonnöthen hat, Aldieweil dan die<br />
Dorf
Da+ 17. Jahrhundert - 125<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
bi\igkeit nac mit den fuhren solten laßen<br />
[nden, zum Kircenbaw zu
126 - Quellen und Dar#ellungen 1648-1870<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
diese+ patents ansictige unser respe$tive<br />
gnedige+ begehren und ges<strong>in</strong>nen. Sie<br />
wo\en den leuten erwehnte+ orth+ zu<br />
diesen Chri#licen <strong>in</strong>tent mit freywi\iger<br />
zu#euer, auc nac be
Da+ 17. Jahrhundert - 127<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Und gelanget demnac an E.Für#l.-<br />
Gnd. Unsere ganz unterthänige vnnd<br />
demütige Biµe, Sie wo\en bei sothaner<br />
Bewandtnu+, auc <strong>in</strong> gnediger erwegung,<br />
da+ da+ vnn+ anvertraute Arme<br />
Clo#er von sehr
128 - Quellen und Dar#ellungen 1648-1870<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
a\eruntertänig#e Demut, Anreden und<br />
Scluß bei den folgenden Briefen weg. -<br />
Am 11.4.1654 antwortet der Abt von<br />
Bur+felde dem braunscweigiscen<br />
Kanzler, Räten usw., diese er<strong>in</strong>nern sic<br />
großgün#ig, wa+ beÿ denenselben wegen<br />
wiedererlangung de+ Closter Burßfelde<br />
<strong>in</strong> dem Kriege Weggenommener briefe<br />
Vnlengst dien#lic# er<strong>in</strong>nert vnnd gesuct<br />
worden. Al+ nun wieder zu versict<br />
dieselbe sobaldt zubekommen ke<strong>in</strong>e<br />
hoffnung ist vnd von der Fürstl. Cammer<br />
vf abtretung de+ Dor{+ Forstenhagen<br />
<strong>in</strong> stendig gedrungen wirdt, so<br />
gelanget an Euer Hocwohlgeboren die<br />
hoc]eißig#e Biµe, da+selbe Zubehör, so<br />
da+ Clo#er wie <strong>in</strong> anderen daselbst herumb<br />
liegenden Dor{ern, al+ Zu Imbsen,<br />
Everhausen, Hemeln vnndt Sceden,<br />
vor der Verpfändung ohn zweifel<br />
gehabt, nemlic den ger<strong>in</strong>gen Meÿerhof<br />
vnndt davon kommende heüer sambt<br />
dem zehenten, zumahl deren <strong>in</strong> der<br />
Wiederkauff+"verscreibung beÿ den anderen<br />
Stueken nicht gedact wird, dabeÿ<br />
auc h<strong>in</strong>fuher ruhig laßen.<br />
Am 14. April erwiderte die für#lice<br />
Kanzlei: Wa+ die dem Klo#er bei<br />
Krieg+unwesen abgenommenen Briefe<br />
anlange, habe sie Verordnung und Befehl,<br />
und der Abt müêe sic auc bequemen.<br />
Daß da+ Klo#er
Da+ 17. Jahrhundert - 129<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Clags Schreben<br />
Hanß Krugk e<strong>in</strong> Telerdreier<br />
Stoffell Büten<br />
Hanß Geber der Taglohner<br />
He<strong>in</strong>rich Schmidt<br />
Jürgen Krüger e<strong>in</strong> Taglöhner<br />
Joachim F<strong>in</strong>ger e<strong>in</strong> Taglöhner<br />
Jürgen Halwigen e<strong>in</strong> Taglöhner<br />
Hanß Grebenste<strong>in</strong> 1 pferd<br />
He<strong>in</strong>rich Schröder e<strong>in</strong> Bödicher<br />
Hanß Rakebrandt e<strong>in</strong> Taglöhner<br />
Stofell Büten 2 pferde<br />
Wohl Ehren vester GroßAchtbarer Vndt Wohlgelater Großmutig gepietener Herr<br />
Amptman,<br />
EWohlE.g. [Euer Wohl Ehren Gnaden] können wir vntenbenandte nebst anerpietung<br />
vnser pflichtschuldige vnterthenig. vndt gehorsamen Diensten nicht verhalten,<br />
welcher gestalt vnser Dorff Förstenhagen dem Closter Burßfelde, von e<strong>in</strong>em ieglichen<br />
Morgen Lande, ke<strong>in</strong>en außgeschloßen, er seÿ artig oder vnartig, wust oder<br />
mieht 1 mg. Dienst gelt iehrlich gegebenn. Weill aber beÿ vnten specificirten häusern,<br />
da damahlß, Alß das Dorff an daß Closter kommen, noch ke<strong>in</strong> landt gewesen,<br />
hatt man auff etliche häuser 1 mg. auff etliche Aber 3. oder 4 mg. Dienstgelt an statt<br />
des landes gesetzet. wie vnten zu er sehen, V.. aber ist beÿ dieselben häuser meisten<br />
theilß landt kommen, vndt mußen gleichwoll von den häusern so woll alß von landt,<br />
vndt also doppelt Dienstgelt geben, daher gegen die anderen häuser da daß meiste<br />
land beÿ ist, nichtes geben,<br />
Wenn wir vns den dahero zum hohsten beschwerdt bef<strong>in</strong>den Alß gelanget an E Wohl<br />
E. g. vnser hohflehe, vndt vnter thenige Bitte, sie wolle großgünstig geruhen, vndt<br />
vns hier<strong>in</strong> die hulffliche handt reichen, vndt e<strong>in</strong>e andere ordnung hier<strong>in</strong> vnbeschwerdt<br />
machen, daß die andern häuser, die da reicher vndt beßer thun können,<br />
weil sie daß meiste land vndt die große hoffen h<strong>in</strong>ter den häusern vndt mehr, zu<br />
eruen haben Alß wir, auch etwaß thun mußen damit wir Alß der schweren last des<br />
Dienstgeltes halber, wo nicht gar doch e<strong>in</strong> wenig entlediget worden muge.<br />
Solches Zu E Wohl E. g. thun wir vns vnterthenigst versehen, vndt se<strong>in</strong>dt midt großer<br />
danckbarkeit, auch sonst mit vnseren pflichtschuldig vndt muglichen Diensten zu<br />
verschulden ieder Zeitt geflißen, dieselben neben den lieben Ihrigen göttlicher obhut<br />
getrewligst Hie mit empfehlend, Förstenhagen, den 28. junÿ Ao. 1655
130 - Quellen und Dar#ellungen 1648-1870<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Häuser Zum Förstenhagen, davon Dienst gelt gegeben wirdt<br />
Hannß Timners hauß 7 mg.<br />
Diederich Krugs 7 mg.<br />
Christian Rungl<strong>in</strong>gs Pastor 7 mg.<br />
Hannß Krugs 7 mg.<br />
Jürgen F<strong>in</strong>ger 7 mg.<br />
Henrich Schraders 7 mg.<br />
Christoffel Thiellen 7 mg.<br />
Lorentz Mohltans 7 mg.<br />
Gretta Wolborgs 3 mg.<br />
wuste Heuser davon die geme<strong>in</strong>e geben muß<br />
Bartold Schraders sehl. 7 mg.<br />
Melcher F<strong>in</strong>gers sehl. 7 mg.<br />
daß Hirten hauß 7 mg.<br />
Hilmer Duntemans sehl. 4 mg.<br />
Adam Nußbaums sehl. 3 mg.<br />
E Wohl E. g. vnterthenige vndt gehorsame<br />
Christian Rungl<strong>in</strong>gk Pastor<br />
Hannß Timner Bauermeister<br />
Diederich Krugs<br />
Hannß Krugs<br />
Von Gottes gnaden Georg Wilhelm Herzog zu Braunschweig und Lüneburgk<br />
Lieber getrewer, Demnach wir gnedig entschloßen se<strong>in</strong>, nach nunmehr unserm Closter<br />
Burßfelde wieder erlegten E<strong>in</strong>hundert und Zwantzig Goltgülden WiederKauf<br />
geldern, unser Dorff Fürstenhagen h<strong>in</strong>wieder an unser Dir anvertrawtes Ambt zunehmen,<br />
und zu dem ende deßen würklichen besitz ergreiffen zulaßen, So Befehlen<br />
wir Dir hiemit gnediglich und wollen, daß Du sofort nach empfahung dieses sölches<br />
dem Verwalter ermeltes unseres Closters Burßfelde notificirst, und zu sölcher vorrichtung<br />
e<strong>in</strong>en gewißen tag benennst, und alsdan von gedechten Verwalter, oder vor<br />
etwa sonsten Darzu bevolmechtiget se<strong>in</strong> möchte, die würkliche extradition und abtrethung<br />
besagtes Dorffs, <strong>in</strong> gegenwart e<strong>in</strong>es Darzu sonderlich requirirten Notarii<br />
und Zeugen annehmest, Darauff Daßselbe Dir schuldigkeit und pflichten an ermeltes<br />
unser Ambt h<strong>in</strong>führest, abstatthen laßest, und uns gebürrlich berechnest, Dabeÿ dann<br />
unsert wegen Du Dich Dah<strong>in</strong> nochmahlen zuerkleren Woferner das Closter künfftig<br />
würde beÿbr<strong>in</strong>gen und erweisen können, daß es <strong>in</strong> ermeltem Dorffe oder deßen<br />
Feldmarcke für den wiederkauffs vorschreibunge etwas eigenthumbliches gehabt, so<br />
aber iezo mit ans Ambt gezogen were, oder auch stante illo contractu titulo speciali
Da+ 17. Jahrhundert - 131<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
e<strong>in</strong> und ander particukar stücke eigenthumblich acquirirt hewe, Daß sölches dem<br />
Closter unbenommen se<strong>in</strong> solle, Und Daß wir uns auf sölchen wiewoll ganz unvermuhteten<br />
erfolg, dergestalt <strong>in</strong> gnaden erkleren, und erweisen wollen, wie es an<br />
sich grecht und billig se<strong>in</strong> wird.<br />
Du hast Dich hiernach zuachten, von allem was vorgehet, Ingleichen, was besagte<br />
Dorfschafft an Diensten und sonsten ans Closter bishero Jährlich abzustatthen gehabt,<br />
unterthenigen schrifftlichen Bericht e<strong>in</strong>zuschicken Und wir se<strong>in</strong>d Dir zu gnaden<br />
geneigt Datum <strong>in</strong> Unser Residenz Stadt Hannover am 25. Novembris Anno 1654<br />
Georg Wilhelm<br />
Von Gottes Gnaden Georg Wilhelm<br />
Hertzog zu Braunschweig vnnd Lüneburgk<br />
Lieber getrewer, uns ist e<strong>in</strong>e Jüngst abgestattete relation wegen geschehener tradition<br />
unseres Dorffs Fürstenhagenn an unser dir anvertrautes Ambt Münden, woll zu<br />
kommen, Alß wir nun ab dero beÿgelegt gewesenen designation, was das Closter<br />
Burßfelde vonn solchen Dorff bishero Järlich zu genießen gehabt, unter anderen dieses<br />
ersehen, daß das gantze Dorff Järlichs nur Achtzehen Reichsthaler Dienstgeldt<br />
unserm Closter entrichtet, e<strong>in</strong> solches aber gegen andere Mündische Ambts Underthanen<br />
weit discrepiret, und gleichwoll unter unsern Ambts Underthanen <strong>in</strong> solchenn<br />
D<strong>in</strong>gen e<strong>in</strong> gleicheit gehalten und e<strong>in</strong>en furdern andern nicht herfür gezogenn<br />
werden muß, So Befehlen wir dir hiemit gnädiglich, daß Du Dich darnach achtest,<br />
und von besagtem Fürstenhägern das Järliche Dienstgeldt nach der proportion was<br />
andere Ambts Dörffer und deren E<strong>in</strong>wohner an dienstpflichtigen Underthanen Järlich<br />
gebenn, auch abführen und bezahlen laßenn sollest, uns auch deswegen <strong>in</strong>nerhalb<br />
vier Wochenn De<strong>in</strong>e Underthänige relation anhero e<strong>in</strong>schickest, Vnnd wir<br />
se<strong>in</strong>dt Dir zu gnaden geneigt. Geben <strong>in</strong> unser Residentz Stadt Hannover am 8. Januarÿ<br />
1655<br />
Georg Wilhelm
132 - Quellen und Dar#ellungen 1648-1870<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
1664 Kopf#euerverzeicni+ 136 For#enhagen<br />
Herren Frawen Söhne<br />
über 14<br />
Jahre<br />
Töcterüber<br />
14<br />
Jahre<br />
Knecte Mägde Jungen<br />
G r o + k ö t e r +<br />
Hanß Buten 1 1 1 1<br />
Peter Stiepellmann 1 1 2 1<br />
Ri$uß Ba\ier 1 1<br />
He<strong>in</strong>ric Buten 1 1 2 1<br />
Andreaß Grote 1 1<br />
hat se<strong>in</strong>en Vater bei sic 1<br />
Clage+ Greven 1 1 2 1<br />
Jürgen Hartigen 1 1 2<br />
Han+ Greven#e<strong>in</strong>+ Rel. 1 1 2<br />
Sto{el Buten 1 1 1 1<br />
He<strong>in</strong>ric Timner+ Rel.<br />
e<strong>in</strong> Sohn dient <strong>in</strong> Heßen<br />
1 1<br />
Sto{el F<strong>in</strong>ger<br />
e<strong>in</strong> Sohn i# <strong>in</strong> der frembde<br />
1 1 1<br />
Hanß Gevert 1 1<br />
He<strong>in</strong>ric Scmidt 1 1 1<br />
Jürgen F<strong>in</strong>ger 1 1 1<br />
Jocim F<strong>in</strong>ger 1 1<br />
Hanß Jordan 1 1<br />
Sto{el Buten 1 1<br />
Hanß Jurgen Sclüter 1 1 1 1<br />
for#er<br />
Arme<br />
ge- preclice<br />
Leuthe<br />
He<strong>in</strong>ric Öhleman 1 1<br />
Hanß Teveß 1 1<br />
hat E<strong>in</strong>e Muµer bei sic 1<br />
Hanß Ma
Da+ 17. Jahrhundert - 133<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
He<strong>in</strong>ric Scrader 1 1 1<br />
Hanß Rakebrandt+ Rel. 1 1<br />
Sto{el Wul{+ Rel. 1 2 1<br />
Chri#ian Rüngel<strong>in</strong>g 1 1<br />
Sto{el Tielen 1 1<br />
Sto{el Dünteman 1 1 1<br />
Br<strong>in</strong>gsizer+<br />
Dieteric Krueg 1 1<br />
Ba#ian Buten 1 1<br />
He<strong>in</strong>ric Buten Kuhirte 1 1<br />
Dietric Wicman<br />
Scwe<strong>in</strong>ehirte<br />
1 1<br />
Summa For#enhagen 30 31 18 15 1 1 1 1<br />
1668 <strong>Für#enhagen</strong> brennt<br />
Poµa
134 - Quellen und Dar#ellungen 1648-1870<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
vorrat wurde verglicen mit dem Bedarf.<br />
Die För#er rieten zu sparsamem<br />
Verbrauc und sorgfältigen Wiederanp]anzungen.<br />
Kasernen und<br />
Gla+hüµen ließen sic nict gleiczeitig<br />
mit Holz versorgen. Da+<br />
Poµa
Da+ 18. Jahrhundert - 135<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
1675 Kopf#euerverzeicni+ 146<br />
För#enhagen<br />
In diesem Dorffe werden besage der Be
136 - Quellen und Dar#ellungen 1648-1870<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
1675 Die Be
Da+ 17. Jahrhundert - 137<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Goµe+ verübte exempla a\hie auc leider<br />
genugsam bezeugen, da man dann<br />
mit großem Widerwi\en vernehmen<br />
muß, daß solce Leute, die doc anderen<br />
mit guten Exempeln vorgehen so\ten,<br />
solce grobe Ärgerni+ geben, daß sie <strong>in</strong><br />
denen benacbarten Heêen-Krügen bei<br />
dem Gesö{e mit den Bauren sic solcerge#alt<br />
<strong>in</strong> e<strong>in</strong> Handgemenge und Sclägerei<br />
e<strong>in</strong>mi
138 - Quellen und Dar#ellungen 1648-1870<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
£Von der Hand de+ Pa#or+¡<br />
Observanda 150<br />
In Ambt+sacen zu <strong>Für#enhagen</strong><br />
1. Weil nur e<strong>in</strong> Altari#e i#, derselbe<br />
auc läng# Dimiêion begehret, daß die<br />
Sace vorgenommen werden.<br />
2. Daß möge die Geme<strong>in</strong>de oder<br />
Vor#eher gefraget werden, ob da+<br />
A
Da+ 17. Jahrhundert - 139<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
men, u. wo nict ganz frei, dennoc umb<br />
die Gebühr.<br />
15. Daß e<strong>in</strong>em Zimmermanne da+<br />
gemacte Scl<strong>in</strong>g umb den Brunnen<br />
von der Geme<strong>in</strong>de möge bezahlet werden.<br />
16.Weil die Für#enhäger Leute jährlic<br />
<strong>in</strong> der Kircen Wiesen se<strong>in</strong>, daß der<br />
Pa#or möge dann auc mit jährlcen<br />
auf ihrer Geme<strong>in</strong>de se<strong>in</strong>.<br />
17. Ob nict Anordnung könne gemact<br />
werden, damit da+ we<strong>in</strong>ige<br />
Pfarrland möge frei au+ge#e\et werden.<br />
18. Wie ic <strong>in</strong> den vergangenen heil.<br />
P[ng#en nac verictetem Goµe+dien#e<br />
von O{ensen kommende, <strong>in</strong> unser Dorf<br />
und also nac Hause gehen wo\te, haµe<br />
sic e<strong>in</strong> Junge namen+ Jocim Geber+<br />
152 über vo\ geso{en, welcer mic<br />
sehr gravirete, daß doc solce+ möge<br />
ge#rafet werden, andern zum Exempel.<br />
19. Wird gemeldet, wie der För#er<br />
a\hie 153 e<strong>in</strong>en so
140 - Quellen und Dar#ellungen 1648-1870<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
1678 Kopf#euerverzeicni+ 155<br />
F ö r # e n h a g e n Mann Frawen K<strong>in</strong>der Jungen Magdte Thaler Gro
Da+ 17. Jahrhundert - 141<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
1 9<br />
Sto{el Duntemann 1 18<br />
1 9<br />
Chri#ian Runl<strong>in</strong>g+ Rel. 1 12<br />
2 12<br />
He<strong>in</strong>ric Ölman 1 18<br />
1 9<br />
1 6<br />
Hanß Tielen Bacmü\er 1 2<br />
1 12<br />
Jocim Scmidt 1 18<br />
Han+ Teve+ 1 18<br />
1 9<br />
Jürgen F<strong>in</strong>ger+ Rel. 1 12<br />
1 6<br />
Jocim F<strong>in</strong>ger 1 18<br />
1 9<br />
2 12<br />
Hanß Grünewald 1 18<br />
1 9<br />
Ri$u+ Tröµier 1 18<br />
1 9<br />
Jürgen Tröµier 1 18<br />
1 9<br />
Chri#ian Buten 1 18<br />
1 9<br />
Peter Buten 1 18<br />
1 9<br />
1 12<br />
B r i n g s i ~ e r<br />
Mattia+ Medell 1 12<br />
1 6<br />
1 6<br />
Anna Ern#en £Screven¡ 1 8<br />
1 6<br />
Lo~ia F<strong>in</strong>ger 1 8<br />
Diederic Krü%en 1 12<br />
1 9<br />
Anna Buten 1 8<br />
1 6
142 - Quellen und Dar#ellungen 1648-1870<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
H e u + l i n g e<br />
Andrea+ Stiepelman 1 12<br />
Jürgen Stiepelman 1 12<br />
L e i b z ü c t e r<br />
Margaretha Buten 1 9<br />
Jürgen Tröµier 1 9<br />
Kuhhirte H<strong>in</strong>ric Büten 1 18<br />
Scwe<strong>in</strong>ehirte Hanß 1 18<br />
Margreta Timmer 1 9<br />
Summa auß För#enhagen 28 24
Da+ 17. Jahrhundert - 143<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
1679 Die Ko#en de+ Pfarrhause+<br />
Im Arciv de+ U+larer Super<strong>in</strong>tendenten<br />
be[ndet sic die Neuau]age von<br />
1679 de+ alten Streite+ zwi
144 - Quellen und Dar#ellungen 1648-1870<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
For#enhagense+ $ontra, Sie hielten<br />
da+ Vieh.<br />
O{ense+ $ontra, Sie wo\en da+<br />
Vieh halb halten, wenn Sie dagegen<br />
da+ Korn halb geben, und son# wie Sie<br />
th#ten, thun wolten.<br />
Be
Da+ 17. Jahrhundert - 145<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Closter Bursfelde dienst pflichtig jedoch<br />
| e<strong>in</strong> mehres zu thuen nicht schuldich ge<br />
wesen | Alß daß es dah<strong>in</strong> Jarlich 18<br />
rthler. dienstgeld | gegeben und zuer<br />
erndte Zeit vierhochen | korn schneiden<br />
mußen Bei welcher arbeit | man ihnen<br />
dan eßen und tr<strong>in</strong>ken gereicht | Nach<br />
dem aber Besagtes Dorff vor etwa 33 |<br />
Jahren an daß Furstl. Ambt Munden |<br />
gelegt worden hat man zwar den | selben<br />
das dienst geld auf 40 rthlern | erhöht<br />
und an gesettz Jedoch <strong>in</strong> Be " |<br />
tracht das selbiges Dorff zwei große |<br />
Meilen von Munden abgelegen auch |<br />
sehr wenich und schlechte länderei |<br />
hette sondern die e<strong>in</strong> wohnern sich alle "<br />
| ietzich mit der hand arbeit als holltz<br />
hauen und aßchen Brenen Blut sawerlich<br />
| ernehren mußen mit wacht und<br />
heilich | aben holtz fehren wie auch andern<br />
ord<strong>in</strong>ari | und extra ord<strong>in</strong>ari diensten<br />
auser das sie die | Be nöhtichte<br />
Burchfeste mit ver richten helffen | Jeder<br />
Zeit verschonet worden zu maßen<br />
sich davon | Bei den Mundischen dienstacten<br />
gute nachricht f<strong>in</strong>den würd deßen<br />
jedoch ungeachtet weil | der itzige<br />
Ambtmann zu Munden hl. | Johan He<strong>in</strong>rich<br />
Koch unß arme ohne | dem gnuch<br />
soh<strong>in</strong> Be schwerte leute mit | ge walt<br />
dar zu nohtigen und zw<strong>in</strong>gen das wier<br />
h<strong>in</strong> füro uber die 40 rth | dienst geld aljarlichen<br />
zwolffuder | wacht und vier<br />
fuder heilige aben | holtz <strong>in</strong> den Bram<br />
walde selbst | hauen und an das Ambt<br />
Munden denfahren | sollen darwieder<br />
wier zwar flehentlich ge " | Behten aus<br />
arme leute <strong>in</strong> er wegung | ob an gedewteter<br />
umbstende und das | unsere Dorffschafft<br />
wegen mangel | der lenderey<br />
und wiesen mit | Pferden zu mahl<br />
schlecht versehen | und itz o leider 16<br />
arme witwen | dar<strong>in</strong>nen Bef<strong>in</strong>dlich sothaner<br />
muerligen | und un erträglichen<br />
Beschwerde | zu uber stehen und zu verschonen<br />
| welches aber micht helffen<br />
wellen | sondern es ist mehr wol gedach<br />
" | ter her Ambtmann dabei vor |<br />
blieben das wier zwelff fuder wacht und<br />
vier fuder | heiligen Aben holtz h<strong>in</strong>fahren<br />
| aljarliches nacher Munden an<br />
das | Ambtder schaffen sollen es | hat<br />
auch der Mundischenater | gerichts<br />
Schndttz Jobst Bergmann | lant deßen<br />
uns zu geschickten | eigen handigen<br />
hier<strong>in</strong>nen Bef<strong>in</strong>d " | lichen Zettels Bei 20<br />
fl. straffe an | Befohlen mit solcher holtz<br />
fahren alles | unseres e<strong>in</strong> wendens<br />
un...tert den | anfang zu machen und<br />
vorerst | 4 fuder wacht holtz anfuhren<br />
sollen | wen aber solcher uber last nicht<br />
alle<strong>in</strong> | e<strong>in</strong>e neuerung und den her " |<br />
kommen zu wieder sondern unsach |<br />
wegen mangele der Pferde zu er | tragen<br />
e<strong>in</strong>e lauteren möglich keit | uns<br />
auch ohne die 40 rthl. dienst | gelder<br />
järlich auf zu Br<strong>in</strong>gen wie gut | <strong>in</strong> him<br />
mel weiß zu mahlen schwer | feld So hat<br />
uns armen Bedrengten | leute Die eusesten<br />
noht getrieben, | Excelle hier mit <strong>in</strong><br />
de muht anzuflehen | und umb gotten<br />
willen zu Betten | Sie wollen doch Bei<br />
dieser unsere | Be drängnis fur uns armen<br />
unter " | tanen hochgeneigt <strong>in</strong>s mittel<br />
treten und die Befehlende ernstliche<br />
| Verordnung an vor er melten | H.<br />
Ambtmann Koch foder ßamhst | dah<strong>in</strong><br />
er gehen lassen das der selbe | uns mit<br />
fernerer neuerlichen | ab foderung der<br />
12 fuder wacht | und 4 fuder heilige
146 - Quellen und Dar#ellungen 1648-1870<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Abend holtz | fuhren gantzlich verschonen<br />
sollen | gleich wie wier nun unß<br />
sothaner | Be nohtichten rechtlichen<br />
hulffe getrostlich | versehen also werden<br />
wier dieselbe | <strong>in</strong> demuth mit schuldigsten<br />
dank un | ver geßlich er kennen<br />
und selbige allen | nöchtig keit noch h<strong>in</strong><br />
wieder wieder zu ver | dienen uns jederzeit<br />
willig und Bereit | f<strong>in</strong>den laßen als<br />
E. Excellens<br />
Untertähnige undt gehorsambste<br />
Bauer meister 158 undt vorsteher<br />
und sambtliche e<strong>in</strong> wonehrs des armen<br />
Dorffs Forstenhagen<br />
Dieser undatierte Brief wurde am<br />
11.1.1686 dem Mündener Amtmann <strong>in</strong><br />
Kopie zur Ste\ungnahme zugeleitet.<br />
Dieser antwortete am 4.2.1686. Er habe<br />
sic ]eißig erkundigt. <strong>Für#enhagen</strong> sei<br />
zum Anfahren von Wactholz nac<br />
Münden auf da+ Scloß verp]ictet wie<br />
andere Dörfer auc, weil auch solche<br />
fuhr pillig unter die Kriegsdienste zu<br />
rechnen. Auf Grund e<strong>in</strong>e+ für#licen<br />
Res$ript+ so\ten a\e Dorf
Da+ 17. Jahrhundert - 147<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
ben doch leider Gottes schlechte resolution<br />
erhalten:<br />
Wan aber seÿ Gott unser Zeuge uns<br />
unmüglich felt solch holtz zu hauen und<br />
zu fahren zumahlen nicht alle<strong>in</strong> wenig<br />
Pferde beÿ uns verhanden sondern auch<br />
so sehr abgemattet und verhungert s<strong>in</strong>t,<br />
das kann e<strong>in</strong>en Wagen wan auch alle<br />
unsere Pferde davor spannen fortbr<strong>in</strong>gen<br />
können auch solche fuhren vor diesen<br />
Viehmahlen gethan und der hoffnung<br />
leben Ew. Excellenz würden gütig<br />
seÿn und uns ohne das gungbeschweret<br />
arme leute nicht über die gebühr erschweren<br />
noch e<strong>in</strong>ige Neuerung Uffbr<strong>in</strong>gen:<br />
So Bitten Ew.Excellentz hiemit nochmahlen,<br />
durch Gott und zum aller<strong>in</strong>ständigsten<br />
die wollen sich Ihro unser<br />
<strong>in</strong> gnaden erbarmen beÿ alt hergebrachter<br />
gerechtsahmigkeit <strong>in</strong> gnaden<br />
1689 Die<br />
Kopf#euerbe
148 - Quellen und Dar#ellungen 1648-1870<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
1688 162 s<strong>in</strong>d <strong>in</strong> Fußnoten kenntlic gemact.<br />
1. Han+ B r a n d t , Mü\er 163 (3 Mg.;<br />
12 Gr. und 2 Th. vom Handwerk) oo<br />
Maria N. (24 Gr.). K<strong>in</strong>der: Anna Catr<strong>in</strong>a<br />
(12 J.; 9 Gr.), Jona+ (10 J.),<br />
Margreta (8 J.), Sophia (6 J.), Anna<br />
Ortia (5 J.), Ilsa Catr<strong>in</strong>a (3 J.). - (8)<br />
2. Joacim S c m i d t + Witwe 164 N.<br />
N., arm. - (1)<br />
3. Chri#ian G r o t e n 165 (18 Gr.) oo<br />
Anna N. (9 Gr.). K<strong>in</strong>der: Anna<br />
Maria (3 J.), Han+ Henric (1 J.).<br />
Häu+l<strong>in</strong>g Henric S e h l e r (18 Gr.)<br />
oo Maria N. (9 Gr.). Söhne: Han+ (5<br />
J.), Jürgen (4 J.). - (8)<br />
4. Chri#oph S t i e p e l m a n 166 (9½,<br />
Mg.; 18 Gr.) oo Anna Margreta N.<br />
(9 Gr.). Töcter: Anna Catr<strong>in</strong>a (9 J.),<br />
Ilsabe (5 J.). - (4)<br />
der unter 14 J.; Kle<strong>in</strong>kötner Christoph von<br />
Husen oo N. N. mit 2 K<strong>in</strong>dern unter 14 J.;<br />
Kle<strong>in</strong>kötner Christoph Gobrechts Witwe<br />
mit 3 K<strong>in</strong>dern unter 14 J; Leibzüchter<strong>in</strong><br />
Margreta Meyer mit Tochter über 14 J.;<br />
Leibzüchter<strong>in</strong> Hans Jürgen Sch1üters Witwe<br />
mit Sohn über und K<strong>in</strong>d unter 14 J.,<br />
Leibzüchter<strong>in</strong> Michael von der Burgs Witwe;<br />
Leibzüchter<strong>in</strong> Claus Schrefen Witwe;<br />
Leibzüchter<strong>in</strong> Stoffel Bütens Witwe; Leibzüchter<strong>in</strong><br />
Hans Tefes Witwe mit 5 K<strong>in</strong>dern<br />
unter 14 J.; Häusl<strong>in</strong>g Henni Schu1z oo N.<br />
N.; Häusl<strong>in</strong>g Christian Grote oo N. N. mit<br />
K<strong>in</strong>d unter 14J.; Häusl<strong>in</strong>g Marie Trottier, alt<br />
und arm; Häusl<strong>in</strong>g Margreta Ekkerts mit 2<br />
Söhnen über und 2 K<strong>in</strong>dern unter 14J.<br />
1688 genannt und 1689 fehlend: Kle<strong>in</strong>kötner<br />
Christof von Hausen und Frau.<br />
162 HStA Hannover, Beschreibung der Dörfer<br />
des Amts Münden 1688, Cal.Br.23 Nr.268.<br />
163 1686: und Kle<strong>in</strong>kötner.<br />
164 1686: Kle<strong>in</strong>kötner<strong>in</strong>. Nicht <strong>in</strong> B.<br />
165 Wirt und Häusl<strong>in</strong>g 1686 nicht <strong>in</strong> der Liste.<br />
166 1686: Großkötner; ke<strong>in</strong>e K<strong>in</strong>der genannt.<br />
5. Jürgen B ü h t e n 167 , siedet<br />
Poµa
Da+ 18. Jahrhundert - 149<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Sohn Chri#oph (4 J.). Hebamme<br />
Margreta N. (1 8 Gr.). (4)<br />
11. Jo# Henric R ü n g l i n g ,<br />
Brauer 173 (13½ Mg.; 1 Th. und 1 Th.<br />
vom Braurect) oo Anna Catr<strong>in</strong>a N.<br />
(24 Gr.). Töcter: Anna Catr<strong>in</strong>a (8<br />
J.), Anna Maria (3 J.), Anna Sophia<br />
(2 J.). Scwiegermuµer Anna<br />
Margreta N. al+ Leibzücter<strong>in</strong> (12<br />
Gr.). Deren Tocter Liesabet (12 J.; 8<br />
Gr.). - (7)<br />
12. Dietric K r u g ,
150 - Quellen und Dar#ellungen 1648-1870<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
23. Maµhia+ M e r r e l 185 , armer<br />
Scneider (18 Gr. oo Lo~ia N. (9<br />
Gr.). K<strong>in</strong>der: Susanna (22 J., 12<br />
Gr.), Joacim, lahm und apoplekti<<br />
(18 J.). - (4)<br />
24. Joacim G e b e r t 186 (1 Mg.; 18<br />
Gr.) oo Ilsa Catr<strong>in</strong>a N. (9 Gr.).<br />
K<strong>in</strong>der: Anna Ortia (6 J.), Timotheu+<br />
(5 J.). Se<strong>in</strong>e Muµer Anna N.,<br />
alt und unvermögsam.<br />
25. Jo# G o b r e c t 187 , Brauer (12<br />
Mg.; 1 Th. und 1 Th. vom Braurect)<br />
oo Margreta N. (24 Gr.). K<strong>in</strong>der: Liesabet<br />
(12 J.; 9 Gr.), Han+ Chri#oph<br />
(8 J.), Han+ (6 J.), Anna Maria (4<br />
J.), Jo# (1 J.), - (7)<br />
26. Joacim F i n g e r , Brauer 188 (13¼<br />
Mg.; 1 Th. und 1 Th. vom Braurect)<br />
oo Margreta N. (24 Gr.) K<strong>in</strong>der:<br />
Jürgen (24 J.; 1 Th.), Han+ Henric<br />
(16 J., 27 Gr.), Anna Margreta (14<br />
J., 9 Gr.), Chri#oph (10 J.). - (6)<br />
27. Jürgen T r o µ i e r 189 (9 Mg.; 18<br />
Gr.) oo Catr<strong>in</strong>a N. (9 Gr.). Sohn<br />
Han+ Henric (6 J.). - (3)<br />
28. Henric T i m n e r , Brauer 190 (11<br />
Mg.; 1 Th. und 1 Th. vom Braurect)<br />
oo Margreta N. (24 Gr.). Kle<strong>in</strong>magd<br />
Anna Maria N. (8 Gr.). - (3)<br />
29. Chri#oph G r e b e n # e i n 191 (7¼<br />
Mg.; 18 Gr.) oo Ilsabe N. (9 Gr.).<br />
Sohn Han+ (6 J.). - (3)<br />
30. Chri#oph W a m b k e 192 (6 Mg.; 18<br />
Gr.) oo Ilsabe N. (9 Gr.). K<strong>in</strong>der:<br />
185 1686: Medel, Kle<strong>in</strong>kötner. B: Mergel.<br />
186 1616: Kle<strong>in</strong>kötner. Mutter 1686: Hans Gefers<br />
[so!] Witwe, alt und unvermögsam.<br />
187 1686 nicht <strong>in</strong> der Liste, 1688 mit Frau und<br />
Schwester, Kle<strong>in</strong>kötner.<br />
188 1686: und Großkötner. K<strong>in</strong>der 1686: 2 Söhne<br />
über, Tochter unter 14 J. und Sohn als<br />
Mittelknecht.<br />
189 1686: Kle<strong>in</strong>kötner.<br />
190 1686: und Kle<strong>in</strong>kötner.<br />
191 1686: Kle<strong>in</strong>kötner.<br />
Andrea+ (19 J.; 27 Gr.), Chri#oph (15<br />
J.; 9 Gr.), Catr<strong>in</strong>a (13 J.; 8 Gr.). -<br />
(5)<br />
31. Konrad F i n g e r 193 , Brauer (4<br />
Mg.; 1 Th. 18 Gr.) oo Tr<strong>in</strong>a Maria<br />
N. (1 2 Gr.). K<strong>in</strong>der: Anna Catr<strong>in</strong>a<br />
(12 J.; 8 Cr.), Anna Margreta (6 J.),<br />
Chri#oph (4 J.). (5)<br />
32. Ri$u+ T r o µ i e r + Witwe 194 N.<br />
N. (3 Mg.; 18Gr.). K<strong>in</strong>der: Joacim<br />
(14J.; 9 Gr.), Gertrud (12 J.; 8 Gr.),<br />
Sophia (4 J.). Häu+l<strong>in</strong>g Sto{el<br />
B ü h t e n (18 Gr.) oo Anna N. (9<br />
Gr.). Tocter Ilsabe (1 J.). - (7)<br />
33. Han+ V o ß , Brauer 195 (24½ Mg.; 1<br />
Th. 18 Gr. und 1 Th. vom Braurect)<br />
oo Maria N. (24Gr.). K<strong>in</strong>der: Margreta<br />
(17J.; 12Gr.), Anna Catr<strong>in</strong>a<br />
(17J.; 12 Gr.), Ri$u+ (14J.; 9Gr.),<br />
Liesabet (7J.), Chri#oph (4J.),<br />
Chri#<strong>in</strong>a (2J.). Muµer Margreta N.,<br />
alt und miserabel. - (9)<br />
34. Henric Ern# E % h a r t , Drecsler<br />
196 (2 Mg.; 27 Gr.) oo Lo~ia N.<br />
(9Gr.). K<strong>in</strong>der: Han+ Wilhelm (14 J.;<br />
9 Gr.), Maria (12 J.; 8 Gr.),<br />
Chri#oph (10 J.), Henric (8 J.),<br />
Joacim (7 J.), Liesabet (6 J.), Jürgen<br />
(5 J.), Johanne+ (3 J.). - (10)<br />
35. Henric B ü h t e n 197 (4 Mg.; 18<br />
Gr.) oo Greta N. (9 Gr.). Häu+l<strong>in</strong>g<br />
Margreta S a n d e r , deren Mann,<br />
e<strong>in</strong> Soldat, sic am Rhe<strong>in</strong> be[ndet. -<br />
(3)<br />
192 1686: Kle<strong>in</strong>kötner; noch e<strong>in</strong>e Tochter (über<br />
14J.).<br />
193 1686 nicht genannt.<br />
194 Wirt<strong>in</strong> und Häusl<strong>in</strong>g 1686 nicht <strong>in</strong> der Liste.<br />
195 1686: und Großkötner. E<strong>in</strong>e Witwe Voß<br />
1686 nicht genannt. 1688: Großkötner<br />
196 1686: und Kle<strong>in</strong>kötner. B: Eckert.<br />
197 1686: Kuhhirte. Häusl<strong>in</strong>g, <strong>in</strong> A nachgetragen,<br />
fehlt <strong>in</strong> B.
Da+ 18. Jahrhundert - 151<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
36. Han+ F i n g e r 198 (8 Mg.; 18 Gr.)<br />
oo Margreta N. (9 Gr.). Häu+l<strong>in</strong>g<br />
Jürgen K o l t e , bl<strong>in</strong>d, oo Margreta<br />
N., arm und krank. - (4)<br />
37. Jürgen Clage+ R ü n l i n g , Brauer<br />
199 (113/8 Mg.; 1 Th. und 1 Th. vom<br />
Braurect) oo Anna N. (24 Gr.).<br />
Söhne: Henric Konrad (3 J.), Johann<br />
Henric (1 J.). Liesabet Scmid<br />
(8 J.). Häu+l<strong>in</strong>g Margreta Sander,<br />
beµelt. - (6)<br />
38. Bartold D u n t e m a n 200 (5 Mg.; 18<br />
Gr.) oo Liesabet N. (9 Gr.). K<strong>in</strong>der:<br />
Catr<strong>in</strong>a (7 J.), Han+ Jürgen (6 J.),<br />
Maria Margreta (4 J.), Hennig (2<br />
J.). - (6)<br />
39. Amplonia R ü n l i n g 201 , Brauer<strong>in</strong><br />
(8 3/8 Mg.; 18 Gr. und 1 Th. vom<br />
Braurect). K<strong>in</strong>der: Chri#ian (17 J.;<br />
27 Gr.), Anna Ortia (14 J.; 8 Gr.). -<br />
(3)<br />
40. Chri#oph B ü h t e n 202 (2 Mg.; 18<br />
Gr.). K<strong>in</strong>der: Anna Maria (4 J.),<br />
Margreta (2 J.), Han+ Henric (1 J.).<br />
Kle<strong>in</strong>magd Margreta N. (8 Gr.).<br />
Ba#ian B ü h t e n , bl<strong>in</strong>d und beµelt.<br />
- (6)<br />
41. Henric E u l e m a n 203 (10 Mg.; 18<br />
Gr.) oo Sophia N. (9 Gr.). Häu+l<strong>in</strong>g<br />
Jürgen Euleman (18 Gr.) oo Anna<br />
Maria N. (9 Gr.). K<strong>in</strong>der: Johann<br />
Henric (4 J.), Anna Catr<strong>in</strong>a (2 J.). -<br />
(6)<br />
198 1686: Kle<strong>in</strong>kötner. Häusl<strong>in</strong>g 1686: Jürgen<br />
von Kölln oo N.N., unter "alte und bl<strong>in</strong>de<br />
Leute".<br />
199 1686: und Großkötner. Liesabet Schmidt<br />
nicht <strong>in</strong> 1686 und B. Häusl<strong>in</strong>g, <strong>in</strong> A nachgetragen<br />
(vgl. Anm. 657), fehlt <strong>in</strong> B.<br />
200 1686: Kle<strong>in</strong>kötner; 4 K<strong>in</strong>der unter 14 J.<br />
201 1686: Kle<strong>in</strong>kötner Christian Rüngl<strong>in</strong>gs<br />
Witwe. Sohn <strong>in</strong> B: Bestian.<br />
202 1686: Kle<strong>in</strong>kötner; 3 K<strong>in</strong>der unter 14 J. Bastian<br />
Büte 1686 und B nicht verzeichnet.<br />
203 1686: Eilemann, Kle<strong>in</strong>kötner.<br />
42. Han+ T ü m n e r 204 , Brauer und ger<strong>in</strong>ger<br />
Böµcer (6 1/8 Mg.; 18 Gr.<br />
und 1 Th. vom Braurect) oo Catr<strong>in</strong>a<br />
N, (12 Gr.). K<strong>in</strong>der: Han+ Jürgen (14<br />
J.; 9 Gr.), Margreta (12 J.; 8 Gr.),<br />
Anna Ortia (8 J.), Tr<strong>in</strong>a Maria (4<br />
J.), Han+ Henric (3 J.), Anna Catr<strong>in</strong>a<br />
(1 J.). - (8)<br />
43. Chri#ian B ü h t e n 205 (18 Gr.) oo<br />
Maria N. (9 Gr.). K<strong>in</strong>der: Anna Maria<br />
(7 J.), Chri#ian (3 J.). - (4)<br />
45. Gehender För#er Johann Henric<br />
K e # e n 206 (2 Th.). - (1)<br />
46. Hirte Han+ H e n ~ e 207 (18 Gr.) oo<br />
Anna N. (9 Gr.). Sohn N. al+<br />
Scwe<strong>in</strong>ehirte (17 J.; 18 Gr.). [Häu+l<strong>in</strong>g]<br />
Maria Gobrect 208 , beµelt. - (4)<br />
47. Ehren Pa#or Henric B r a u n + 209<br />
oo N. N. Söhne: Johann Samuel (6<br />
J.). Han+ Chri#oph (5 J.), Henric (1<br />
J.). Kle<strong>in</strong>magd Gertrud N. (8 Gr.). -<br />
(6)<br />
48. Oppermann 210 Henric S c i l d oo<br />
N. N. K<strong>in</strong>der: Anna Margreta (12<br />
204 1686 und B: Timner, Kle<strong>in</strong>kötner.<br />
205 1686: Kle<strong>in</strong>kötner.<br />
206 1686 unter den Amtsbedienten.<br />
207 1686 nicht <strong>in</strong> Fürstenhagen.<br />
208 E<strong>in</strong>zige Frau dieses Namens 1686 unter den<br />
Häusl<strong>in</strong>gen: Andreas Gobrechts Witwe mit<br />
2 K<strong>in</strong>dern unter 14 J. Fehlt <strong>in</strong> B.<br />
209 1686: N.N. K<strong>in</strong>der 1686: 2 Söhne unter 9 J.<br />
Familie fehlt <strong>in</strong> B.
152 - Quellen und Dar#ellungen 1648-1870<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
J.), Johanne+ (10 J.), Anna Maria (8<br />
J.), Jürgen Wilhelm (5 J.), Han+<br />
Peter (2 J.), Maria Liesabet (1 J.). -<br />
(8)<br />
- Für#l. Meierhof, den die Geme<strong>in</strong>de bewirt
Da+ 18. Jahrhundert - 153<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
wandten: Sie so\en je~t drei Taler<br />
Strafe zahlen, dabei häµen sie sic nur<br />
auf ihr gute+ Rect berufen. E+ sei doc<br />
bekannt und e<strong>in</strong> alte+ Herkommen, daß<br />
sie nict verp]ictet seien. Sie dienten<br />
154 - Quellen und Dar#ellungen 1648-1870<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
dereien 213 und ihrer jeweiligen Eigentümer.<br />
Die Flurbezeicnungen s<strong>in</strong>d viel<br />
älter und blieben sic nict immer gleic.<br />
Mance s<strong>in</strong>d heute vergeêen. Wie gern<br />
wüßten wir, wo <strong>in</strong> der Feldmark da+<br />
"Dieb+loc² lag, und warum e+ so hieß!<br />
Scon <strong>in</strong> der Kircenrecnung von 1679<br />
auf 1680 unter
Da+ 18. Jahrhundert - 155<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Heute dürfen wir un+ über den obrigkeitlicen<br />
Eifer freuen. Die alten<br />
Dien#gelder s<strong>in</strong>d gezahlt und vergeêen.<br />
Nict vergeêen s<strong>in</strong>d die Namen der<br />
Bauern von 1744, von deren jedem wir<br />
genau wiêen, welce Stü%e Land er unter<br />
dem P]ug haµe. Naürlic kann<br />
nict daß ganze, 69 seitige Regi#er hier<br />
abgedru%t werden. Al+ Beispiel so\ von<br />
Seite 61 da+ Land Jona+ Thielen+ genügen,<br />
der vergleic+weise sehr wenig<br />
Stü%e Lande+ besaß.<br />
Seite Name Mg. R.<br />
1 Han+ Henric Büten Senior 5 72<br />
2 Han+ Henric Büten Medior 3 5<br />
3 Han+ Henric Büten Junior 9 43<br />
Wiesen 40<br />
4 f. Jona+ Büte 24 110<br />
5 derselbe ferner (Wiesen) 1 87<br />
5 Jona+ Büten Rel. 4 98<br />
6 Wilhelm Büten Rel. 4 111<br />
Wiesen 95<br />
7 Chri#oph Büten+ Rel. 19<br />
8 Chri#oph Büten 8 50<br />
Wiesen 42<br />
9 Han+ Micael Büten 10 3<br />
Kircenland 55<br />
Wiesen 20<br />
10 Elisabeth Büten 9 24<br />
11 Johann Henric Braunß 8 69<br />
Kircenland 1 63<br />
Wiesen 20<br />
12 Andrea+ Bleyert 2 61<br />
Wiesen 40<br />
13 Ern# Brande+ 1 80<br />
14 Maµhia+ Breithaupt 3 55<br />
15 Johann Brande+ Rel. 2 35<br />
16 Chri#oph Braunß 109<br />
17 Chri#oph Brethaupt 38<br />
18 Han+ Jürgen Duntemann 1 63<br />
19 Chri#oph F<strong>in</strong>ger 10 31<br />
20 Jo# Henric F<strong>in</strong>ger 10 39<br />
Wiesen 1 40<br />
Mit 5 Morgen, 58 Ruthen besaß<br />
Jona+ Thiele nict viel. Wer wiêen<br />
möcte, welce Land#ü%e se<strong>in</strong> eigener<br />
Vorfahre 1744 beseêen haµe, muß da+<br />
selb# naclesen. Auf der folgenden Seite<br />
so\en aber von jedem Landbesi~er wenig#en+<br />
die Endsummen al+ Au+zug<br />
au+ dem Regi#er herau+gezogen werden.<br />
Die "Mg.²-Spalte nennt die Morgen<br />
und die "R.²-Spalte die Ruthen.<br />
21 Anna Maria F<strong>in</strong>ger 1 83<br />
22 Han+ Henric F<strong>in</strong>ger 9 51<br />
Wiesen 46<br />
23 Ri$u+ F<strong>in</strong>ger 7 14<br />
Wiesen 71<br />
24 Jürgen F<strong>in</strong>ger+ Rel. 3 13<br />
25 Han+ Henric Gräven#e<strong>in</strong> 22 41<br />
Wiesen 1 44<br />
26 Johann Henric Gobrect 22 60<br />
Wiesen 33<br />
27 Han+ Henric Groten 11 9<br />
Wiesen 52<br />
28 Johan Henric Groten 8 114<br />
Wiesen 56<br />
29 Chri#oph Gobrect 3 78<br />
Wiesen 119<br />
30 Chri#ian Gebert 102<br />
31 Peter Groten 27 76<br />
Wiesen 40<br />
32 Chri#oph Grote 13 41<br />
33 Han+ Peter Gohbrect 13 22<br />
34 Johann Jürgen Gebert 7<br />
Wiesen 19<br />
35 Han+ Henric Glasewald 13 95<br />
Wiesen 85<br />
36 Jona+ Gräben#e<strong>in</strong>+ Rel. 10 30<br />
Wiesen 42<br />
37 Philipp Grote 10 92<br />
38 Conrad Hartjen 12 8<br />
39 Friedric Jordan 11 32<br />
Wiesen 101<br />
40 Ern# Jordan 9 111
156 - Quellen und Dar#ellungen 1648-1870<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Wiesen 9<br />
41 Jo# Henric Jordan 6 39<br />
Wiesen 75<br />
42 Chri#oph Jordan 16<br />
43 Chri#oph Jordan+ Rel. 2 110<br />
44 Eric Lüdemann, Pa#or 14 29<br />
Wiesen 3 70<br />
45 Chri#oph Pi%el+ Rel. 2 22<br />
46 Chri#ian R<strong>in</strong>gel<strong>in</strong>g 15 77<br />
Wiesen 21<br />
47 Elisabeth R<strong>in</strong>gl<strong>in</strong>g, Wiesen 13<br />
47 Johann Henric Rode 67<br />
48 Han+ Raul{+ 6 61<br />
Wiesen 57<br />
49 Jürgen Chri#oph Stangen 28 54<br />
Wiesen 41<br />
50 Jo# Henric Scräben 13 36<br />
Wiesen 1 63<br />
51 Ludewig Stünke\ 33 46<br />
Wiesen 1 73<br />
52 Peter Scräben 10 43<br />
Wiesen 10<br />
53 Chri#oph Sclüter Rel. 4 38<br />
54 Lev<strong>in</strong> Söder 7 32<br />
55 Ja$ob Scünhüµe 1 9<br />
56 Conrad Trodtöhr £Trottier¡ 10 72<br />
57 Peter Timmener+ Rel. 16 52<br />
Wiesen 26<br />
58 Chri#oph Timmener 28 84<br />
Wiesen 2 21<br />
59 Han+ Henric Timmener 18 63<br />
Wiesen 1 53<br />
60 Bartoldt Tewe+ Rel. 3 65<br />
61 Jona+ Tielen 5 58<br />
62f. Ri$u+ Voêen 70 70<br />
Herr
Da+ 18. Jahrhundert - 157<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Der Fläcen<strong>in</strong>halt beträgt<br />
Im Oberfeld 223 67<br />
im Miµelfeld 264 27<br />
im Unterfeld 244 85<br />
und Wiesen:<br />
732 59<br />
1. Meyer+ Wiese 4 53<br />
2. Heiligen Wiese 2 96<br />
3. Tro%en-Wiese 5 104<br />
4. Lohten+ Wiese 1 68<br />
5. Kipwiese 1 75<br />
6. Bleik-Wiese 11 58<br />
7. H<strong>in</strong>ter Wiese 3 26<br />
8. Meyer+ Grund 2 48<br />
9. Kle<strong>in</strong>e Wiese 92<br />
10. Brant-Wiese 4 118<br />
11. Paten+-Wiese 4 117<br />
12. Pepper-Wiese 3 29<br />
Summe a\er Wiesen 44 44<br />
F<strong>in</strong>ger+ Kamp<br />
Flohr-Wiese<br />
Gohbrect+ Kamp<br />
Haber-Kamp<br />
Hilken+ Kamp<br />
In den Sö\en<br />
In der Ählken+ Wiese<br />
Jordan+ Kamp<br />
Ma
158 - Quellen und Dar#ellungen 1648-1870<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
1746 Die Kircen#ände<br />
In der Kirce haµe jeder E<strong>in</strong>wohner<br />
se<strong>in</strong>en fe#en Pla~. Die Plä~e wurden<br />
<strong>in</strong>nerhalb der Familie vererbt. Die<br />
Kirce ließ sic die Plä~e bezahlen.<br />
Wenn e<strong>in</strong> Kircen#and oder Kircen-<br />
#uhl von e<strong>in</strong>em Ver#orbenen auf den<br />
Erben überg<strong>in</strong>g, wurde er vom Erben<br />
"bewe<strong>in</strong>kau}², und er mußte dafür bezahlen.<br />
Die E<strong>in</strong>nahmen wurden <strong>in</strong><br />
Kircenrecnungen verzeicnet. 217 Dem<br />
Herkommen nac entrictete man beim<br />
We<strong>in</strong>kauf e<strong>in</strong>e+ elterlicen Kircen#ande+<br />
1776 - laut Kircenrecnung<br />
- für e<strong>in</strong>en Manne+#uhl 4 Mariengro
Da+ 18. Jahrhundert - 159<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
1753 Anna Sophia S c ö n e m a n n<br />
kau} ihrer seligen Muµer Elisabeth<br />
T e i v e + Kircen#and Nummero<br />
20 mit 9 Gro
160 - Quellen und Dar#ellungen 1648-1870<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
muµer Kircen#and Nummer 55 an<br />
sic gekau} mit 9 Gro
Da+ 18. Jahrhundert - 161<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
O#ern 1797 Johann Friedric Ludwig<br />
Heêe und Marie Cathar<strong>in</strong>e Ern#<strong>in</strong>e<br />
Mengkorn verheiraten. Pfarrer Böttcer<br />
wandte sic um Rat nac U+lar und<br />
162 - Quellen und Dar#ellungen 1648-1870<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
edlen Endzwe% - sie ver#ehen die<br />
Vol%+lieder nict e<strong>in</strong>mal rect.<br />
Und zu Bur+felde kommen die K<strong>in</strong>der<br />
zu wenig zur Scule, al+ daß ic<br />
auf Abweicungen von dem gewöhnlicen<br />
höc#nöthig#en Unterricte halten<br />
mögte. Die Wahrheit zu sagen: so goutire<br />
ic so wenig al+ me<strong>in</strong> Freund<br />
Keµler die Vol%+lieder und den Gesundheit+<br />
Kateci+mu+. Indeêen werd<br />
ic dann da+ Me<strong>in</strong>ige thun, um so viel<br />
Gute+ mit a\en zu
Da+ 18. Jahrhundert - 163<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Clar<strong>in</strong> <strong>in</strong> O{ensen 229 . Al+ an#ößig galt<br />
e+ auc, daß die Witwe de+ "im Feldzug<br />
gegen die Franken² ge#orbenen Pa%knecte+<br />
Johann Chri#oph Greben#e<strong>in</strong>,<br />
namen+ Ros<strong>in</strong>e Sophie geb. Wiegmann,<br />
je~t ihre+ Manne+ Halbbruder<br />
Johann Wilhelm Greben#e<strong>in</strong> heiraten<br />
wo\te. 230 Wie wir au+ den späteren<br />
Kircenbücern wiêen, kam e+ zur beabsictigten<br />
Ehe später nict. Die Kircenräte<br />
<strong>in</strong> Münden haµen mit Screiben<br />
vom 9.9.1796 darauf verwiesen: Wa+<br />
nac Se<strong>in</strong>er Königlicen Maje#ät fe#-<br />
#ehender Wi\en+me<strong>in</strong>ung übera\ nict<br />
zuläîig sei, könne auc hier nict erlaubt<br />
werden. -<br />
Die Pfarrer grenzen ihre Intereêengebiete<br />
ab<br />
Die Pfarrer wacten eifersüctig<br />
darauf, daß ihnen ke<strong>in</strong>e Heirat entg<strong>in</strong>g.<br />
Von der Zahl ihrer Amt+handlungen<br />
h<strong>in</strong>gen ihre E<strong>in</strong>nahmen nämlic mit ab.<br />
Am 27. Juni 1762 be
164 - Quellen und Dar#ellungen 1648-1870<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
dreier kle<strong>in</strong>er K<strong>in</strong>der die höc#e Noth<br />
getrieben, zu deren Wartung er e<strong>in</strong>e+<br />
Theil+ ke<strong>in</strong>e beßere Frau bekommen<br />
können, al+ anderntheil+ zu se<strong>in</strong>er frau<br />
Verarmung gerictet häµe, wenn durc<br />
den erfolgten Tod se<strong>in</strong>e+ Scwiegervaµer+<br />
Jo# He<strong>in</strong>ric Screven+ er au+<br />
dem Hause getrieben worden wäre.² So<br />
heiratete da+ Paar <strong>in</strong> Nörten. Die Heirat<br />
haµe aber e<strong>in</strong> Nacspiel:<br />
Am 5.4.1759 wurde vom Consi#orium<br />
"Peter Greben#e<strong>in</strong> au+ För#enhagen<br />
vorgefordert, und demselben bedeutet:<br />
über folgende Fragen die Antwort<br />
<strong>in</strong> der maße zu geben, wie die eidlice<br />
Be#er%ung auf hohe+ Begehren<br />
gegen mic oder andere Beamten, von<br />
ihm ge
Da+ 18. Jahrhundert - 165<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
23.7.1762 gelang e<strong>in</strong> Sieg bei Luµerberg.<br />
Die französi
166 - Quellen und Dar#ellungen 1648-1870<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
.... Ic habe nun zwar nict leict zu<br />
erwarten, wil e+ auc nict wün
Da+ 18. Jahrhundert - 167<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
NB. Oben i# gehort zur Tielenbreite<br />
noc 2 Wagen Spier breit i.e. an die<br />
6-8 Fuß, oben i# Grabe 17 .. [...]<br />
£Taufgebühren¡<br />
Auf der Glasehüµe gebet .. gewöhnlic<br />
für e<strong>in</strong> K<strong>in</strong>d Taufe 18g. Hie zu<br />
Fur#enhagen 8g. und jeder Gevaµer,<br />
deren 3 seyn mußen, 2 g zu O{ensen<br />
auc; alhier opfert aber noc da+ K<strong>in</strong>d 2<br />
g. auf Zu Bur+felde für die Copulation<br />
wird hie 1 Taler 24 g. zu O{ensen 1<br />
Taler 1 g. und die Suppe oder dafür<br />
12/6 g. gegeben. Der Sculmei#er habe<br />
wohl v. der Suppe miteßen. Zu<br />
Bur+felde opfert e+ auc 1 Taler 12 g.<br />
Für e<strong>in</strong>e große Taufe wird an a\en<br />
3 Orten 1 Taler und 6 g. für persoral.<br />
gegeben. Für e<strong>in</strong>e Kle<strong>in</strong>e 18 g. und 6 g.<br />
für e<strong>in</strong>e persone 12 g. gegeben [... So geht<br />
es seitenweise weiter....]<br />
£Scwerer W<strong>in</strong>ter¡<br />
Am Ende de+ Jahre+ 1778 und im<br />
Anfange de+ Jahre+ 1779 haben wir e<strong>in</strong>en<br />
außerordentl. W<strong>in</strong>ter gehabt. In<br />
den Zeitungen wurde berictet, daß man<br />
1540 e<strong>in</strong>en ähnlicen und noc beßern<br />
gehabt habe. Wa+ diesen anbetrift, so<br />
haµen wir bi+ Neü Jahr die
168 - Quellen und Dar#ellungen 1648-1870<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
(In Ansehung me<strong>in</strong>er vorigen Be-<br />
Da+ 18. Jahrhundert - 169<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
£Kircenland¡<br />
Bei me<strong>in</strong>em Hiese<strong>in</strong> i# vor der Pfar<br />
und Kircen Ländern, und von deren<br />
Wiesen vieler abgegangen, so wie e+<br />
auc vor me<strong>in</strong>er Zeit der Rede nac<br />
ge
170 - Quellen und Dar#ellungen 1648-1870<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Bur+felde, auf welcem der Scnee die<br />
noc belaubten Bäume niederdrü%te,<br />
fa# unzugänglic war. Selbigen Tage+<br />
aber
Da+ 18. Jahrhundert - 171<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
E<strong>in</strong>teilung der Roµen der Landsoldaten<br />
Hau+ Nr. und Eigentümer dort wohnende Landsoldaten<br />
1 Chri#oph We\hausen H<strong>in</strong>ric Ern# We\hausen<br />
2 Johann H<strong>in</strong>ric Braun+ Friedric Braun+<br />
3 Chri#ian Timner Chri#oph Timner<br />
4 Friedric Mei#er<br />
5 Johann Friedric Grote<br />
6 Maµhia+ Breithaupt Johann Friedric Breithaupt<br />
7 Ste{en Grote<br />
8 Friedric Söder Carl Söder<br />
9 Han+ H<strong>in</strong>ric Struve<br />
10 Chri#oph Glasewald<br />
11 Chri#oph Groten i# bereit+ Au+
172 - Quellen und Dar#ellungen 1648-1870<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
45 Ros<strong>in</strong>a Büthen<br />
46 Witwe Löd<strong>in</strong>g Chri#oph Korte<br />
47 Witwe Ern# Groten<br />
48 Hartmann Heêe<br />
49 Chri#ian Sommer<br />
50 Friedric Büthen<br />
51 Friedric Greben#e<strong>in</strong> Chri#ian Greben#e<strong>in</strong><br />
52 Johann H<strong>in</strong>ric Grote<br />
1774 Die Kircenreparatur<br />
Unbe#ändige Au+gabe Geld<br />
an Bau und Reparation+ Ko#en 245<br />
1774 Thr Gr. D<br />
Zum Kircen Reparations"Bau i# vom Königl. Consistorio<br />
die hohe Resolution untern 7ten Sept.1773 ergangen.<br />
7.5. Cri#oph Jordan für da+ Umhauen der Bäume, Sägen der<br />
Solen, Bolen und Laµen auc Treppen Balken bezahlt 10 33<br />
29.4. dem Zimmerer Mei#er And.Fran%en zu Adelipsen für da+<br />
unterlegen der Solen 5<br />
7.5. dem Mauermei#er Engelhard zu Adelipsen die Solen zu unter<br />
Mauren 6<br />
8.9. Mei#er Wi\ig zu Löwenhagen für Kalk 3 14 4<br />
16.3. Anton Blumen vor gegoßen Bley und Stri%e 3 3 5<br />
3.8. dem Scmidt Braun+ für Nagel, Haken, Klammern et$. 23 7<br />
15.9. Daniel Scwieden für 12 Sco% Dac Ste<strong>in</strong>e zu brecen, und<br />
auc für sämtl. Dac De%er Arbeiten 31 18<br />
demselben für die Helm Stange 24<br />
26.5. dem Böµiger Timner für Sc<strong>in</strong>deln am Thurm zu macen 5<br />
7.7. Seba#ian Sievert für die Le<strong>in</strong>nen Wände an der Kirce und<br />
Thurm zu macen <strong>in</strong>clusive 3 Bund Stroh 28<br />
14.6. Friedric Görge+ die Umgerißenen Kircen Stühle wieder<br />
auf zuricten und zu verbeßern 24<br />
27.7. Johann Chri#oph Wu#efeld <strong>in</strong> Münden für aufgero\te+<br />
Bley 3 23 2<br />
29.7. Mei#er Scieben zu U+lar für Reparirung de+ Knopfe+ am<br />
Thurm 2 2<br />
13.9. Friederic Görge+ für dem Thurm mit Dielen zu zu
Da+ 18. Jahrhundert - 173<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Stephen Groten für Kle<strong>in</strong>igkeiten 19<br />
Tr<strong>in</strong>% Geld an Scwieden 3<br />
Vor Blec an die Fahne 2 2<br />
Conrad Jordan für e<strong>in</strong> Hempt an Scwieden 27<br />
für 2 ScnupfTücer 18<br />
für e<strong>in</strong>en Staat+ Calender <strong>in</strong> den Knopf 12<br />
an Brantewe<strong>in</strong> Brodt und Bier bey dem gemacten accorden,<br />
beym Bau und au+ Zahlung de+ Lohn+ Verwand für 16 2<br />
für e<strong>in</strong>e Treppe auf die Uhr Kammer 27<br />
für Au+ beßerung de+ Gegiµer+ im Beict Stuhle, de+ Gelender+<br />
auf die Can~el und de+ Fuß Boden+ auf der Can~el 14<br />
für Au+beßerung der unteren Treppe und für e<strong>in</strong>e Bank auf<br />
dem MannHause 12<br />
Summa 108 21 7<br />
1775 Personen-Be
174 - Quellen und Dar#ellungen 1648-1870<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Nrn. Namen der Haußwirthe<br />
1. Joh.He<strong>in</strong>ric Thiele<br />
2. Joh.He<strong>in</strong>r.Braun+<br />
3. Chri#ian Timner<br />
4. Ern# Gobrect 247<br />
5. Fridric Grote<br />
6. Frid.Breithaupt<br />
7. Joh.Stephan Grote 248<br />
8. Frid.Söeder 249<br />
9. Han+ He<strong>in</strong>r. Ma
Da+ 18. Jahrhundert - 175<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
53. Da+ Hirten Hauß, welce+, da e+<br />
je~t von dem Hirten nict bewohnt<br />
e<strong>in</strong>en anderen Bewohner hat al+<br />
Rel.Gnaden 256<br />
Diejenigen, welce au+ der Armen<br />
Caße Zu
176 - Quellen und Dar#ellungen 1648-1870<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Kamm mit e<strong>in</strong>er Rothen Fahne<br />
ge#i%et i#.<br />
11 Dre\en Hand Tücer welce bey<br />
dem Altar und Tauf Ste<strong>in</strong> gebrauct<br />
werden.<br />
12 E<strong>in</strong> Kle<strong>in</strong>
Da+ 18. Jahrhundert - 177<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
denen über ihn auf der Priece £Empore¡<br />
#ehenden läcerlic vor, lacen also<br />
über ihn, und e<strong>in</strong>er Namen+ He<strong>in</strong>ric<br />
Jordan, 262 e<strong>in</strong> Bur
178 - Quellen und Dar#ellungen 1648-1870<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
<strong>Für#enhagen</strong> 1785 <strong>in</strong> #arker<br />
Au+
Da+ 18. Jahrhundert - 179<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
<strong>Für#enhagen</strong> 1785 <strong>in</strong> der Kurhannover
180 - Quellen und Dar#ellungen 1648-1870<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
1792 Dorfskandale au+ dem<br />
Kircenbuc<br />
Bemerkung 267 Johann Chri#ian<br />
Korthe, 18 Jahre alt, kam im De$ember<br />
1792 wegen e<strong>in</strong>e+ hieselb# begangenen<br />
Scwe<strong>in</strong>e-Dieb#ahl+ <strong>in</strong> Inquisition.<br />
Auf Verlangen ward se<strong>in</strong> Tauf
Da+ 18. Jahrhundert - 181<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
wird. Decretum <strong>in</strong> Consistorio, Hannover,<br />
den 26ten März 1795. - De$ret separat:<br />
$. Res$ripto 3 R£eic+¡t£aler¡ 14<br />
.., Porto 2 ..<br />
Johann Chri#ian Korte, de+ weiland<br />
Chri#oph Korte hieselb# nacgelaêener<br />
älterer Sohn, und Maria Magdalena<br />
Sto%hausen, e<strong>in</strong>e natürlice<br />
Tocter de+ vormaligen Herrn von<br />
Sto%hausen zu Immensen, wurden [...]<br />
am 23ten November 1794 $opulirt. 270 -<br />
NB Diese Sto%hausen kommt vorh<strong>in</strong> <strong>in</strong><br />
diesem Kircenbuce unter dem Namen<br />
Bode vor, unter welcem sie beim Tode<br />
ihre+ unehelicen K<strong>in</strong>de+ 1793 sic mir<br />
selb# bekannt macte.<br />
He<strong>in</strong>ric Chri#oph Ludwig Thiele<br />
bracte da+ seltene Kun##ü% fertig,<br />
zwei Frauen zugleic zu
182 - Quellen und Dar#ellungen 1648-1870<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
digung #and die Vater
Da+ 19. Jahrhundert - 183<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
den, unter
184 - Quellen und Dar#ellungen 1648-1870<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
sen'
Da+ 19. Jahrhundert - 185<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Gut+herr
186 - Quellen und Dar#ellungen 1648-1870<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
11 Friedric Klage+ Erben 629<br />
Nacf.Witwe Chri#ian<br />
Friedric Elia+ 244<br />
12 För#er £Chri#oph¡ Dehnhard 191<br />
Nacf.Wwe.Friedric Braun+ 89<br />
13 He<strong>in</strong>ric Andrea+ Voß 1253<br />
14 Witwe Gerhard Jordan 594<br />
15 Friedric Jordan 595<br />
16 Friedric Wi\ig 1314<br />
17 Chri#oph Timner 1222<br />
18 Chri#ian Meyer 804<br />
19 Ludwig Mei#er 781<br />
20 Chri#oph Scrader 1028<br />
21 Augu# Friedric Görge+ 404<br />
22 He<strong>in</strong>ric Fri%e 318<br />
23 Jona+ Gobrect 391<br />
24 Han+ He<strong>in</strong>ric Kra} 690<br />
25 Georg Voß 1255<br />
26 Chri#oph Saalbac 952<br />
27 He<strong>in</strong>ric Kra} 691<br />
28 Chri#oph F<strong>in</strong>ger 291<br />
29 Georg Meyer 805<br />
30 Eric Voß 1256<br />
31 Witwe Wilhelm Thie+ 1186<br />
32 Chri#ian Friedr. Teuteberg 1152<br />
33 He<strong>in</strong>ric Ern# Gobrect 388<br />
Nacf. Ju#u+ Korte 676<br />
34 Chri#oph Tiepel 1206<br />
35 Ju#u+ Büte 174<br />
36 Stephan Greben#e<strong>in</strong> 432<br />
37 Ju#u+ Korte 676<br />
38 Job# He<strong>in</strong>ric Gobrect 390<br />
39 Friedric Grünewald 499<br />
40 Witw. He<strong>in</strong>r. Wilhelm Thie+ 1186<br />
41 Ju#u+ Scrader 1027<br />
42 Chri#oph Behrend 17<br />
43 Wilhelm Kobbe 664<br />
44 Wilhelm Görge+ 405<br />
45 Conrad Grube 495<br />
46 Chri#ian Korte 675<br />
47 Witwe £Charloµe¡ Knüppel 662<br />
48 Ju#u+ Friedric Leibe%e 722<br />
49 Ern# Gebert 345<br />
50 Ju#u+ Friedric Siebert 1060<br />
51 Chri#oph Helmbrect 525<br />
52 Ww.Job# He<strong>in</strong>ric Grote 469<br />
Nacf. Chri#oph Grote 473<br />
53 Pfarrhau+<br />
54 Scule<br />
55 Ww. £Marie Luise¡ Hemer 527<br />
Vom 1.7.1833 #ammt e<strong>in</strong>e
Da+ 19. Jahrhundert - 187<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Summe der E<strong>in</strong>wohner 381<br />
1-6jährige Jungen 29<br />
1-6jährige Mädcen 30<br />
7-13jährige Jungen 43<br />
7-13jährige Mädcen 31<br />
14-19jährige Jungen 20<br />
14-19jährige Mädcen 22<br />
20-44jährige Männer 58<br />
20-44jährige Frauen 71<br />
45-59jährige Männer 18<br />
45-59jährige Frauen 34<br />
60-89jährige Männer 14<br />
60-89jährige Frauen 11<br />
Ehepaare 59<br />
Witwer 7<br />
Witwen 20<br />
Lutheraner 374<br />
Reformierte 7<br />
Li#e der Seelenzahl und Wohngebäude<br />
<strong>in</strong> <strong>Für#enhagen</strong> am 1 #en Juli 1833 286<br />
N o Namen £der Eigentümer¡ der<br />
Woh<br />
ngebäude<br />
Zahl Haupt-<br />
Seelenzahl<br />
männl weibl. davon<br />
K<strong>in</strong>der<br />
bi+<br />
19 J.<br />
Erwacsene<br />
ab<br />
20 J.<br />
1 Ern# Krengel 1 1 5 4 2<br />
2 Georg Braun+ 1 4 2 3 3 1<br />
Henri$u+ Grete 1 1 4 3 2<br />
3 Friedric Sprenger 1 2 2 2 2<br />
Häu+l<strong>in</strong>g Chri#ian Grote 2 2 2 2<br />
4 Friedric Leibe%e 1 5 5 8 2<br />
5 Ju#u+ Grote 1 3 2 2 3<br />
6 Ferd<strong>in</strong>and Söder 1 3 1 2 2<br />
He<strong>in</strong>ric Jordan 2 2 4 1<br />
7 Augu# Thie+ 1 1 2 3 1<br />
8 Friedric Söder 1 2 2 1 3<br />
9 Ju#u+ Friedric Wi\ig 1 6 6 5 7<br />
10 Chri#ian Friedric Glasewald 1 3 2 2 3<br />
11 Wilhelm Klage+ 1 3 1 2 2<br />
Witwe Klage+ 3 1 2 1<br />
Witwe Ern# Breithaupt 3 3 4 2 1<br />
Ju#u+ Freter 1 2 5 5 2<br />
12 Chri#ian Greben#e<strong>in</strong> 1 2 3 1 4<br />
Chri#oph Stange 2 1 1 2<br />
286 HStA Hannover, Hann. 74 Uslar Nr.384.<br />
davon<br />
Witwen<br />
oder<br />
Witwer
188 - Que\en und Dar#e\ungen 1648 bi+ 1870<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Witwe För#er £Friedric¡ Braun+ 1 3 1 2<br />
13 Andrea+ Voß 1 2 1 1 2 1<br />
Georg Friedric Voß 1 2 1 1 2<br />
14 Friedric Jatho 1 1 3 2 3<br />
15 Chri#oph Reulke 1 2 2 2 2<br />
16 Chri#ian Voigt 1 4 2 4 2<br />
Elisabeth Gerke 1 1 1<br />
17 Witwe Chri#oph Timner 1 2 3 4 1<br />
18 Gerhard Meyer 1 2 2 2 2<br />
19 Ludwig Mei#er 1 3 3 2 4<br />
20 Chri#oph Scrader 1 2 2 1 3<br />
21 Augu# Görge+ 1 3 4 4 3 1<br />
Witwe Chri#oph Scmidt 1 1 1<br />
22 He<strong>in</strong>ric Fri%e 1 2 2 2 2<br />
23 Jona+ Gobrect 1 3 3 2 4<br />
24 Han+ He<strong>in</strong>ric Kra} 1 2 2 1 3<br />
25 Georg Voß 1 4 1 3 2<br />
26 Chri#oph Sahlbac 1 3 3 1 5<br />
27 He<strong>in</strong>ric Kra} 1 1 3 4 1<br />
28 He<strong>in</strong>ric Braun+ 1 3 5 4 4<br />
29 Georg Meyer 1 3 4 3 4<br />
30 Eric Voß 1 3 2 3 2<br />
Witwe Stephan Voß 1 2 1 1<br />
31 He<strong>in</strong>ric Siebert 1 1 3 2 2<br />
Chri#oph R<strong>in</strong>ke 3 1 2 2<br />
32 Chri#ian Friedric Teuteberg 1 4 1 3 2<br />
33 Ju#u+ Korte 1<br />
34 Chri#oph Tiepel 1 2 3 1 3<br />
35 Ju#u+ Büte 1 4 1 3 2<br />
Ju#u+ Hartmann 2 2 2 2<br />
36 Witwe Stephan Greben#e<strong>in</strong> 1 3 3 1<br />
37 Ju#u+ Korte 1 5 4 5 4<br />
38 För#er £Chri#oph¡ Dehnhard 1 4 2 3 3<br />
39 Friedric Grünewald 1 2 4 2 4 1<br />
40 Chri#oph Thie+ 1 3 3 3 3<br />
41 He<strong>in</strong>ric Korte 1 2 3 2 3 1<br />
42 Chri#oph Behrend 1 1 1 2<br />
43 Witwe de+ £Georg Wilhelm¡ Kob- 1 1 3 1 3 1<br />
be<br />
44 Wilhelm Görge+ 1 2 3 3 2<br />
Witwe Job# Gobrect 1 2 3 1 4 1<br />
45 Conrad Grube 1 4 3 1 6<br />
46 Chri#ian Korte 1 2 2 1 3 1
Da+ 19. Jahrhundert - 189<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Zacaria+ Thiele 1 1 2 1 2<br />
47 He<strong>in</strong>ric Meyer 1 4 2 4 2<br />
Witwe Conrad Jordan 1 2 2 1 1<br />
48 Witwe Ju#u+ Leibe%e 1 3 2 1<br />
49 Ern# Gebert 1 4 4 5 3 1<br />
50 Ju#u+ Friedric Siebert 1 2 3 3 2 1<br />
51 Witwe £He<strong>in</strong>r.Chri#o.¡Helmbrect 1 1 1 1<br />
He<strong>in</strong>ric Thiele 3 4 5 2<br />
52 Chri#oph Grote 1 5 3 5 3 1<br />
Wilhelm Siebert 3 3 3 3 1<br />
53 Pa#or Quan# £rictig Quan~¡ 1 3 5 4 4<br />
54 Scullehrer £Seba#ian¡ Brodtmeyer 1 3 4 3 4<br />
55 Witwe £Joh.Ju#u+¡ Hämer 1 2 2 3 1 1<br />
56 Ferd<strong>in</strong>and Fi
190 - Que\en und Dar#e\ungen 1648 bi+ 1870<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
1833 Alte Nacricten über die<br />
Pfarre<br />
Parocie Fürstenhagen 287 - Alte Nacricten<br />
über die Pfarre<br />
Wann und von wem die Pfarre zu<br />
<strong>Für#enhagen</strong> e<strong>in</strong>gerictet worden, kann<br />
au+ Mangel an alten Scri}en nict<br />
mehr au+gemiµelt werden, weil 1745<br />
da+ Pfarrhau+ abgebrannt und damit<br />
die alten Scri}en verloren gegangen<br />
s<strong>in</strong>d. Der Pa#or R<strong>in</strong>gl<strong>in</strong>g, der von<br />
1621-1671 hier #and, berictet <strong>in</strong> e<strong>in</strong>em<br />
zu Lauenförde, wo wahr
Da+ 19. Jahrhundert - 191<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
1847 Der Geme<strong>in</strong>debe
192 - Que\en und Dar#e\ungen 1648 bi+ 1870<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
nict augenbli%lic sobald e+ noth thut<br />
zu erlangen i#, triµ unter Vorbehalt<br />
a\er demnäc#igen Ent
Da+ 19. Jahrhundert - 193<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
die anspanten A%erleute² Friedric Glasewald²,<br />
"für die unbespanten Reihe leute²<br />
der Scuhmacer Chri#ian Voigt<br />
und für die Häu+l<strong>in</strong>ge der Rademacer<br />
Ju#u+ Freter. - Am 7.7.1836 wurde e<strong>in</strong><br />
Dr.Heße für 3 Reic+taler jährlic zum<br />
Armenarzt be#e\t. -<br />
Berict de+ Pfarrer+ Lüdeke über<br />
da+ Armenwesen zu<br />
<strong>Für#enhagen</strong> 291<br />
An<br />
Hohe+ Königlice+ Amt U+lar<br />
Gehorsamer Berict de+ Pa#.<br />
Lüdeke über da+ Armenwesen<br />
zu <strong>Für#enhagen</strong><br />
1. Vorge#ern, also am 2 ten d.Mt. habe<br />
ic neb# den sämtlicen Mitgliedern<br />
unserer hies. Armen-Commißion [...] e<strong>in</strong>e<br />
Hau+-Co\ekte für die hies. Armen veran#altet,<br />
und erhielten wir 2¼ Himten<br />
Fruct (mei# Korn, worunter etwa+<br />
Ger#e und Bohnen) neb# 3 RD<br />
£Reic+-Daler¡ an Geld.<br />
2. So\ten wir nun irgend wo für<br />
diese 3 RD noc bi\ig Ger#e erhalten<br />
können, so ließe sic a\e+ unter e<strong>in</strong>ander<br />
gemi
194 - Que\en und Dar#e\ungen 1648 bi+ 1870<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
präsent oder angewiesen würden, zu ermäßigten<br />
Preisen, so däcte ic, wäre<br />
die+ doc etwa+, wofür e<strong>in</strong> kle<strong>in</strong>er Vorrath<br />
anzu
Da+ 19. Jahrhundert - 195<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
8. Heute klagt mir der Feldhüter<br />
Braun+ 297: Se<strong>in</strong>e Frau liege
196 - Que\en und Dar#e\ungen 1648 bi+ 1870<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
1851 Die Urkunde au+ dem Kircturmknopf<br />
U r k u n d l i c e + D o k u m e n t f ü r d e n K n o p f d e + K i r c t h u r m + z u<br />
F ü r # e n h a g e n<br />
der am 4ten Sonntag n.Tr<strong>in</strong>itati+, 13ten Juli a.1851 renovirt<br />
u. sodann aufgese~t wurde.<br />
er Nacwelt unseren freundlicen<br />
Gruß zuvor!<br />
Bey Abnahme de+ alten,<br />
vom Weµer be
Da+ 19. Jahrhundert - 197<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
den König. Dabey i# überhaupt unser<br />
land am besonnen#en durc jene #ürmi-<br />
198 - Que\en und Dar#e\ungen 1648 bi+ 1870<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
jährigen kalten Sommer hört man<br />
nict+ davon. Bi+ je~t haµen wir er#<br />
e<strong>in</strong>ige warme Tage, je~t nur 8 r, viele<br />
Gewiµer und Regen, u. da+
Da+ 19. Jahrhundert - 199<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
der Zehntp]ict. Die Taxation gelangte<br />
zu dem Ergebni+: E<strong>in</strong>e zur Ablösung zu<br />
zahlende Rente müêe jährlic 432<br />
Reic+taler Courant betragen, mith<strong>in</strong><br />
mehr al+ da+ Doppelte der le~ten<br />
Pact. Dazu so\e die Geme<strong>in</strong>de<br />
Ste\ung nehmen. Der Bauermei#er<br />
und andere Intereêenten so\ten sic am<br />
15.10.1853 <strong>in</strong> Adelebsen <strong>in</strong> der<br />
Amt+#ube e<strong>in</strong>[nden.<br />
Am 22. Oktober 1853
200 - Que\en und Dar#e\ungen 1648 bi+ 1870<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Auf dem Kla}erholze<br />
Auf dem Klu}holze<br />
Auf dem Ma
Die Ablösung und Privatisierung der geme<strong>in</strong>
202 - Que\en und Dar#e\ungen 1648 bi+ 1870<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
fende Täler, welce die For# <strong>in</strong> drei natürlice<br />
Ab
Die Ablösung und Privatisierung der geme<strong>in</strong>
204 - Que\en und Dar#e\ungen 1648 bi+ 1870<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
O e f f e n t l i c e L a d u n g .<br />
Königlice Landdro#ei zu Hilde+heim hat den Antrag de+ Königlicen F<strong>in</strong>anz-M<strong>in</strong>i#erium+,<br />
Abtheilung für Doma<strong>in</strong>en und For#en, zu Hannover auf<br />
Ab#e\ung folgender auf den herr
Die Ablösung und Privatisierung der geme<strong>in</strong>
206 - Que\en und Dar#e\ungen 1648 bi+ 1870<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Der Pfannen#iel 3 Morgen 69 Quadratruthen<br />
Der e<strong>in</strong>fa\ende Teil der Sundertri} 9 Quadratruthen<br />
Der Streifen we#lic de+ Tielebace+ 61 Quadratruthen<br />
Der Re# an der Langenlied 15 Morgen 101 Quadratruthen<br />
20 Morgen<br />
genen Weide zu kommen, ebenfa\+ die<br />
sogenannte Kle<strong>in</strong>e Tri} und der sic auf<br />
der Höhe der Lieth an
Die Ablösung und Privatisierung der geme<strong>in</strong>
208 - Que\en und Dar#e\ungen 1648 bi+ 1870<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Landkarte von 1720 (siehe Fußnote auf Seite davor)
Die Ablösung und Privatisierung der geme<strong>in</strong>
210 - Que\en und Dar#e\ungen 1648 bi+ 1870<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Rect. Die geme<strong>in</strong>
Die Ablösung und Privatisierung der geme<strong>in</strong>
212 - Que\en und Dar#e\ungen 1648 bi+ 1870<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
#aµ. Die Ladung vom 8.10. ordnete an:<br />
Wer von den Reihe#e\eberectigten<br />
nict er
Die Ablösung und Privatisierung der geme<strong>in</strong>
214 - Que\en und Dar#e\ungen 1648 bi+ 1870<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
mark. Jede+ Mitglied der Realgeme<strong>in</strong>de<br />
bekam e<strong>in</strong>en Hektar Land. Die Feld]ur<br />
wurde um die Rodung+]äcen erweitert.<br />
Um die Bodengüte zu verbeêern<br />
und die Erträge zu erhöhen, mußten die<br />
Eigentümer große Strapazen auf sic<br />
nehmen. Wilhelm Meyer er<strong>in</strong>nert sic:<br />
"Vor a\em wurde ab 1900 Mergel-<br />
Dünger au+ Lenglern (Mergelkuhlen)<br />
für unser Umbrucland im Sci{berg<br />
per Pferde- und Kuhwagen be
Die Ablösung und Privatisierung der geme<strong>in</strong>
216 - Die Kaiserzeit 1871-1913<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
#aµ. E+ wurde <strong>in</strong> den Fäcern<br />
Kateci+mu+, bibli
Sculcronik de+ Lehrer+ R<strong>in</strong>dflei< 1879-1887 - 217<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
der Kü#er und Scul#e\e zu <strong>Für#enhagen</strong><br />
beau}ragt. [R<strong>in</strong>d]ei< versah den<br />
Dien# bi+ 18.10.1882, am 24.10.1882 übernahm<br />
Wiegmann]<br />
§ 19 Die Anzahl der K<strong>in</strong>der betrug<br />
Micaeli+ 1882 - 39 Knaben und 30<br />
Mädcen, zusammen 69 K<strong>in</strong>der.<br />
§ 20 Am Montag, den 12. Febr. 1883<br />
wurde da+ neu erbaute Sculzimmer,<br />
nacdem da+selbe tag+ zuvor von dem<br />
Kircenvor#and Herrn Pa#or Harrie+<br />
und Kircenvor#ehern Karl Leibe%e,<br />
He<strong>in</strong>ric Glasewald, Georg Glasewald<br />
und A%ermann Tiepel, sowie von der<br />
Geme<strong>in</strong>de abgenommen und auf<br />
Ab#e\ung noc e<strong>in</strong>iger Mängel am<br />
Bau Bedact genommen war, e<strong>in</strong>geweiht.<br />
Zu diesem Zwe%e versammelten<br />
sic 10 Uhr morgen+ die Sculk<strong>in</strong>der <strong>in</strong><br />
dem neuen Lokale 314 . Den Anfang bildete<br />
der Gesang: "Bi+ hierher hat mic<br />
Goµ gebract.² Hierauf wurde vom<br />
Lehrer der Wocenspruc und Psalm 146<br />
vorgelesen, worauf der Gesang "Nun<br />
danket a\e Goµ² folgte. In e<strong>in</strong>er kurzen<br />
Ansprace zeigte nun der Lehrer,<br />
we+halb da+ neue Zimmer erbaut sei<br />
und daß e+ dem Zwe%e diente, Chri#entum<br />
und Men
218 - Die Kaiserzeit 1871-1913<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
sucte er 3 Jahre bi+ Micaeli+ 1883<br />
da+ Königlic Preußi
Sculcronik de+ Lehrer+ R<strong>in</strong>dflei< 1879-1887 - 219<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
14 angegebenen Weise gefeiert. [§ 38 Ferienzeiten]<br />
§ 39 Die Sedanfeier wurde begangen<br />
317 , <strong>in</strong>dem den um 8 Uhr <strong>in</strong> dem<br />
ge
220 - Die Kaiserzeit 1871-1913<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
2.Ludwig Grote 45 M., 3.Ste<strong>in</strong>mann 8<br />
M., 4.Fr.Büthe 8 M., K.Korte 6 M.,<br />
G.Mü\er 5 M., Summe 110 Mark,<br />
nacher $a. 190 M. Die Verkoppelung<br />
wurde geleitet von dem Ökonomie-Commiêion+rat<br />
H.Lauen#e<strong>in</strong>, au+geführt<br />
von dem Feld-(Land)meêer H.Gärtner<br />
au+ U+lar.<br />
§ 50 Am 2.Dezbr.85 fand die Prüfung<br />
der m<strong>in</strong>orennen Kon[rmanden <strong>in</strong><br />
U+lar #aµ. Am 4. Januar 1886 wurde<br />
durc e<strong>in</strong>e fe#lice Feier de+ 25jährigen<br />
Regierung+-Jubiläum+ Sr. Maje#ät<br />
de+ Kaiser+ Wilhelm I. gedact. Am 4.<br />
Jan. begann der Sculunterrict wieder.<br />
§ 51 Am 9. Januar #arb Herr<br />
Pa#or H.Frd. Harrie+. Derselbe wurde<br />
geboren am 8.Augu# 1820 <strong>in</strong> Salzgiµer,<br />
se<strong>in</strong> Vater 318 past. diac. daselb#.<br />
Harrie+ besucte da+ Gymnasium Andreanum<br />
zu Hilde+heim, bezog darauf 3<br />
Jahr die Universität <strong>in</strong> Göµ<strong>in</strong>gen.<br />
Nacdem Harrie+ an e<strong>in</strong>igen Privat
Sculcronik de+ Lehrer+ R<strong>in</strong>dflei< 1879-1887 - 221<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
sehr verheerend. [§ 60 Sculau+]ug nac<br />
Bur+felde bzw. Sababurg - sehr baufä\ig -.<br />
E+ folgen 2 Seiten vom Krei+
222 - Die Kaiserzeit 1871-1913<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
51. Frau Reic 2<br />
52. Ern# Wi\ig 10<br />
53. Albert Leibe%e 6<br />
54. Augu# Klage+ 2<br />
55. Wilhelm Grote 3<br />
56. Friedric Brede 10<br />
57. Scmied Braun+<br />
58. He<strong>in</strong>ric Siebert 10<br />
59. He<strong>in</strong>ric Mü\er<br />
60. Wilhelm Wiene%e 3<br />
61. He<strong>in</strong>ric Korte 25<br />
62. Wilhelm Korte 50<br />
63. Karl Korte 25<br />
64. Ju#u+ Korte 3<br />
65. He<strong>in</strong>ric Tiepel 6<br />
66. Georg Büthe 1<br />
67. He<strong>in</strong>ric Brodtmeyer 15<br />
68. Georg Teuteberg 3<br />
69. Wac+muth 6<br />
70. Augu# Ste<strong>in</strong>mann 3 Mark<br />
Die Summe a\er freiwi\igen Gaben<br />
beträgt demnac 435 Mark. Sie<br />
würde nict so groß gewesen se<strong>in</strong>, wenn<br />
nict die <strong>Für#enhagen</strong>er e<strong>in</strong>e so große<br />
Portion Ehrgeiz besäßen und rect viele<br />
derselben geglaubt häµen, daß die<br />
An
Sculcronik de+ Lehrer+ R<strong>in</strong>dflei< 1879-1887 - 223<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
auf 750 Mark agitieren. Grund: "Dä<br />
Scaulme#er brukt nic mähr tau S<strong>in</strong>gen!²<br />
[§67 Sedanfeier abgehalten, § 68-69<br />
Recnung+sacen].<br />
§ 70 Protoko\ über die Verhandlungen<br />
der 9. ordentlicen Bezirk+synode<br />
am 3.9.1884 <strong>in</strong> U+lar. Ste\e wörtlic:<br />
"Der Umfang unsere+ Synodalbezirk+<br />
hat seit der le~ten Synode ke<strong>in</strong>e Veränderungen<br />
erliµen. Auc die Seelenzahl,<br />
12178 Seelen, darunter 12046 Lutheraner,<br />
wird annähernd dieselbe geblieben<br />
se<strong>in</strong>. Die Verhandlungen über e<strong>in</strong>e<br />
Abzweigung der Klo#ergeme<strong>in</strong>de Bur+felde<br />
von der Gesamtparocie <strong>Für#enhagen</strong><br />
um er#erer e<strong>in</strong>e bequemere und<br />
dann vie\eict auc vo\#ändigere<br />
Pa#orisierung von Hemeln au+ zu<br />
er
224 - Die Kaiserzeit 1871-1913<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
len, Tanzen und a\erlei Unfug+ 321<br />
wird der Abend verbract und durc<br />
solce+ Unwesen die Nacbar
Sculcronik de+ Lehrer+ R<strong>in</strong>dflei< 1879-1887 - 225<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
nehmlic auf den Emporen, e<strong>in</strong>e a\geme<strong>in</strong>e<br />
Bewegung kund, die für Unzufriedenheit<br />
und Mißbehagen über da+<br />
Gehörte au+gelegt werden muß.<br />
Wie den Kircen und Co\ekten gegenüber,<br />
so verhält sic auc die Geme<strong>in</strong>de<br />
<strong>Für#enhagen</strong> zu den Hau+-<br />
Co\ekten. Die Co\ektanten klagen über<br />
unfreundlice Aufnahme von seiten der<br />
Geme<strong>in</strong>de und über den zu ger<strong>in</strong>gen<br />
Ertrag ihrer Arbeit. E+ i# vorgekommen,<br />
daß e<strong>in</strong> Königlicer Beamter<br />
von hier, der, die Z<strong>in</strong>sen se<strong>in</strong>er au+-<br />
#ehenden Gelder e<strong>in</strong>gerecnet, e<strong>in</strong>e E<strong>in</strong>nahme<br />
von 2100-2400 Mark hat, für e<strong>in</strong>en<br />
sehr wohlthätigen Zwe% nict+ übrig<br />
haµe; ja, der e<strong>in</strong>en Co\ektanten, der<br />
sic nict leict von ihm abweisen laêen<br />
wo\te, mit den
226 - Die Kaiserzeit 1871-1913<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
140 Mann gebraucen für 4000 Mark<br />
Branntwe<strong>in</strong> <strong>in</strong> e<strong>in</strong>em Jahre, e<strong>in</strong>er also<br />
28,57 Mark. Da+ Dorf hält $a.70 Familien;<br />
jede Familie liefert 2 Branntwe<strong>in</strong>tr<strong>in</strong>ker,<br />
muß mith<strong>in</strong> dafür jährlic<br />
57,14 Mark, <strong>in</strong> e<strong>in</strong>er Woce mehr al+ 1<br />
Mark aufbr<strong>in</strong>gen. [..§§ 79-83..]<br />
§ 84 Con[rmation: 17. April 1887.<br />
Wilhelm Sceele verläßt die Scule,<br />
ohne $on[rmiert zu se<strong>in</strong>. [...]<br />
§ 87 Der Unterrict [el am 15. Juli<br />
au+, weil Lehrer Sauerbrey al+ Zeuge<br />
<strong>in</strong> e<strong>in</strong>er Privatklagesace de+ Ga#wirt+<br />
[Ern#] Wi\ig 326 gegen die Kircenvor-<br />
#eher [Karl] Korte und [He<strong>in</strong>ric] Tiepel<br />
327 zum Amt+gerict U+lar geladen<br />
war.<br />
§ 88 Am 23. Mai miµag+ 1 Uhr ent-<br />
#and <strong>in</strong> dem Wohnzimmer de+ Lehrer+<br />
Feuer. Lehrer S[auerbrey] war am<br />
22.Mai nacmiµag+ 2 Uhr bi+ abend+<br />
11 Uhr de+ folgenden Tage+ verrei# zur<br />
Alfelder Sem<strong>in</strong>ar-Konferenz. Da <strong>in</strong><br />
diesen Tagen die Temperatur o} unter<br />
10 gesunken, so wurde <strong>in</strong> a\en Häusern,<br />
auc <strong>in</strong> der Scule, geheizt. Da+<br />
Feuer muß e<strong>in</strong>en dict unter der Ofenplaµe<br />
<strong>in</strong> der Brandmauer liegenden<br />
Balken angegri{en und <strong>in</strong> den Brand<br />
ge#e%t haben. Die Geme<strong>in</strong>de erhielt<br />
au+ der Lande+-Brandkaêe 80,80 Mark<br />
Brand-Ent
Sculcronik de+ Lehrer+ R<strong>in</strong>dflei< 1879-1887 - 227<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
2. die Segnungen, die der Sedantag<br />
im Gefolge hatte:<br />
a. Vom Dru%e Napoleon+ Herr-<br />
228 - Die Kaiserzeit 1871-1913<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
le se<strong>in</strong>er Vater#adt, kam O#ern 1876<br />
auf die Präparandenan#alt, deren Leiter<br />
der weiland Rektor Tölke, war.<br />
Micaeli+ 1879 kam er auf da+ Sem<strong>in</strong>ar<br />
zu Hannover, be#and O#ern 1882<br />
da+ Abgang+examen, und ward<br />
2.Lehrer <strong>in</strong> Siever+hausen bei Daêel.<br />
Nac ½ Jahre wurde die 1.Stelle daselb#<br />
vakant und wurde derselbe al+bald<br />
1. Lehrer daselb#. Vom 1.-3.Juli 1885<br />
macte er se<strong>in</strong> 2. Examen <strong>in</strong> Hannover<br />
und meldete sic O#ern 1888 nac<br />
<strong>Für#enhagen</strong>, da+ am 1.Juli se<strong>in</strong>e neue<br />
Heimat wurde. Am 9.Juli nahm der<br />
Unterrict se<strong>in</strong>en Anfang.<br />
§ 114 Am 28.Juli er
Sculcronik von 1888-1899 - 229<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
nict mehr übernehmen wollte, i# <strong>in</strong><br />
diesem W<strong>in</strong>ter von Herrn Tiepel 329 besorgt.<br />
Für näc#en W<strong>in</strong>ter hat W.<br />
Wiene%e 330 dieselbe für 65 Mark übernommen.<br />
[§ 126 O#erprüfung und Ferienzeiten].<br />
§ 127 In diesem Jahre wurden 8<br />
K<strong>in</strong>der kon[rmiert, darunter 3 Knaben<br />
und 5 Mädcen. Sculvor#eher s<strong>in</strong>d: 1)<br />
He<strong>in</strong>ric Thiele 331 , Bauermei#er, 2)<br />
He<strong>in</strong>ric Glasewald 332 , Scneidermei#er,<br />
3) Karl Gobrect, 4) Friedric<br />
Gobrect 333 . [§ 128 Neue Vor
230 - Die Kaiserzeit 1871-1913<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
§ 138 E<strong>in</strong> sehr tro%ene+ Jahr, wie<br />
die älte#en Leute e+ sic nict er<strong>in</strong>nern<br />
können; bi+ zum Augu# fa# gar ke<strong>in</strong>en<br />
Regen. Der Erdboden i# au+gedörrt,<br />
die P]anzen vertro%nen, sehr wenig<br />
Heu i# geerntet, viele Kühe werden<br />
de+halb ge
Sculcronik von 1888-1899 - 231<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
ter den Däcern saßen die Hau+bewohner<br />
mit Waêereimern, um die herum]iegenden<br />
Funken zu lö
232 - Die Kaiserzeit 1871-1913<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Ke\er so\en Ba%e- und Wa
Sculcronik von 1888-1899 - 233<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Verdauung+apparat de+ Käfer+, Quer-<br />
234 - Die Kaiserzeit 1871-1913<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Lehrer zu wenig Entgegenkommen gezeigt<br />
häµen.<br />
E+ sei aber
Sculcronik von 1888-1899 - 235<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
nehmen e+ nict, und e<strong>in</strong> neue+ Staket<br />
macen wir auc nict; neue Moden<br />
wo\en wir nict aufbr<strong>in</strong>gen. Dieser<br />
Be
236 - Die Kaiserzeit 1871-1913<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
zur Hilfe herbeigerufen, weil eben da+<br />
Feuer au+ näc#er Nähe wegen de+ sehr<br />
dicten Nebel+ nict zu sehen war. Auc<br />
die Heisebe%er Feuerwehr kam durc die<br />
Hilferufe der Glo%e herbei. Da+ Feuer<br />
fand reiclice Nahrung, doc gelang e+<br />
der hiesigen freiwi\igen Feuerwehr und<br />
der oben genannten, da+ Feuer auf se<strong>in</strong>en<br />
Herd zu be
Sculcronik von 1888-1899 - 237<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
nact+feier <strong>in</strong> der Scul#ube, zu der a\e<br />
K<strong>in</strong>der e<strong>in</strong>geladen waren. Um ½ 6 Uhr<br />
abend+ begann die Feier mit dem Choral<br />
"Vom Himmel hoc². Daran
238 - Die Kaiserzeit 1871-1913<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Feier de+ 200jährigen Geburt+tag+<br />
Friedric+ de+ Großen. Anläßlic dieser<br />
Feier wurden 15 K<strong>in</strong>dern die Bücle<strong>in</strong><br />
"Au+ dem Leben Friedric+ de+ Gro-<br />
1889 Urkunde im Kircturmknopf<br />
Urkundliches - Dokument<br />
für den Knopf des Kirchthurms zu Fürstenhagen,<br />
der im Frühjahr 1889 renovirt und mit<br />
neuen Schiefern gedeckt ist.<br />
A\en Lesern Goµ zum Gruße und dem<br />
Herrn Jesum<br />
Chri#um zum Tro#e !!!<br />
Heute, am 13. Mai 1889 wurde bei<br />
der Reparatur de+ hiesigen Kircturm+<br />
<strong>in</strong> dem Knopfe de+selben diese Blecbücse<br />
gefunden, welce e<strong>in</strong> Dokument<br />
de+ hiesigen früheren Prediger+ Lüdeke<br />
enthielt. I# nun auc seit Abfaêung<br />
diese+ Dokumente+ (1851) verhältni+mäßig<br />
er# kurze Zeit ver#ricen, so i#<br />
e+ doc e<strong>in</strong>e Zeit reic an Erfolgen, Ereigniêen,<br />
Umwälzungen auf a\en Gebieten<br />
sowohl de+ #aatlicen wie auc<br />
bürgerlicen Leben+ wie kaum e<strong>in</strong>e andere<br />
vor ihr.<br />
Da+ Welfenhau+ i# zwar nict erlo
Urkunde au+ dem Kircturmknopf 1889 - 239<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
theil+ Furct vor Deut
240 - Die Kaiserzeit 1871-1913<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Ferner gaben zum Andenken der<br />
Nacwelt 1 Ni%el#ü%, gez: Confoederatio<br />
Helvetica 1885 -<br />
J. Telsemeyer, Lehrer<br />
1 Ni%el#ü% (5 Pfg Wert) von 1889<br />
der Ti
<strong>Für#enhagen</strong> im Spiegel der So\<strong>in</strong>ger Nacricten - 241<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
<strong>Für#enhagen</strong> im Spiegel der So\<strong>in</strong>ger Nacricten 1867-<br />
1913<br />
Edi$talladung.<br />
£20.3.1867¡ Nacdem die Vormünder<br />
der m<strong>in</strong>derjährigen K<strong>in</strong>der de+<br />
weil. Pensionair+ und A%ermann+<br />
Ludwig Meyer 347 zu <strong>Für#enhagen</strong><br />
Namen+ ihrer Pupi\en die Erb
242 - Die Kaiserzeit 1871-1913<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
U + l a r , den 4. Januar 1870.<br />
Königlice+ Amt+gerict, Abth. II.<br />
H a g e l b e r g .<br />
Verkauf+-Anzeige<br />
und<br />
Aufgebot<br />
£21.9.1881¡ Auf Antrag der Königlicen<br />
F<strong>in</strong>anzdire$tion, Abtheilung für<br />
For#en, zu Hannover so\en wegen e<strong>in</strong>e+<br />
Rü%#ande+ von Holzkaufgeldern<br />
im Betrag von 131,43 M. die nac#ehend<br />
bezeicneten, dem Sculdner<br />
Köhler Wilhelm Grote zu <strong>Für#enhagen</strong><br />
gehörigen und daselb# belegenen<br />
Grund#ü%e:<br />
1) Wiese im Sö\en, K. Bl. 1 Fl. A<br />
79, 14 a 8 qm,<br />
2) Garten am Ma
<strong>Für#enhagen</strong> im Spiegel der So\<strong>in</strong>ger Nacricten - 243<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Amt+blaµ der Königlicen Regierung<br />
zu Hilde+heim 7. Juni 1889 -<br />
Bekanntmacung Nr.404:<br />
In den nacbezeicneten Orten s<strong>in</strong>d<br />
im Laufe de+ Monat+ Mai Po#hülf+-<br />
#e\en e<strong>in</strong>gerictet worden .... 39. <strong>in</strong><br />
<strong>Für#enhagen</strong> bei Adelebsen .....<br />
___________<br />
30.1.1895¡ � <strong>Für#enhagen</strong><br />
Der Geburt+tag Sr. Maje#ät de+<br />
Kaiser+ wurde auc <strong>in</strong> diesem Jahre<br />
wieder von der ganzen Geme<strong>in</strong>de gefeiert.<br />
Am Sonntag Nacmiµag 3 Uhr<br />
versammelte sic der Gesangvere<strong>in</strong> <strong>in</strong><br />
der Scule und zog mit Musik durc<br />
die Straßen de+ Dorfe+. Auf dem<br />
freien Pla~e vor der Wi\ig'
244 - Die Kaiserzeit 1871-1913<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Mühle ereignete sic ge#ern e<strong>in</strong> betrübender<br />
Unglü%+fa\. Von der Mühle<br />
geht e<strong>in</strong>e Tran+miêion durc die Küce<br />
auf den Boden, um die<br />
Fuµer
<strong>Für#enhagen</strong> im Spiegel der So\<strong>in</strong>ger Nacricten - 245<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
fen, darum werden auc die E<strong>in</strong>wohner<br />
de+ Kreise+ U+lar herzlic um<br />
Beihilfen gebeten. Auc Leibwä
246 - Die Kaiserzeit 1871-1913<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Ricter 15 Pf., H.Niemann 10 Pf.,<br />
Wilhelm Bro%mann 10 Pf., zusammen<br />
8 M. 25 Pf., ferner von F.E.-<br />
Cammerborn 1 M. - Uebertr. au+ vor.<br />
Nr.: 89 M. 85 Pf. Summa 99 Mark<br />
10 Pf.<br />
Weitere Gaben nehmen wir gerne<br />
entgegen.<br />
Expedition<br />
der "So\<strong>in</strong>ger Nacricten².<br />
__________<br />
Verkauf+-<br />
Anzeige.<br />
Fortzug+halber so\en auf freiwi\igen<br />
Antrag de+ A%ermann+ Friedrich<br />
Brede <strong>in</strong> Fürstenhagen<br />
1 hoctragende Zuctkuh, 2 tragende<br />
Sonen, 2 A%erwagen, 1 P]ug, 1<br />
Karto{elha%ep]ug, 1 Teil Zi%za%eggen,<br />
1 hölzerne Walze, 3 Kuhge-<br />
<strong>Für#enhagen</strong> im Spiegel der So\<strong>in</strong>ger Nacricten - 247<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
de+ Urteil+ auf Ko#en de+ Verurteilten<br />
e<strong>in</strong>mal <strong>in</strong> den "So\<strong>in</strong>ger Nacricten²<br />
b<strong>in</strong>nen e<strong>in</strong>e+ Monat+ seit der<br />
Rect+kra} de+ Urteil+ zu verö{entlicen.<br />
gez. Boleniu+ gez. Keßler<br />
Die Rect+kra} diese+ Urteil+<br />
be
248 - Die Kaiserzeit 1871-1913<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
�<br />
Fest-Programm<br />
zu dem am<br />
Sonntag, den 6. u. Montag, 7. Juli 1913,<br />
<strong>in</strong> <strong>Für#enhagen</strong><br />
#aµ[ndenden<br />
So\<strong>in</strong>ger Krei+-Krieger-Bunde+fe#e<br />
Sonntag, den 6. Juli 1913<br />
Morgen+ 5 Uhr: We%ruf.<br />
Miµag+ 11 bi+ 1 Uhr: Empfang der au+wärtigen Vere<strong>in</strong>e.<br />
Nacmiµag+ 1½ Uhr: Vor#and+si~ung<br />
Nacmiµag+ 2 Uhr: Abholen der hiesigen Vere<strong>in</strong>e und<br />
Damen<br />
- Fe#zug durc den Ort. - Fe#rede. - Hierauf<br />
Fe#ba\.<br />
Montag, den 7. Juli 1913<br />
Vormiµag+ 10 Uhr: Früh
<strong>Für#enhagen</strong> im Spiegel der So\<strong>in</strong>ger Nacricten - 249<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
8.4.1920. <strong>Für#enhagen</strong>. E<strong>in</strong>e<br />
Notlandung mußte am Donner+tag<br />
e<strong>in</strong> <strong>in</strong> der Rictung nac Paderborn<br />
]iegender Doppelde%er vornehmen.<br />
Bei der Landung lief der Apparat <strong>in</strong><br />
e<strong>in</strong>e kle<strong>in</strong>e Bö
250 - Die Kaiserzeit 1871-1913<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
1910 Die Sculcronik von<br />
Lehrer Eric Brun+<br />
uf Anregung de+ Pa#or+<br />
Scierwater i# <strong>in</strong> der Kircenvor#and+si~ung<br />
vom 31.<br />
Mai 1910 e<strong>in</strong>e neue Dien#<strong>in</strong>-<br />
#ruktion für den Kü#er und<br />
Organi#en aufge#e\t. Kurz<br />
nac me<strong>in</strong>em Dien#antriµ wurde sie<br />
mir von dem Verfaêer<br />
vorgelesen; habe sie<br />
seitdem nict mehr gesehen;<br />
i# jedenfa\+ ad<br />
acta gelegt, bi+ sie bei<br />
me<strong>in</strong>em Nacfolger im<br />
"Kü#eramt² wieder<br />
hervorgesuct wird.<br />
E<strong>in</strong>ige+ <strong>in</strong> dieser In-<br />
#ruktion kl<strong>in</strong>gt miµelalterlic,<br />
wenn e+ da<br />
zum Beispiel heißt:<br />
"Der Kü#er hat bei e<strong>in</strong>em<br />
Leicenbegängni+<br />
zugegen zu se<strong>in</strong> und<br />
so\ an der l<strong>in</strong>ken Seite<br />
de+ Pa#or+ gehen, auf<br />
dem Friedhofe den<br />
"Leicengesang²<br />
an#immen und wenn e+ regnet, über<br />
den Pa#or den Scirm halten.² So etwa+<br />
mact man e<strong>in</strong>em Lehrer (nebenbei<br />
auc Kü#er) im 20. Jahrhundert zur<br />
P]ict. Bei mir i# e+ aber nie zu e<strong>in</strong>em<br />
Kon]ikt der P]icten gekommen, denn<br />
die In#ruktion i# von mir nict unter-<br />
Die Sculcronik von Eric Brun+ - 251<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
gani#en- und Lektordien# werden je~t<br />
500 Mark gezahlt.¡<br />
Al+ Lektor muß der hiesige Lehrer im<br />
Nacmiµag+goµe+dien#, den er#en<br />
Weihnact+-, O#er- und P[ng#tag, sowie<br />
am Himmelfahrt und Bußtag Lesegoµe+dien#<br />
halten, son# alle vierzehn<br />
Tage nacmiµag+ K<strong>in</strong>derlehre. In der<br />
Abendmahl+zeit im Frühjahr und<br />
Herb# hat der Lehrer hier, wenn <strong>in</strong><br />
O{ensen Abendmahl i#, den Vormiµag+-<br />
und Nacmiµag+goµe+dien#<br />
zu versehen.<br />
£Zusa~ wieder anderer Hand: Am<br />
1.Oktober 1930 i# die organi
252 - Die Kaiserzeit 1871-1913<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Naturdenkmäler:<br />
Sceuerbuce: Jedenfall+ gleicbedeutend<br />
mit Scauerbuce, dort hatten<br />
früher die Kuhhirten ihre Hütte oder<br />
ihre Scauer; sie #eht <strong>in</strong> der "Spi~e².<br />
£Nacsa~ von späterer Hand: Im Jahre<br />
1930 brannte sie völlig au+ und #ürzte<br />
zusammen. An
Die Sculcronik von Eric Brun+ - 253<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
und zeigen ke<strong>in</strong>en besonderen Bau#il. 362<br />
Zu den älteren Häusern gehören folgende:<br />
1) da+ mit Efeu bewacsene, märcenha}<br />
au+sehende Häu+cen de+ alten<br />
Gobrect
254 - Die Kaiserzeit 1871-1913<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Die Bewohner de+ Orte+<br />
Da+ siµlice Leben - da+ Wort im<br />
weiteren S<strong>in</strong>ne gefaßt - i# gegenwärtig<br />
al+ löblic und gut zu bezeicnen, durcweg<br />
#e%t <strong>in</strong> jung und alt e<strong>in</strong> guter<br />
Gei#, so daß da+ a\bekannte Wort:<br />
"<strong>Für#enhagen</strong>, beêere dic² ke<strong>in</strong>e Berectigung<br />
mehr hat. E+ er<strong>in</strong>nert vielmehr<br />
an e<strong>in</strong>e Zeit vor etwa 200 Jahren,<br />
<strong>in</strong> der da+ Wort von e<strong>in</strong>em<br />
Gei#licen gesprocen se<strong>in</strong> so\. E<strong>in</strong><br />
Pa#or um 1700
Die Sculcronik von Eric Brun+ - 255<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
helm Glasewald 369 , der - wie auc se<strong>in</strong><br />
Vorgänger - <strong>in</strong>folge von Widerwärtigkeiten<br />
se<strong>in</strong> Amt niederlegte und<br />
au+ dem Vere<strong>in</strong> au+trat. der je~ige<br />
Vorsi~ende i# der zeitige Bauermei#er<br />
Georg Korte 370 .<br />
Der hiesige "Männer-Turnvere<strong>in</strong>²,<br />
der au+ dem am 15. Juli 1906 gegründeten<br />
"Junggesellenvere<strong>in</strong>² hervorgegangen<br />
i#, be#eht seit dem 15. Januar<br />
1911. Der Vorsi~ende de+ Vere<strong>in</strong>+ i#<br />
der Ste<strong>in</strong>brucarbeiter Karl Wiene%e<br />
371 , er#er Turnwart Lehrer<br />
Brun+. Der Vere<strong>in</strong> zählt je~t 35 Mitglieder<br />
372<br />
Geme<strong>in</strong>devor#eher seit 1798<br />
Folgende Geme<strong>in</strong>devor#eher, hier<br />
Bauermei#er genannt, s<strong>in</strong>d seit 1798<br />
369 Wilhelm Glasewald, OSB Fam.Nr.371,<br />
*19.5.1872, � 28.9.1948.<br />
370 Georg Korte, OSB Fam.Nr.688,<br />
*11.10.1877, � 11.7.1955. Hier h<strong>in</strong>ter Zusatz<br />
späterer Hand (nach dem 1. Weltkrieg),<br />
nach dem Korte auch zurücktrat und der Kolonialwarenhändler<br />
Karl Siebert an se<strong>in</strong>e<br />
Stelle trat. Siebert war *19.12.1888 und �<br />
2.9.1965. Er trug das Eiserne Kreuz erster<br />
Klasse, nachdem er aus dem Schützengraben<br />
gesprungen war, um se<strong>in</strong>en gefallenen Bruder<br />
zu bergen; OSB Fam.Nr.1075.<br />
371 Karl Wienecke, OSB Fam.Nr.1310,<br />
*25.6.1882, � 8.10.1914 <strong>in</strong> Nogent l'Abesse<br />
bei Reims, nach dem Bericht se<strong>in</strong>es Kompaniechefs<br />
"als braver und tapferer Soldat".<br />
372 An dieser Stelle Unterschrift: "20.Mai 1913<br />
Bruns". Späterer Zusatz: 1920: 72 Mitglieder.<br />
hier <strong>in</strong> <strong>Für#enhagen</strong> tätig gewesen: [...]<br />
373<br />
Der Beigeordnete oder<br />
#e\vertretende Bauermei#er i# der<br />
A%ermann He<strong>in</strong>ric Siebert, Geme<strong>in</strong>derecnung+führer<br />
der Waldarbeiter<br />
Edmund Meyer, Recnung+führer der<br />
Realgeme<strong>in</strong>de der Oberholzhauer He<strong>in</strong>ric<br />
Glasewald, Scied+ricter s<strong>in</strong>d der<br />
A%ermann Ern# Fri%e und der<br />
Scuhmacer Ern# Voigt. Waisenrat<br />
i# der A%ermann Karl Kempe.<br />
1911: Der Ort+
256 - Die Kaiserzeit 1871-1913<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
te. Tagelang, wocenlang vorher wird<br />
davon gesprocen, wird dazu e<strong>in</strong>geladen<br />
wie zu ke<strong>in</strong>em anderen Fe#e. Bei diesen<br />
Kirme+feiern wird Gelegenheit geboten,<br />
mit lieben Verwandten und Freunden<br />
von nah und fern e<strong>in</strong>mal wieder zusammenzusi~en,<br />
sic über Freud und Leid<br />
im Familienkrei+ oder über die Ernteau+sicten<br />
au+zusprecen, alte Beziehungen<br />
zu p]egen und teure Er<strong>in</strong>nerungen<br />
zu fe#igen. Doc an die eigentlice Bedeutung<br />
der Kirme+feier denkt niemand.<br />
Kirme+ heißt Kircweih! Da+ Fe#<br />
der Kircweih soll un+ er<strong>in</strong>nern daran,<br />
daß unsere Vorfahren vielfac unter<br />
höc#er persönlicer Opferwilligkeit sic<br />
e<strong>in</strong> Kircle<strong>in</strong> <strong>in</strong> ihrer Geme<strong>in</strong>de geweiht<br />
haben, damit Gotte+ Wort dar<strong>in</strong> gepredigt<br />
werde. Und da+ tri{t gerade für<br />
unsere Geme<strong>in</strong>de zu; denn deren Kircweihfe#<br />
führt zurü% <strong>in</strong> die
Die Sculcronik von Eric Brun+ - 257<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
dem 18. Oktober - fand morgen+ <strong>in</strong> der<br />
Scule e<strong>in</strong> Fe#aktu+ #aµ, und abend+<br />
wurde unter dem Gesange de+ Liede+:<br />
"Flamme empor!² (von den Sculk<strong>in</strong>dern<br />
gesungen) am Sci{berge e<strong>in</strong><br />
Holz#oß abgebrannt.<br />
Der folgende Tag versammelte zunäc#<br />
die ganze Geme<strong>in</strong>de zu e<strong>in</strong>em<br />
Fe#goµe+dien# <strong>in</strong> der Kirce. Am<br />
Nacmiµage bot unser son# so #i\e+<br />
Dörfcen e<strong>in</strong> rect lebendige+ Bild. ln<br />
der Feldmark wunde von den Mitgliedern<br />
sämtlicer Vere<strong>in</strong>e und den<br />
Sculknaben e<strong>in</strong> Krieg+spiel veran#altet.<br />
Alt und Jung haµen sic vor dem<br />
Wedemeyer
258 - Die Kaiserzeit 1871-1913<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
1908 Im Basalt#e<strong>in</strong>bruc auf der Bramburg,<br />
von Albert Görge+<br />
n 375 der Politik wird nict+ ohne<br />
Grund - aber viele+ ohne<br />
jeden S<strong>in</strong>n und Zwe% gemact.<br />
Die+ konnten me<strong>in</strong> Sculkamerad<br />
Fri~ I
Im Basalt#e<strong>in</strong>bruc, von Albert Görge+ - 259<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
(o{ene Ka#enwagen) repariert und neue<br />
gebaut wurden. Sie haµen e<strong>in</strong> Fassung+vermögen<br />
von 1,5 m . Mit diesen<br />
Wagen wurden sämtlice Tran+porte<br />
auf den weit verzweigten Scienen#rängen<br />
durcgeführt. Die<br />
Glei+anlage g<strong>in</strong>g von den Brücen zu<br />
den großen Brecern und weiter zu den<br />
Hüµen der Ste<strong>in</strong>ricter. A\e+ fertige<br />
Material <strong>in</strong> den Loren wurde zu Zügen<br />
zusammenge#e\t und von kle<strong>in</strong>en Lokomotiven<br />
über 2 Brem+berge zum Rothenberg,<br />
dann über e<strong>in</strong>en weiteren<br />
Brem+berg, zur Verladerampe beim<br />
Bahnhof Volpriehausen tran+portiert.<br />
Von dort g<strong>in</strong>g e+ mit der Reic+bahn<br />
an den Be+timmung+ort.<br />
In der Ha\e gab e+ 5 Eêen (Feuer-<br />
#e\en). Dort wurden a\e Werkzeuge<br />
wie Ha%en, Scaufeln, Hämmer usw.<br />
hergerictet und #ändig Bohrer ge
260 - Die Kaiserzeit 1871-1913<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Der Planmei#er, mancmal auc der<br />
Inspektor, kontro\ierten die fertigen<br />
P]a#er#e<strong>in</strong>e. A\e Ste<strong>in</strong>spalter <strong>in</strong> den<br />
Brücen, die Bohrkolonnen, die Arbeiter,<br />
die Ste<strong>in</strong>e e<strong>in</strong>- und au+laden und<br />
den Abraum nac den Bodenkippen fuhren,<br />
und wir Ste<strong>in</strong>ricter <strong>in</strong> den Buden,<br />
a\e arbeiteten für Akkordlohn. Da+<br />
haµe Vorteile, aber auc Nacteile. So<br />
haµen wir viel Freiheit, konnten die<br />
Arbeit unterbrecen, auc mal zum<br />
Konsum gehen und e<strong>in</strong> Bier tr<strong>in</strong>ken<br />
oder e<strong>in</strong>kaufen. E+ redete un+ niemand<br />
h<strong>in</strong>e<strong>in</strong>. Konnten wir nict genug fertige<br />
P]a#er#e<strong>in</strong>e abliefern, haµen wir weniger<br />
Verdien#. Da+ war an dunklen<br />
W<strong>in</strong>tertagen der Fa\, wenn wir Ste<strong>in</strong>ricter<br />
nur von $a. 8.00 bi+ 16.00 Uhr<br />
spalten konnten. Die Ste<strong>in</strong>brucarbeiter<br />
<strong>in</strong> den Brücen waren noc
Im Basalt#e<strong>in</strong>bruc, von Albert Görge+ - 261<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Ort+diener die Mobilmacung bekanntgemact.<br />
Der näc#e Tag war der er#e<br />
Mobilmacung+tag. Er regelte die E<strong>in</strong>berufung<br />
der Reserve. Die Männer<br />
wußten nun
262 - Die Kaiserzeit 1871-1913<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
getragen und verarbeitet hat. Auf dem<br />
Plan, wo früher die Brecer, die<br />
Scmiede, die Wagenreparaturwerk#aµ,<br />
der Konsum, die Küce, die<br />
Wohnhäuser für die Arbeiter, die
Der Graf vom Berge, von He<strong>in</strong>ric Voß - 263<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
1911 Der Graf vom<br />
Berge, von He<strong>in</strong>ric Voß<br />
E<strong>in</strong>e Ge
264 - Die Kaiserzeit 1871-1918<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
kle<strong>in</strong> wurden und der Sohn größere und<br />
beêere baute, glic da+ Anwesen
Der Graf vom Berge, von He<strong>in</strong>ric Voß - 265<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
- - e+ i# nict au+zudenken! Die arme<br />
Frau und die beiden kle<strong>in</strong>en Würmer -<br />
wa+ so\ darau+ werden?!² - Ic konnte<br />
ihm nict antworten, so er
266 - Die Kaiserzeit 1871-1918<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
au+ der Kammer hierh<strong>in</strong> getragen. Ver-<br />
#ändni+lo+ #arrt die junge Frau um<br />
sic und wankt dann au+ dem Zimmer<br />
über den Flur <strong>in</strong> den Gra+garten. Neben<br />
dem Apfelbaum s<strong>in</strong>kt sie <strong>in</strong> die Knie<br />
und r<strong>in</strong>gt die Hände. Ihr Herz i# wie<br />
<strong>in</strong> Ei+ er#arrt. Dieser Sclag hat a\e<br />
Que\en ver#op}. Wie im Traum verrictet<br />
sie die notwendigen Arbeiten, die<br />
die Beerdigung erfordert. Teilnahm+lo+<br />
läßt sie a\e+ ge
Der Graf vom Berge, von He<strong>in</strong>ric Voß - 267<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
gen sie: "Wa+ Goµ tut, da+ i# wohlgetan...²<br />
Niemand fand etwa+ Absonderlice+<br />
dabei; da+ war so rect. - Kurze<br />
Zeit darauf folgte ihm se<strong>in</strong>e Frau nac<br />
<strong>in</strong> die ewige Heimat. Auc sie war ruhig<br />
ge#orben, sie sah ja ihr Leben+werk<br />
<strong>in</strong> guten Händen. -<br />
Der Men< denkt, und Goµ lenkt.<br />
Nun i# kaum e<strong>in</strong> Jahr vergangen. Der<br />
Junge g<strong>in</strong>g <strong>in</strong> der weniger arbeit+reicen<br />
Zeit e<strong>in</strong>ige Wocen zum Ste<strong>in</strong>bruc.<br />
Mit guten und bösen Worten<br />
sucte da+ bangende Muµerherz den<br />
Sohn von se<strong>in</strong>em Vorhaben abzubr<strong>in</strong>gen<br />
- e+ war umson#! "Muµer², p]egte<br />
er dann zu sagen, "sei doc nict so bange!<br />
Wann und wo wir #erben müêen,<br />
be#immt der liebe Goµ. Mir wird
268 - Die Kaiserzeit 1871-1918<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Sta\. Er weiß nict mehr, wie er e+ sagen<br />
so\. Du lieber Himmel, wie i# da+<br />
doc so
Der Graf vom Berge, von He<strong>in</strong>ric Voß - 269<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
und den Text de+ Prediger+ vernahmen,<br />
traten die Tränen <strong>in</strong> die Augen. Überwältigender<br />
haµe wohl lange Zeit ke<strong>in</strong>e<br />
Predigt an die Herzen der weµerharten<br />
Bauern und Bäuer<strong>in</strong>nen gepa%t, wie<br />
diese+ vor Augen #ehende Evangelium.<br />
Und al+ nun der Posaunencor mit weicer,<br />
zum Himmel
270 - Die Kaiserzeit 1871-1918<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
e+ war gut so. Hilfreice Nacbarn und<br />
Verwandte pa%ten zu, und da+ Leben<br />
g<strong>in</strong>g se<strong>in</strong>en gewohnten Gang. Wie lange<br />
hat e+ wohl gedauert, bi+ sic die<br />
Frauen durcgerungen haben zu dem<br />
Scluß de+ Liede+: "Drum laß' ic ihn<br />
nur walten.²<br />
Alter "Graf vom Berge², wie gnädig<br />
hat e+ der liebe Goµ mit dir doc gelenkt!<br />
Wenn du auc da+ häµe# erleben<br />
müêen, wäre dir gewiß da+ Herz gebrocen.<br />
So grei} da+ Sci%sal <strong>in</strong> da+<br />
Leben der Bewohner de+ So\<strong>in</strong>g+, deren<br />
A%ernahrung nict au+reicend i#,<br />
so daß sie <strong>in</strong> der "#i\en² Zeit sic anderer<br />
Arbeit+gelegenheiten bedienen müêen.<br />
Wohl dem, der se<strong>in</strong> Leben unter<br />
den Wahlspruc #e\t: "Wa+ Goµ tut,<br />
da+ i# wohlgetan!²<br />
1917 Da+ Köhlerhandwerk<br />
<strong>in</strong> <strong>Für#enhagen</strong>, von Augu#<br />
Niemeyer<br />
£Augu# Niemeyer, wurde am 3.10.<br />
1902 <strong>in</strong> Oedel+heim geboren und zog<br />
mit se<strong>in</strong>em Vater 388 am 1.10.1905 nac<br />
<strong>Für#enhagen</strong>. Dort haµe der Vater am<br />
Dorfrand da+ auc heute noc le~te<br />
Hau+ l<strong>in</strong>k+ an der Heerberg#raße gekau}.<br />
Anläßlic e<strong>in</strong>e+ Besuce+ erzählt<br />
er dem Ort+vor#eher und 1. Vorsi~enden<br />
de+ Heimatvere<strong>in</strong>+ au+ se<strong>in</strong>en Jugendjahren<br />
al+ Köhler. Er #arb am<br />
11.8.1994. Ic danke Alfred Görge+ für<br />
da+ Manuskript 389 und da+ Auf
Da+ Köhlerhandwerk, von Augu# Niemeyer - 271<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
m März 1917 wurde ic<br />
au+ der hiesigen Volk+-<br />
272 - Die Kaiserzeit 1871-1913<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
oben an. 45 - 50 Raummeter wurden so<br />
<strong>in</strong> e<strong>in</strong>em Meiler verbaut. Immer war<br />
e+ körperlic
Da+ Köhlerhandwerk, von Augu# Niemeyer - 273<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Ic werde nict vergeêen: E+ war im<br />
Sommer 1917, al+ ic Köhlermei#er<br />
Wilhelm Grote <strong>in</strong> se<strong>in</strong>em Hau+ aufsucte<br />
und den #arken Mann ganz gekni%t<br />
und betrübt antraf. E+ war e<strong>in</strong>e ganz<br />
274 - Quellen und Dar#e\ungen 1914-1997<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
1914<br />
Quellen und Dar#e\ungen 1914 - 1997<br />
Krieg+au+bruc,<br />
von Oµo Lier<br />
Die Heimat 390<br />
m 31.Juli 1914 traf der Kaiser<br />
von se<strong>in</strong>er Nordlandreise <strong>in</strong><br />
Berl<strong>in</strong> e<strong>in</strong>. Mühsam bahnen<br />
sic die kaiserlicen Wagen ihren<br />
Weg durc die Maêen.<br />
Kaum i# der Monarc im Scloêe angelangt,<br />
da ]aµert die purpurne preußi
Krieg+au+bruc 1914, von Oµo Lier - 275<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
te+ deut
276 - Quellen und Dar#e\ungen 1914-1997<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
wurden die kommandierenden Generale<br />
der e<strong>in</strong>zelnen Armeekorp+. In unserem<br />
X. Armeekorp+ war e+ General von<br />
Emmic.<br />
[...] Zu Beg<strong>in</strong>n de+ Kriege+
Krieg+au+bruc 1914, von Oµo Lier - 277<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
#ändni+ für diese segenbr<strong>in</strong>gende Vere<strong>in</strong>igung<br />
zu erzielen, hielt Herr Pa#or<br />
Adam e<strong>in</strong>en Vortrag, der die Aufgabe<br />
und Bedeutung de+ Roten Kreuze+ zum<br />
Gegen#and haµe. E<strong>in</strong>e veran#altete<br />
Sammlung hat hier den ansehnlicen<br />
Betrag von 198 Mark ergeben. Da im<br />
Kreise U+lar e<strong>in</strong> Zweigvere<strong>in</strong> gegründet<br />
wurde, fanden sic auc <strong>in</strong> unserer Geme<strong>in</strong>de<br />
Mitglieder. In U+lar wurde e<strong>in</strong>e<br />
Sammel#e\e für+ Rote Kreuz e<strong>in</strong>gerictet.<br />
Au+ hiesiger Geme<strong>in</strong>de s<strong>in</strong>d dieser<br />
Ste\e vor a\en D<strong>in</strong>gen Strümpfe,<br />
Kniewärmer, Pul+wärmer und Kopf-<br />
278 - Quellen und Dar#e\ungen 1914-1997<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
den Für#enhägenern zugute kommen<br />
so\te. Au+ gespendeten Zutaten wurde<br />
<strong>in</strong> der Scule Mürbeteig geba%en. Jeder<br />
Krieger au+ <strong>Für#enhagen</strong> bekam zu<br />
Weihnacten e<strong>in</strong> Paket mit folgendem<br />
Inhalt: Kucen, Zigarren, Scokolade,<br />
Bleifeder, Briefpapier und Karten,<br />
Seife, Stear<strong>in</strong>kerzen, 1 Paar Strümpfe,<br />
1 Paar Fußwärmer. Au+ge
Krieg+au+bruc 1914, von Oµo Lier - 279<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
geld. Die Witwe bekommt 400 Mark,<br />
und jede+ K<strong>in</strong>d 168 Mark. E<strong>in</strong>e Härte<br />
de+ zu Anfang erwähnten Gese~e+<br />
be#eht dar<strong>in</strong>, daß, wenn e<strong>in</strong> Stiefvater<br />
fä\t, und er h<strong>in</strong>terläßt Stiefk<strong>in</strong>der, die<br />
er nict auf se<strong>in</strong>en Namen hat<br />
um
280 - Quellen und Dar#e\ungen 1914-1997<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Fragt man diesen oder jenen, so erhält<br />
man al+ Antwort: "Ja mien Großvater<br />
hat den ]üctigen Pater gelesen, der hat<br />
davon erzählt.²<br />
E+ hat sic a\erort+ da+ Bedürfni+<br />
nac Krieg+bet#unden herau+ge#e\t,<br />
die auc bei un+ e<strong>in</strong>mal wöcentlic abgehalten<br />
werden. Sie s<strong>in</strong>d besonder+ dazu<br />
geeignet, zu Zeiten großer Spannung,<br />
Erwartung und Ungewißheit,<br />
aber ebensosehr bei E<strong>in</strong>tre{en gewaltiger<br />
Siege+bot
Krieg+au+bruc 1914, von Oµo Lier - 281<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
D i e E i n g e z o g e n e n b e i K r i e g + a u + b r u c 1 9 1 4<br />
n a c d e r L i # e i n d e r S c u l c r o n i k v o n O µ o L i e r<br />
Büthe, Karl *1869 E<strong>in</strong>gezogen Infanterie<br />
Thie+, Friedric *1869 E<strong>in</strong>gezogen<br />
Möller, Willi *1873<br />
Korte, Augu# *1874 E<strong>in</strong>gezogen nac Danzig 3.11.1915<br />
Grote, Emil *1877 E<strong>in</strong>gezogen nac Berl<strong>in</strong>-Scöneberg<br />
Kempe, Edmund *1874 E<strong>in</strong>gezogen nac Danzig 3.11.1915<br />
Kempe, Wilhelm *1878 E<strong>in</strong>gezogen nac Hameln<br />
Scmidt, Karl *1873 E<strong>in</strong>gezogen Infanterie Gruppe 9 Graudenz<br />
Fri%e, He<strong>in</strong>ric *1879 E<strong>in</strong>gezogen al+ Infanteri# nac Me~<br />
Fri%e, Augu# *1877 E<strong>in</strong>gezogen al+ Arti\eri#<br />
Glasewald, Augu# *1876 E<strong>in</strong>gezogen<br />
Reuleke, Friedric *1870 E<strong>in</strong>gezogen<br />
Thiele, Karl *1881 E<strong>in</strong>gezogen, Arti\erie Wolfenbüµel<br />
Oµe, Ern# *1881 E<strong>in</strong>gezogen al+ Infanteri# nac Berl<strong>in</strong><br />
Blumenberg, Ern# *1886 E<strong>in</strong>gezogen al+ Infanteri# nac Berl<strong>in</strong>, nac 3<br />
Wocen wieder entlaêen und zur Feld-Arti\erie<br />
angese~t. E<strong>in</strong>gezogen am 1.11. .. nac<br />
Wiµenberg<br />
Grote, Karl *1886 Am 15.22.1915 zur Untersucung nac<br />
Göµ<strong>in</strong>gen. Am 21.2.1915 al+ Infanteri# nac<br />
Hilde+heim, überwiesen nac Hameln, dann<br />
L<strong>in</strong>ienregiment 91. Gefa\en.<br />
Görge+, Wilhelm *1886 Am 15.22.1915 zur Untersucung nac<br />
Göµ<strong>in</strong>gen. Vö\ig dien#untauglic ge
282 - Quellen und Dar#e\ungen 1914-1997<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Auc hier <strong>in</strong> <strong>Für#enhagen</strong> wurden<br />
Wactpo#en aufge#e\t, der a\erd<strong>in</strong>g+<br />
wenig zu tun haµe, da wir ja an ke<strong>in</strong>er<br />
Durcgang+#raße liegen. Anliegend be-<br />
[nden sic noc e<strong>in</strong>ige Telegramme, die<br />
auf verdäctige Automobile aufmerksam<br />
macen: Die Straßensperre wurde nac<br />
den er#en Wocen wieder aufgehoben.<br />
Am Montag, den 3.Augu# £1914¡ fand<br />
auc <strong>in</strong> U+lar die Pferdemu#erung<br />
#aµ, der bald noc e<strong>in</strong>e zweite Au+hebung<br />
folgte. Au+ hiesiger Geme<strong>in</strong>de<br />
s<strong>in</strong>d im ganzen 6 Pferde au+gehoben<br />
worden.<br />
Pferde haben abgegeben: Edmund<br />
Kempe, Sahlbac, K.Kempe, H.Gro{mann,<br />
Georg Korte, K£arl¡ Thiele.<br />
Die Krieg+zeit bracte auc mancerlei<br />
Verkehr+be
E+ lebe die Freiheit! von He<strong>in</strong>ric Voß - 283<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
1919 "E+ lebe die Freiheit!²<br />
Erzählung von He<strong>in</strong>ric Voß<br />
£Der Für#enhägener Han+ Voß war<br />
Teilnehmer am 1.Weltkrieg. Er
284 - Que\en und Dar#e\ungen 1914-1997<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Darmver
E+ lebe die Freiheit! von He<strong>in</strong>ric Voß - 285<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Ahnungen, die trügen<br />
Vater Voß lag wacend im Bett. 11<br />
Uhr, 12 ´ 1 ´ 2 ´ ´ Der Sclaf wollte<br />
und wollte nict kommen. Die le~ten<br />
Näcte waren
286 - Que\en und Dar#e\ungen 1914-1997<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
"Herr Voß, e+ kam e<strong>in</strong> Gespräc von<br />
Arenborn, Sie möcten Kaffee heiß halten,<br />
e+ käme heute nacmittag noc Besuc!²<br />
"E+ i# gut ´ danke
E+ lebe die Freiheit! von He<strong>in</strong>ric Voß - 287<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Hillerse waren me<strong>in</strong>e Leiden+genoêen.<br />
Zähneknir
288 - Que\en und Dar#e\ungen 1914-1997<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
die Kompagnie um seczig Mann. Unterernährung<br />
und damit zusammenhängende<br />
Unglü%+fälle trugen die<br />
Sculd. Aber der Krieg war zu Ende!<br />
Scwer wie Blei lag e+ auf der<br />
Kompagnie. Seit November wenig oder<br />
ke<strong>in</strong>e Po#. Bei den ger<strong>in</strong>g#en Vergehen<br />
wurden die
E+ lebe die Freiheit! von He<strong>in</strong>ric Voß - 289<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Nun warteten wir auf den Abend,<br />
und wenn da+ Eêen der Kampagnie<br />
fertig und alle+ zur Ruhe gegangen<br />
war, auf die glühenden Kohlen de+<br />
Herdfeuer+. Da+ Mehl wurde mit Waêer<br />
angerührt, darauf der Mehlbrei <strong>in</strong><br />
dem Ma
290 - Que\en und Dar#e\ungen 1914-1997<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
In französi
E+ lebe die Freiheit! von He<strong>in</strong>ric Voß - 291<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Durc da+ Gehirn hu
292 - Que\en und Dar#e\ungen 1914-1997<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Der Fluß führte Hocwaêer. Durc<br />
da+ Tauwetter waren die gelben Fluten<br />
über die Ufer getreten. Hier wollten wir<br />
den Scweißhunden die Spur verwi
E+ lebe die Freiheit! von He<strong>in</strong>ric Voß - 293<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Ebene Felder wecselten mit bewaldeten<br />
Bergen. Unbekannte Gegenden, fremde<br />
Namen; woh<strong>in</strong> e+ g<strong>in</strong>g, wußten wir<br />
nict mehr. Die Sonne
294 - Que\en und Dar#e\ungen 1914-1997<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Wie man un+ <strong>in</strong> weiter Ferne gewahrte,<br />
ließ man von e<strong>in</strong>er Verfolgung<br />
ab.<br />
Vom Regen <strong>in</strong> die Traufe<br />
In e<strong>in</strong>em Ge#rüpp fanden wir Unterkun}.<br />
Wa+ nun? So\ten wir den<br />
Plan aufgeben? Un+ #e\en, e<strong>in</strong>sperren,<br />
E+ lebe die Freiheit! von He<strong>in</strong>ric Voß - 295<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
gähnend an ihren Ti
296 - Que\en und Dar#e\ungen 1914-1997<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Raum, immer heißer die Lu} und immer<br />
ger<strong>in</strong>ger die Ho{nung auf<br />
Reµung. Bald waren wir von den<br />
Ba\en zu Boden gedrü%t. Heiße Fieberwe\en<br />
überzogen den
E+ lebe die Freiheit! von He<strong>in</strong>ric Voß - 297<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
ric liegen laêen, g<strong>in</strong>g nict. Mitnehmen<br />
auc nict! E<strong>in</strong>en anderen Weg fanden<br />
wir nict! Wa+ anfangen? Vo\berg, der<br />
an der F.... lange Zeit vor Nan$y lag,<br />
macte den Vor
298 - Que\en und Dar#e\ungen 1914-1997<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Jahre unter Frankreic+ Fahnen gedient<br />
haµe und dort se<strong>in</strong>en "Lohn² erhielt,<br />
erg<strong>in</strong>g e+ nict beêer al+ un+!<br />
"Er
E+ lebe die Freiheit! von He<strong>in</strong>ric Voß - 299<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Rehbe<strong>in</strong>, Lipp+, Thie+ und Dreb<strong>in</strong>g<br />
weµeiferten mite<strong>in</strong>ander.<br />
Nac langen, bangen Tagen ö{nete<br />
sic auc die Tür de+ Ke\er+, den man<br />
"Prison² (Gefängni+) nannte. He\e+<br />
Lict ]utete mit solcer Mact und<br />
Stärke über un+ e<strong>in</strong>, daß wir wie Betrunkene<br />
mit
300 - Que\en und Dar#e\ungen 1914-1997<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
"Ha\o, Frie~, die+mal nict!² sagten<br />
die Po#en. "Nr.174 <strong>in</strong>+ sicere Gewahrsam!²...<br />
"Tiger² Clemen$eau hält e<strong>in</strong>e Rede<br />
Ke<strong>in</strong> Po#en wo\te mic mehr mit<br />
zur Arbeit haben. Ic war al+<br />
Au+reißer besonder+ gezeicnet. Waren<br />
fünf, sec+, zwölf oder zwanzig Mann<br />
nötig - wenn ic darunter war, zogen<br />
die Po#en mic au+ dem Gliede und<br />
E+ lebe die Freiheit! von He<strong>in</strong>ric Voß - 301<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
e<strong>in</strong>em Koc zusammen au+reißen. Sie<br />
baten mic, ihnen behil]ic zu se<strong>in</strong>. Ic<br />
sagte zu, obwohl ic wußte, daß ic mir<br />
für die näc#e Zeit die Möglickeit<br />
nahm, die Fluct auf diesem Wege au+zuführen.<br />
Da+ Entkommen gelang.<br />
Am anderen Morgen wurde die<br />
Fluct entde%t und auc der Weg, den<br />
die Flüctl<strong>in</strong>ge genommen haµen. Für<br />
un+ war der Weg gesperrt. Nac drei<br />
Tagen bracte man sie wieder. Nur e<strong>in</strong>en<br />
Bli% konnten wir wecseln, al+ sie<br />
abgeführt wurden. E<strong>in</strong>e dunkle Ahnung<br />
#ieg <strong>in</strong> mir auf. Wer weiß, wer weiß.<br />
Der Tag wurde be#immt. Der<br />
28.November so\te e+ se<strong>in</strong>. Wehl<strong>in</strong>g<br />
half, wo er konnte. Wedemeyer war<br />
Geheimpolizei. Wehmheuer nähte noc<br />
an se<strong>in</strong>em Mantel.<br />
Der Tag kam. Er war wie die anderen,<br />
aber ic konnte me<strong>in</strong>e Unruhe nict<br />
mei#ern. Durc me<strong>in</strong> sonderbare+ Verhalten<br />
wurde ic von den Kameraden<br />
beobactet, wa+ zur Folge haµe, daß die<br />
Po#en mic nict au+ den Augen ließen.<br />
Zule~t arbeitete ic mit e<strong>in</strong>er wahren<br />
Wut, um die vielen Augen nict zu sehen,<br />
die sic auf mic ricteten. Dankbar<br />
begrüßte ic den Abend. Endlic kam<br />
auc Wi\y.<br />
"Anziehen?²<br />
"Ja.²<br />
Me<strong>in</strong> Anzug war die Maurerhose,<br />
e<strong>in</strong> Wa{enro%, e<strong>in</strong> geänderter engli
302 - Que\en und Dar#e\ungen 1914-1997<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
daß an dem Draht zwei Po#en #anden.<br />
E<strong>in</strong>er im Lager, e<strong>in</strong>er draußen.<br />
Wir mußten mit dem Zufa\ oder der<br />
siceren Kugel recnen. So wälzte sic<br />
nun auc je~t e<strong>in</strong>e
E+ lebe die Freiheit! von He<strong>in</strong>ric Voß - 303<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
niger. Die Gefahr, der sicer gr<strong>in</strong>sende<br />
Tod, der mir an den Fersen saß, gab<br />
mir Kra}. Ic erreicte auf der anderen<br />
Seite e<strong>in</strong>en gespannten Faden. E<strong>in</strong><br />
Glied de+ F<strong>in</strong>ger+ haµe ihn nur erreict.<br />
Me<strong>in</strong> Leben h<strong>in</strong>g von diesem Gelenk<br />
ab. Würde e+ #ark genug se<strong>in</strong>, den<br />
Körper heranzuziehen, weiterzugreifen?<br />
Goµ sei Dank, er# e<strong>in</strong> Glied, dann<br />
zwei, noc e<strong>in</strong>e+ und nun die ganze<br />
Hand. Langsam
304 - Que\en und Dar#e\ungen 1914-1997<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Näctlicer Mar< über da+<br />
Sclactfeld<br />
Die Wege wurden immer tro#loser,<br />
dann endeten die le~ten Fußpfade im<br />
Tricterfelde. Zer#örte+ Gebiet. Kilometerweit<br />
ke<strong>in</strong>e Men
E+ lebe die Freiheit! von He<strong>in</strong>ric Voß - 305<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Hofhund auf un+ lo+. E+ g<strong>in</strong>g nict.<br />
Im H<strong>in</strong>tergrund sahen wir e<strong>in</strong><br />
Ge#räuc, e+ waren e<strong>in</strong>zelne Bü
306 - Que\en und Dar#e\ungen 1914-1997<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Wir bracen e<strong>in</strong>en mor
E+ lebe die Freiheit! von He<strong>in</strong>ric Voß - 307<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Woh<strong>in</strong>? Vorer# be
308 - Que\en und Dar#e\ungen 1914-1997<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Da, da+ dumpfe Ro\en muß doc<br />
von e<strong>in</strong>em Zuge herrühren. Rictig,<br />
nict weit vor un+ fährt e<strong>in</strong> Zug nac<br />
l<strong>in</strong>k+. Neuer Leben+mut beseelt un+.<br />
Wir arbeiten un+ weiter, tatsäclic e<strong>in</strong><br />
Bahndamm. Wenn wir nur wüßten,<br />
woh<strong>in</strong> er führte. Uhr rau+! Nac NW.<br />
Er kann un+ nict nü~en. Wir müêen<br />
nac O#en. Zer
E+ lebe die Freiheit! von He<strong>in</strong>ric Voß - 309<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Nac e<strong>in</strong>er halben Stunde trafen wir<br />
auf e<strong>in</strong>en fri
310 - Que\en und Dar#e\ungen 1914-1997<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
den <strong>in</strong> der Nähe e<strong>in</strong>e+ Gehö}e+ etwa+<br />
Gebü< auf e<strong>in</strong>em kle<strong>in</strong>en Hügel.<br />
Sce<strong>in</strong>bar e<strong>in</strong>e verlaêene Hof#e\e.<br />
Nac der Grabenseite #anden dicte<br />
Brombeerbü
E+ lebe die Freiheit! von He<strong>in</strong>ric Voß - 311<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
e+ zwölf Uhr. Gleiczeitig ertönte von<br />
irgende<strong>in</strong>er Kirce e<strong>in</strong> Choral herüber.<br />
Mir wurde eigen zumute. Diese harmoni
312 - Que\en und Dar#e\ungen 1914-1997<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Kanal. An der recten Seite i# e<strong>in</strong>e<br />
Straße, die geht nac Damme.²<br />
"Du Spi~bub, du Kuh, du Kälberdieb,<br />
du so\# mic auf die Be<strong>in</strong>e<br />
#e\en,² rief er mir nac. Ic war läng#<br />
über die Brü%e. Scweigend pa%te ic<br />
Wi\y am Arm. Rictig, auf der bezeicneten<br />
Straße sahen wir e<strong>in</strong> Scild:<br />
"Nac Damme.²<br />
Am Ende?<br />
Strömender Regen. Der Weg so<br />
glit
E+ lebe die Freiheit! von He<strong>in</strong>ric Voß - 313<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Erreicen de+ Ziele+ dacten wir nict<br />
mehr. Wohl aber erwogen wir, bei der<br />
nun bald erfolgenden Fe#nahme un+ so<br />
lange zu wehren, bi+ der le~te Sclag<br />
un+ dann doc der Gefangen
314 - Que\en und Dar#e\ungen 1914-1997<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
"Am be#en i# e+, Ihr meldet Euc, -<br />
Ihr könnt ja nict mehr #ehen! Die<br />
Landjägerei i# - - - -² Nun folgte e<strong>in</strong>e<br />
Reihe von Straßen, die wir beide nict<br />
behalten konnten.<br />
"Ic muß zur Arbeit! - Jawohl, bei<br />
der Kirce!²<br />
Wir liefen von e<strong>in</strong>er Straße <strong>in</strong> die<br />
andere. Nu~lo+ - wir fanden un+ nict<br />
zurect!<br />
"Henner - ic kann nict mehr! Da<br />
drüben i# Lict - laß un+ <strong>in</strong> der Hau+tür<br />
bleiben, bi+ e+ Tag i#!²<br />
Ic drü%te auf die Kl<strong>in</strong>ke. Sie gab<br />
nac. Nun #ap}e ic dem dunklen Flur<br />
entlang, bi+ ic Lict fand. Ic klop}e<br />
an die Tür und hörte e<strong>in</strong> Murren. Ic<br />
denke, man hat gesagt "Here<strong>in</strong>!², ö{ne<br />
die Tür und trete e<strong>in</strong>...<br />
E<strong>in</strong> Screi #aµ de+ "Guten Morgen!²<br />
E<strong>in</strong>e Frau <strong>in</strong> den fünfziger Jahren<br />
#arrt mic
E+ lebe die Freiheit! von He<strong>in</strong>ric Voß - 315<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
aufgenommen und bewirtet! Und kurz<br />
vor Elten erhielten wir noc e<strong>in</strong>mal<br />
Milc und Gebä% zum Ab
316 - Que\en und Dar#e\ungen 1914-1997<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Kirce und Kriegerdenkmal um 1940
Zwi
318 - Que\en und Dar#e\ungen 1914-1997<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
1933 <strong>Für#enhagen</strong> im<br />
Driµen Reic<br />
E+ i# für me<strong>in</strong>e Generation der Enkel<br />
jener Tage o}
Im Driµen Reic - 319<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
ner anderen politi
320 - Que\en und Dar#e\ungen 1914-1997<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Denkmal+e<strong>in</strong>weihung für De%er, nacgedru%t<br />
<strong>in</strong> der Fe#
Im Driµen Reic - 321<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
He<strong>in</strong>ric Gobrect habe man "von<br />
Northeim au+² er# Miµe der 30er Jahre<br />
verlangt: Al+ örtlicer Scullehrer<br />
müêe er ja wohl auc <strong>in</strong> der Partei se<strong>in</strong>,<br />
oder er könnte se<strong>in</strong>e Ste\e verlieren.<br />
Darum sei Gobrect Parteigenoêe und<br />
Ort+gruppenleiter geworden. - Ic halte<br />
e<strong>in</strong> solce+ "Halb zog e+ ihn, halb sank<br />
er h<strong>in</strong>² für e<strong>in</strong>e Interpretation au+<br />
Nackrieg+sict.<br />
O{enbar fand doc <strong>in</strong> <strong>Für#enhagen</strong><br />
e<strong>in</strong>e entsprecende Entwi%lung #aµ, wie<br />
sie für Lippold+berg ge
322 - Que\en und Dar#e\ungen 1914-1997<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
tersen gab e+ 1933 51 SA-Leute und <strong>in</strong><br />
Eberhausen 20. 403<br />
Ort+bauernführer war Wilhelm<br />
Kempe. In der SA waren au+ <strong>Für#enhagen</strong><br />
ungefähr 15 junge Männer, unter<br />
ihnen Wilhelm Siebert 404 und Karl<br />
Thiele. Friedric Korte 405 war Gruppenführer<br />
der SA und kaîierte im Dorf<br />
auc von Hau+ zu Hau+ die Mitglied+beiträge.<br />
Parteigenoêen waren viele:<br />
neben den SA-Leuten, die a\e Parteigenoêen<br />
waren, He<strong>in</strong>ric Voß und Wilhelm<br />
A%erhan+ 406 . Wilhelm Siebert erzählte<br />
mir: SA-Mann seien die mei#en<br />
weniger au+ politi
Im Driµen Reic - 323<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Abends<strong>in</strong>gen:<br />
"<strong>Für#enhagen</strong> 10.9.1934<br />
An Krei+-Volk+tumwart Köne%e!<br />
Betri{t Abends<strong>in</strong>gen vom 9.9.34:<br />
Da+ Abends<strong>in</strong>gen fand <strong>in</strong> der vorge
324 - Que\en und Dar#e\ungen 1914-1997<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
ge
Im Driµen Reic - 325<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Oµe, Wilhelm, Arbeiter, 76<br />
Oµe, Ern#, Invalide, 76<br />
Pförtner, Karl, Bauer, 12<br />
Reuleke, Wilhelm, Scwe\enhauer, 26<br />
Reuleke, Albert, Scwe\enhauer, 43<br />
Reuleke, Friedric, Scwe\enhauer, 41<br />
Sahlbac, Wilhelm, Bauer, 48<br />
Sahlbac, Georg, Landwirt, 49<br />
Scmidt, Ern#, Landwirt, 45<br />
Sclieper, Albert, Landwirt, 5<br />
Sculze, Albert, Scuhmacer, 37<br />
Siebert, Karl, Kolonialwarenhändl., 38<br />
Siebert, Augu#, Arbeiter, 38<br />
Siebert, He<strong>in</strong>ric, Bauer, 66<br />
Siebert, Bernhard, Landwirt, 19<br />
Siebert, Wilhelm, Arbeiter, 64<br />
Siebert, Wilhelm, Landwirt, 77<br />
Su#rate, He<strong>in</strong>ric, Bä%er, 72<br />
Stange, Friedric, Maurer, 11<br />
Stange, Wilhelm, Waldarbeiter, 56<br />
Teuteberg, Friedric, Arbeiter, 56<br />
Thiele, Karl, Bauer, 9<br />
Thiele, Ern#, Landwirt, 18<br />
Thie+, Karl, Invalide, 4<br />
Thie+, Wilhelm, Maurer, 58<br />
Thie+, Friedric, Zimmermann, 75<br />
Tiepel, Karl, Bauer, 59<br />
Voß, He<strong>in</strong>ric, Landwirt, 55<br />
Völker, Hermann, Revierför#er, 15<br />
Wedemeyer, Witwe, Marie, Ga#wirt, 7<br />
We#ermann, Ferd<strong>in</strong>and, Arbeiter, 24<br />
Wiene%e, Wilhelm, Arbeiter, 35
326 - Que\en und Dar#e\ungen 1914-1997<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
So\<strong>in</strong>ger Nacricten Freitag,<br />
den 29. April 1938<br />
Bürgermei#er Bürgermei#er Korte Korte 25<br />
25<br />
Jahre Jahre im im im Amt.<br />
Amt.<br />
Zahlreice Ehrungen für den ver-<br />
dien#vo\en Leiter der Geme<strong>in</strong>de.<br />
Am 26. April konnte der Bauer Georg<br />
Korte auf e<strong>in</strong>e 25-jährige Amt+zeit<br />
al+ Geme<strong>in</strong>devor#eher und Bürgermei-<br />
#er <strong>in</strong> <strong>Für#enhagen</strong> zurü%bli%en. Au+<br />
diesem Anlaß haµe der Landrat de+<br />
Kreise+ Northeim die Bürgermei#er im<br />
Gebiet de+ ehemaligen Kreise+ U+lar zu<br />
e<strong>in</strong>er Versammlung nac <strong>Für#enhagen</strong><br />
e<strong>in</strong>geladen, die <strong>in</strong> dem fe#lic ge
Im Driµen Reic - 327<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
p]icten, die #ändig hohe Anforderungen<br />
an Tatkra}, Verantwortung+gefühl<br />
und Geme<strong>in</strong>
328 - Que\en und Dar#e\ungen 1914-1997<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
bei faêen wir die Ort
Im 2. Weltkrieg - 329<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
1945 E<strong>in</strong>mar< der Alliierten<br />
Am 8. April 1945 ro\te die amerikani
330 - Que\en und Dar#e\ungen 1914-1997<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
E<strong>in</strong> Zivili# au+ Kaêel versucte <strong>in</strong><br />
den Bac und au+ dem Dorf Rictung<br />
Heisebe% wegzulaufen. Er war Angehöriger<br />
der Organisation Todt und wo\te<br />
sic darum nict gefangennehmen laêen.<br />
Vom Hause Meyer-Wehmann au+ traf<br />
ihn e<strong>in</strong> dort po#ierter amerikani
Die Nackrieg+zeit - 331<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Paîier
332 - Que\en und Dar#e\ungen 1914-1997<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Am 29.3.1949 wurde Gobrect "entnazifiziert.²<br />
Vor dem Entnazifizierung+-<br />
Hauptau+
Die Nackrieg+zeit - 333<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
bund, NS-Reic+bund für Leibe+übungen,<br />
Reic+kriegerbund, Reic+kolonialbund,<br />
Reic+lu}
334 - Que\en und Dar#e\ungen 1914-1997<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
rictete Elfriede Wacholz <strong>in</strong> e<strong>in</strong>em<br />
Screiben vom 26.1.1947: 420<br />
"Berict:<br />
Da+ Verhältni+ zwi
Die Nackrieg+zeit - 335<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
336 - Que\en und Dar#e\ungen 1914-1997<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Wenn auc heute noc der Neµo-<br />
Wocenverdien# e<strong>in</strong>e+ Arbeiter+ oder<br />
Handwerker+ 25-40 Reic+mark beträgt,<br />
so i# e+ ihm natürlic unmöglic, etwa<br />
D<strong>in</strong>ge wie die vorher genannten zu erwerben.<br />
Da+ Vorhandense<strong>in</strong> de+<br />
Die Nackrieg+zeit - 337<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
sehe ic h<strong>in</strong>ter Staceldraht halb verhungerte<br />
Ge#alten, unsere Brüder und<br />
Mitglieder. Gebe Goµ ihnen e<strong>in</strong>e baldige<br />
Heimkehr.<br />
Ic danke Herrn Lier, der im April<br />
1922 die Anregung zur Gründung der<br />
Kaêe gab. Die er#e Generalversammlung<br />
war am 3. Mai 1922. In den<br />
Vor#and wurden gewählt Herr Lier,<br />
Georg Korte, Wilhelm Glasewald. [...]<br />
Herr Lier hat sic durc die Gründung<br />
der Kaêe <strong>in</strong> unserem Dorfe e<strong>in</strong> dauernde+<br />
Denkmal gese~t. Er #and der Kaêe<br />
al+ Rendant bi+ zu se<strong>in</strong>er Verse~ung<br />
1928, also sec+ Jahre zur Seite. Ic<br />
kann nur noc e<strong>in</strong>mal an die Worte er<strong>in</strong>nern,<br />
die ic ihm vor zwanzig Jahren<br />
zum Ab
338 - Que\en und Dar#e\ungen 1914-1997<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Scwarzhändler, Diebe und Gauner<br />
feiern frohe Fe#e. Ehrlice Arbeit erhält<br />
nur e<strong>in</strong>e Be
Die Nackrieg+zeit - 339<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
1956 Annahme e<strong>in</strong>e+<br />
Ort+wappen+<br />
"In der Geme<strong>in</strong>derat+si~ung vom<br />
9.6.1956 wurde der Be
340 - Que\en und Dar#e\ungen 1914-1997<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Wappen. Der Gesangvere<strong>in</strong> sang "Brüder,<br />
reict die Hand zum Bunde². Der<br />
Krei+heimatp]eger Köne%e hielt e<strong>in</strong>en<br />
Vortrag. Der Abend klang au+ mit gemütlicem<br />
Beisammense<strong>in</strong>, Tanz und<br />
Spiel.<br />
Die 2.Häl}e de+ 20.Jahrhundert+<br />
1951 fand er#mal+ nac dem Krieg<br />
e<strong>in</strong>e Gedenk#unde am Ehrenmal für die<br />
Gefa\enen der Weltkriege #aµ. Bi+<br />
heute nehmen an dieser jährlicen Feier<br />
am Volk+trauertag a\e örtlicen Vere<strong>in</strong>e<br />
teil und legen e<strong>in</strong>en Kranz nieder. -<br />
Am 22.2.1959 be
Die Nackrieg+zeit - 341<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
mehr fahren.' 1958 wurde dann die<br />
Straße au+gebeêert und mit e<strong>in</strong>er<br />
Teerde%e versehen.² 423<br />
Im Februar 1967 planierte e<strong>in</strong>e<br />
Firma den Sportpla~ für 15600 DM.<br />
Am 8.12.1972 fand e<strong>in</strong>e große E<strong>in</strong>weihung+feier<br />
für die neue geme<strong>in</strong>dlice<br />
Waêerleitung #aµ. Die O{enser<br />
Que\e spei# über e<strong>in</strong> Pumpwerk am<br />
Bahnhof O{ensen die 4,2 Kilometer<br />
lange Dru%leitung, wobei 140 Meter<br />
Höhenunter
342 - Que\en und Dar#e\ungen 1914-1997<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
über kommunalen oder kirclicen E<strong>in</strong>rictungen<br />
benacteiligt.<br />
E<strong>in</strong>geme<strong>in</strong>dung<br />
Am 1.3.1974 wurde <strong>Für#enhagen</strong> politi<<br />
aufgrund der Gebiet+- und Verwaltung+reform<br />
<strong>in</strong> die Stadt U+lar<br />
e<strong>in</strong>geme<strong>in</strong>det.
Die Nackrieg+zeit - 343<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
E<strong>in</strong>zeldar#ellungen<br />
zur Ort+ge
344 - E<strong>in</strong>zeldar#e\ungen au+ der Ort+ge
Die Kirce - 345<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Da+ Kircenportal -<br />
Zeicnung nac Ulfrid Mü\er<br />
tiert i# (um 1220), und wird demnac <strong>in</strong><br />
den Zeitraum um 1250 gelangen. E<strong>in</strong>e<br />
Unregelmäßigkeit im Mauerwerk oberhalb<br />
de+ Portal+ mag zufä\ig se<strong>in</strong>, sie<br />
könnte a\erd<strong>in</strong>g+ e<strong>in</strong> baulice Veränderung<br />
de+ E<strong>in</strong>gange+ belegen: über e<strong>in</strong>er<br />
älteren Rundbogenö{nung könnte<br />
e<strong>in</strong> kle<strong>in</strong>e+ Tympanon geseêen haben.<br />
Zu klären i# diese Vermutung nur<br />
durc e<strong>in</strong>e Bauuntersucung im Mauerwerk.<br />
In die Romanik gehört ohne jeden<br />
Zweifel die Apsi+, die bei Fußbodenerneuerungen<br />
freigelegt wurde, und<br />
die den ursprünglicen O#ab
346 - E<strong>in</strong>zeldar#e\ungen au+ der Ort+ge
Die Kirce - 347<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
2,50 m fehlen dem Bau<br />
heute 50 bi+ 80 $m der<br />
Mauerkrone.<br />
Die zwei oder drei ursprünglic<br />
vorhandenen<br />
oberen Sto%werke dienten<br />
profanen Zwe%en wie<br />
dem Lagern von Vorräten.<br />
Die von Ulfrid<br />
Mü\er angefertigte Rekon#ruktion+zeicnung<br />
zeigt für den ursprünglicen<br />
Bauzu#and e<strong>in</strong><br />
348 - E<strong>in</strong>zeldar#e\ungen au+ der Ort+ge
Die Kirce - 349<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Grundriß nac der Erweiterung<br />
"baufällige² Kirce beteiligen<br />
so\te. 433 E<strong>in</strong> Teil der Bauko#en<br />
wurde von Dorfbewohnern <strong>in</strong> Erfü\ung<br />
der Kirce gegenüber be-<br />
#ehender P]icten abgedient. 434<br />
Auf 1654 datiert Leu
350 - E<strong>in</strong>zeldar#e\ungen au+ der Ort+ge
Die Kirce - 351<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
den Turme+ <strong>in</strong> der Kirce Goµe+dien#<br />
abgehalten werden. 440<br />
Zum Bli~e<strong>in</strong>
352 - E<strong>in</strong>zeldar#e\ungen au+ der Ort+ge
Friedhof und Begräbni+siµen - 353<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
wurde der heutige Friedhof 1828 442 am<br />
damaligen Dorfe<strong>in</strong>gang neu angelegt.<br />
Dafür #e\te die Geme<strong>in</strong>de 43 Quadratruthen<br />
für den neuen Friedhof zur<br />
Verfügung. Solange er nict vo\ belegt<br />
war, erntete die Geme<strong>in</strong>de auf den freien<br />
Fläcen noc da+ Gra+. 443 1856<br />
wurde er erweitert, ebenso 1888 um<br />
10,7325 a. Se<strong>in</strong>e Größe betrug je~t 22a<br />
40m². 444<br />
Die Geme<strong>in</strong>de haµe da+ nötige Land<br />
für den neuen Friedhof nur widerwi\ig<br />
und unter Dru% hergegeben. Scon<br />
1818 haµe sie mit Pfarrer Ho{mann<br />
darüber ge#riµen. Die Geme<strong>in</strong>de wo\te<br />
den Friedhof erweitern um da+ Wiesengelände<br />
"alter Kirchof², ö#lic der<br />
Kirce oberhalb de+ Bace+. Diesen<br />
Pla~ nu~te der Pfarrer al+ "Gra+pla~²<br />
zur Verbe^erung se<strong>in</strong>er E<strong>in</strong>kün}e im<br />
Wert von 1½ Talern jährlic. 445<br />
Ho{mann <strong>in</strong>formierte se<strong>in</strong>en Super<strong>in</strong>tendenten<br />
am 30.3.1818 so: 446 Die Geme<strong>in</strong>de<br />
lehne sic auf, "1. weil der Pag£<strong>in</strong>a¡<br />
9 de+ Kircen<strong>in</strong>ventar+ so genannte<br />
alte Kirchof vorhanden sey. Ic<br />
erwiderte a) daß dieser Pla~ Eigenthum<br />
der Kirce sey, und fa\+ er durcau+ genommen<br />
werden so\te, die Geme<strong>in</strong>de<br />
ihn mit Bewilligung de+ Consi#orii<br />
m<strong>in</strong>de#en+ für 50 rh Ca^.M. £Reic+-<br />
442 Pfarrarch. Fürstenh. 590, Schreiben vom<br />
26.8.1856.<br />
443 So 1838 laut Pfarrarch.Fü. A 590.<br />
444 SupArch, Fü. A 590, Schr. v. 29.2.1888.<br />
445 SupArch, a.a.O. A 590, undatiertes Schreiben.<br />
446 SupArch, Fürstenhagen A 590, Schreiben<br />
vom 30.3.1818.<br />
taler¡ erkaufen müêe, b) die Benennung<br />
ent
354 - E<strong>in</strong>zeldar#e\ungen au+ der Ort+ge
Friedhof und Begräbni+siµen - 355<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Unterdeêen haµe man begonnen, den<br />
unteren Teil de+ neuen Friedhof+ von<br />
1828 al+ den alten Friedhof zu bezeicnen.<br />
Er bedur}e dr<strong>in</strong>gend der Erweiterung.<br />
1887
356 - E<strong>in</strong>zeldar#e\ungen au+ der Ort+ge
Die Pfarrer - 357<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Die Pfarrer<br />
In den wehrha}en Mauern de+ alten<br />
Turm+ ver
358 - E<strong>in</strong>zeldar#e\ungen au+ der Ort+ge
Die Pfarrer - 359<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
war Verwalter bei General von Bülow<br />
460 . Der gewesene Korporal Johann<br />
Chri#ian Ka#en 461 wurde um 1718 geboren<br />
und am <strong>20.1.</strong>1793 begraben; er<br />
gehörte wohl zur Generation der Enkel<br />
de+ Pfarrer+.<br />
Ca#eniu+' Nacfolger He<strong>in</strong>ric<br />
Braun+ war geboren <strong>in</strong> Brunkensen<br />
oder Heyen al+ Sohn de+ Pa#or+<br />
Hermann B r a u n + 462 geboren. Am<br />
5.11.1660
360 - E<strong>in</strong>zeldar#e\ungen au+ der Ort+ge
Die Pfarrer - 361<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
e<strong>in</strong>er Religion so wenig <strong>in</strong> theoria alß<br />
praxi wahrnehmen können.²<br />
E+ war die Endzeit de+ Siebenjährigen<br />
Kriege+, und am folgenden Tage<br />
362 - E<strong>in</strong>zeldar#e\ungen au+ der Ort+ge
Die Pfarrer - 363<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
tervere<strong>in</strong>+, aber auc am 6.7.1913 <strong>in</strong><br />
<strong>Für#enhagen</strong> die Fe#rede zum Bunde+fe#<br />
der Kriegervere<strong>in</strong>e, die mit e<strong>in</strong>em<br />
dreifac au+gebracten Hoc auf<br />
Se<strong>in</strong>e Maje#ät Kaiser Wilhelm II.<br />
au+klang. -<br />
In <strong>Für#enhagen</strong> wurde ke<strong>in</strong> Vere<strong>in</strong><br />
gegründet, worau+ man Sclüêe auf<br />
unter
364 - E<strong>in</strong>zeldar#e\ungen au+ der Ort+ge
Die Pfarrer - 365<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Johanne+<br />
Ca#eniu+<br />
1671<br />
-<br />
1677<br />
He<strong>in</strong>ric Braun+ 1677<br />
-<br />
1692<br />
Andrea+ Scimpf 6.12.<br />
1692<br />
-<br />
1712<br />
Chri#ian Eric Lüdemann<br />
Oµo Caspar<br />
Cre\er<br />
Friedric Konrad<br />
Gude<br />
Friedric Wilhelm<br />
Blo%<br />
Joh.He<strong>in</strong>r.Goµhard<br />
von E<strong>in</strong>em<br />
1713<br />
-<br />
13.3.<br />
1746<br />
1746<br />
-<br />
1753<br />
1753<br />
-<br />
1762<br />
1763<br />
-<br />
1768<br />
1768<br />
-<br />
1792<br />
*Northeim, v.hilf+weise Kircen- und<br />
Sculdiener <strong>in</strong> Luµerhausen,<br />
� e<strong>in</strong>ige Wocen vor O#ern 1676<br />
*Brunkensen oder Heyen um 1640<br />
S.v.Hermann Braun+, 5.11.1660 Uni<br />
Helm#edt<br />
� F. 30.3.1692<br />
*O#errode um 1661 S.v. Andrea+<br />
Scimpf, Uni Helm#edt 11.4.1681, vorher<br />
Rektor <strong>in</strong> Herzberg, � 7.10.1712<br />
~ Ellierode 23.10.1683 S.v.Chri#oph L.,<br />
� Fü.13.4.1746<br />
29.3.1703 Uni Helm#edt<br />
*Dörntal bei Freiberg (Sacsen) um<br />
1698, 1718 Uni Leipzig, Lehrer <strong>in</strong><br />
Münden, nP <strong>in</strong> Avend+hausen � ebd.<br />
21.6.1754<br />
*Ce\e um 1716, 1.10.1736 Uni Göµ<strong>in</strong>gen,<br />
� 12.10.1762 <strong>in</strong> F.<br />
*14.10.1731 Stade, 28.5.1758 Uni<br />
Göµ<strong>in</strong>gen, <strong>in</strong> F. Pfarrer 1763-<br />
25.10.1768<br />
� 9.3.1806 Elb<strong>in</strong>gerode<br />
* E<strong>in</strong>be% 11.8.1736 S.v.Gerhard Friedric<br />
v.E. (Arzt und Patrizier <strong>in</strong> E<strong>in</strong>be%),<br />
� 10.2.1792 <strong>in</strong> F.,<br />
Uni Göµ<strong>in</strong>gen 15.4.1755.<br />
Nackommen <strong>in</strong> F. und<br />
Umgebung.<br />
OSB Fam.Nr.184.<br />
ooE\ierode 5.6.1666 Ursula<br />
Cathar<strong>in</strong>a Kreit<br />
OSB Fam.Nr.80<br />
oo Varrel 1678 Magdalena<br />
Rosenhagen<br />
*um 1660 � 12.1.1738<br />
F.<br />
∞ Maria Hedwig Har~<br />
(*1664, � 24.4.1741), 6<br />
K<strong>in</strong>der siehe OSB<br />
Fam.Nr.984.<br />
OSB Nr.753<br />
1.oo 1713 Anna Maria<br />
Koc, *um 1685, �<br />
8.1.1732 F.<br />
Siehe OSB Familie<br />
Nr.187<br />
OSB Nr.501<br />
ooF.27.5.1755 Helena<br />
Elisabeth Juliane<br />
Mü\er *14.2.1734<br />
1.oo vor 1767 Sophie<br />
Magd. Juli. Danheim<br />
*Hameln 1747<br />
� Elb<strong>in</strong>gerode 7.3.1778<br />
i.ü. OSB Nr.47<br />
∞ E<strong>in</strong>be% 9.2.1769<br />
Dor.Magd.Ern#
366 - E<strong>in</strong>zeldar#e\ungen au+ der Ort+ge
Die Pfarrer - 367<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Friedr.Jul.Aug.<br />
Wilh. Jatho<br />
Ern# Aug.Hermann<br />
Kahle<br />
Alb.Ferd.Chri#ian<br />
Ludw. Scarfe<br />
Friedr.Wilh.Aug.<br />
Scierwater<br />
Karl Wilh.Hugo<br />
Adam<br />
Fri~ Maximilian<br />
Oµo Uhde<br />
Friedric Georg<br />
Goµlieb Freric+<br />
1888<br />
-<br />
1893<br />
1893<br />
-<br />
1896<br />
1897<br />
-<br />
1905<br />
1905<br />
-1911<br />
1911-<br />
1922<br />
1919<br />
-<br />
1930<br />
1930<br />
-<br />
1937<br />
*20.2.1860 Hilde+h., 19.4.1879 Uni<br />
Göµ<strong>in</strong>gen, Prädikant <strong>in</strong> Sto%el, nP<br />
<strong>in</strong> Hannover, 1.10.1893 dorth<strong>in</strong> verzogen<br />
13.6.1865 Ce\e, � 14.6.1943 Göµg., Uni<br />
Göµg.1.5.1886, Pa#or $o\. <strong>in</strong> Je<strong>in</strong>sen,<br />
1896 <strong>in</strong> Wu#row, 1911 Berka<br />
*29.4.1863 Bösenrode, � 9.12.1937 Hilde+heim,<br />
vP $o\., <strong>in</strong> Hannover<br />
Chri#u+kirce, 1896 <strong>in</strong> Ho\e, nP 1905<br />
<strong>in</strong> Groß-La{erde<br />
*18.2.1873 Rä~l<strong>in</strong>gen, � 21.3.1955 <strong>in</strong><br />
Ehra, nP 1911 <strong>in</strong> Groß-Flöthe, 1916 <strong>in</strong><br />
Ehra<br />
*9.11.1876 Reher, � 6.11.1937,<br />
Uni Göµ.17.4.1896, vP <strong>in</strong> Gifhorn, 1922<br />
P <strong>in</strong> Nien#edt bei O#erode<br />
* 10.10.1888 Waake, 1920 Hilf+prediger<br />
<strong>in</strong> Gra+dorf, nP <strong>in</strong> Oldendorf bei<br />
Coppenbrügge, � 8.5.1966 Hilde+heim<br />
*15.10.1903 Nortmoor, � 12.1.1982 Bad<br />
Gander+heim, 1937 Studiendirektor <strong>in</strong><br />
Göhrde, 1939 Super<strong>in</strong>tendent <strong>in</strong> Trupe-Lilienthal<br />
Verfaêer von Scri}en zur o#friesi
368 - E<strong>in</strong>zeldar#e\ungen au+ der Ort+ge
Die Pfarrer - 369<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Dieser rief sofort laut durc die Kirce:<br />
"Dat segt me% e<strong>in</strong> Scelm nac!² 478<br />
Vom langjährigen För#er Han+<br />
Jürgen Sclüter mußte Ca#eniu+ sic<br />
sogar e<strong>in</strong>en Holz- und Wilddieb
370 - E<strong>in</strong>zeldar#e\ungen au+ der Ort+ge
Die Pfarrer - 371<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
vor der Hau+tür läßt, kann sicer se<strong>in</strong>,<br />
daß jugendlicer Scaberna% e+ nact+<br />
e<strong>in</strong>em anderen Nacbarn vor die Tür<br />
#e\t, und wer unbeliebt oder Anlaß besonderen<br />
Spoµe+ i#, [ndet am näc#en<br />
Morgen bei se<strong>in</strong>em Hause auc Zeugni+<br />
noc
372 - E<strong>in</strong>zeldar#e\ungen au+ der Ort+ge
Die Pfarrer - 373<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
ge 32 erwähnt. [...] Leider haben Krieg<br />
und Um#urz besonder+ ungün#ig auc<br />
auf den Gei# der ländlicen Jugend<br />
e<strong>in</strong>gewirkt, daher Pietätlosigkeit, Unbotmäßigkeit,<br />
siµlice Laxheit, wie sie<br />
vorher <strong>in</strong> dem Maße nict vorhanden<br />
waren.²<br />
<strong>Für#enhagen</strong> haµe immer mal wieder<br />
Pfarrer, mit denen e+ Reibereien<br />
gab, aber auc Pfarrerpersönlickeiten,<br />
die men
374 - E<strong>in</strong>zeldar#e\ungen au+ der Ort+ge
Die Gründonner+tag+spende - 375<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
4. He<strong>in</strong>ric Jordan und Ferd<strong>in</strong>and<br />
Söder,<br />
5. Mei#er.² ¡<br />
Für diese zwey Thaler und zwanzig<br />
Gro
376 - E<strong>in</strong>zeldar#e\ungen au+ der Ort+ge
Die Scule - 377<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Die Scule<br />
Neben der Kirce gab e+ <strong>in</strong> <strong>Für#enhagen</strong><br />
von alter+ her e<strong>in</strong>en Sculbetrieb,<br />
der bi+ nac dem 1. Weltkrieg mit<br />
dem Kü#eramt persone\ verbunden<br />
war. Der Kü#er hieß hier Oppermann.<br />
Die Scule war e<strong>in</strong>e kirclice E<strong>in</strong>rictung,<br />
und der Pfarrer war der Vorgese~te<br />
de+ Lehrer+. Er# 1930 wurden<br />
sämtlice Kü#erp]icten vom Sculleiter<br />
<strong>in</strong> frei au+gehandeltem Vertrage<br />
übernommen. Bi+ dah<strong>in</strong> war er immer<br />
zugleic Kü#er und Organi#. Au+nahm+lo+<br />
waren die Scullehrer bzw.<br />
Kü#er von au+wärt+ zugezogen:<br />
Name Zeitraum<br />
Han+ Bewerborn bi+<br />
1636<br />
OSB<br />
Nr.<br />
39<br />
Jocim Gobrect 1636 376<br />
Jocim Jakob 1645 574<br />
Conrad Niehau+ 1655 844<br />
Chri#oph Bie#erfeld 1673 43<br />
He<strong>in</strong>ric Sci\ 1679 982<br />
Jo# Grönert496 1695 442<br />
Bruno Öltgen bi+<br />
1715<br />
862<br />
Ja$ob Sc<strong>in</strong>hüµe seit<br />
1716<br />
985<br />
496 Als Jost Gre<strong>in</strong>er ~~Münden 3.3.1667 S.v.<br />
Mart<strong>in</strong> Gre<strong>in</strong>er und Elisabeth Matthias,<br />
konf.ebd.1681 im 14.Jahr, �Fürstenhagen<br />
3.4.1696. Vgl. <strong>Klaus</strong> <strong>Kunze</strong>, Glasmacher-<br />
Sippenbuch, Familie Gre<strong>in</strong>er 1649.<br />
Joh. He<strong>in</strong>ric Lütjen 1747 754<br />
Johann Chri#oph<br />
Dro#e<br />
1769 312<br />
Gerhard He<strong>in</strong>ric<br />
Stöver<br />
Johann Seba#ian<br />
Brodtmeyer<br />
1772 112<br />
9<br />
1823 119<br />
Adolph Wäcter 1852 126<br />
7<br />
Friedric R<strong>in</strong>d]ei<<br />
Wiegmann<br />
927<br />
Ricard Sauerbrey seit<br />
1883<br />
965<br />
Innozenz Telsemeyer 1888 114<br />
6<br />
Friedric Be%er 28<br />
Chri#ian Wilhelm<br />
Augu# Prob#<br />
1898 892<br />
Fri~ von der Ohe 1908<br />
Oµo Weißleder 1909<br />
Oµo Creidt 1912<br />
Eric Brun+ 1910-14 124<br />
Wi\y Thiele 1918<br />
Oµo Augu# Friedric<br />
Lier<br />
1919 738<br />
He<strong>in</strong>ric Gobrect 1928-<br />
1961<br />
Wi\i Simoneit 1947-<br />
1949<br />
Karl <strong>Kunze</strong> 1961-<br />
1972<br />
Am 3.4.1636 erbat Matthia+ Dornwe\,<br />
Abt von Bur+felde, e<strong>in</strong>en neuen<br />
Oppermann. Der alte, Han+ Bewer-
378 - E<strong>in</strong>zeldar#e\ungen au+ der Ort+ge
Die Scule - 379<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
1656 498 , der beide+ im selben Atemzug<br />
nennt: "1) Daß die Scu\ undt die Catecißmu+lehrer<br />
bißher zimlic ]eißig<br />
gehalten worden, Der Scu\ belangendt<br />
se<strong>in</strong>dt diesen vergangenen W<strong>in</strong>ter<br />
vber 35 Knaben undt Mägdle<strong>in</strong> hiere<strong>in</strong><br />
gangen, Aber i~o kaum 7 oder 8. Den<br />
die leute können vndt wo\en sie nict<br />
von ihrer Arbeit entrahten, Undt ob Ic<br />
wo\ publice von der Can~e\ vermahnet,<br />
sie so\en K<strong>in</strong>der a\e tage de+<br />
Miµag+, wenn sie au+ dem Felde kommen<br />
und zu Hause se<strong>in</strong>, hier<strong>in</strong> gehen laêen,<br />
i# doc me<strong>in</strong> Vermahnen vergeblic.<br />
Die Cateci+mu+lehre wird auc<br />
von Jungen und Alten gar un]eißig besucet,<br />
den die Alten de+ Sontag+ über<br />
felt lau{en, ihren weltlicen Händeln<br />
und ge
380 - E<strong>in</strong>zeldar#e\ungen au+ der Ort+ge
Die Scule - 381<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
1913 vor der alten Scule: Die Lehrer Brun+ und Beiße mit Scülern<br />
Bi+ 1883 fand der Unterrict <strong>in</strong> e<strong>in</strong>em<br />
nur 2,50 m hohen Raum #aµ, der<br />
neben der Lehrerwohnung lag und heute<br />
noc bewohnt i#. 1829 klagte Lehrer<br />
Brodtmeyer darüber, die Scul#ube sei<br />
für 80 K<strong>in</strong>der zu kle<strong>in</strong>. Der Lehrer könne<br />
wegen Mangel an Raum den<br />
Screibunterrict nict gehörig erteilen,<br />
weil e+ an den Screibpulten fehle. Die<br />
Wohn#ube sei nict betäfelt, sondern<br />
habe Lehmfußboden. Im untern Sto%werk<br />
fehle e+ an neuen Fen#ern, besonder+<br />
für die dü#ere Scul#ube. Da+<br />
Ober#o%werk sei nict getünct, sondern<br />
bloß <strong>in</strong> Lehm gese~t. - Aber er# 1883<br />
baute man nördlic e<strong>in</strong> Klaêenzimmer<br />
an.<br />
Al+ 1901 da+ vormal+ Ern# Driehor#
382 - E<strong>in</strong>zeldar#e\ungen au+ der Ort+ge
Die Scule - 383<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Bau der Toileµen für die alte Scule vermutlic 1892 - l<strong>in</strong>k+ im Bild der E<strong>in</strong>gang <strong>in</strong> die Kirce 506<br />
häµen. Diese war bei solcem Erfolg<br />
bald erwirkt.<br />
Scwieriger war die Au+e<strong>in</strong>anderse~ung<br />
de+ Kauferlöse+. Al+ Beteiligte<br />
kommen drei Körper
384 - E<strong>in</strong>zeldar#e\ungen au+ der Ort+ge
Die Scule - 385<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
ren Klaêenzimmer+ <strong>in</strong> e<strong>in</strong> HJ-Heim für<br />
da+ Dorf be
386 - E<strong>in</strong>zeldar#e\ungen au+ der Ort+ge
Die Scule - 387<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
bi+ 1922 war He<strong>in</strong>ric Gobrect dann <strong>in</strong><br />
Barliêen, Krei+ Hann.-Münden tätig.<br />
Am 1. Juli 1922 wurde er nac Scarzfeld<br />
verse~t, wo er bi+ zum 30. Juni<br />
1928 se<strong>in</strong>en Dien# tat. Der 1. Juli 1928<br />
war dann der Tag se<strong>in</strong>e+ Dien#antriµ+<br />
<strong>in</strong> <strong>Für#enhagen</strong>. Hier erfü\te sic nun<br />
im wesentlicen da+ Leben de+ Lehrer+<br />
He<strong>in</strong>ric Gobrect. Da+ Beruf+leben<br />
wurde durc den Beg<strong>in</strong>n de+ zweiten<br />
Weltkriege+ unterbrocen. He<strong>in</strong>ric Gobrect<br />
wurde im Augu# 1939 wieder zu<br />
den Wa{en gerufen und 1940 wieder<br />
zum Sculdien# entlassen. Mit dem Zusammenbruc<br />
Deut
388 - E<strong>in</strong>zeldar#e\ungen au+ der Ort+ge
Pfarr- und Pfarrwitwenhau+ - 389<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Da+ Pfarrhau+<br />
Seit 515 <strong>Für#enhagen</strong> 1564 e<strong>in</strong>en eigenen<br />
Pfarrer erhalten haµe, benötigte<br />
man e<strong>in</strong> Pfarrhau+. Diese+ hat sic<br />
immer
390 - E<strong>in</strong>zeldar#e\ungen au+ der Ort+ge
Pfarr- und Pfarrwitwenhau+ - 391<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Pfarrwitwenhau+ <strong>in</strong> O{ensen zu<br />
be
392 - E<strong>in</strong>zeldar#e\ungen au+ der Ort+ge
Pfarr- und Pfarrwitwenhau+ - 393<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Da+ Pfarrwitwenhau+<br />
Um die Erhaltung de+ Pfarrwitwenhause+<br />
534 haµe de+
394 - E<strong>in</strong>zeldar#e\ungen au+ der Ort+ge
Pfarr- und Pfarrwitwenhau+ - 395<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
reicen, müßten solce die Geme<strong>in</strong>de <strong>in</strong><br />
subsidium sucen. Die Fisci Gebühren<br />
für da+ zu dem <strong>Für#enhagen</strong> Witwenhause<br />
verwi\igte Holz vertreten die<br />
Ste\e de+ Cauf-Gelde+, und müßen solce<br />
me<strong>in</strong>er Me<strong>in</strong>ung nac au+ dem Regi#er,<br />
wenn nemlic solce+ Über
396 - E<strong>in</strong>zeldar#e\ungen au+ der Ort+ge
Der Meierhof - 397<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Klo#er veräußert habe. Deêen Nackomme,<br />
Herzog Georg Wilhelm, erwiderte<br />
1654 kühl, wenn da+ Klo#er die+<br />
beweisen könne, möge e+ den Hof behalten.<br />
Dabei war er genau im Bilde, daß<br />
dem 15 Jahre zuvor gänzlic au+geplünderten<br />
und von katholi
398 - E<strong>in</strong>zeldar#e\ungen au+ der Ort+ge
Der Meierhof - 399<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Die Bebauung de+ Dorf+ um 1900:<br />
Z = angeblice frühere Zehnt
400 - E<strong>in</strong>zeldar#e\ungen au+ der Ort+ge
Der Meierhof - 401<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Da+ Hau+ Ahorna\ee 25, früher<br />
Nr.65, i# im Jahre 1800 errictet. Bei<br />
solcen Neubauten wurden braucbare<br />
Balken de+ Vorgängerbaue+ wiederverwendet.<br />
1996 ergab die dendrocronologi
402 - E<strong>in</strong>zeldar#e\ungen au+ der Ort+ge
Die Bauermei#er - 403<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Wilhelm Meyer war Bürgermei#er<br />
bi+ 1974. Nac der E<strong>in</strong>geme<strong>in</strong>dung nac<br />
U+lar war er Ort+vor#eher. - Auf<br />
Dru% der alliierten Besa~ung wurde<br />
da+ Amt de+ Bürgermei#er+ nac 1945<br />
aufgespalten <strong>in</strong> zwei Ämter: Bürgermei#er<br />
nannte sic weiter da+ politi
404 - E<strong>in</strong>zeldar#e\ungen au+ der Ort+ge
Die Berufe - 405<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
He<strong>in</strong>ric Chri#oph Fri%e 1814<br />
Chri#ian Friedric Teuteberg 1819<br />
Carl Leibe%e 1852<br />
L i $ e n t < r e i b e r : (E<strong>in</strong>nehmer)<br />
Ern# Voß 1768<br />
Ju#u+ Friedric Siebert 1813<br />
Ju#u+ F<strong>in</strong>ger � 1805<br />
M o \ e n h a u e r : Friedric Sprenger<br />
1830<br />
Johann Diedric Gobrect 1831<br />
R a d e m a c e r :<br />
Ju#u+ Friedric Freter 1793<br />
S c n e i d e r :<br />
Han+ Ba\ier 1655<br />
Matthia+ Medel ∞ 1659<br />
Mathia+ Breithaupt 1751<br />
Johann Chri#oph Jordan * 1739<br />
He<strong>in</strong>ric Ern# Breithaupt * 1807<br />
Georg He<strong>in</strong>ric Driphagen 1806<br />
Chri#ian Knüppel * 1822<br />
Johann He<strong>in</strong>ric Grote * 1740<br />
Johann Friedric Breithaupt * 1745<br />
S c u # e r :<br />
Eberhard Söder * 1689<br />
Johann Friedric Söder * 1717<br />
Jakob Merz ∞ 1735<br />
Johann Konrad Jordan 1813<br />
Chri#ian Scweiß *1819<br />
Chri#ian Vogt 1829<br />
Chri#ian Friedric Grote<br />
1830<br />
S p i e l m a n n :<br />
Chri#oph F<strong>in</strong>ger 1794<br />
Dorfmusiku+ Han+ He<strong>in</strong>ric<br />
Teuteberg �1796<br />
T a g e l ö h n e r :<br />
Christoph Gebert 1798<br />
Georg Friedric Jordan 1808<br />
Johann Chri#ian Greben#e<strong>in</strong><br />
1809<br />
Johann Chri#ian Wieneke 1813<br />
He<strong>in</strong>ric Ju#u+ Hartmann 1827<br />
Chri#oph Grote 1829<br />
Johann Chri#oph Röle%e<br />
T i < l e r :<br />
He<strong>in</strong>ric Leibe%e 1852<br />
Ferd<strong>in</strong>and Söder 1852<br />
Augu# Brede 1852<br />
Z i m m e r m a n n :<br />
Han+ Thiele 1646<br />
Sto{el Hartmann 1680<br />
Ern# Brand � 1763<br />
Georg Friedric Stöver 1811<br />
Seit dem Ende 19. Jahrhundert gab<br />
e+ dann au+ <strong>Für#enhagen</strong> so viele<br />
Ste<strong>in</strong>brucarbeiter und Waldarbeiter,<br />
daß die e<strong>in</strong>zelne Namen+nennung nict<br />
mehr lohnt. Die zunehmende Bevölkerung<br />
konnte immer weniger au+ der<br />
Landwirt
406 - E<strong>in</strong>zeldar#e\ungen au+ der Ort+ge
Straftäter - 407<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Straftäter<br />
Den "Beruf² e<strong>in</strong>e+ Diebe+ haµe <strong>in</strong><br />
<strong>Für#enhagen</strong> zwar niemand. Doc<br />
fü\en die Anfragen de+ Amte+ nac<br />
dem Leumund von Angeklagten e<strong>in</strong> Aktenpaket.<br />
E+ gab <strong>in</strong> der Miµe de+ 19.<br />
Jahrhundert+ jährlic mehrere Anfragen<br />
an da+ Pfarramt, weil immer wieder<br />
Personen de+ Dieb#ahl+ be
408 - E<strong>in</strong>zeldar#e\ungen au+ der Ort+ge
Die Hirten - 409<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Al+ Hirten s<strong>in</strong>d im 17. bi+ 19. Jahrhundert <strong>in</strong> <strong>Für#enhagen</strong> erwähnt:<br />
Scafmei#er Micel NN 1647<br />
Han+ Raulff (Rulff) *1683 ∞ 1710<br />
Kuhhirte Sto{el NN 1652<br />
Henric Büte junior * vor 1616 � 31.1.1696<br />
Peter Thiele 1693<br />
Han+ Büte 1699<br />
Diederic Löd<strong>in</strong>g 1726<br />
Jakob Büte 1741<br />
Johann Chri#oph Behren+ * 1756 � 1837<br />
He<strong>in</strong>ric Chri#oph Beren+ ∞ 1777<br />
He<strong>in</strong>ric Oel+ 1822<br />
Scwe<strong>in</strong>ehirte Han+ O#ermeyer 1641<br />
Henric N 1652<br />
Han+ Sander � 1687<br />
Han+ N 1691<br />
Han+ Chri#oph Henkel 1696<br />
Georg Viet � 1745<br />
Johann Chri#ian Fri%e 1815<br />
Johann Chri#ian Behren+ *1742 � 1790<br />
Johann Chri#ian Behren+ � 1817<br />
Han+ Jürgen Mö\er 1704<br />
Chri#oph Jordan 1748<br />
Chri#ian Philipp Scweiß ab 1795<br />
Augu# Grote * 1827<br />
Georg Fi
410 - E<strong>in</strong>zeldar#e\ungen au+ der Ort+ge
Die För#er - 411<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Die För#er<br />
Die Dorfge
412 - E<strong>in</strong>zeldar#e\ungen au+ der Ort+ge
Die För#er - 413<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Han+ Chri#oph<br />
Sclüter<br />
* 1694,<br />
� 1734<br />
Selb#mord<br />
* 4.2.1689,<br />
� 10.9.1779<br />
Diederic Ludwig<br />
Stünkel<br />
Ludwig Braun+ * 1731 Verliehausen<br />
� 17.6.1806<br />
<strong>Für#enhagen</strong><br />
Johann Friedric *3.12.1773<br />
Braun+<br />
� 17.3.1813<br />
Johann Friedric För#er hier<br />
Wilke(n) seit etwa 1808<br />
Johann Chri#oph För#er hier<br />
Dehnhard seit etwa 1814<br />
bi+ etwa 1820<br />
� 10.11.1835<br />
Friedric Ludwig<br />
Oppermann<br />
NN Weißhuhn,<br />
Unterför#er<br />
1813-14 Feldjäger,<br />
14.11.1814<br />
Unterför#er<br />
Um 1821 im<br />
Kircenbuc<br />
genannt.<br />
NN Ho{mann Wohnte er im<br />
Dorf? 577<br />
Edmund von<br />
Bertrab<br />
Georg He<strong>in</strong>ric<br />
Kape\e<br />
*Markoldendor<br />
f 18.8.1792�<br />
Fü. 19.11.1863;<br />
wohnte er<br />
hier? 578<br />
Unterför#er,<br />
seit 1847<br />
För#er579 992<br />
1139<br />
83<br />
89<br />
1313<br />
191<br />
865<br />
1290<br />
36<br />
609<br />
577 Förster Hoffmann und Charlotte Hoffmann<br />
waren Abendmahlsgäste am 4.10.1857;<br />
Pfarrarchiv Fürstenhagen.<br />
578 Se<strong>in</strong>e Frau g<strong>in</strong>g hier regelmäßig zum<br />
Abendmahl.<br />
579 Abendmahlsgast mit Frau am 3.10.1858.<br />
He<strong>in</strong>ric Fle%e,<br />
Unterför#er<br />
*Bühren<br />
1.7.1826, � <strong>in</strong><br />
Hannover<br />
NN Voge+ Am 24.1.1920<br />
Hilf+för#er<br />
Lösekrug oder vor 1931<br />
Barten<br />
Hermann Völker 1.10.1931-<br />
1.10.1961<br />
Klau+ Nielen 1.10.1961-<br />
1.12.1990<br />
Re<strong>in</strong>er Übel seit dem<br />
1.12.1990<br />
308<br />
1240<br />
F e l d g e < w o r e n e haµen die<br />
Aufgabe, zu untersucen, ob Land abgepflügt<br />
worden war. 580<br />
F e l d h ü t e r waren <strong>in</strong> <strong>Für#enhagen</strong><br />
1794 Andrea+ I+mael, ge#orben<br />
1799 "e<strong>in</strong>ige 60 Jahre alt², Chri#ian<br />
Philipp Scweiß ab 1795, 1810 Augu#<br />
Adolph Rose, gebürtig au+ Clau+thal,<br />
und 1821 Ju#u+ Reddeken+ oder Redeker,<br />
1847 He<strong>in</strong>ric Braun+. 1817 war<br />
For#aufseher und Landmeêer Friedric<br />
Ludwig Oppermann. -<br />
Da+ alte For#hau+ wurde im 19.<br />
Jahrhundert von der For#verwaltung<br />
gekau} und bi+ etwa 1970 von For#leuten<br />
bewohnt. Der le~te hier wohnende<br />
För#er Nielen zog nac Bur+felde,<br />
wo sic da+ auc für unseren Wald zu-<br />
#ändige For#hau+ be[ndet. Da+<br />
För#er-Wohnhau+ <strong>in</strong> <strong>Für#enhagen</strong>,<br />
je~t Ahornallee 16, wurde verkau} an<br />
Edmund Haase.<br />
580 Vgl. SupArch, Fürstenhagen 203 I Schreiben<br />
vom 3.9.1791.
414 - E<strong>in</strong>zeldar#e\ungen au+ der Ort+ge
Die Beeke - 415<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
wurde. Auc dem Amt U+lar
416 - E<strong>in</strong>zeldar#e\ungen au+ der Ort+ge
Die Mühle - 417<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Han+ Thiele, Mü\er <strong>in</strong> <strong>Für#enhagen</strong><br />
� 13.3.1673<br />
∞ Anna<br />
|<br />
| | |<br />
Jürgen Thiele Chri#oph Thiele Han+ Thiele<br />
1653-55 Mü\er <strong>in</strong> Bur+f. 1685-1691 Mü\er <strong>in</strong> Bur+felde 1664 Kle<strong>in</strong>kötner und Mü\er<br />
� 14.7.1655 Bur+f. � 16.8.1696 Bur+felde. <strong>in</strong> <strong>Für#enhagen</strong><br />
| | � 19.4.1685<br />
| | ∞ Maria Büthe<br />
| | |<br />
(Mädcen) (9 K<strong>in</strong>der <strong>in</strong> <strong>Für#enhagen</strong>) Jona+ Thiele<br />
~ 13.1.1653 Bur+f. 1704-38 Mü\er <strong>in</strong><br />
<strong>Für#enhagen</strong><br />
~ 28.2.1675 †14.11.1751<br />
∞ 1677 Appolonia Kreike<br />
(9 K<strong>in</strong>der, darunter:)<br />
|<br />
| | |<br />
Dorothea Margaretha Thiele Friedric Thiele Johann Cunrad Thiele<br />
~ 17.12.1710 †1778 ∞ 1733 Mü\er <strong>in</strong> Für#enh. Glasurmü\er <strong>in</strong> Neuhau+<br />
Henr.Andr.Scmieduth *1713 � 20.3.1743 für die Porze\anmanufaktur<br />
seit 1759 Mü\er <strong>in</strong> Bur+felde ∞ 1738 A.Cath.Scä{er ~ 29.9.1717 <strong>Für#enhagen</strong><br />
| |<br />
He<strong>in</strong>ric Thiele Gerhard Thiele<br />
~4.1.1740 Für#. †1796 *1752, 1759 Mühlenjunge,<br />
∞ 1774 M.El.Bürmann 1778 Klo#ermü\er <strong>in</strong><br />
Bur+felde<br />
†19.3.1810 Bur+felde ∞ 1779 Cath.Marg.Re<strong>in</strong>e%e<br />
| |<br />
Zacaria+ Thiele He<strong>in</strong>r. Chph.Lud. Thiele<br />
Mü\er <strong>in</strong> <strong>Für#enhagen</strong> Klo#ermü\er <strong>in</strong> Bur+felde<br />
* 1779 � 1840 seit 1819 Bacmü\er <strong>in</strong><br />
<strong>Für#enhagen</strong><br />
∞ 1805 Dor.Luise Braun+ *31.10.1781 Bur+felde,<br />
� 13.5.1839 <strong>Für#enhagen</strong><br />
∞ 1815 Carol<strong>in</strong>e Zierenberg<br />
|<br />
| | |<br />
Ludwig Thiele Chri#.Magd.Thiele He<strong>in</strong>ric Thiele<br />
Holzhauer und Zimmermann *1.12.1817 Bur+f. Zimmermann <strong>in</strong> Für#.<br />
* 25.12.1815 Bur+felde � 1894 ∞ 1842 *3.1.1826, � 29.9.1884<br />
� 16.8.1892 <strong>Für#enhagen</strong> He<strong>in</strong>ric Stange ∞ 1854 Dor.Greben#e<strong>in</strong><br />
∞ 1844 M.Elis.Ros<strong>in</strong>e Siebert
418 - E<strong>in</strong>zeldar#e\ungen au+ der Ort+ge
Die Mühle - 419<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
ren habe er die Mühle gekau} und sic<br />
durc Reparaturko#en #ark ver
420 - E<strong>in</strong>zeldar#e\ungen au+ der Ort+ge
Die Scmiede - 421<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Die Scmiede<br />
In <strong>Für#enhagen</strong> hat e+ immer e<strong>in</strong>e Scmiede gegeben. 1637 zahlte die Kirce dem<br />
Scmiede Lohn "für den Glo%en Joc und den Knüppel größer zu macen.² Wie bei<br />
der Mühle und der Ga#wirt
422 - E<strong>in</strong>zeldar#e\ungen au+ der Ort+ge
Die Scmiede - 423<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Die Scmiede <strong>in</strong> <strong>Für#enhagen</strong><br />
£In Klammern die Familiennummern nac dem Ort+sippenbuc.<br />
Die Pfeile #e\en <strong>in</strong>+besondere die Besi~folge dar.¡<br />
Joh.Chri#ian Braun+<br />
1752-1817 £86¡<br />
�<br />
|<br />
| |<br />
Georg Braun+ He<strong>in</strong>ric Braun+<br />
Scmied A%ermann<br />
1792-1850 £91¡ 1795-1859 £92¡<br />
|<br />
� |<br />
| |<br />
| |<br />
He<strong>in</strong>ric Braun+ Wilhelm Braun+ He<strong>in</strong>ric Braun+<br />
1819-1875 £97¡ 1830-1890 £95¡ A%ermann<br />
1833-1866 £96¡<br />
� |<br />
|<br />
He<strong>in</strong>ric Braun+<br />
Wilhelm Scmidt A%ermann<br />
Scmied 1838-1899 £1009¡ 1859-1940 £99¡<br />
| ∞ 1881<br />
Georg Blumenberg | Carol<strong>in</strong>e Blumenberg<br />
1858-1937 £49¡ ∞ |<br />
Augu#e Scmidt<br />
|<br />
�<br />
Ern# Blumenberg<br />
1886-1963 £50¡<br />
∞ Emma Gronemann<br />
1884-1923<br />
�<br />
Elfriede Blumenberg<br />
1915-1995<br />
∞ 1935 Wilhelm Gronemann<br />
1913-1980 £446¡<br />
�<br />
Friedhelm Gronemann<br />
∞ 1940 Anneliese Kerl
424 - E<strong>in</strong>zeldar#e\ungen au+ der Ort+ge
Die Scmiede - 425<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
D i e B e s i ~ f o l g e s e i t 1 8 9 0 w a r :<br />
Wilhelm Scmidt Scmied * 5.7.1838 Eberhausen 609 ,<br />
OSB Fam.Nr.1009, � 13.1.1899<br />
∞ 7.8.1864 Dor. Ju#. Albert<strong>in</strong>e Meier 610<br />
Georg Blumenberg Scmied Scwiegersohn von Wilhelm Scmidt<br />
OSB Fam.Nr.49, * 1.10.1858 O{ensen,<br />
∞ 21.6.1885 Augu#e Scmidt 611<br />
Ern# Blumenberg Scmied Sohn von Georg Blumenberg OSB<br />
Fam.Nr.50, * 25.4.1886, � 12.6.19631.<br />
∞ 7.6.1914 Emma Gronemann 612<br />
Wilhelm Gronemann Scmied Scwiegersohn von Ern#<br />
Blumenberg OSB Fam.Nr.446<br />
*6.5.1913 Oedel+heim, � 2.2.1980<br />
∞ 28.4.1935 Elfriede Blumenberg 613<br />
Friedhelm Gronemann Scmied et$. Sohn von Wilhelm Gronemann<br />
* 25.1.1940, ∞ 28.6.1961 Anneliese Kerl<br />
609 He<strong>in</strong>rich Wilhelm Adolph Schmidt, *5.7.1838, Sohn von Friedrich Schmidt und Charlotte Busch<br />
<strong>in</strong> Eberhausen.<br />
610 Dorothea Just<strong>in</strong>e Albert<strong>in</strong>e Meier, *1.9.1845, �4.9.1912, Tochter von Justus Meier OSB<br />
Fam.Nr.816.<br />
611 Auguste Schmidt, *2.5.1866, � 30.8.1932, Tochter von Wilhelm Schmidt OSB Fam.Nr.1009.<br />
612 Emma Gronemann, *31.1.1884 Oedelsheim, � 5.5.1923.<br />
613 Elfriede Blumenberg, *17.7.1915, Tochter 1. Ehe von Ernst Blumenberg Fam.Nr.50, �21.9.1995.
426 - E<strong>in</strong>zeldar#e\ungen au+ der Ort+ge
Die Ga#wirt
428 - E<strong>in</strong>zeldar#e\ungen au+ der Ort+ge
Die Ga#wirt
430 - E<strong>in</strong>zeldar#e\ungen au+ der Ort+ge
Die Soldaten - 431<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
genau nacwei+bar i# 625 : Mit Mann<br />
und Roß und Wagen rü%te die Truppe<br />
an, und jeder Hau+eigentümer, auc e<strong>in</strong><br />
armer Kle<strong>in</strong>kötner, nahm e<strong>in</strong>en Reiter<br />
neb# Pferd bei sic auf. E<strong>in</strong> Zimmer,<br />
die sogenannte Reuter-Kammer, erhielt<br />
er al+ Quartier, ferner Hau+mann+ko#,<br />
Bier und für se<strong>in</strong> Pferd Fuµer. Viele<br />
Soldaten bracten Frau und K<strong>in</strong>der<br />
mit und notwendigerweise da+ nötige<br />
Gerät e<strong>in</strong>e+ be
434 - E<strong>in</strong>zeldar#e\ungen au+ der Ort+ge
Die Soldaten - 435<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
durcbrocen, sie zer#reut und <strong>in</strong> die<br />
Donau getrieben. 631<br />
Dabei waren die Dragoner nur<br />
leict bewa{nete, beriµene Infanterie,<br />
denen die Pferde nict zum Reiterkampf<br />
mitgegeben waren, sondern nur der<br />
436 - E<strong>in</strong>zeldar#e\ungen au+ der Ort+ge
Die Soldaten - 437<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Die Für#enhägener Teilnehmer am Kriege 1793<br />
Chri#ian Friedric F<strong>in</strong>ger, * 1765, 1. Regiment, Leibkompanie, � Ree+, 8.10.1794,<br />
Johann Ju#u+ Grote, * 1774, 1. Regiment, Leibkompanie., � Ree+, 17.12.1794,<br />
He<strong>in</strong>ric Chri#ph Greben#e<strong>in</strong>, * 1755, verheiratet, haµe e<strong>in</strong>e 5 jährige Tocter, die 7<br />
Monate nac se<strong>in</strong>em Tod ebenfa\+ #arb, Pa%knect, 1. Regiment, Leibkompanie,<br />
� Dui+burg 27.2.1795,<br />
Ju#u+ E%hard, 20 Jahr, � Leiden 26.12.1794,<br />
Johann Friedric Büte, * 1765, verheiratet, haµe e<strong>in</strong>e 1 jährige Tocter, Leibkompanie,<br />
� Borkeloh 4.2.1795,<br />
He<strong>in</strong>ric Chri#oph F<strong>in</strong>ger, * 1771, 1. Regiment, Kompanie von Lenthe,<br />
� Haxbergen 21.1.1795 643<br />
Die Hannoveraner haµen mit dem<br />
engli
438 - E<strong>in</strong>zeldar#e\ungen au+ der Ort+ge
Die Soldaten - 439<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
wurde. Der König von Hannover
440 - E<strong>in</strong>zeldar#e\ungen au+ der Ort+ge
Die Soldaten - 441<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Ern# B r a u n + �<br />
5.2.1917 Feldlazareµ<br />
<strong>in</strong> der Dobrud
442 - E<strong>in</strong>zeldar#e\ungen au+ der Ort+ge
Die Soldaten - 443<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Georg B r a u n + *10.9.1900, � Januar<br />
1945 <strong>in</strong> Rußland, Krieg+gefangenenlager<br />
Witeb+k, Obergefreiter,<br />
verheiratet, zwei K<strong>in</strong>der.<br />
� Am 17.April 1942 erhielten<br />
wir die unfaßbare Nachricht, daß<br />
me<strong>in</strong> über alles geliebter Mann, der<br />
Vater me<strong>in</strong>es drei Tage alten Töchterchens,<br />
unser lieber, unvergeßlicher<br />
Sohn, me<strong>in</strong> e<strong>in</strong>ziger guter<br />
Bruder, Schwiegersohn, Schwager,<br />
Neffe und Onkel, der<br />
Lehrer<br />
Willi Brauns<br />
Soldat <strong>in</strong> e<strong>in</strong>em Grenadier-<br />
Regiment<br />
am 20. März 1942 bei e<strong>in</strong>em<br />
Sturmangriff <strong>in</strong> treuester Pflichterfüllung<br />
für Deutschlands Zukunft<br />
im Alter von 22 Jahren den<br />
Heldentod starb.<br />
In tiefer, stiller Trauer:<br />
Emilie Brauns geb. Flacht<br />
und Töchterchen<br />
Wilh. Brauns und Frau<br />
Emilie geb.Leßner, Eltern<br />
He<strong>in</strong>i Brauns, Bruder<br />
He<strong>in</strong>r.Flacht, Schwiegervater<br />
und alle Anverwandten<br />
Fürstenhagen, Wieliczka u.<br />
Krakau, den 21. April 1942.<br />
Ruhe sanft <strong>in</strong> fremder Erde!<br />
2. Weltkrieg 1939-45<br />
Wi\i B r a u n + * 21.2.1920, �<br />
20.3.1942, Grenadier, gefa\en beim<br />
Angri{ auf da+ Dorf Ljadnoje<br />
durc Bru#
444 - E<strong>in</strong>zeldar#e\ungen au+ der Ort+ge
Die Soldaten - 445<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
An die beiden Brüder Voß, e<strong>in</strong>zige<br />
K<strong>in</strong>der von He<strong>in</strong>ric Voß, er<strong>in</strong>nerte e<strong>in</strong><br />
vom Vater erricteter, e<strong>in</strong>en Meter hoher<br />
F<strong>in</strong>dl<strong>in</strong>g al+ Gedenk#e<strong>in</strong> mit<br />
In
446 - E<strong>in</strong>zeldar#e\ungen au+ der Ort+ge
Die Soldaten - 447<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
genu~t658 Eric Brun+ al+<br />
Dor]ehrer sah die<br />
ihn umgebende Natur<br />
mit wacer Aufmerksamkeit<br />
und<br />
448 - E<strong>in</strong>zeldar#e\ungen au+ der Ort+ge
Die Soldaten - 449<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Gabel
450 - E<strong>in</strong>zeldar#e\ungen au+ der Ort+ge
Der Gesangvere<strong>in</strong> Liedertafel, von Johanne+ Kü\ig - 451<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
#and au+ dem Dirigenten, der <strong>in</strong> Person<br />
de+ jeweiligen Ort+lehrer+ die unbe-<br />
#riµene Autorität und Führung+persönlickeit<br />
war, und dem Präsidenten,<br />
heute 1.Vorsi~ender, mit dem Kaêierer.<br />
Dieser kaêierte zunäc# von jedem<br />
neu e<strong>in</strong>tretenden Sange+bruder e<strong>in</strong><br />
E<strong>in</strong>triµ+geld, da+ <strong>in</strong> den er#en Jahren<br />
den ungewöhnlic hohen Betrag von 5<br />
Mark au+macte. Damal+ betrug der<br />
Stundenlohn etwa 15 Pfennig. E<strong>in</strong><br />
Pfund R<strong>in</strong>d]ei< ko#ete etwa 80 Pfennig.<br />
Die Sange+brüder haµen überdie+<br />
e<strong>in</strong>en Monat+beitrag von 10 Pfennigen<br />
zu zahlen. Darüber h<strong>in</strong>au+ gab e+ a\e<br />
möglicen Strafgelder für Zuspätkommen,<br />
Fehlen oder
452 - E<strong>in</strong>zeldar#e\ungen au+ der Ort+ge
Der Gesangvere<strong>in</strong> Liedertafel, von Johanne+ Kü\ig - 453<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Da+ zum Sängerfe# im Mai 1949 aufge#e\te Fe#zelt<br />
te se<strong>in</strong>e ganze Überredung+kun# aufbieten,<br />
un ihn al+ Dirigenten gew<strong>in</strong>nen zu<br />
können. Da+ Mädcen mit den blauen Augen<br />
und E+
454 - E<strong>in</strong>zeldar#e\ungen au+ der Ort+ge
Der Gesangvere<strong>in</strong> Liedertafel, von Johanne+ Kü\ig - 455<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
guter Er<strong>in</strong>nerung s<strong>in</strong>d <strong>in</strong> der le~ten<br />
Zeit auc die Bunde+sängerfe# <strong>in</strong><br />
Arenborn 1970 und Bo{zen 1975 oder<br />
die Sängerfe#e 1971 <strong>in</strong> O{ensen und<br />
Scon<strong>in</strong>gen, mit denen Chorleiter Karl<br />
<strong>Kunze</strong> sic verab
456 - E<strong>in</strong>zeldar#e\ungen au+ der Ort+ge
Die Freiwi\ige Feuerwehr, von Oµo Lier - 457<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
der junge Vere<strong>in</strong> durczumacen hat,<br />
wurde sie dank dem fe#en und treuen<br />
Zusammenhalt der "23² zu der #aµlicen<br />
Wehr von heute. Diese 23 Stamm-<br />
Mann
458 - E<strong>in</strong>zeldar#e\ungen au+ der Ort+ge
Die Freiwi\ige Feuerwehr, von Oµo Lier - 459<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
glied
460 - E<strong>in</strong>zeldar#e\ungen au+ der Ort+ge
Die Freiwi\ige Feuerwehr, von Oµo Lier - 461<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
e<strong>in</strong>gese~t. Am 01.03.1980 wurde Rolf<br />
Ni%el e<strong>in</strong>#immig zum Jugendwart gewählt.<br />
Bei der Generalversammlung am<br />
01.03.1980 mußte durc plö~licen Tod<br />
unsere+ Ort+brandmei#er+ Wilhelm<br />
Gronemann e<strong>in</strong> neuer<br />
Ort+brandmei#er gewählt werden. Um<br />
e<strong>in</strong>e e<strong>in</strong>heitlice Amt+dauer zu erreicen,<br />
wurde da+ gesamte Kommando neu gewählt,<br />
darunter Helmut Glasewald al+<br />
Ort+brandmei#er Dieter Lo~e al+<br />
Ste\vertreter. Am 22.09.1984 führte<br />
die Jugendfeuerwehr <strong>in</strong> <strong>Für#enhagen</strong><br />
e<strong>in</strong> Seifenki#enrennen durc. Da+<br />
Rennen, da+ zur Werbung für die Jugendfeuerwehr<br />
dienen so\te, fand bei<br />
Die alte Feuerspri~e<br />
den act teilnehmenden Jugendwehren<br />
und bei den Besucern sehr großen Anklang.<br />
Am 15. und 16. Juni 1985 feierte<br />
die Wehr ihr 90-jährige+ Be#ehen. Da+<br />
Fe# wurde <strong>in</strong> kle<strong>in</strong>em Rahmen begangen.<br />
E+ war aber sehr erfolgreic und<br />
gelungen.<br />
Bei den Jahre+hauptversammlungen<br />
am 25.1.1986 und 1992 wurde jeweil+<br />
da+ gesamte Kommando neu gewählt.<br />
Helmut Glasewald blieb Ort+brandmei#er,<br />
se<strong>in</strong> Ste\vertreter Dieter Lo~e.<br />
In der Generalversammlung am<br />
4.2.1995 mußte Walter Braun+ sen.<br />
nac fa# 25jähriger Kommandotätigkeit<br />
au+ Alter+gründen au+
462 - E<strong>in</strong>zeldar#e\ungen au+ der Ort+ge
Die Freiwi\ige Feuerwehr, von Oµo Lier - 463<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
der Antwort: "Ic mußte me<strong>in</strong>er Frau<br />
er# die Eier unterlegen!² -<br />
Verdu~te Gesicter se<strong>in</strong>er Kameraden,<br />
die
464 - E<strong>in</strong>zeldar#e\ungen au+ der Ort+ge
Der Turn- und Sportvere<strong>in</strong> - 465<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Der Turn- und Sportvere<strong>in</strong><br />
+ war am 15.7.1906, al+ junge<br />
Männer au+ <strong>Für#enhagen</strong> e<strong>in</strong>en<br />
Junggese\envere<strong>in</strong> gründeten.<br />
Au+ ihm g<strong>in</strong>g am<br />
15.1.1911 der Männerturnvere<strong>in</strong><br />
<strong>Für#enhagen</strong> hervor. Er-<br />
#er Vorsi~ender war Karl Wiene%e<br />
und Turnwart der Lehrer He<strong>in</strong>ric<br />
Brun+. Die Mitgliederzahl #ieg von 35<br />
bi+ 1920 ra< auf 72 an. E<strong>in</strong>e E<strong>in</strong>- und<br />
Au+gabenrecnung liegt für 1912 vor.<br />
Am Jahre+ende haµe der Vere<strong>in</strong> 44<br />
namentlic genannte Mitglieder. Da+<br />
Vermögen betrug 96 Reic+mark.<br />
Durc glü%lice Zufä\e blieb e<strong>in</strong>e Photographie<br />
der Turner erhalten. Unter<br />
dem Bildni+ de+ Turnvater+ Jahn posieren<br />
neben anderen Turnern die <strong>in</strong><br />
diesem Buc vielfac erwähnten He<strong>in</strong>ric<br />
Voß und Lehrer Eric Brun+, dieser<br />
kurz bevor er im Weltkrieg fiel.<br />
Geturnt wurde auf dem Saal der<br />
Ga#wirt
466 - E<strong>in</strong>zeldar#e\ungen au+ der Ort+ge
Der Turn- und Sportvere<strong>in</strong> - 467<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Die Für#enhägener turnten die+mal<br />
noc unter der Devise: Gew<strong>in</strong>nen i#<br />
unwictig, Dabeise<strong>in</strong> i# a\e+. - "Wohl<br />
noc nie hat da+ <strong>in</strong> e<strong>in</strong>em romanti
468 - E<strong>in</strong>zeldar#e\ungen au+ der Ort+ge
Der Turn- und Sportvere<strong>in</strong> - 469<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
durc meldeten sic neu al+ aktive Mitglieder<br />
drei Männer, vier Jugendlice<br />
und dreizehn Scüler. Der Turnbetrieb<br />
begann wieder im Mai 1935. Zu P[ng-<br />
#en 1936 feierte der Vere<strong>in</strong> gebührend<br />
se<strong>in</strong> 25jährige+ Jubiläum. Am 13. Juni<br />
1937 be
470 - E<strong>in</strong>zeldar#e\ungen au+ der Ort+ge
Die Sahlbacmusikanten - 471<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Sculungen erzielten sie erheblice<br />
Fort
472 - E<strong>in</strong>zeldar#e\ungen au+ der Ort+ge
Der Motorsport$lub, von Ra<strong>in</strong>er T
474 - E<strong>in</strong>zeldar#e\ungen au+ der Ort+ge
Der Motorsport$lub, von Ra<strong>in</strong>er T
476 - E<strong>in</strong>zeldar#e\ungen au+ der Ort+ge
Heimatvere<strong>in</strong> und Thielebacweg - 477<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
darauf, den Weg al+ ö{entlicen e<strong>in</strong>tragen<br />
zu laêen und etwa kün}ig Ansprüce<br />
auf e<strong>in</strong>en Au+bau zu #e\en.<br />
Der Regierung+präsident <strong>in</strong> Hilde+heim<br />
genehmigte die Vere<strong>in</strong>barung. 671<br />
So wurde der Weg nict <strong>in</strong> da+ behördlice<br />
Straßenverzeicni+ aufgenommen<br />
und später nict geteert. Er hat<br />
nur den Statu+ e<strong>in</strong>e+ For#wege+. Da+<br />
Rect der Geme<strong>in</strong>de <strong>Für#enhagen</strong> i#<br />
darum e<strong>in</strong> private+ Rect. Bi+ 1961<br />
nahm sie e+ ungeh<strong>in</strong>dert <strong>in</strong> Anspruc.<br />
Dann sperrte der Klo#erfor#fi+ku+ al+<br />
neuer Eigentümer den Weg, angeblic<br />
wegen der Benu~ung durc Auto+.<br />
Nacdem <strong>Für#enhagen</strong> geltend macte,<br />
der Weg sei ö{entlic, macte der Landkrei+<br />
Northeim die Sperrung zunäc#<br />
wieder rü%gängig. Nac längerem Verhandeln<br />
e<strong>in</strong>igte man sic auf e<strong>in</strong>e a\geme<strong>in</strong>e<br />
Sperrung mit Zusa~: "Frei für<br />
For#- und Holzwirt
478 - E<strong>in</strong>zeldar#e\ungen au+ der Ort+ge
Heimatvere<strong>in</strong> und Thielebacweg - 479<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Leben+, au+ dem da+ Leben qui\t.<br />
O#erfeuer: Erwacen der Natur und<br />
S<strong>in</strong>nbild de+ Leben+.<br />
M a i b a u m i# bei un+ der Tag<br />
der Arbeiter. Die K<strong>in</strong>der Sa%hüpfen.<br />
P f i n g # e n 5.-6.Juni: Strohmänner<br />
den Mädcen+, die ke<strong>in</strong>en<br />
Freund abbekommen haben; Sägespäne<br />
denen, die e<strong>in</strong>en Freund haben, den die<br />
Eltern nict gern wün
480 - E<strong>in</strong>zeldar#e\ungen au+ der Ort+ge
Die Wahlergebniêe - 481<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
21.1.19 8.6.20 4.5.24 20.5.28 14.9.30 31.7.32 6.11.32 13.3.33<br />
KPD 1 2 2 4<br />
USPD 26 1 1<br />
SPD 66 35 30 33 26 26 20 20<br />
DDP 676 25 5 2 5<br />
Landvolk 1 19<br />
Wirtsch. 2<br />
CNBL 77<br />
DHP 677 58 61 101 14 7 2<br />
DSP 1 2 2<br />
CSV 678 1<br />
DVP 2 28 4 679 5 6<br />
DNVP 680 6 8 4 4<br />
S-W-R 681 3<br />
NSdAP 1 2 100 172 174 194<br />
Wie <strong>in</strong> den früheren Jahren haµe<br />
<strong>Für#enhagen</strong> am 22.1.1912 mit 49:13<br />
tendenzie\ "rect+² gewählt, wenn der<br />
Begri{ für jene Zeit zuläîig i#. Da+<br />
zeigen für die le~tgenannte Sticwahl<br />
die Vergleic+zahlen für die Stadt<br />
U+lar (240:253), Bodenfelde (138:190),<br />
O{ensen (43:34), Verliehausen (46:34),<br />
Scon<strong>in</strong>gen (58:111) oder Sclarpe<br />
(40:103). Wie <strong>Für#enhagen</strong> "rect+²,<br />
oder für die damalige Zeit prägnanter:<br />
676 Deutsche Demokratische Partei DDP.<br />
677 Deutsch-Hannoversche Partei (Welfen).<br />
678 Christlich-Soziale Volksgeme<strong>in</strong>schaft CSV<br />
679 1924: Völkisch-Sozialer Block (Ludendorff),<br />
sonst Deutsche Volkspartei DVP.<br />
680 Deutschnationale Volkspartei DNVP<br />
681 Schwarz-Weiß-Rot.<br />
national-konservativ, wählte
482 - E<strong>in</strong>zeldar#e\ungen au+ der Ort+ge
Die Bevölkerung+entwi%lung - 483<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Die Bevölkerung+entwi%lung<br />
Die Bevölkerung+zahl de+ 16. und<br />
der er#en Häl}e de+ 17. Jahrhundert+<br />
kann nur ge
484 - E<strong>in</strong>zeldar#e\ungen au+ der Ort+ge
Die Bevölkerung+entwi%lung - 485<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
25<br />
20<br />
15<br />
10<br />
5<br />
0<br />
25<br />
20<br />
15<br />
10<br />
5<br />
0<br />
18 34 36 38 4<br />
32<br />
0<br />
19<br />
01<br />
19<br />
04<br />
19<br />
07<br />
Geborene und Ge#orbene <strong>in</strong> <strong>Für#enhagen</strong> pro Jahr 1832-<br />
1900 nac den Kircenbücern<br />
Geborene und Ge#orbene <strong>in</strong> <strong>Für#enhagen</strong> pro Jahr<br />
1901-1970 nac den Stande+regi#ern<br />
19<br />
10<br />
42 44 46 48 18 52 54 56 58 6<br />
50<br />
0<br />
19<br />
13<br />
19<br />
16<br />
19<br />
19<br />
19<br />
22<br />
19<br />
25<br />
19<br />
28<br />
19<br />
31<br />
62 64 66 68 70 72 74 76 78 80 82 84 86 88 9<br />
0<br />
19<br />
34<br />
19<br />
37<br />
19<br />
40<br />
19<br />
43<br />
19<br />
46<br />
19<br />
49<br />
19<br />
52<br />
19<br />
55<br />
19<br />
58<br />
19<br />
61<br />
Geburten<br />
Tode<br />
92 94 96 98 19<br />
0<br />
0<br />
Geburten<br />
Tode<br />
19<br />
64<br />
19<br />
67<br />
19<br />
70
486 - E<strong>in</strong>zeldar#e\ungen au+ der Ort+ge
Die Dorfbevölkerung - 487<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
%<br />
100<br />
90<br />
80<br />
70<br />
60<br />
50<br />
40<br />
30<br />
20<br />
10<br />
0<br />
Zwi
488 - E<strong>in</strong>zeldar#e\ungen au+ der Ort+ge
Die Dorfbevölkerung - 489<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
K<strong>in</strong>der#erblickeit bi+ zum 5.Leben+jahr im Vergleic<br />
1700-1750<br />
1751-1800<br />
1800-1850<br />
ab 1850<br />
%<br />
45<br />
40<br />
35<br />
30<br />
25<br />
20<br />
15<br />
10<br />
5<br />
0<br />
Fürstenhagen Öschelbronn<br />
2 ostfriesische<br />
Dörfer<br />
4 Waldecker<br />
Dörfer<br />
Die Sterblickeit+zahlen für<br />
<strong>Für#enhagen</strong> halten sic im Rahmen<br />
deêen, wa+ anderen Untersucungen zufolge<br />
für e<strong>in</strong> Dorf zwi
490 - E<strong>in</strong>zeldar#e\ungen au+ der Ort+ge
Die Dorfbevölkerung - 491<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
nannt werden. Da+ s<strong>in</strong>d 15 von damal+<br />
47 hier wohnenden Familien. 690 Entsprecende+<br />
ließe sic von jedem e<strong>in</strong>zelnen<br />
der heutigen E<strong>in</strong>wohner nacweisen.<br />
Wenn man sogar weitere 50 oder<br />
100 Jahre zurü%geht, #eigt der Prozentsa~<br />
derer noc e<strong>in</strong>mal
492 - E<strong>in</strong>zeldar#e\ungen au+ der Ort+ge
Die Au+wanderer - 493<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Die Au+wanderer<br />
Der Geburtenüber
494 - E<strong>in</strong>zeldar#e\ungen au+ der Ort+ge
Die Au+wanderer - 495<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Friedric Fi
Scri}tum+verzeicni+ - 497<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Scri}tum+verzeicni+<br />
B u r c a r d, Max, Die Bevölkerung de+ Für#entum+ Calenberg-Gött<strong>in</strong>gen gegen<br />
Ende de+ 16. Jahrhundert+, Leipzig 1935.<br />
v o n C a m p e, Barbara, Arenborn #e\t sic vor, Die Chronik e<strong>in</strong>e+ Orte+, 1985.<br />
K ü h l h o r n, Erhard, Ort+- und Wü#ung+namen <strong>in</strong> Südniedersacsen, Northeim<br />
1964.<br />
derselbe: Die miµelalterlicen Wü#ungen <strong>in</strong> Südniedersacsen, Bielefeld<br />
1996.<br />
J e n ê e n, Monika, Dör]ice+ Hirten- und Hütewesen <strong>in</strong> den deut
498 - Namen+regi#er<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Namen+verzeicni+<br />
Für die Zeit ohne fe#e orthographi
Regi#er - 499<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Berkhausen, Anna Eleonora von<br />
360<br />
Bertrab, Edmund von 398, 413<br />
Beskow, Oskar 318<br />
Bethmann-Hollweg 275<br />
Beug, Hans-Jürgen 34<br />
Beun, Tönnies 50<br />
Beute, Tönnies 50<br />
Bewerborn, Hans 100, 377, 378<br />
Bewerborn, Hans, Witwe 102<br />
Bewerborn, Ilse 105, 106, 111<br />
Bierhenrich 99<br />
Biermann, Henrich 98, 100<br />
Biermann, Ludolph 171<br />
Biesterfeld, Christoph 111, 136,<br />
139, 368, 377, 378<br />
Bill<strong>in</strong>gk, Hans 89, 97<br />
Bleyert, Andreas 155<br />
Block, Friedrich Wilhelm 361,<br />
365<br />
Block, Johann Friedrich 176,<br />
361<br />
Block, Wilhelm 391<br />
Blume, Anton 172<br />
Blumenberg, B. 244<br />
Blumenberg, Carol<strong>in</strong>e 244, 423<br />
Blumenberg, Elfriede 423, 425<br />
Blumenberg, Ernst 281, 324,<br />
423, 425<br />
Blumenberg, Georg 214, 230,<br />
235, 244, 423, 425, 456<br />
Blumenberg, Karl 421<br />
Bobertus, He<strong>in</strong>rich 357, 364<br />
Bockenem 359<br />
Bode, Maria Magdalena 181<br />
Bode, Proviantverwalter<strong>in</strong> 176<br />
Bode, Valent<strong>in</strong> 156, 176<br />
Bodeker, Melchior 53, 81, 97,<br />
115<br />
Bodenfelde, Curd von 50, 52,<br />
53, 66, 70, 80<br />
Bödenfelde, Margaretha 491<br />
Bödenfelde, Tönnies 98<br />
Bodenfelder, Jurgen 53<br />
Bod<strong>in</strong>, Jean 153<br />
Bohrs 262<br />
Bohten, Tewes 41<br />
Böllen, Maria 251<br />
Bonaparte, Jerome 196, 362,<br />
366<br />
Borg, Ricus von der 149<br />
Bork, Hans-Rudolf 34<br />
Borkhage, aus Heisebeck 45<br />
Born, Mart<strong>in</strong> 34<br />
Bothmer, F.I. von, Oberst 434<br />
Böttcher, He<strong>in</strong>rich Ludwig 161,<br />
366, 372, 375, 393<br />
Brand, Anna Cathar<strong>in</strong>a 175<br />
Brand, Ernst 174, 405<br />
Brand, Hans Jürgen 159, 160<br />
Brand, Johann 155, 416<br />
Brand, Lothar 455<br />
Brandes, Ernst 155<br />
Brandfaß, Margaretha 421<br />
Brandt, Anna Catr<strong>in</strong>a 148<br />
Brandt, Anna Orthia 148<br />
B r a n d t , H a n s 148<br />
Brandt, Ilsa Catr<strong>in</strong>a 148<br />
Brandt, Jonas 148<br />
Braukmann, L. 246<br />
Braun, Hans 80<br />
Brauns 359<br />
Brauns, Ackermann 244<br />
Brauns, Adolf 272, 433<br />
Brauns, August 211, 440<br />
Brauns, Carol<strong>in</strong>e 495<br />
Brauns, Caspar 359<br />
Brauns, Christian 171, 434<br />
Brauns, Christian Friedrich 422<br />
Brauns, Christoph 155, 402<br />
Brauns, Dorothea Luise 417<br />
Brauns, Emilie 443<br />
Brauns, Ernst 441, 472, 474<br />
Brauns, Feldhüter 413<br />
Brauns, Friedrich 171, 186, 188,<br />
214, 281, 324, 433, 434, 458,<br />
462, 468, 469, 495<br />
Brauns, Georg 185, 187, 324,<br />
423, 424, 443<br />
Brauns, H. 232, 259, 459<br />
Brauns, Hans Christoph 359<br />
Brauns, He<strong>in</strong>i 443<br />
Brauns, He<strong>in</strong>rich 151, 188, 206,<br />
214, 221, 230, 235, 254, 365,<br />
402, 411, 422, 423, 424, 441,<br />
456, 457, 459, 460, 491<br />
Brauns, He<strong>in</strong>rich Christoph 422<br />
Brauns, Henrich 491<br />
Brauns, Hermann 359, 365<br />
Brauns, Johann Christian 422<br />
Brauns, Johann Friedrich 412,<br />
413<br />
Brauns, Johann Friedrich<br />
He<strong>in</strong>rich 195, 413<br />
Brauns, Johann He<strong>in</strong>rich 155,<br />
165, 171, 174, 422<br />
Brauns, Johann Ludwig 171<br />
Brauns, Ludwig 174, 412, 413<br />
Brauns, Maria Luise 194<br />
Brauns, Marie Sophie August<strong>in</strong>e<br />
422<br />
Brauns, Schmied 172, 222<br />
Brauns, Walter 461<br />
Brauns, Wilhelm 324, 421, 422,<br />
423, 424, 443<br />
Brauns, Willi 443<br />
Brauns, Witwe 221<br />
Breckerbohm, H. 245<br />
Brecksten, Berend 98<br />
Brede, August 405<br />
Brede, Christ<strong>in</strong>e 422<br />
Brede, Friedrich 222, 246<br />
Brede, Friedrich Christoph 422<br />
Bredt, H., Landrat 219<br />
Bredt, Landrat 239<br />
Breiden, Pfarrer <strong>in</strong> Gött<strong>in</strong>gen<br />
164<br />
Breithaupt, Christoph 155<br />
Breithaupt, Ernst 185, 187<br />
Breithaupt, Friedrich 174, 375<br />
Breithaupt, He<strong>in</strong>rich Ernst 194,<br />
405<br />
Breithaupt, Johann Friedrich<br />
171, 405, 434<br />
Breithaupt, Maria Luise 194<br />
Breithaupt, Matthias 155, 171,<br />
374, 404, 405<br />
Breitheubt, He<strong>in</strong>rich 76<br />
Breitheubt, Valent<strong>in</strong> 76<br />
Breitheubts, Stephan 76<br />
Breitheupt, Lorentz 76<br />
Breuker, Otto 472<br />
Brockmann, Wilhelm 246<br />
Brodtmeyer 381
500 - Regi#er<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Brodtmeyer, He<strong>in</strong>rich 222, 240<br />
Brodtmeyer, Johann Sebastian<br />
189, 197<br />
Brodtmeyer, Sebastian 192, 380<br />
Brosius, Braunschweigischer<br />
Jäger 71<br />
Brunkensen 359<br />
Bruns, Christoph 104, 358<br />
Bruns, Erich 210, 236, 256,<br />
361, 368, 377, 381, 385, 400,<br />
441, 447, 451, 452, 465, 470<br />
Bruns, Stoffel 103<br />
Bulemann, Hans 42<br />
Bülow, Cuno Josua von 175,<br />
359<br />
Bülow, Paul Joachim von 359<br />
Bunteleue, Gertrud 75<br />
Bunteleue, Katar<strong>in</strong>a 75<br />
Bürke, W. 245<br />
B ü r m a n n , L u d o l f<br />
160<br />
Bürmann, Maria Elisabeth 417<br />
Busch, Johanna Luise<br />
Magdalena 428<br />
Busch, Johanna Luise<br />
Magdalene 428<br />
Büse, H. 474<br />
Busemann, Gottfried 331<br />
Büthe, Anna 141, 404<br />
Büthe, Auguste 495<br />
Büthe, Bastian 133, 151<br />
Büthe, Carl 218<br />
Büthe, Cathar<strong>in</strong>a Elisabeth 176<br />
Büthe, Christian 141, 151<br />
Büthe, Christoph 97, 129, 132,<br />
134, 150, 151, 155<br />
Büthe, Dorothea Elisabeth 162<br />
Büthe, Elisabeth 155<br />
Büthe, Friedrich 172, 174, 220<br />
Büthe, Georg 222<br />
Büthe, Georg Friedrich August<br />
372<br />
Büthe, Hans 92, 106, 132, 140,<br />
409<br />
Büthe, Hans He<strong>in</strong>rich 155, 159,<br />
160, 165, 171, 174<br />
Büthe, Hans Michael 155<br />
Büthe, He<strong>in</strong>rich 90, 97, 98, 128,<br />
132, 133, 142, 194, 221, 409,<br />
495<br />
Büthe, He<strong>in</strong>rich Ernst 150, 491<br />
Büthe, Henrich Ernst 491<br />
Büthe, Jakob 409<br />
Büthe, Johann Friedrich 437<br />
Büthe, Johann Peter 171<br />
Büthe, Jonas 149, 155, 158,<br />
165, 404<br />
Büthe, Juliane 164<br />
Büthe, Jürgen 97, 98, 100, 133,<br />
134, 140, 148<br />
Büthe, Jürgen, Witwe 104<br />
Büthe, Justus 186, 188<br />
Büthe, Karl 214, 281, 324, 401,<br />
457<br />
Büthe, Margaretha 142<br />
Büthe, Maria 369, 416<br />
Büthe, Marie Elisabeth 421<br />
Büthe, Marie Juliane 160<br />
Büthe, Michael 160, 165<br />
Büthe, Peter 134, 141, 148, 174,<br />
175, 491<br />
Büthe, Ricus 149, 491<br />
Büthe, Ros<strong>in</strong>a 172<br />
Büthe, Thomas 52<br />
Büthe, Tönnies 53, 80, 90<br />
Büthe, Wilhelm 155<br />
Casten, Nicolaus 175, 358<br />
Castenius, Johannes 112, 365,<br />
368<br />
Christian Ludwig, Herzog von<br />
Braunschweig 123<br />
Clar<strong>in</strong>, Georg Friedrich Wilhelm<br />
163<br />
Clemenceau 300<br />
Cludius, Kreisbrandmeister 459<br />
Corvey, Abt Hermann von 25<br />
Corvius, Anton 223<br />
Cramm, Burchard von 83, 88,<br />
397<br />
Creidt, Otto 256, 377<br />
Creller, Otto Caspar 365, 391<br />
Dächsel, Joachim 367<br />
Dale, Hans vom 76<br />
Danheim, Sophie Magdalena<br />
Juliane 365<br />
Daniel, Prior von Bursfelde 36,<br />
42<br />
David, Abt zu St.Godehard <strong>in</strong>m<br />
Hildesheim 118<br />
De Pottére, Amtmann 197<br />
Decker, Ludwig 318, 319<br />
Dehne 454<br />
Dehne, Karl-Günter 328<br />
Dehnhard, Johann Christoph<br />
186, 188, 413<br />
Deike, Lehrer 226<br />
Deistung, Karl 245<br />
Dene, Jürgen 99<br />
Denissenii, David 190<br />
Deppe, Pastor <strong>in</strong> Volpriehausen<br />
220<br />
Derschau, von, Consistorialrat<br />
196<br />
Detmar, He<strong>in</strong>rich 38, 80<br />
Detmar, Peter 98<br />
Detmers, Georg 80<br />
Dettmars, He<strong>in</strong>rich 58<br />
Dettmer, Wilhelm 245<br />
Dettmers, Engel 362<br />
Dickhut, Georg 214, 324<br />
Dickhut, Karl 286<br />
Dickhut, Wilhelm 324, 426,<br />
427, 454, 460<br />
Dieckhoff 398<br />
Dieckhoff, Amtsvogt 415<br />
Dieden, Cunrad 54<br />
Diederich, Fritz 319<br />
Diederichs, Nicolaus 434, 435<br />
Diekhof, Dorothee Sophie<br />
Charlotte 181<br />
Dieterichs, Anna geb.NN 75<br />
Dietrich, Abt von Bursfelde 36,<br />
42<br />
Dietrichs, Kathar<strong>in</strong>a 75<br />
Dietrichs, Valent<strong>in</strong> 75<br />
D<strong>in</strong>se, Franz 443<br />
D<strong>in</strong>se, Wolfgang 443<br />
Ditrichs, Adrian 80<br />
Ditrichs, He<strong>in</strong>rich 38, 56<br />
Dolle, Jürgen 34<br />
Dörhage, Baltzer 102<br />
Dorhagen, Baltzer 102<br />
Dor<strong>in</strong>gs, Heisen 76
Regi#er - 501<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Dornbusch, Hedwig 388<br />
Dornwell, Hans 44, 45, 49, 53,<br />
54, 55, 56, 77, 79<br />
Dornwell, Matthias 88, 92, 116,<br />
357, 377<br />
Dörries, Dorette Augute Amalie<br />
228<br />
Dreb<strong>in</strong>g 287, 299<br />
Drese, Ernst Ludwig Christian<br />
493<br />
Driehorst, Ernst 236, 381, 383,<br />
463<br />
Driphagen, Georg He<strong>in</strong>rich 405<br />
Droste, Fr. 245<br />
Drutemann, Lorentz 52<br />
D u n t e m a n n , A n n a<br />
M a r g a r e t h e 159, 175<br />
Duntemann, Barthold 151<br />
Duntemann, Christoph 103<br />
Duntemann, Hans 49, 79, 146<br />
Duntemann, Hans Jürgen 155<br />
Duntemann, He<strong>in</strong>rich 52, 53, 80<br />
Duntemann, Hilmar 89, 97, 130<br />
Duntemann, Jochim 108<br />
Duntemann, Jürgen 104<br />
Duntemann, Lorenz 52, 80<br />
Duntemann, Stoffel 133, 134,<br />
141<br />
Düsterdieck, Wilhelm<strong>in</strong>e 419<br />
Ebel<strong>in</strong>g, Albert 324, 340, 402<br />
Ebel<strong>in</strong>g, Ernst 439<br />
Ebel<strong>in</strong>g, He<strong>in</strong>rich David 366,<br />
372<br />
Ebel<strong>in</strong>g, Johann H<strong>in</strong>rich 152<br />
Ebel<strong>in</strong>g, W. 459<br />
Ebel<strong>in</strong>g, Wilhelm 214, 254,<br />
451, 452, 457<br />
Ebel<strong>in</strong>g, Witwe 221<br />
Eckart, Baltzer 109<br />
Eckels, Rechtsanwalt 429<br />
Eckert, He<strong>in</strong>rich Ernst 140<br />
Eckhard, Baltzer 108<br />
Eckhard, Justus 437<br />
Eckhart, Hans Wilhelm 150<br />
E c k h a r t , H e n r i c h<br />
E r n s t 150, 491<br />
Eichmann, Hermann 80<br />
E<strong>in</strong>em, Dorothea Magdalena<br />
von, geb.Ernst 394<br />
E<strong>in</strong>em, Gerhard Friedrich von<br />
361, 365<br />
E<strong>in</strong>em, Gotthard von 97, 158,<br />
164, 166, 173, 176, 224, 361,<br />
365, 371, 379, 389, 391, 393,<br />
394, 414, 431, 435, 487<br />
Eisenack, Hans von 80<br />
Elias, Christian Friedrich 186<br />
Elias, Georg-Wilhelm 402<br />
Elias, Karl 324, 340, 468, 469<br />
Elisabeth, Herzog<strong>in</strong> von<br />
Braunschweig 46, 54<br />
Ellermeyer, Albert 324<br />
Ellermeyer, E. 245<br />
Ellermeyer, Walter 469<br />
Engel, Franz 177<br />
Engel, Tieß 90<br />
Engelhard, Maurermeister <strong>in</strong><br />
Adelebsen 172<br />
Engelke, E. 245<br />
Engell, Daniel 90<br />
Engels, Georg 80<br />
Ente, Anton 495<br />
Erich, Herzog von Braunschweig<br />
55, 69, 115, 396<br />
Erichs, Lehrer <strong>in</strong> Bursfelde 216<br />
Ernst August, König von<br />
Hannover 196<br />
Ernst, Anna 218<br />
Ernst, August 221<br />
Ernst, Dorothea Magdalena 361,<br />
365, 394<br />
Ernst, Georg Ludwig 361<br />
Ernst, He<strong>in</strong>rich Friedrich August<br />
355<br />
Ernsten, Anna (=Schreven) 141<br />
Falkenhagen, Klostergutspächter<br />
480<br />
Feilke, William 324<br />
Feldmann, Walther 367<br />
Feldmann, W<strong>in</strong>fried 363, 367,<br />
443<br />
Fillmer, Ackermann 242<br />
Fillmer, August 221<br />
Fillmer, Christ. 221<br />
Fillmer, Georg<strong>in</strong>e 495<br />
Fillmer, He<strong>in</strong>rich 495<br />
F<strong>in</strong>del, NN 480<br />
F<strong>in</strong>gel<strong>in</strong>g, Volckmar 53<br />
F i n g e r , A n d r e a s 149,<br />
404, 491<br />
F i n g e r , A n n a<br />
D o r o t h e a 160<br />
F<strong>in</strong>ger, Anna Maria 155, 404<br />
F<strong>in</strong>ger, Cathar<strong>in</strong>a 421<br />
F<strong>in</strong>ger, Christian 171<br />
F<strong>in</strong>ger, Christian Friedrich 437<br />
F<strong>in</strong>ger, Christ<strong>in</strong>e Margarethe<br />
159<br />
F<strong>in</strong>ger, Christoph 105, 155, 165,<br />
171, 186, 404, 405<br />
F<strong>in</strong>ger, Daniel 72, 100<br />
F<strong>in</strong>ger, Dorothea Margarete 160<br />
F<strong>in</strong>ger, Hans 151, 430<br />
F<strong>in</strong>ger, Hans He<strong>in</strong>rich 150, 155,<br />
159, 165, 171, 174<br />
F<strong>in</strong>ger, He<strong>in</strong>rich Christoph 437<br />
F<strong>in</strong>ger, Joachim 491<br />
F<strong>in</strong>ger, Jobst Henrich 165<br />
F<strong>in</strong>ger, Jochim 41, 72, 98, 129,<br />
132, 134, 141, 150, 178, 412,<br />
491<br />
F<strong>in</strong>ger, Jochim, Witwe 104<br />
F<strong>in</strong>ger, Johann Friedrich 97<br />
F<strong>in</strong>ger, Jost Henrich 155<br />
F<strong>in</strong>ger, Jürgen 113, 130, 132,<br />
133, 134, 141, 155, 165, 171,<br />
175<br />
F<strong>in</strong>ger, Justus 72, 405<br />
F<strong>in</strong>ger, Konrad 150<br />
F<strong>in</strong>ger, Lotzia 141<br />
F<strong>in</strong>ger, Marie Elisabeth 422<br />
F<strong>in</strong>ger, Melcher 72, 98, 130<br />
F<strong>in</strong>ger, Ricus 155<br />
F<strong>in</strong>ger, Stoffel 132<br />
F<strong>in</strong>ger, Volkmar 53, 72, 91,<br />
115, 347, 364, 389, 397<br />
F<strong>in</strong>sel, Christiane Luise 419<br />
Firnhaber, Pastor 223<br />
Fischbach, Hubert 335, 460<br />
Fischer, Ferd<strong>in</strong>and 189<br />
Fischer, Friedrich 495<br />
Fischer, Georg 191<br />
Fischer, Jakob 46
502 - Regi#er<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Fischer, Louise 495<br />
Fischer, NN 480<br />
Fisters, Jacob 55<br />
Flacht, Emilie 443<br />
Flacht, He<strong>in</strong>rich 443<br />
Flamm<strong>in</strong>co, Caspar 103<br />
Flecke, He<strong>in</strong>rich 221, 222, 252,<br />
413, 440<br />
Flecke, Herm<strong>in</strong>e 252<br />
Flohr, August 245<br />
Flohr, Fr. 245<br />
Flohr, Johann Christian 422<br />
Flohr, Johanne Christiane<br />
Juliane 422<br />
Follen, Johann 58<br />
Francke, Andreas 172<br />
Frantzen, Hans 80<br />
Freisen, Marie Sophie 407<br />
Freist, Forstamtsleiter 478<br />
Freitag, Müller<strong>in</strong> 244<br />
Frerichs, Friedrich 324<br />
Frerichs, Friedrich Georg<br />
Gottlieb 44, 367<br />
Freter, Justus 187<br />
Freter, Justus Friedrich 405<br />
Freter. Justus 193<br />
Fricke Ernst 221<br />
Fricke, Alma 282<br />
Fricke, August 214, 254, 281,<br />
324, 433<br />
Fricke, Ehefrau 355<br />
Fricke, Ernst 165, 171, 174,<br />
230, 255, 324<br />
Fricke, Gerhard 455<br />
Fricke, He<strong>in</strong>rich 186, 188, 221,<br />
281, 324, 433, 452, 457<br />
Fricke, He<strong>in</strong>rich Christoph 405<br />
Fricke, Johann Christian 409<br />
Fricke, Johann Peter 169, 171,<br />
434<br />
Fricke, Vorsteher 192<br />
Friderici, Mart<strong>in</strong> 101<br />
Friedrich der Große 333<br />
Friedrich N, Pastorensohn aus<br />
Wett<strong>in</strong> 103<br />
Friedrich Ulrich, Herzog von<br />
Braunschweig 94, 118<br />
Friedrichs, August 286<br />
Garbers, Elisabeth Cathar<strong>in</strong>a<br />
359<br />
Gärtner, H. 220<br />
Gebert, Anna Cathar<strong>in</strong>a 175<br />
Gebert, Carl Friedrich 410<br />
Gebert, Christian 155<br />
Gebert, Christoph 375, 405<br />
Gebert, Ernst 186, 189, 374,<br />
375<br />
Gebert, Friedrich 438<br />
Gebert, Hans 97, 98, 112, 129,<br />
132, 139<br />
Gebert, Hans He<strong>in</strong>rich 165, 171,<br />
174, 374<br />
Gebert, Joachim 139, 150<br />
Gebert, Johann Jürgen 155<br />
Gebert, Karl 324<br />
Gebert, Timotheus 150<br />
Gebhardt, Bürgermeister aus<br />
Berka 327<br />
Geherius, Bernardus 125<br />
Georg Wilhelm, Herzog von<br />
Braunschweig 125, 127<br />
Georg, Herzog von<br />
Braunschweig 431<br />
Georg, Kronpr<strong>in</strong>z von Hannover<br />
196<br />
Gerberd<strong>in</strong>g, Johann Stephan<br />
Ludwig 158, 402<br />
Gerberd<strong>in</strong>g, Ludwig 171, 174,<br />
176<br />
Gercken, Christoph 112<br />
Gerhard Abt zu Loccum 393<br />
Gerke, Elisabeth 188<br />
Gerke, Karol<strong>in</strong>e 444<br />
German, Christoph 80<br />
Gesenius, Barwardus 113<br />
Gesimo, Berwardus 111<br />
Glandorff, Balthasar Conrad<br />
144<br />
Glasewald, Anna Maria<br />
Elisabeth 160, 422<br />
Glasewald, August 214, 281,<br />
324, 457<br />
Glasewald, Bauermeister 246<br />
Glasewald, Christian Friedrich<br />
185, 187<br />
G l a s e w a l d ,<br />
C h r i s t o p h 159, 160,<br />
171, 421<br />
Glasewald, Friedrich 184, 193,<br />
197, 199<br />
Glasewald, Georg 215, 217,<br />
218, 221<br />
Glasewald, H. 221, 253<br />
Glasewald, Hans 148<br />
Glasewald, Hans He<strong>in</strong>rich 155,<br />
159, 421<br />
Glasewald, He<strong>in</strong>rich 211, 214,<br />
215, 217, 220, 229, 239, 255,<br />
324, 402, 468<br />
Glasewald, Helmut 461, 469,<br />
470<br />
G l a s e w a l d ,<br />
H e r m a n n 443, 468, 470<br />
Glasewald, Johann Friedrich<br />
211<br />
Glasewald, Johannes 421<br />
Glasewald, Karl 324<br />
Glasewald, Louise 218, 495<br />
Glasewald, Stephan 421<br />
Glasewald, Wilhelm 255, 272,<br />
324, 337<br />
Gnaden, Witwe 175<br />
Gobrecht, Anna Sophia 412<br />
Gobrecht, Cathar<strong>in</strong>a Marie 175<br />
Gobrecht, Christoph 155<br />
Gobrecht, Diedrich 374, 375<br />
Gobrecht, Dietrich 191<br />
Gobrecht, Dorothea Louise 180<br />
Gobrecht, Ernst 174<br />
Gobrecht, Friederica Margaretha<br />
180<br />
Gobrecht, Friedrich 165, 171,<br />
174, 221, 229, 439<br />
Gobrecht, Georg 211<br />
Gobrecht, Hans 109<br />
Gobrecht, Hans Peter 155<br />
Gobrecht, He<strong>in</strong>rich 251, 320,<br />
324, 327, 329, 331, 356, 383,<br />
385, 452, 453, 454<br />
Gobrecht, He<strong>in</strong>rich Ernst 186<br />
Gobrecht, He<strong>in</strong>z 320<br />
Gobrecht, Jobst 132, 188<br />
Gobrecht, Jobst He<strong>in</strong>rich 186
Regi#er - 503<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Gobrecht, Jochim 97, 377, 378<br />
Gobrecht, Johann Diedrich 405<br />
Gobrecht, Johann Ernst 180<br />
G o b r e c h t , J o h a n n<br />
F r i e d r i c h 158, 180<br />
Gobrecht, Johann Henrich 155<br />
Gobrecht, Jonas 171, 186, 188<br />
Gobrecht, Jost 114, 134, 140,<br />
150<br />
Gobrecht, Karl 214, 221, 229<br />
Gobrecht, Maria 151<br />
Gobrecht, Peter 154, 159<br />
Godtschalck, Hans 52, 80<br />
Gollmart, August 251<br />
Gollmart, August Wilhelm<br />
Theodor 366<br />
Gollmart, Johann August Rudolf<br />
197, 366<br />
Görges, Adolf 340<br />
Görges, Albert 324, 432, 468<br />
Görges, Alfred 270, 321, 454,<br />
476, 477<br />
Görges, August 188<br />
Görges, August Friedrich 186,<br />
404<br />
Görges, Friedrich 171, 172,<br />
174, 246, 404<br />
Görges, He<strong>in</strong>rich 220, 221<br />
Görges, He<strong>in</strong>rich Christoph 404<br />
Görges, Johann Friedrich 431<br />
Görges, Just<strong>in</strong>e 221<br />
Görges, Justus Friedrich 404<br />
Görges, Wilhelm 186, 188, 220,<br />
281, 324, 449, 450, 457, 459,<br />
462<br />
Görges, Willi 432<br />
Görges, Witwe 221<br />
Görl<strong>in</strong>gk, Jurgen 52<br />
Gossen, Josef 340<br />
Gotten, Matthias 80<br />
Gotten, Tewes 89, 90<br />
Gottschalk, Hans 49, 52<br />
Götze, Dora 444<br />
Götze, Gustav 318, 322, 324,<br />
443, 470<br />
Götze, Karl August Robert 322<br />
Götze, Robert 324, 433<br />
Govaerts, Eugen 35<br />
Grafen von Dassel 28<br />
Grafen von Northeim 16<br />
Grafen von Werder 16<br />
Gräven Clages 140<br />
Grebenste<strong>in</strong>, Andreas 99<br />
Grebenste<strong>in</strong>, Barthold 51, 80,<br />
89, 90<br />
Grebenste<strong>in</strong>, Christian 172, 187,<br />
434<br />
Grebenste<strong>in</strong>, Christoph 150<br />
Grebenste<strong>in</strong>, Dorothea Luise<br />
Charlotte 417<br />
Grebenste<strong>in</strong>, Friedrich 172, 174,<br />
434<br />
Grebenste<strong>in</strong>, Hans 38, 49, 51,<br />
57, 80, 101, 105, 129<br />
Grebenste<strong>in</strong>, Hans Henrich 155<br />
Grebenste<strong>in</strong>, Hans Peter 163<br />
Grebenste<strong>in</strong>, He<strong>in</strong>rich Christoph<br />
437<br />
Grebenste<strong>in</strong>, Jobst He<strong>in</strong>rich 174<br />
G r e b e n s t e i n , J o b s t<br />
H e n r i c h 160, 165, 171<br />
Grebenste<strong>in</strong>, Johann Christian<br />
405<br />
Grebenste<strong>in</strong>, Johann Christoph<br />
163<br />
Grebenste<strong>in</strong>, Johann Ernst 171,<br />
434<br />
Grebenste<strong>in</strong>, Johann Wilhelm<br />
163<br />
Grebenste<strong>in</strong>, Jonas 155, 491<br />
Grebenste<strong>in</strong>, Margaretha 491<br />
Grebenste<strong>in</strong>, Peter 164, 165,<br />
166, 171, 174, 379<br />
Grebenste<strong>in</strong>, Stephan 162, 186,<br />
188<br />
Grebenste<strong>in</strong>, Wilhelm 163, 165,<br />
171, 174<br />
Grefe, Claus 105<br />
Gre<strong>in</strong>er, Jost 377<br />
Grete, Henricus 187<br />
Greven, Clags 102, 132<br />
Greven, Ernst 140<br />
Groffmann, Axel 455<br />
Groffmann, H. 282<br />
Groffmann, He<strong>in</strong>rich 214, 324,<br />
457<br />
Groffmann, Karl 441, 444<br />
Groffmann, Liesbeth 444<br />
Gronemann, Emma 423, 443<br />
Gronemann, Friedhelm 421, 425<br />
Gronemann, Re<strong>in</strong>hold 469<br />
Gronemann, Wilhelm 322, 324,<br />
423, 425, 459<br />
Groskopf, Ackermann 206<br />
Grote, Andreas 128, 132, 133,<br />
134, 140, 149, 491<br />
Grote, Anna Maria 148<br />
Grote, August 324, 402, 409,<br />
433, 454<br />
Grote, Christian 148, 407, 491<br />
Grote, Christian Friedrich 405<br />
Grote, Christoph 149, 155, 165,<br />
171, 174, 178, 186, 189, 402,<br />
405<br />
Grote, Dorothea 493<br />
Grote, Emil 281, 324, 463<br />
G r o t e , E r n s t 160, 172,<br />
174<br />
Grote, Friedrich 407<br />
Grote, Fritz 402<br />
Grote, Hans 103<br />
Grote, Hans He<strong>in</strong>rich 160<br />
Grote, Hans Henrich 154, 155,<br />
165<br />
G r o t e , H a n s<br />
S t e p h a n 159<br />
Grote, He<strong>in</strong>rich 324<br />
Grote, Helmut 455<br />
Grote, Hermann 80<br />
Grote, Jobst He<strong>in</strong>rich 161, 186<br />
Grote, Johann 98, 99<br />
Grote, Johann Christian 162<br />
Grote, Johann Friedrich 171<br />
Grote, Johann He<strong>in</strong>rich 155,<br />
172, 174, 405<br />
Grote, Johann Justus 437<br />
Grote, Johann Steffen 171<br />
Grote, Johann Stephan 174, 401<br />
Grote, Justus 185, 187<br />
Grote, Justus Friedrich 162, 493<br />
Grote, Karl 273, 281, 324, 441,<br />
443<br />
Grote, <strong>Klaus</strong> 34<br />
Grote, Ludwig 219, 221, 439
504 - Regi#er<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Grote, Maria Elisabeth 156<br />
Grote, M<strong>in</strong>na 218<br />
Grote, Peter 155, 159<br />
Grote, Philipp 155<br />
Grote, Steffen 171, 173<br />
Grote, Stoffel 165<br />
Grote, Theodor 214, 450<br />
Grote, W. 459<br />
Grote, Wilhelm 221, 222, 242,<br />
271, 324, 410, 443, 450, 457,<br />
462, 463<br />
Grube 407<br />
Grube, August Friedrich<br />
Wilhelm 438<br />
Grube, Christian 174<br />
Grube, Conrad 186, 188<br />
Grube, Ernst 440<br />
Grube, He<strong>in</strong>rich 439<br />
Gruber, Dieter 335<br />
Grünewald, Friedrich 186, 188<br />
Grünewald, G. 242<br />
Grünewald, Hans 134, 141<br />
Gude, Friedrich Konrad 163,<br />
165, 365<br />
Guden, Generalsuper<strong>in</strong>tendent<br />
216, 239<br />
Günther, Carol<strong>in</strong>e 244<br />
Günther, K 34<br />
Hagedorn, Ilse Dorothea 411<br />
Hagedorn, Lenora Hedewig 251<br />
Hagemann, Super<strong>in</strong>tendent 165<br />
Hagemann, Theophilus Andreas<br />
393<br />
Hake, NN von 480<br />
Haken, Jakob 122<br />
Halbeck, Anna 364<br />
Halserberg, Förster 49, 374<br />
Halwigen, Jürgen 129<br />
Hannen, Hans 74<br />
Hans N., Schwe<strong>in</strong>ehirte 142<br />
Hans von der Hesebecke, Förster<br />
54<br />
Hans, Jost 100<br />
Hanste<strong>in</strong>, Carl Friedrich von<br />
152<br />
Hardeland, Super<strong>in</strong>tendent 255,<br />
382<br />
Hardelandt, Johann 52<br />
Hardenberg, Graf von, Landrat<br />
339<br />
Hardenberg, Kammerrat 152<br />
Hardgen, Friedrich 174<br />
Harenkamp, Carol<strong>in</strong>e vh.Meyer<br />
263<br />
Harland, Frl. 228<br />
Harland, Kantor 245<br />
Harland, NN 217<br />
Harriehausen, NN 480<br />
Harries, Friedrich He<strong>in</strong>rich 215,<br />
220, 221, 366, 375, 395, 450<br />
Harries, Jobst Ernst 220<br />
Harßjäger 98<br />
Hartgen, Catr<strong>in</strong>a 491<br />
Hartgen, Friedrich 165, 171<br />
Hartigen, Jürgen 103, 107, 132,<br />
134, 140<br />
Hartjen, Conrad 155<br />
Hartjen, Friedrich 156, 159<br />
Hartmann, Christoph 405<br />
Hartmann, He<strong>in</strong>rich Justus 405<br />
Hartmann, Justus 188<br />
Hartwig, Harmen 46<br />
Hartz, Maria Hedwig 365<br />
Hase, Marten 74, 76<br />
Hauenste<strong>in</strong>, Pastor <strong>in</strong><br />
Schon<strong>in</strong>gen 255<br />
Hausen, Christof von 147<br />
Hefentthall, Hans 89<br />
He<strong>in</strong>eman, Anton 391<br />
He<strong>in</strong>rich der Fette von Northeim<br />
16<br />
He<strong>in</strong>rich der Löwe 16, 25, 26<br />
He<strong>in</strong>rich Julius, Herzog von<br />
Braunschweig 94, 121<br />
He<strong>in</strong>richs , Hans 452<br />
Helmbrecht, Andreas 38, 49, 57<br />
Helmbrecht, Carsten 80, 90<br />
Helmbrecht, Christoph 186<br />
Helmbrecht, He<strong>in</strong>rich Christoph<br />
189<br />
Helmbrecht, Joachim 171, 174<br />
Helmbrechts, Curt 80<br />
Hemer, Johann Justus 189<br />
Hemer, Marie Luise 186<br />
Hemmerich, H. 241<br />
Henckelmann, Pfarrer <strong>in</strong><br />
Heisebeck 163<br />
Henkel, Hans Christoph 409<br />
Henkel, He<strong>in</strong>rich 424<br />
Henne, Hans 76<br />
Henneberg, Graf Boppo von 58<br />
Henricus Lodewici von<br />
Vorstenhagen 25, 36<br />
Hentze, Ernst 74, 76<br />
Hentze, Hans 151<br />
Hentze, Jurgen 74, 76<br />
Hentze, Valent<strong>in</strong> 74, 76<br />
Hentzen, Anna 75<br />
Henze, Bauunternehmer aus<br />
Oberode 221<br />
Herbrecht, Valent<strong>in</strong> 74, 76<br />
Hergott, Philipp 54<br />
Hermann, Abt <strong>in</strong> Mariamünster<br />
118<br />
Hermann, Abt von Corvey 25<br />
Herzog Erich von Braunschweig<br />
396<br />
Heße, Dr., Armenarzt 193<br />
Hesse, Hartmann 172<br />
Hesse, Johann Christian Ludwig<br />
161<br />
Hessefeld, Friedericus 118<br />
Heyder, Orgelbauer aus<br />
Mühlhausen 222<br />
Heyen 359<br />
Heymann, Emil 340<br />
Hichert, Elisabeth 160<br />
Hichert, Zacharias 156<br />
Hilcke, Hans 89<br />
Hilcken, Jürgen 156<br />
Hilke, Wilhelm 245<br />
Hillebrand, Förster vom<br />
Bramwald 54<br />
Hillebrecht, Carsten 53<br />
Hilmer, Anna 99<br />
Hilmer, Pfarrer 49<br />
Hilmers, Anna 101<br />
H<strong>in</strong>tz, Magister 92<br />
Hitz<strong>in</strong>g, W. 245<br />
Hobbes, Thomas 153<br />
Hoffemeister alias<br />
Hünerw<strong>in</strong>ckel, Jürgen 89
Regi#er - 505<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Hoffmann, Dietrich Georg<br />
Gottfried 196, 353, 366,<br />
371, 394, 438, 487<br />
Hoffmann, Förster 413<br />
Hoffmeister, Hans 80<br />
Hoffmeister, Henrich 97<br />
Hoffmeister, Jürgen 41, 90<br />
Hoffmeister, NN 88<br />
Hofmann, Willi 340<br />
Hofmeister, Hans 53<br />
Hofmeister, Jürgen 103<br />
Holz, Karl 362, 472<br />
Holz, Kreisausschuß-<br />
Ober<strong>in</strong>spektor 327<br />
Holzhausen, Hans 45, 46<br />
Homan, Hanns 57<br />
Homeister, Hans 78<br />
Homeister, Henrich 98<br />
Hosen, Johann 42<br />
Höuelman, Hans 99<br />
Hovelmann, Hans 99<br />
Hoÿer, Curdt 76<br />
Hufendeell, Hanß 90<br />
Hugo, Oberst von 435<br />
Hundelßhaußen, Hermann von<br />
56<br />
Hünerw<strong>in</strong>ckelsche, die 99<br />
Hünerw<strong>in</strong>kel, Jürgen 89<br />
Hüpeden 185<br />
Husen, Christof von 147<br />
Ilsen, Christoph 357<br />
Ische, Emma 279<br />
Ische, Friedrich 433<br />
Ische, Fritz 258, 261, 441<br />
Ismael, Andreas 169, 413<br />
Itter, Edelherren von 20<br />
Jacob, Jochim 109, 377<br />
Jacob, Tewes 90<br />
Jacobi, Forstregistrator 133<br />
Jäger, Helmut 34<br />
Jahn, Friedrich Ludwig 465,<br />
467<br />
Jan, Curdt 75<br />
Jani, Generalsuper<strong>in</strong>tendent 113<br />
Jaros, Horst 334<br />
Jatho 240<br />
Jatho, Friedrich 188, 191<br />
Jatho, Friedrich Julian August<br />
Wilhelm 228, 240, 367<br />
Jeger, Daniel 46<br />
Jeger, Hans 55<br />
Jepen, Kersten 75<br />
Johann der Schwe<strong>in</strong>ehirte 99<br />
Johannes, Abt von Bursfelde 88,<br />
90<br />
Jordan, Anna Lucia 491<br />
Jordan, Christoph 97, 98, 156,<br />
172, 174<br />
Jordan, Christoph, Witwe 102,<br />
103<br />
Jordan, Conrad 173, 189<br />
Jordan, Ernst 155, 189<br />
Jordan, Friedrich 155, 160, 174,<br />
186<br />
Jordan, Georg 251<br />
Jordan, Georg Friedrich 405<br />
Jordan, Georg He<strong>in</strong>rich 366,<br />
371<br />
Jordan, Gerhard 186<br />
Jordan, H. 245<br />
Jordan, Hans 132, 134, 140,<br />
149, 378, 491<br />
Jordan, Hans Jürgen 171<br />
Jordan, Hans Wilhelm 491<br />
Jordan, He<strong>in</strong>rich 177, 187, 241,<br />
375, 376<br />
Jordan, Jobst Henrich 165, 171<br />
Jordan, Johann Christoph 405<br />
Jordan, Johann Emmanuel 366<br />
Jordan, Johann Ernst 438<br />
Jordan, Johann Konrad 405<br />
Jordan, Jost Henrich 156<br />
Jordan, Jürgen 161, 174<br />
Jordan, Konrad 174, 177<br />
Jordan, Lucia 105, 491<br />
Jordan, Thias 89<br />
Jordan, Witwe (Rl.) 165<br />
Jörn, Christ<strong>in</strong>e Wilhelm<strong>in</strong>e 422<br />
Jorns, Fritz 480<br />
Julius, Herzog von<br />
Braunschweig 115<br />
Just, He<strong>in</strong>rich 494<br />
Kahle, Ernst August Hermann<br />
230, 367, 395<br />
Kannengießer, Johann 55<br />
Kapelle, Georg He<strong>in</strong>rich 413<br />
Kasten, Johann Christian 359<br />
Kasten, Johann Christoph 175,<br />
251, 358<br />
Keck, Landes-Oekonomie-<br />
Commissar 204<br />
Kelner, Hans 53<br />
Kelterborn, Jurgen 74, 76<br />
Kempe, August 324, 468<br />
Kempe, Edmund 214, 281, 282,<br />
450, 451, 452, 457<br />
Kempe, Eduard 324<br />
Kempe, Friedrich 214, 243<br />
Kempe, Hans-Ulrich 403<br />
Kempe, He<strong>in</strong>rich 221, 276, 286,<br />
324, 401<br />
Kempe, Karl 215, 221, 255,<br />
282, 324, 462<br />
Kempe, Karl-He<strong>in</strong>z 478<br />
Kempe, Kurt-Dieter 463<br />
Kempe, M<strong>in</strong>na 443<br />
Kempe, Wilhelm 281, 286, 322<br />
Keßler, Referendar 246<br />
Kesten, Johann He<strong>in</strong>rich 151,<br />
358, 412<br />
Keten, Förster vom Bramwald<br />
54<br />
Kettler 162<br />
Kiel, NN 480<br />
Kielen, Jobst 45<br />
Kielmannsegge, Graf von 435<br />
Kirchhoff, Curd 45<br />
Kirchhoff, Peter 56, 412<br />
Kirchner, Friedrich 245<br />
Klages, Albert 324<br />
Klages, Alfred 469<br />
Klages, Anna 218<br />
Klages, August 222<br />
Klages, Emil 440<br />
Klages, Frieda 279<br />
Klages, Friedrich 186, 324, 439,<br />
494<br />
K l a g e s , J o h a n n<br />
W i l h e l m 160<br />
Klages, Wilhelm 187, 404, 407,<br />
450<br />
Klags, Hans 389<br />
Kle<strong>in</strong>sorge, aus Gladebeck 258
506 - Regi#er<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Klemme, Adolf 324, 462<br />
Klemme, Friedrich 362<br />
Klemme, Henrich Christian 362<br />
Klemme, Walter 469<br />
Kl<strong>in</strong>g, Peter 298<br />
Kl<strong>in</strong>ge, Anna 444<br />
Kl<strong>in</strong>ge, Arenborn 463<br />
Kl<strong>in</strong>ge, Dorothea 406<br />
Kl<strong>in</strong>ge, Georg 194<br />
Kl<strong>in</strong>ge, Georg Ludwig 406<br />
Kl<strong>in</strong>ge, H. 245<br />
Kl<strong>in</strong>ge, Johannes 97, 393, 436<br />
Kl<strong>in</strong>ge, M<strong>in</strong>na 444<br />
Kl<strong>in</strong>ge, Wilh. 245<br />
Knäble<strong>in</strong>, Marieluise 388<br />
Knauff, Trocks 97<br />
Kniep, He<strong>in</strong>rich 436<br />
Kniep, Witwe 160<br />
Knipp<strong>in</strong>g, Gördt 98, 100, 101<br />
Knüppel, Charlotte 186<br />
Knüppel, Christian 405<br />
Kobbe, Georg Friedrich 404<br />
Kobbe, Johann Michael 445<br />
Kobbe, Michael 174<br />
Kobbe, Wilhelm 186<br />
Kobelen, Cord 72<br />
Koch, Anna Maria 365<br />
Koch, Georg 70, 71<br />
Koch, Heisebeck 463<br />
Koch, Johann He<strong>in</strong>rich 144, 145<br />
Koch, Jürgen 54<br />
Koch, Karl 324, 454<br />
Koch, Marten 75, 76<br />
Koch, Oberförster 133<br />
Koch, Peter 75<br />
Koehs, Alheit 75<br />
Kohle, He<strong>in</strong>rich 318<br />
Köhler, Michael 111<br />
Kohrs, August 245<br />
K o l t e , J ü r g e n 151<br />
Könecke, He<strong>in</strong>rich 323, 339,<br />
340<br />
Köneke, Wilhelm 418<br />
König, Super<strong>in</strong>tendent 183<br />
Königsmarck, General 41<br />
Korte, Albert 469<br />
Korte, August 214, 281, 324,<br />
432, 450, 471<br />
Korte, Carl 450<br />
Korte, Christian 186, 188<br />
Korte, Christoph 172, 174, 181,<br />
434<br />
Korte, Friedrich 470, 471, 476,<br />
477<br />
Korte, Fritz 468<br />
Korte, G. 222<br />
Korte, Georg 201, 203, 211,<br />
215, 247, 255, 282, 324, 326,<br />
337, 384, 402, 414, 415<br />
Korte, He<strong>in</strong>rich 188, 189, 211,<br />
222, 376, 402, 454, 470<br />
Korte, Herbert 469<br />
Korte, Johann Christian 180,<br />
181<br />
Korte, Johanne Christiane 426<br />
Korte, Justus 186, 188, 191,<br />
222, 404<br />
Korte, K. 220<br />
Korte, Karl 215, 218, 222, 226,<br />
239, 254, 324, 449, 450, 451,<br />
457, 463<br />
Korte, Louise 218<br />
Korte, Ricus 436<br />
Korte, Wilhelm 221, 222, 272,<br />
324<br />
Korte, Wilhelm<strong>in</strong>e 426<br />
Korte, Willi 469<br />
Koser, Re<strong>in</strong>hold 238<br />
Kotzur, Helmut 472<br />
Kraft, Hans He<strong>in</strong>rich 186, 188,<br />
191<br />
Kraft, He<strong>in</strong>rich 186, 188, 191<br />
Krahnstöver, Felix 475<br />
Kramer, Bauunternehmer aus<br />
Alfeld 221<br />
Kramer, Wolfgang 13, 35<br />
Kreike, Appolonia 417, 418<br />
Kreit, Ursula Cathar<strong>in</strong>a 365<br />
Krengel, Anna 419<br />
Krengel, Ernst 187, 419<br />
Kr<strong>in</strong>eßhußen, Helwich von 47<br />
Krucken, Christoph 146<br />
Krug, Diederich 108, 128, 133,<br />
134, 141, 397<br />
Krug, Dietrich 149<br />
Krug, Hans 102, 103, 403<br />
Krug, Margreta 491<br />
Krug, Maria Margaretha 404<br />
Krüger, Hans 403<br />
Krüger, Jürgen 129<br />
Krüger, Liesabeth 104, 106, 111<br />
Krugk, Diederich 130<br />
Krugk, Hanß 129, 130<br />
Kubiza, Arnold 472, 474<br />
Küchemann, Wilhelm 214<br />
Kuhirte Stoffel NN 409<br />
Kühlhorn, Erhardt 351<br />
Kühlhorn, Erich 35<br />
Kühlhorn, Erika 36<br />
Küllig, Johannes 364, 449, 453,<br />
455, 471<br />
<strong>Kunze</strong>, Karl 377, 388, 453, 454<br />
<strong>Kunze</strong>, <strong>Klaus</strong> 476, 477<br />
Kürbis, He<strong>in</strong>rich 472<br />
Küster, Karl-He<strong>in</strong>z 470<br />
Küster, Wilhelm 324<br />
Küsterdienst 250<br />
Kutscher, Pfarrer 367<br />
Labeck, Valent<strong>in</strong> 76<br />
Lahmeyer, Lehrer 226<br />
Lamberti, Super<strong>in</strong>tendent 229,<br />
230<br />
Lampe, Marcus 76<br />
Lappen, Hans 80<br />
Laspe, Ernst 215, 457<br />
Laspe, He<strong>in</strong>rich 221, 439<br />
Latta, Gerhard 472<br />
Lauenste<strong>in</strong> 206<br />
Lauenste<strong>in</strong>, H. 220<br />
Laufmann, Hans He<strong>in</strong>rich 422<br />
Laufmann, Marie Elisabeth 422<br />
Leibecke, Albert 211, 222, 240,<br />
281, 286, 324, 441, 459<br />
Leibecke, Arnold Johann<br />
Christoph 431<br />
Leibecke, August 254, 440, 449,<br />
450, 470, 471<br />
Leibecke, Christoph 176<br />
Leibecke, Friedrich 187, 437<br />
Leibecke, Georg Friedrich 402<br />
Leibecke, He<strong>in</strong>rich 405, 439<br />
Leibecke, Helene Dorothea 176<br />
Leibecke, Hermann 221<br />
Leibecke, Justus 174, 189
Regi#er - 507<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Leibecke, Justus Friedrich 186<br />
Leibecke, Karl 191, 215, 217,<br />
218, 324, 405, 443, 457, 462,<br />
468<br />
Leibecke, Udo 462<br />
Leopold, Consistorialrat 196<br />
Lesemann, B. 35<br />
Leßner, Emilie 443<br />
Letken, He<strong>in</strong>rich 52<br />
Leuschner, Hanns-Hubert 35,<br />
349<br />
Liemann, Amalie 220<br />
Lier, Otto 274, 281, 337, 377,<br />
385, 433, 452, 456, 469<br />
L<strong>in</strong>s<strong>in</strong>g, Johann Valent<strong>in</strong> 404<br />
Lipps 299<br />
Liuppold von Ma<strong>in</strong>z, Erzbischof<br />
17<br />
Lodewici, Henricus 25, 36<br />
Löd<strong>in</strong>g, Diederich 156, 409<br />
Löd<strong>in</strong>g, Witwe 172<br />
Loed<strong>in</strong>g, Anna Reg<strong>in</strong>a 436<br />
Lohe, Greta 110<br />
Lohe, Margaretha 107, 108, 111<br />
Lösekrug, Förster 413<br />
Lösekrug, Hegemeister 254<br />
Loße, Pfarrer <strong>in</strong> Heisebeck 161<br />
Lotze, Dieter 461<br />
Lücke, Abt 196<br />
Lüdecke, Hieronymus 191, 198,<br />
362, 366<br />
Lüdeke, Johann Peter 362<br />
Lüdeke, Johanne Dorothee<br />
Carol<strong>in</strong>e 362, 366<br />
Lüdemann, Anna Margarethe<br />
360<br />
Lüdemann, Christian Erich 156,<br />
168, 176, 359, 365, 393<br />
Lüdemann, Christoph 360, 365<br />
Lüdemann, Helena Dorothea<br />
176<br />
Lüdemann, Johann Ernst 360<br />
Lüder, Margarethe 359<br />
Lüders, NN 480<br />
Ludwig der Fromme 16<br />
Ludwig, Jost 80<br />
Lütgen, Johann He<strong>in</strong>rich 360,<br />
379<br />
se<strong>in</strong>e Witwe 166<br />
Machens, NN 480<br />
Magerhans, Kreisbrandmeister<br />
458<br />
Magnus auf der Nieme 350<br />
Mai, Joseph 288<br />
Maisch, A. 474<br />
Marie, Pr<strong>in</strong>zess<strong>in</strong> von Altenburg<br />
196<br />
Marscher, He<strong>in</strong>rich 36, 42<br />
Marscher, Tileko 42<br />
Marwedel, Frl. D. 228<br />
Mascher 50, 166<br />
Mascher, Anna 98, 100<br />
M a s c h e r , A n n a<br />
M a r g a r e t h e 160, 426,<br />
427<br />
Mascher, Barthold 45, 51, 79<br />
Mascher, Christian 149, 404,<br />
491<br />
Mascher, Christoph 51, 53, 80,<br />
89, 90, 358<br />
Mascher, Detmar 97, 99, 100,<br />
103, 352<br />
Mascher, Fr. 245<br />
Mascher, Hans 53, 80, 90, 98,<br />
99, 100, 132<br />
Mascher, Hans He<strong>in</strong>rich 174,<br />
374<br />
Mascher, Henrich 45, 51, 52<br />
Mascher, Margarethe 100<br />
Mascher, Marie Juliane 176<br />
Mascher, Tile 45, 51<br />
Mascher, Wilhelm 246<br />
Maß, Hanna 367<br />
Masuhr, J. 35<br />
Mathias, Hans 76<br />
Mathias, Marten 76<br />
Matthei, Baurat 382<br />
Matthias 377<br />
Matthias, Abt zu Bursfelde 92<br />
Matthias, Hans 74<br />
Matthias, Marten 74<br />
Mechmelshaußen, Dorothea 75<br />
Mechmelshaußen, Joachim 75<br />
Mechmelshaußen, Kathar<strong>in</strong>a 75<br />
Medel, Matthias 112, 141, 405<br />
Meier, Dorothea Just<strong>in</strong>e<br />
Albert<strong>in</strong>e 231<br />
Meier, Hans 80<br />
Meier, Hans He<strong>in</strong>rich 174<br />
Meier, Hermann 80<br />
Meier, Joachim 92<br />
Meister, .. 375<br />
Meister, Ernst Ludwig 426, 427<br />
Meister, Friedrich 171, 174,<br />
192, 426, 427<br />
Meister, Friedrich Wilhelm 426,<br />
427<br />
Meister, Ludwig 186, 188, 376<br />
Meister, Wilhelm 426<br />
Mengkorn, Marie Cathar<strong>in</strong>e<br />
Ernst<strong>in</strong>e 161<br />
Mennigfeldt, Dieterich 74, 76<br />
Meribod 19<br />
Merrel, Matthias 150, 491<br />
Mertens, Amtmann 211<br />
Merz, Jakob 405<br />
Mesecke, Wilhelm 407<br />
Meyer, A.F.W. 263<br />
Meyer, Amtsassessor 204<br />
Meyer, Arend 92, 160<br />
Meyer, Christian 186<br />
Meyer, Detmar 105<br />
Meyer, Dr., Super<strong>in</strong>tendent 197<br />
Meyer, Edmund 215, 218, 255,<br />
457, 459, 462, 470<br />
Meyer, Friedrich 215, 263, 463<br />
Meyer, Georg 186, 188<br />
Meyer, Gerhard 188, 438, 495<br />
Meyer, Gutspächter <strong>in</strong> Wellersen<br />
198<br />
Meyer, Hans 97<br />
Meyer, Hans Henrich 165, 171<br />
Meyer, He<strong>in</strong>rich 99, 189, 206,<br />
215, 221, 282, 439, 470<br />
Meyer, He<strong>in</strong>rich August Carl<br />
419<br />
Meyer, Herm<strong>in</strong>e 227<br />
Meyer, Joachim 364<br />
Meyer, Johann He<strong>in</strong>rich Ludwig<br />
211<br />
Meyer, Just<strong>in</strong>e Luise 495<br />
Meyer, Justus Friedrich 495<br />
Meyer, Karl 459, 471, 472
508 - Regi#er<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Meyer, Ludwig 241, 376, 438<br />
Meyer, Ortsdiener 212<br />
Meyer, Peter 100<br />
M e y e r , R i c u s 148<br />
Meyer, Ros<strong>in</strong>a Magdalena 495<br />
Meyer, Vorsteher 191, 192<br />
Meyer, Wilhelm 214, 218, 221,<br />
239, 340, 402, 449, 459, 462<br />
Meyer, Wilhelm<strong>in</strong>e 263<br />
Meyer, Willi 471<br />
Meyer, Witwe 191<br />
Meyer-Wehmann 330<br />
Meyer-Wehmann, He<strong>in</strong>z 454,<br />
455, 471<br />
Michel, Fritz 259<br />
Michel, Oberkreisdirektor 459<br />
Milenhausen, Curt 75<br />
Milenhausen, Hans 75<br />
Milenhaußen, Jurgen 76<br />
Milligan, Edward 493<br />
Mohlen, Christoffer 49<br />
Mohlthan. Lorentz 130<br />
Molanus, D. 114, 136, 139<br />
Möller, Hans Jürgen 409<br />
Möller, Willi 281<br />
Motz, Hans 55<br />
Mühle, Andreas von der 41<br />
Müller, G. 220<br />
Müller, H. 245<br />
Müller, He<strong>in</strong>rich 211, 222, 439<br />
Müller, Helena Elisabeth Juliane<br />
365<br />
Müller, Hermann 403<br />
Müller, Ulfrid 343, 347<br />
Munffels, Valent<strong>in</strong> 55<br />
Munken, Hans 39<br />
Münken, Hanß 88<br />
Muzen, Hans 54<br />
Myle, Andreas von der 127<br />
Neun, Jonas 494<br />
Nickel, Rolf 460<br />
Niehaus, Conrad 106<br />
Niehaus, Konrad 106<br />
Nielen, <strong>Klaus</strong> 413<br />
Niemann, Consistorialrat 196<br />
Niemann, H. 246<br />
Niemeyer, August 453, 468<br />
Niemeyer, Friedel 455<br />
Niemeyer, Wilhelm 324<br />
Niestenhöfer, Zugführer 286<br />
Nimrot, Cathar<strong>in</strong>a Elisabeth 139<br />
Nimrot, Maria 139<br />
NN, Barthold, Knecht 89<br />
Nolk<strong>in</strong>g, Henricus 92<br />
Notbohm, Amalie 419<br />
Notbohm, August 419<br />
Notbohm, Carl 419<br />
Notbohm, Friedrich 419<br />
Notbohm, He<strong>in</strong>rich 419<br />
Notbohm, Hermann 419<br />
Nückel, Wilhelm 211<br />
Nußbaum, Adam 130<br />
Oberg, Georg 364<br />
Obermann 245<br />
Oelmann, He<strong>in</strong>rich 106<br />
Oels, He<strong>in</strong>rich 189, 409, 439<br />
Oels, Wilhelm 407, 439<br />
Ohe, Fritz von der 376, 377,<br />
449, 451<br />
Ohm 162<br />
Ohm, Dorothea Maria 163<br />
Ohm, Johann Christoph 180<br />
Ohm, Johann Conrad 180<br />
Oldershausen, Freiherr von 480<br />
Ölmann, He<strong>in</strong>rich 97, 104, 111,<br />
132, 134, 141, 151<br />
Ölmann, Jürgen (Eulemann) 151<br />
Olrickes, Curdt 49<br />
Öltgen, Bruno 377<br />
Oppermann, Friedrich Ludwig<br />
413<br />
Oppermann, Jochim 101<br />
Oppermann, Sem<strong>in</strong>arlehrer <strong>in</strong><br />
Alfeld 223<br />
Ostermeyer, Hans 409<br />
Otte, Berthold 468<br />
Otte, Carl 322<br />
Otte, Ernst 281, 325, 433<br />
Otte, He<strong>in</strong>rich 221, 439<br />
Otte, Johann He<strong>in</strong>rich 161<br />
Otte, Karl 468<br />
Otte, Wilhelm 325, 470<br />
Otto das K<strong>in</strong>d, Fürst 26<br />
Otto der E<strong>in</strong>äugige, Herzog von<br />
Braunschweig 32<br />
Otto, Herzog von Braunschweig<br />
47<br />
Pagel, Anna 92, 99, 104, 106,<br />
108, 160<br />
Pagelhans 92<br />
Palm, Johannes 116<br />
Pape, Johanna Charlotte 422<br />
Pfeiffer, Andreas 364<br />
Pfeil, Andreas 350<br />
Pfeil, Valent<strong>in</strong> 350<br />
Pförtner, August 214, 221<br />
Pförtner, Karl 325<br />
Pförtner, L<strong>in</strong>a 248<br />
Philipp, Landgraf von Hessen<br />
55, 67<br />
Pickel, Johann Christoph 156,<br />
404<br />
P<strong>in</strong>kepank, Lehrer <strong>in</strong> Uslar 222<br />
Ploÿs, Hans 74, 76<br />
Pohle, Fritz 335<br />
Polle, Christof 357<br />
Powel, Hans 93<br />
Prelle, Pastor <strong>in</strong> Hannover 363<br />
Prette, Adam 176<br />
Prette, Eva Magdalena 176<br />
Pr<strong>in</strong>zhausen, Johann He<strong>in</strong>rich<br />
Christoph 161, 172<br />
Probst, August 235<br />
Probst, Christian Wilhelm<br />
August 377, 451<br />
Quantz, August Ludwig Achmed<br />
189, 197, 366<br />
Quent<strong>in</strong>, Christoph 161<br />
Quent<strong>in</strong>, Hans 146<br />
Quent<strong>in</strong>, Joachim 75<br />
Quent<strong>in</strong>, Johann Friedrich 161<br />
Rach, Wilhelm 329<br />
Rademacher, Hans 80<br />
Rahlfes, Lehrer <strong>in</strong> Bursfelde<br />
219<br />
Rakebrandt, Hans 100, 103,<br />
129, 133<br />
Ramm, Dorothea 419<br />
Rappe, Jobst 223<br />
Raßmann, D. 245<br />
Raßmann, E. 245<br />
Raulff, Hans 156<br />
Raulff, Johannes 409
Regi#er - 509<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Rauterberg, Rudolf 351, 363,<br />
367, 373, 387, 471<br />
Rebrocks, Christ<strong>in</strong>a Margarethe<br />
160<br />
Reddekens, Justus 413<br />
Redeker, Justus 413<br />
Rehbe<strong>in</strong> 299<br />
Rehbe<strong>in</strong>, aus Weende 287<br />
Reich, August 432<br />
Reich, Carl August 419<br />
Reich, Frau 222<br />
R e i c h , K u r t 443<br />
Reiche, Jorgen 50<br />
Reichmann, Otto 41<br />
Reimer, He<strong>in</strong>rich 35<br />
Re<strong>in</strong>ecke, Cathar<strong>in</strong>a Margarethe<br />
417<br />
Re<strong>in</strong>eke, Cathar<strong>in</strong>a Magdalena<br />
181<br />
Re<strong>in</strong>eke, Franz Ludwig 181<br />
Reitemeyer, Luise 444<br />
Rembter, Hans 98, 99<br />
Rengershusen, Helwich 42<br />
Renneharmen, Christoph 98, 99,<br />
100<br />
Reuleke, Adolf 462<br />
Reuleke, Albert 325, 340, 450,<br />
469<br />
Reuleke, August 221<br />
Reuleke, Christoph 188<br />
Reuleke, Friedrich 214, 281,<br />
325, 382, 433, 457, 463<br />
Reuleke, He<strong>in</strong>rich 322, 441<br />
Reuleke, He<strong>in</strong>rich Christian 211<br />
Reuleke, Inge 341<br />
Reuleke, Jürgen 171<br />
Reuleke, M<strong>in</strong>na 493<br />
Reuleke, Wilhelm 214, 325<br />
Reuleke, Willi 441<br />
Reuleke, Wolfgang 381<br />
Reuter, Fritz 236<br />
Richter, August 246<br />
Riehen, Otto Andreaß 127<br />
R<strong>in</strong>dfleisch, Friedrich 215, 254,<br />
377, 449, 450<br />
R<strong>in</strong>ge, Georg 53, 80<br />
R<strong>in</strong>ge, Johann 80<br />
R<strong>in</strong>gl<strong>in</strong>, Curdt 357<br />
R<strong>in</strong>gl<strong>in</strong>g alias Timner, Hans 98<br />
R<strong>in</strong>gl<strong>in</strong>g, Anna Cathar<strong>in</strong>a 358<br />
R<strong>in</strong>gl<strong>in</strong>g, Anna Dorothea 358<br />
R<strong>in</strong>gl<strong>in</strong>g, Christian 40, 41, 97,<br />
99, 115, 121, 123, 128, 130,<br />
133, 141, 156, 160, 168, 190,<br />
358, 364, 370, 378, 390, 391<br />
R<strong>in</strong>gl<strong>in</strong>g, Elisabeth 156<br />
R<strong>in</strong>gl<strong>in</strong>g, Hans 97, 98<br />
R<strong>in</strong>gl<strong>in</strong>g, Hans alias Timner 104<br />
R<strong>in</strong>gl<strong>in</strong>g, Jürg Clags 491<br />
R<strong>in</strong>gl<strong>in</strong>g, Margaretha 358<br />
R<strong>in</strong>ke, Adolf 439<br />
R<strong>in</strong>ke, Christoph 188<br />
Robrecht, Mathilde 444<br />
Rode, Johann 46<br />
Rode, Johann Henrich 156<br />
Rölecke, Johann Christoph 405<br />
Rolig, He<strong>in</strong>rich 90<br />
Rölke, Reg<strong>in</strong>a Juliana 421<br />
Rölke, Ricus 421<br />
Rölke, Sophie 245<br />
Roloff, Leopold 471<br />
Roloff, Rüdiger 403, 471<br />
Roloff, Volkmar 455<br />
Ronnenberg, Johann Gottlieb<br />
Ferd<strong>in</strong>and 434<br />
Ropeter, Bauunternehmer aus<br />
Gierswalde 221<br />
Rose, August Adolph 413<br />
Rose, Magdalena 195<br />
Rosel, Jürgen 51, 52<br />
Rosenhagen, Magdalena 359,<br />
365, 411, 491<br />
Rosenhagen, Samuel 359<br />
Rossel, Görge 51<br />
Rost, Achim 35<br />
Rotker, Hans 75<br />
Ruggel<strong>in</strong>g, Andreas 80<br />
Rulff, Hans 409<br />
Rungel<strong>in</strong>g, Andreas 90<br />
Rüngl<strong>in</strong>g, Amplonia 151<br />
Rüngl<strong>in</strong>g, Jost Henrich 149<br />
Rüngl<strong>in</strong>g, Jürg Clages 151, 491<br />
Rüttgerodt, NN 480<br />
Rutzpale, Hennige 46<br />
Ruwisch, Wilhelm 245<br />
Sahlbach 282<br />
Sahlbach geb. Voßmer,<br />
Joh.Christ.Charl. 247<br />
Sahlbach, Christoph 188<br />
Sahlbach, Georg 192, 325, 407,<br />
415, 432<br />
Sahlbach, He<strong>in</strong>rich 440<br />
Sahlbach, Helma 443<br />
Sahlbach, Johann Christoph<br />
186, 414<br />
Sahlbach, M<strong>in</strong>na 443<br />
Sahlbach, Wilhelm 214, 221,<br />
247, 325<br />
Sahlbach, Zacharias 414<br />
Sander, Hans 369, 409<br />
Sander, Johannes 134, 149<br />
S a n d e r , M a r g a r e t a<br />
150, 151, 431<br />
S a n d e r s , C a t r i n a<br />
148<br />
Sauerbrey, Kantor 245<br />
Sauerbrey, Richard 217, 220,<br />
221, 226, 227, 228, 355, 377,<br />
450<br />
Scaper, Hans 42<br />
Schachten, Wilhelm von 54<br />
Schaeppe, der 70<br />
Schäfer, Friedrich 494<br />
Schäfer, Helmut 472<br />
Schäfer, Wolfgang 319<br />
Schäffer, Anna Cathar<strong>in</strong>a 417,<br />
418<br />
Schaffer, Johann 49, 86<br />
Schaffer, Jürgen 52, 53, 86<br />
Schaffer, Lorenz 85, 86<br />
Schaffmeister, Barthold 46<br />
Schafmeister Michel NN 409<br />
Schaper, August 362<br />
Schaper, gewesener Tambour <strong>in</strong><br />
Offensen 168<br />
Scharfe, Albert Ferd<strong>in</strong>and<br />
Christian Ludwig 367, 456<br />
Scharfe, Albert.Ferd<strong>in</strong>and<br />
Christian Ludwig 232<br />
Scheele, Friedrich 450<br />
Scheele, He<strong>in</strong>rich 428<br />
Scheele, Wilhelm 226, 433<br />
Schenckelberg, Abraham 90,<br />
364, 389
510 - Regi#er<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Schermer, Conrad 88<br />
Schieben, Meister <strong>in</strong> Uslar 172<br />
Schienhütte, Jakob 156<br />
Schierwater, Friedrich Wilhelm<br />
August 255, 258, 367<br />
Schild, Hans Peter 152<br />
Schild, Henrich 151<br />
Schild, Johannes 152<br />
Schild, Jürgen Wilhelm 152<br />
Schill, He<strong>in</strong>rich 377<br />
Schill<strong>in</strong>g, Philipp 109<br />
Schimpf, Andreas 365, 393<br />
Schlaf, Christ<strong>in</strong>e 427<br />
Schlemme, Wilhelm 245<br />
Schlieper, Albert 214, 325, 450,<br />
452, 470<br />
Schlieper, Dagmar 214, 476<br />
Schlieper, Günter 472, 477<br />
Schlieper, Kai 475<br />
Schlieper, NN 10<br />
Schlüter, Christoph 156<br />
Schlüter, Erben 159<br />
Schlüter, Hans Christoph 359,<br />
412, 413<br />
Schlüter, Hans Jürgen 107, 132,<br />
137, 139, 369, 370, 411, 412<br />
Schlüter, Maria Elisabeth 156<br />
Schlüter, Tr<strong>in</strong> 97, 411<br />
Schlütz, Frank 35<br />
Schmid, Henrich 105, 113<br />
Schmidt, Auguste 423, 425<br />
Schmidt, Christoph 188<br />
Schmidt, Ernst 325, 353, 470,<br />
471<br />
Schmidt, H.G.L., Pfarrvikar 183<br />
Schmidt, Hans 78<br />
Schmidt, Hans Wilhelm 148,<br />
404<br />
Schmidt, He<strong>in</strong>rich 111, 129,<br />
132, 134, 404<br />
Schmidt, He<strong>in</strong>rich Georg<br />
Ludwig 197, 366<br />
Schmidt, Hermann 35, 76<br />
Schmidt, Horst 471<br />
S c h m i d t , J o a c h i m<br />
148<br />
Schmidt, Jochen 111<br />
Schmidt, Jochim 134, 141<br />
Schmidt, Johann Friedrich<br />
Zacharias 366<br />
Schmidt, Karl 214, 236, 281,<br />
432, 457<br />
Schmidt, Wilhelm 221, 231,<br />
423, 425<br />
Schmied, Georg 422<br />
Schmiedutt, Henrich Andreas<br />
417<br />
Schm<strong>in</strong>ke, He<strong>in</strong>rich 287<br />
Schmit, Herman 74<br />
Schnacke, Pastor <strong>in</strong> Schönhagen<br />
230<br />
Schnake, Valent<strong>in</strong> 79<br />
Schnake, Wedek<strong>in</strong>d 38, 49, 51,<br />
57, 402<br />
Schnatthorst, Bauunternehmer<br />
aus Oedelsheim 221<br />
Schne, He<strong>in</strong>rich Ernst Carl 242<br />
Schneekloth, H. 35<br />
Schneider, Hans 52, 79<br />
S c h n e l l , A n d r e a s<br />
160<br />
Schnidekock, Gabriel 78<br />
Schnidr, Hanß 50<br />
Schoch, Karl 444<br />
Schoppe, Ludwig 440, 495<br />
Schöttler, Peter 46<br />
Schrader, .. 375<br />
Schrader, Bartold 130<br />
Schrader, Christian 174<br />
Schrader, Christoph 186, 188<br />
Schrader, Hans 101, 102<br />
Schrader, He<strong>in</strong>rich 102, 103,<br />
107, 113, 130, 133<br />
Schrader, Justus 186<br />
Schrader, Marie Just<strong>in</strong>e 241<br />
Schramm, Gebrüder aus<br />
Gött<strong>in</strong>gen 196<br />
Schreben, Hans Ernst 149<br />
Schreckenbach, aus Sohl<strong>in</strong>gen<br />
467<br />
Schrefen Clags 106<br />
Schrefen, Cathar<strong>in</strong>a Maria 163<br />
Schrefen, Claus 97, 105, 108,<br />
129, 134, 426<br />
Schrefen, Dorothea Elisabeth<br />
163<br />
Schrefen, Hans Christoph 426<br />
Schrefen, Hans Ernst 426<br />
Schrefen, Jost He<strong>in</strong>rich 164<br />
Schreven, Cathar<strong>in</strong>a 491<br />
Schreven, Catr<strong>in</strong>a 491<br />
Schreven, Jost Henrich 156<br />
Schreven, Peter 156<br />
Schroder, Bartmann 101<br />
Schröder, Christian 171<br />
Schröder, Gertraude 35<br />
Schröder, He<strong>in</strong>rich 129, 404<br />
Schröter, Elisabeth Wilhelm<strong>in</strong>e<br />
360<br />
Schubert, Inspektor 260<br />
Schuhmacher, Johann 98<br />
Schulenburg, Landrat von der<br />
326, 384<br />
Schulze, Albert 325<br />
Schulze, Ernst<strong>in</strong>e 490<br />
Schulze, Hermann 214, 463<br />
Schulze, Schulmeister zu<br />
Offensen 168<br />
Schulze, W. 259<br />
Schünemann, Anna Sophia 159<br />
Schünemann, Johannes 434<br />
Schuze, Cord 46<br />
Schwachheim, Johann Georg<br />
164, 360<br />
Schwarer, Henrich 98<br />
Schwarre, Henrich 98<br />
Schwe<strong>in</strong>ehirt Hans NN 409<br />
Schwe<strong>in</strong>ehirte Henrich NN 409<br />
Schweiß, Christian 189, 405<br />
Schweiß, Christian Philipp 409,<br />
413<br />
Schwichelt, von,<br />
Oberjägermeister 446<br />
Schwieden, Daniel 172<br />
Schwieger, Andreas 97, 98, 99<br />
Scriba, Amtmann <strong>in</strong> Uslar 180<br />
Sehler, Hans 148<br />
Sehler, Henrich 148<br />
Sehler, Jürgen 148<br />
Selke, Hildegard 385<br />
Senft, Inge 444<br />
Senger, Christoph 98, 99<br />
Seuchaussen, NN 56
Regi#er - 511<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Siburg, Christ<strong>in</strong>a Margaretha<br />
421<br />
Siebert 247<br />
Siebert, August 221, 286, 287,<br />
325, 433, 444, 462<br />
Siebert, Bernhard 325<br />
Siebert, Ernst 317<br />
Siebert, Friedrich 221<br />
Siebert, Georg 236, 450<br />
Siebert, He<strong>in</strong>rich 188, 214, 215,<br />
221, 222, 255, 325, 441, 444,<br />
468<br />
Siebert, He<strong>in</strong>z 469, 470<br />
Siebert, Horst 335, 454, 471<br />
Siebert, Johann Jürgen Christoph<br />
435, 436<br />
Siebert, Johann Justus Friedrich<br />
186, 189, 355, 404, 405<br />
Siebert, Johannes 435<br />
Siebert, Karl 325, 444, 452, 462<br />
Siebert, Kurt 401<br />
Siebert, Marie Elisabeth Ros<strong>in</strong>e<br />
417<br />
Siebert, Nicole 182<br />
Siebert, Sebastian 159, 172,<br />
435, 436<br />
Siebert, Walter 429<br />
Siebert, Wilhelm 189, 320, 322,<br />
325, 410, 454<br />
Siebert, Willi 339, 444<br />
Siebert. H. 459<br />
Siebrecht, Friedrich 245<br />
Siebrecht, Ludwig 246<br />
Siegert, Landrat 230, 254<br />
Siegfried, Erzbischof von Ma<strong>in</strong>z<br />
27<br />
Sievers, Clara 220<br />
Simon, Dietrich 475<br />
Simoneit, Willi 377, 385<br />
Söder, Carl 171, 434<br />
Söder, Christ<strong>in</strong>e 407<br />
S ö d e r , E b e r h a r d 405<br />
Söder, Ferd<strong>in</strong>and 185, 187, 194,<br />
375, 404, 405, 407<br />
Söder, Friedrich 171, 174, 185,<br />
187, 374<br />
Söder, Georg 211<br />
Söder, Johann Friedrich 405<br />
Söder, Lev<strong>in</strong> 156<br />
Soeder, Friedrich 376<br />
Soeder, Johann Friedrich 160,<br />
166<br />
Sommer, Christian 172<br />
Sommer, Christ<strong>in</strong>e 174<br />
Sondermann, Juliane 161<br />
Sonne, Heisebeck 463<br />
Sonsalla, Richard 32, 335, 454,<br />
472<br />
Specht, Christoph 41<br />
Specht, Johann Jacob 144<br />
S p r e n g e r , A u g u s t<br />
440<br />
Sprenger, Christoph 185<br />
Sprenger, Friedrich 185, 187,<br />
405<br />
Sprenger, Magnus 102<br />
Sprenger, Philipp Friedrich 111<br />
Sprenger, Wilhelm 211<br />
Stange, August 221, 468<br />
Stange, Christian 161, 165, 171,<br />
174<br />
Stange, Christoph 149, 187, 491<br />
Stange, Friedrich 214, 253, 325,<br />
382, 432<br />
Stange, He<strong>in</strong>rich 191, 417<br />
S t a n g e , H e n n i g 149<br />
Stange, Jürgen 165, 171, 174<br />
Stange, Jürgen Christoph 156<br />
Stange, Karl 322, 444<br />
Stange, Margarethe Elisabeth<br />
375<br />
Stange, Wilhelm 325<br />
Stange, Witwe 215<br />
Stanik, Helmut 475<br />
Stauden, Jost 55<br />
Steckhan, Hans-Ulrich 35<br />
Steen 454<br />
Steenweg, Helge 36<br />
Ste<strong>in</strong>brück, Eleonora Hedwig<br />
176, 251<br />
S t e i n b r ü c k , G e o r g<br />
E r i c h 160, 174, 393<br />
Ste<strong>in</strong>hausen, Henrich 86<br />
Ste<strong>in</strong>mann, August 220, 222,<br />
419<br />
Stephan, Hans-Georg 48, 344<br />
Steurwald, Gustav Wilhelm 152<br />
Stiepel(mann), Andreas 142<br />
Stiepel(mann), Jürgen 142<br />
Stiepel(mann), Peter 102, 132,<br />
421<br />
Stiepel(mann), Stoffel 140<br />
Stiepell, Peter 128<br />
Stiepelmann, Anna Catr<strong>in</strong>a 148<br />
Stiepelmann, Ilsabe 148<br />
Stiepelmann, Jürgen 148<br />
Stiepelmann, Peter 101, 134,<br />
148<br />
Stier, Jochen 46<br />
Stipel(mann), Hans 98<br />
Stockhausen, Major von 163<br />
Stockhausen, Maria Magdalena<br />
181<br />
Stockhausen, von 32, 38, 181,<br />
206<br />
Stoffregen, Lehrer 227<br />
Stracke, Kersten 90<br />
Stracken, Carsten 80<br />
Streich, Gerhard 36<br />
Ströber, Joachim 75<br />
Ströber, Jorgen 76<br />
Strube, .. 374<br />
Strube, He<strong>in</strong>rich 375<br />
Struve, Hans H<strong>in</strong>rich 171<br />
Stünkel, Diederich Ludwig 156,<br />
165, 412, 413<br />
Stünkel, Hans Christoph 412<br />
Stünkel, Johann 412<br />
Stünkel, Marie Magdalena<br />
Lowise 412<br />
Stünkel, Philipp Henrich 412<br />
Stünkel, Simon 412<br />
Stünkel, Stephan 412<br />
Sustrate, He<strong>in</strong>rich 325, 472<br />
Teggenthien, Gaugeschäftsführer<br />
465<br />
Teiwes, Elisabeth 159<br />
Tellerdreyer, Hans 102<br />
Tellermann, Tönnies 100<br />
Telsemeyer, Franz He<strong>in</strong>rich 227<br />
Telsemeyer, Innozenz 227, 231,<br />
233, 239, 243, 451<br />
Tepel, Valent<strong>in</strong> 76
512 - Regi#er<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Teuteberg, Christian Friedrich<br />
186, 188, 405<br />
Teuteberg, Friedrich 215, 272,<br />
325, 457<br />
Teuteberg, Fritz 470<br />
Teuteberg, Georg 222<br />
Teuteberg, Hans He<strong>in</strong>rich 171,<br />
174, 405<br />
Teuteberg, Hans Jürgen 431<br />
Teuteberg, He<strong>in</strong>rich 444, 494<br />
Teuteberg, Just<strong>in</strong>e Marie 436<br />
Teuteberg, Justus 211, 355<br />
Tewes, Bartold 156<br />
Tewes, Hans 132, 141<br />
Theves, Jürgen 98<br />
Thewes, Hans 134<br />
Thewes, Jürgen 97, 100, 103,<br />
105, 128<br />
Thewes, Margarethe 421<br />
Thielbeck, Werner von 24<br />
Thiele, Anna 416<br />
Thiele, Christoph 104, 130, 133,<br />
349, 416, 417<br />
Thiele, Dorothea Margarethe<br />
417<br />
Thiele, Ernst 214, 253, 325,<br />
465, 468, 469<br />
Thiele, Friedrich 417<br />
Thiele, Georg 439<br />
Thiele, Gerhard 161, 181, 417<br />
Thiele, Gerichtsschreiber 247<br />
Thiele, Hans 99, 100, 103, 105,<br />
132, 134, 141, 348, 350, 369,<br />
389, 416, 417<br />
Thiele, He<strong>in</strong>rich 189, 211, 220,<br />
221, 229, 239, 376, 402, 403,<br />
417, 450, 456, 457, 476, 490<br />
Thiele, He<strong>in</strong>rich Christoph<br />
Ludwig 161, 181, 243, 417,<br />
418<br />
Thiele, He<strong>in</strong>rich Ernst Ludwig<br />
224, 243<br />
Thiele, Helmut 253<br />
Thiele, Johann Friedrich 418<br />
Thiele, Johann He<strong>in</strong>rich 174,<br />
418<br />
Thiele, Jonas 155, 156, 158,<br />
416, 417, 418<br />
Thiele, Jost Ernst 416<br />
Thiele, Jürgen 417<br />
Thiele, Karl 214, 281, 282, 322,<br />
325, 376, 444, 452, 453, 490<br />
Thiele, Ludwig 417<br />
Thiele, Michael 418<br />
Thiele, Peter 409<br />
Thiele, Wilhelm 191<br />
Thiele, Willy 377<br />
Thiele, Witwe 191<br />
Thiele, Zacharias 185, 189, 418<br />
Thieman, Johann 98<br />
Thiemann, Johann 98, 99, 128<br />
Thies 299<br />
Thies, Adolf 221<br />
Thies, August 187, 215, 450,<br />
457<br />
Thies, aus Bodenfelde 287<br />
Thies, Christoph 98, 188, 401<br />
Thies, Emma 218<br />
Thies, Friedrich 240, 281, 325,<br />
457<br />
Thies, Fritz 286<br />
Thies, Georg 192<br />
Thies, He<strong>in</strong>rich 206, 215, 401,<br />
457<br />
Thies, He<strong>in</strong>rich Wilhelm 185,<br />
186, 203<br />
Thies, Justus 185<br />
Thies, Karl 325, 432<br />
Thies, Luise 282<br />
Thies, Mathilde 495<br />
Thies, Wilhelm 186, 221, 325<br />
Thies, Wilhelm<strong>in</strong>e Christ<strong>in</strong>e<br />
Carol<strong>in</strong>e Charlotte 242<br />
Thomas, Greta 80, 97, 374<br />
Thomas, Hans 49, 374<br />
Thomas, Margarethe 106<br />
Thöne, Hans 74, 76<br />
Tiepel 217<br />
Tiepel, Christoph 188<br />
Tiepel, Georg 184, 201<br />
Tiepel, He<strong>in</strong>rich 222, 226, 229,<br />
444<br />
Tiepel, Johann Christoph 186,<br />
404<br />
Tiepel, Karl 215, 325, 444<br />
Tiepel, Philipp 171, 174, 404<br />
Tiepel, Waltraud 339<br />
Tilly 40, 116, 119<br />
Timmerman, Tönnies 53<br />
Timner, Christian 165, 171, 174<br />
Timner, Christoph 140, 149,<br />
156, 171, 186, 188, 375, 402,<br />
434, 491<br />
Timner, Hans 99, 100, 102, 104,<br />
106, 128, 130, 151, 402, 404<br />
se<strong>in</strong>e Witwe 111<br />
Timner, Hans He<strong>in</strong>rich 156,<br />
160, 165, 171, 172, 174, 374,<br />
404<br />
Timner, He<strong>in</strong>rich 132, 150<br />
Timner, Jakob 161, 165, 171,<br />
174, 402<br />
Timner, Margaretha 142<br />
Timner, Peter 154, 156<br />
Tölke, Leiter der<br />
Präparandenanstalt 228<br />
Tollen, Clawes 75<br />
Tonges, Stoffel 389<br />
Trappe, Johannes von Ursula 47<br />
Trefurt, Generalsuper<strong>in</strong>tendent<br />
196<br />
Treisen, Jakob 358<br />
Trenter, Maria Elisabeth 350<br />
Trenter, Valent<strong>in</strong> 350<br />
Trock, Christoph 97, 99<br />
Troddier, Elisabeth 113<br />
Troddier, Gebrüder 111<br />
Trottier, Christoph 375, 434<br />
Trottier, Conrad 156<br />
Trottier, Ernst 165, 374<br />
Trottier, Joachim 150<br />
Trottier, Jürgen 141, 142, 150<br />
Trottier, Ricus 134, 141, 150<br />
Trumper, Hans 75<br />
Tschmarke, Ra<strong>in</strong>er 472, 475<br />
Übel, Re<strong>in</strong>er 413<br />
Uden, Super<strong>in</strong>tendent 122<br />
Uhde, Fritz Maximilian Otto<br />
367, 470<br />
Uhlhorn, Pastor <strong>in</strong> Lauenförde<br />
230<br />
Ursula, Johan von, Abt zu<br />
Bursfelde 46<br />
Utermark, Hans 53, 78, 79
Regi#er - 513<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Velius, Georg 364<br />
Vermeesch 314<br />
Viet, Georg 409<br />
Vogeler, Erich 56<br />
Voges, Hilfsförster 413<br />
Voigt, August 221, 494<br />
Voigt, Christian 188, 193, 198,<br />
211, 405<br />
Voigt, Ernst 214, 221, 253, 255,<br />
439<br />
Voigt, He<strong>in</strong>rich 494<br />
Voigt, Schuhmacher 197<br />
Voigt, von, Amtmann 181<br />
Volger, NN 480<br />
Völker, Hermann 325, 413<br />
Vollberg, Georg 288<br />
Voß, Andreas 188<br />
Voß, Christ<strong>in</strong>e Wilhelm<strong>in</strong>e 425<br />
Voß, Christoph 150, 156, 360,<br />
491<br />
Voß, Erich 186, 188, 197, 398<br />
Voß, Ernst 165, 174<br />
Voß, Georg 188, 215, 253, 374,<br />
375, 457<br />
Voß, Georg Friedrich 188<br />
Voß, Georg He<strong>in</strong>rich 211, 221<br />
Voß, Hans 112, 134, 136, 140,<br />
144, 146, 150, 368, 398, 401,<br />
402, 491<br />
Voß, He<strong>in</strong>rich 248, 263, 276,<br />
283, 320, 322, 323, 325, 335,<br />
336, 371, 433, 444, 445, 449,<br />
452, 453, 465<br />
Voß, He<strong>in</strong>rich Andreas 186<br />
Voß, He<strong>in</strong>rich Ernst 171, 401<br />
Voß, Helmut 444<br />
Voß, Hermann 444<br />
Voß, Karl 494<br />
Voß, Ricus 150, 154, 156, 398,<br />
402<br />
Voß, Stephan 188<br />
Voß, Verwalter 165<br />
Voß, Wilhelm 199, 203, 221,<br />
401<br />
Voßmer, Johanna Christ<strong>in</strong>a<br />
Charlotte 247<br />
Wachholz, Elfriede 334<br />
Wachsmuth, August 221, 495<br />
Wächter, Adolph 377<br />
Walter I, Fuß-Gendarm 426<br />
Walther, Super<strong>in</strong>tendent 197<br />
Wambke, Christoph 150<br />
Wambken, Hans 98<br />
Wamke, Andreas 150<br />
Wamke, Christoph 134<br />
Wamke, Hans 99<br />
Warneken, Hans 42<br />
Warnken, Johann Christoph 391<br />
Weber, Claus 98<br />
Weber, Clauß 98<br />
Weber, G. 247<br />
Weddecken, Michel 178<br />
Weddig, von, Obrist-Lieutnant<br />
162<br />
Wedemeyer 382<br />
Wedemeyer, August 376, 398,<br />
427, 428, 429<br />
Wedemeyer, Edmund 221<br />
Wedemeyer, Friedrich August<br />
Gustav Walter 429<br />
Wedemeyer, Gastwirt 429<br />
Wedemeyer, He<strong>in</strong>rich 428, 429<br />
Wedemeyer, Johann Carl<br />
Friedrich Ludwig 428<br />
Wedemeyer, Marie 214, 248,<br />
325<br />
Weerder, Justus Christoph 156<br />
Wegener, Albert Gustav Adolph<br />
282<br />
Wehl<strong>in</strong>g, Karl 287, 288, 291,<br />
298, 302<br />
Wehmheuer, Hermann 298<br />
Weisbrich, Pfarrer 367<br />
Weiskrab, Erich 463<br />
Weißhuhn, Förster 413<br />
Weißleder, Otto 377, 451<br />
Weitzenmeier, Hans 74<br />
Weitzenmeyger 76<br />
W e l l h a u s e n ,<br />
C h r i s t o p h 159, 165,<br />
171, 418<br />
Wellhausen, H<strong>in</strong>rich Ernst 171,<br />
434<br />
Werberg, Magnus von 80<br />
Werder, Grafen von 17, 24<br />
Westermann, Eduard 214, 323<br />
Westermann, Ferd<strong>in</strong>and 325<br />
Westermann, Friedrich 433<br />
Wichmann, Dietrich 133<br />
Wichmann, Henricus 103<br />
Widuk<strong>in</strong>d von Versperthe 24<br />
Wiegandt, Conrad 55<br />
Wiegmann, A. 362<br />
Wiegmann, Christ<strong>in</strong>e Sophie<br />
161<br />
Wiegmann, Hermann 216, 217,<br />
221<br />
Wiegmann, Lehrer 450<br />
Wiegmann, Offensen 463<br />
Wiegmann, Ros<strong>in</strong>e Sophie 163<br />
Wienecke, Adolf 442, 469<br />
Wienecke, Amtmann 166, 184<br />
Wienecke, August 494<br />
Wienecke, Charlotte 494<br />
Wienecke, Ernst 243, 457, 493<br />
Wienecke, Fr. 245<br />
Wienecke, Frau 221<br />
Wienecke, Frieda 279<br />
Wienecke, He<strong>in</strong>rich 494<br />
Wienecke, Heisebeck 463<br />
Wienecke, Karl 214, 255, 279,<br />
442, 465<br />
Wienecke, Ludwig 449<br />
Wienecke, Wilhelm 211, 220,<br />
222, 229, 244, 325, 353<br />
Wienecke, Wilhelm<strong>in</strong>e 494<br />
Wieneke, Johann Christian 405<br />
Wilcke, Maria Elisabeth 361<br />
Wilken, Johann Friedrich 413<br />
Willerd<strong>in</strong>g, Licentiatus beider<br />
Rechte 118<br />
Willig, Anna Marie Charlotte<br />
428<br />
Willig, August 191, 197, 198,<br />
201, 402, 428<br />
Willig, Ernst 211, 222, 226, 428<br />
Willig, Friedrich 186<br />
Willig, Friedrich August 398,<br />
404<br />
Willig, Gastwirtschaft 429<br />
Willig, Justus Friedrich 182,<br />
185, 187, 380, 393, 402<br />
Willig, Meister <strong>in</strong> Löwenhagen<br />
172
514 - Regi#er<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
W<strong>in</strong>ter, Curd 53, 80<br />
Wirschius, Abt 81<br />
Wobersnow, Arendt von 94<br />
Wöhlk<strong>in</strong>g, Gerichtssekretär 245,<br />
246<br />
Wolborg, Margareta 99, 106,<br />
130<br />
Wolborg, Margarethe 107<br />
Wolffs, Hermann 55<br />
Wolter, Schmied <strong>in</strong> Adelebsen<br />
258<br />
Wulf, Friedhelm 10<br />
Wulff, Christoph 90, 97<br />
Wulff, Liesabeth 98<br />
Wulff, Stoffel 133<br />
Wulffs, Hans 80<br />
Wüstefeld, Johann Christoph<br />
172<br />
Zacharias N, Förster 53<br />
Zierenberg, Carol<strong>in</strong>e 181, 417<br />
Z i e r e n b e r g ,<br />
C h r i s t i n e<br />
M a r g a r e t h e 159<br />
Zierenberg, Friedrich 184<br />
Zierenberg, Hanß 45<br />
Zierenberg, He<strong>in</strong>rich 185<br />
Zierenberg, Toldes 45<br />
Zimmermann, Tönnies 53<br />
Zufall, Valent<strong>in</strong> 55, 56<br />
Zuschen, Johan von 71<br />
zz<br />
Abendmahl 183, 186, 250<br />
Abendmahlsregeln 182<br />
Abends<strong>in</strong>gen 323<br />
Aberglauben 351, 371, 375, 376<br />
Ablösungen 198, 201, 202, 210<br />
Adelebsen 12, 20, 27, 31, 40,<br />
41, 51, 172, 197, 198, 199,<br />
243, 258, 260, 261, 321, 328,<br />
355, 412, 475<br />
Gericht 184<br />
Ahlbershausen 44, 460<br />
Allershausen 436<br />
Almosen 160<br />
Amtszugehörigkeit 41<br />
Andreasberg 103<br />
Archipresbyteriat 44<br />
Arenborn 36, 44, 69, 282, 286,<br />
318, 319, 321, 329, 429, 430,<br />
454, 455, 463, 468, 490<br />
Arenborn 17<br />
Armenhaus 213, 317<br />
Armenkasten 224<br />
Armenkommission 192<br />
Armenspenden 97, 160<br />
Armut 40, 48, 83, 84, 89, 93,<br />
96, 97, 100, 101, 107, 115,<br />
121, 123, 132, 144, 145, 146,<br />
148, 159, 160, 164, 166, 175,<br />
181, 191, 194, 197, 213, 224,<br />
244, 357, 360, 374, 375, 391,<br />
408, 430<br />
Ausfließen der Äcker 168<br />
Aushebungen 436<br />
Auswanderer 493<br />
Bachmüller 135<br />
Bad Karlshafen 319<br />
Bauermeister 402<br />
Beberbeck 258<br />
Beerenernte 446<br />
Begräbnissitten 123, 250, 355,<br />
436<br />
Beichte 183<br />
Beichtgeld 183<br />
Bennenhusen 32<br />
Benterode 93<br />
Berufe 403<br />
Bettelei 192, 406<br />
Beverungen 319<br />
Bevölkerung 490<br />
Bevölkerungsentwicklung 483<br />
Bierbrauen 93, 148, 149<br />
Bleichen 133<br />
Bodenfelde 16, 32, 46<br />
Bodenfunde 22<br />
Bodenpreise 167<br />
Böhmen 103<br />
Bollensen 104<br />
Bosselspiel 370<br />
Bramburg 61<br />
Bramwald 16, 36, 39, 44, 77,<br />
201, 408, 411, 477<br />
Brandkataster 1832 185<br />
Branntwe<strong>in</strong>brenner 404<br />
Branntwe<strong>in</strong>genuß 223, 225,<br />
328, 360, 370, 487<br />
Brauchtum 478<br />
Braugerechtigkeit 93<br />
Brautsuppe 168<br />
Br<strong>in</strong>ksitzer 90, 133, 141, 210,<br />
211<br />
Brunnen 138, 139<br />
Buer 363<br />
Bühren 11, 164, 366, 434, 436,<br />
439, 491<br />
Bunekenhusen 28<br />
Burgdorf 108<br />
Bursfelde 33, 170, 201, 233,<br />
243, 416<br />
Bursfelder Kongregation 33<br />
Bützl<strong>in</strong>gen 364<br />
Celle 365<br />
Celle, Zuchthaus 407<br />
Cholera 219<br />
Cölln 104<br />
Dalmatien 149<br />
Dankelsheim 235<br />
De<strong>in</strong>sen 366<br />
Denkmalschutz 401, 426<br />
Diebstähle 137, 180, 249, 317,<br />
370, 407<br />
Dienstgeld 79, 130, 131, 145,<br />
154, 211, 398<br />
Dienstland 156<br />
Dienstland-Register 153<br />
Dienstpflichten 94, 152, 185<br />
Dienstpflichtige des Klosters<br />
Bursfelde 1604 90<br />
Diphterie 230<br />
Dorfmusikus 405<br />
Dornhagen 17, 31<br />
Dornhagen 19<br />
Dörntal 365<br />
Dransfeld 73, 185<br />
Dreifelderwirtschaft 154<br />
Dreißigjähriger Krieg 40, 41,<br />
96, 97, 102, 115, 430<br />
Drittes Reich 318<br />
Dürrejahr 1892 230<br />
Eberhausen 13, 15, 79, 128,<br />
181, 183, 184, 185, 201, 205,<br />
206, 322, 407, 408, 412, 491
Regi#er - 515<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Ehesachen 160, 180<br />
Eilwardshausen 15<br />
E<strong>in</strong>beck 361<br />
E<strong>in</strong>marsch der Alliierten 329<br />
E<strong>in</strong>wohnerlisten<br />
1585 80<br />
1604 90<br />
1655 128<br />
1664 132<br />
1678 140<br />
1689 147<br />
1775 173<br />
1832 185<br />
1833 187<br />
1913 214<br />
1936 324<br />
E<strong>in</strong>wohnerzahl 139, 175, 252<br />
1689 152<br />
Eldershausen 50<br />
Ellierode 365<br />
Elverigeshausen 15<br />
Entnazifizierung 332, 333<br />
Erwerbszweige 403<br />
Erzbistum Ma<strong>in</strong>z 15, 16<br />
Escherhausen 364<br />
Eulen 351, 448<br />
Fachwerkbauten 323<br />
Fahnenweihe 240<br />
Feldhüter 192, 195, 406, 413<br />
Feuersbrünste 113, 170, 226,<br />
230, 235, 242, 243, 244, 247,<br />
463<br />
Feuerwehr 254, 373, 456<br />
Flüchtl<strong>in</strong>ge 333, 335, 385<br />
F l u r n a m e n 157, 199<br />
Förste 427<br />
Förster 39, 44, 52, 54, 58, 78,<br />
79, 98, 105, 108, 134, 137,<br />
151, 165, 171, 186, 188, 190,<br />
214, 221, 358, 370, 374, 398,<br />
406, 411, 440<br />
hessische 79, 411<br />
Forsthaus 214, 413<br />
Forstregister 201<br />
Frankenhagen 17<br />
Frankenhagen 19<br />
Frankfurt 104<br />
Franzosenzeit 182<br />
Fredershausen 74<br />
Freiberg 365<br />
Fremdarbeiter 332<br />
Freudental 46<br />
Friedhof 232, 352<br />
oberer Kirchhof 100<br />
Pforte 100<br />
Frömmigkeit 279, 452<br />
Fruchtwechsel 154<br />
Frühgeschichte 9<br />
Gastwirtschaften 137, 138, 242,<br />
368, 370, 426, 465<br />
Gebhardshagen 20<br />
Geheimschlachtungen 283, 372<br />
Geme<strong>in</strong>derat 340<br />
Geme<strong>in</strong>desiegel 1813 182<br />
Geme<strong>in</strong>devorsteher 255<br />
G e m e i n h e i t 209<br />
Geme<strong>in</strong>heitsteilung 209, 210<br />
Gepenhagen 20<br />
Gesangvere<strong>in</strong> 221, 228, 243,<br />
254, 266, 269, 323, 339, 384,<br />
429, 449<br />
Geschwätzigkeit der Leute 372<br />
Gierswalde 245<br />
Gieselwerder 28<br />
Glashütten 48, 167, 169<br />
Glocken 86, 94, 98, 99, 100,<br />
121, 250, 347<br />
Gotmarsen 32<br />
Gottesdienst 136<br />
Gött<strong>in</strong>gen 86, 99, 121, 164, 335,<br />
362, 364, 491<br />
Gottsbüren 374<br />
Gravam<strong>in</strong>a des Pfarrers<br />
Castenius 136<br />
Grenzbegehung 46<br />
Grenzstreitigkeiten mit Hessen<br />
45, 54, 55, 78, 88<br />
Groß Lengden 231<br />
Groß-Almerode 163<br />
Groß-Schneen 28, 109<br />
Gründonnerstagsspende 97,<br />
106, 374<br />
Gutgenugsbuche 252<br />
Hagenorte 19<br />
Halbspänner 90<br />
Hand- und Spanndienste 94,<br />
144, 152, 185, 340<br />
Handarbeitsunterricht 233<br />
Häusl<strong>in</strong>ge 135<br />
Hausnummern 170, 173<br />
Hebamme 135, 149<br />
Heerberg 178, 410<br />
Heimatvere<strong>in</strong> 476<br />
Heimatvertriebene 333<br />
Heiraten am Ort der Braut 163<br />
Heiratssitten 163<br />
Heisebeck 33, 36, 45, 62, 330,<br />
340, 362, 416, 418, 430, 435,<br />
463, 467, 469<br />
Hemeln 46, 98, 128<br />
Herbstbede 37, 47<br />
Herm<strong>in</strong>entanne 252<br />
Herzberg 366<br />
Hetjershausen 414<br />
Hildesheim 220<br />
Hilwartshausen 37, 227<br />
Hirten 44, 408<br />
Hirtenhaus 175<br />
Hochwasser 169<br />
Hochzeitssitten 123, 451<br />
H o f z i n s 103<br />
Hohenfelde 152<br />
Holzauktion 243<br />
Holznutzung 205<br />
Huldigungsliste 1671 134<br />
Hurerei 137, 162, 372<br />
Huterechte 93, 201, 202, 212,<br />
408<br />
Imbsen 128<br />
Jagden 58, 63<br />
Junggesellenvere<strong>in</strong> 465<br />
Kaisergeburtstag 216, 236, 237,<br />
243<br />
Kaol<strong>in</strong>abbau 341<br />
Katechismuslehre 136, 190,<br />
216, 368, 370, 379<br />
Kerstl<strong>in</strong>gerode 419<br />
K<strong>in</strong>derspielkreis 341<br />
Kirche<br />
Altarbild 251, 354<br />
Baugeschichte 21, 343<br />
Begräbnisse <strong>in</strong> der Kirche<br />
348, 360
516 - Regi#er<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Begräbnissee <strong>in</strong> der Kirche<br />
98<br />
Beichtstuhl 173<br />
Empore 177, 225, 352<br />
Fenster 98<br />
Kirchengebäude 252, 343<br />
Predigtstuhl 108<br />
Renovierung um 1895 231<br />
Reparaturen 100, 108, 123,<br />
125, 158, 172, 228<br />
Schrank auf dem Chor 100<br />
Kirchenbesuch 280<br />
Kirchenbücher 72, 158, 168<br />
Kirchenbuße 139, 181<br />
Kirchene<strong>in</strong>künfte 85<br />
Kirchengeräte 175, 251, 361<br />
Kirchengüter 83<br />
Kirchenland 71, 138, 155, 166,<br />
167<br />
Kirchenland 190<br />
Kirchenordnung 81<br />
Kirchenrechnungen 96, 158,<br />
347<br />
Kirchenregister 100<br />
Kirchenstände 158, 349<br />
Kirchenvisitation<br />
von 1542 46, 223, 357<br />
von 1588 80, 115<br />
von 1629 98<br />
von 1636 122<br />
von 1648 41<br />
von 1660 (Ausgaben für<br />
Verzehr) 108<br />
von 1675 114<br />
Kirchenvorstandsordnung 239<br />
Kirchenwiesen 138<br />
Kirchenzehnt 139<br />
Kirchenz<strong>in</strong>sen 85, 87, 96<br />
Kirchhofsmauer 101<br />
Kirchmauer 100<br />
Kirchturmknopf 173, 196, 238,<br />
350<br />
Kirmes 255, 479<br />
Klappe 100, 154, 352<br />
Klapper#e<strong>in</strong>e 54, 58, 62, 207<br />
Klapperste<strong>in</strong>e 88<br />
Kloster Bursfelde 25, 36, 39,<br />
41, 45, 46, 59, 69, 71, 73, 75,<br />
79, 80, 90, 92, 94, 115, 116,<br />
121, 122, 126, 129, 152, 190,<br />
211, 348<br />
Besitzungen 46<br />
Klostergut "Die Geduld"<br />
116, 201<br />
Kloster Corvey 16, 17<br />
Kloster Fulda 15<br />
Kloster Hasungen 19<br />
Kloster Lippoldsberg 20, 36,<br />
344<br />
Klostermeier 73<br />
Köhler 270, 476<br />
Kollekten 224, 225, 277, 280,<br />
348<br />
Kommunikantenverzeichnisse<br />
183<br />
Konfessionsstreitigkeiten 90<br />
Kopfsteuerverzeichnis<br />
von 1664 132<br />
von 1675 135<br />
von 1678 140<br />
von 1689 147<br />
Köter 90, 132, 135, 140, 211<br />
Krankheiten 197, 219, 229, 230<br />
Kreiskriegerbundesfest 247, 363<br />
Kriegerdenkmal 317, 340<br />
Kriegervere<strong>in</strong> 248, 254, 449<br />
Kriegsausbruch 1914 274<br />
Kriegsgefangene 248, 261, 283,<br />
335, 337, 437<br />
Kriegsspiel 257<br />
Kroaten (Krabatten) 103<br />
Kruggeld 93<br />
Kurhannoversche<br />
Landesaufnahme 177<br />
Küsterdienst 250<br />
Landesaufnahme,<br />
Kurhannoversche 177<br />
Landsoldaten 436<br />
Langenholtensen 366<br />
Langensalza, Schlacht bei 439<br />
Langenthal 17<br />
Laubharken 202, 205, 206, 446<br />
Lauenförde 320<br />
Lebenserwartung 225<br />
Lebensmittelmarken 334<br />
Lebensmittelpreise 197, 276,<br />
336<br />
Lehrer 7, 123, 215, 222, 226,<br />
227, 228, 229, 235, 250, 251,<br />
254, 266, 377<br />
Umzugskosten 232, 235<br />
Lehrergehalt 215, 222, 231, 250<br />
Le<strong>in</strong>eweber 25<br />
Lengde 455<br />
Lenglern 214<br />
Lippoldsberg 17, 321<br />
Löwenhagen 17, 19<br />
Löwenstade (e<strong>in</strong> Ort) 108<br />
Lumpensammler 407<br />
Magdeburg 108<br />
Markoldendorf 33<br />
Mart<strong>in</strong>hagen 19<br />
Mascheborn 51, 414, 415<br />
Masthafer 39<br />
Meierhof 128, 152, 171, 396,<br />
398<br />
Meyergeld 105<br />
Mielenhausen 94<br />
Mimide 14, 28, 36<br />
Mobilmachung 261<br />
Moseborn 36, 37<br />
Motorsportclub 410, 472<br />
Mühle 178, 244, 369, 416<br />
Mühlengraben 154<br />
Mülheim an der Ruhr 439, 493<br />
Müller 107, 141, 416<br />
Musikanten 405<br />
Musterung 1585 51, 79<br />
Nachkriegszeit 330, 340<br />
Naturdenkmäler 252<br />
Neustadt am Rübenberge 109<br />
Nienover 16, 27<br />
Oberappellationsgericht 153<br />
Observanz 164, 380<br />
Oedelsheim 11, 12, 15, 23, 44,<br />
46, 51, 59, 90, 202, 203, 204,<br />
225, 270, 357, 359, 364, 400,<br />
425, 467<br />
Offensen 10, 34, 40, 44, 57, 80,<br />
85, 91, 123, 124, 143, 161,<br />
162, 163, 166, 167, 168, 177,<br />
180, 190, 220, 228, 230, 232,<br />
248, 251, 254, 258, 329, 335,
Regi#er - 517<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
340, 341, 344, 348, 358, 360,<br />
362, 373, 379, 385, 386, 389,<br />
391, 397, 407, 454, 455, 457,<br />
463, 481<br />
Ölmüller 369, 416<br />
Oppermann 86, 124, 136, 161,<br />
250, 368, 377, 378<br />
Organistenamt 332<br />
Orgel 221, 224<br />
Ortsrat 403<br />
Ortsvorsteher 402<br />
Ortswappen 339<br />
Pe<strong>in</strong>e 455<br />
Pest 29<br />
Pfarre, Begründung 1564 87,<br />
190<br />
Pfarrer 357<br />
E<strong>in</strong>künfte 71, 83, 84, 85, 87,<br />
166<br />
Introduktion 166, 360<br />
Pfarrhaus 71, 90, 91, 98, 100,<br />
104, 360, 379, 389, 390, 416<br />
Fenster 99<br />
Pfarrwitwenhaus 144, 393<br />
Pf<strong>in</strong>gstbräuche 370<br />
Pflanzenwelt 445<br />
Pilgrimssteig 57, 67<br />
Plattdeutsch 323, 403, 410, 476,<br />
490<br />
Posaunenvere<strong>in</strong> 470<br />
Poststelle 243<br />
Pottaschensieden 133, 148, 149<br />
Prov<strong>in</strong>zialverband Evangelischer<br />
Arbeiter- und<br />
Arbeiter<strong>in</strong>nenvere<strong>in</strong>e 362<br />
Rademacher 193<br />
Rappenhagen 17<br />
Rappenhagen 19<br />
Rattenhagen 20<br />
Realgeme<strong>in</strong>de 206, 210, 212,<br />
214, 410, 463<br />
Reformation 33<br />
Reformationsfest 218<br />
Reformierte 186<br />
Reichsbanner Schwarz-Rot-Gold<br />
318<br />
Reichskammergericht 55, 56, 59<br />
Reiheberechtigte 203, 205, 212,<br />
214<br />
Re<strong>in</strong>ersen 16<br />
Re<strong>in</strong>hardshagen 19<br />
Re<strong>in</strong>hardswald 15, 93<br />
Rekatholisierung 115, 397<br />
Restitutionsedikt 116<br />
Reuterkammer 431<br />
Revolution von 1848 196<br />
Rheden 364<br />
Rodungen 36, 39, 49, 50, 51,<br />
58, 72, 212, 213, 228<br />
Rodungen 17<br />
Sahlbach 317, 328, 414<br />
Sahlbacher Hof 48, 169, 178,<br />
415<br />
Sahlbachmusikanten 470<br />
Schäfer 44, 324, 389<br />
Schäferei (nicht vorhanden) 152<br />
Schandpfahl 180<br />
Schaperhof 152<br />
Scheden 128<br />
Scheuerbuche 252<br />
Schiffberg 9, 38, 54, 57, 62,<br />
200, 206, 257, 410, 448<br />
Schlagemühle 369<br />
Schlosser 101<br />
Schmetterl<strong>in</strong>ge 448<br />
Schmiede 148, 399, 421<br />
Schon<strong>in</strong>gen 44<br />
Schön<strong>in</strong>gen 108<br />
Schöppenstedt 364<br />
Schulausflug 237<br />
Schulbücher 161, 181, 229, 232,<br />
333, 385<br />
Schulchronik<br />
Bruns 236, 250<br />
R<strong>in</strong>dfleisch 215<br />
Telsemeyer 227<br />
Schule 332, 377<br />
Ausflüge 219, 227, 233<br />
deutsche Schreibschrift 223<br />
Gebäude 197, 231, 232, 247<br />
Lehrer 377<br />
Lehrergarten 234<br />
Neubau 231<br />
Schülerzahl 227, 229, 280,<br />
379, 380<br />
Schulgebäude 217<br />
Schulgeld 159, 228<br />
Schulversäumnis 226<br />
Stundenpläne 381<br />
Visitation von 1880 216<br />
Schülerkapelle 237<br />
Schwe<strong>in</strong>emast 45, 53, 56, 66,<br />
166, 201, 203, 204, 408<br />
Schwe<strong>in</strong>eweide 213, 410, 448,<br />
474<br />
Schwe<strong>in</strong>furt 104<br />
Sebexen 108<br />
Sedanfeier 219, 226, 236<br />
Sehlen (e<strong>in</strong> Ort) 109<br />
Siebenjähriger Krieg 164, 361,<br />
431, 435<br />
Sievershausen 228<br />
Sittliches Leben 254, 368, 372,<br />
373, 450<br />
Soester Fehde 34<br />
Soldaten 97, 101, 119, 150, 162,<br />
163, 170, 281, 394, 398, 430<br />
Souveränität 153<br />
Sozialdemokratie 239, 362, 363<br />
Spar- und Darlehnskasse 336,<br />
341<br />
Spenneweih 373<br />
Spielmann 405<br />
Sp<strong>in</strong>nstuben 223<br />
Sportplatz 341<br />
Ste<strong>in</strong>bruch 190, 219<br />
Ste<strong>in</strong>bruch Bramburg 244, 258,<br />
267<br />
Stockel 367<br />
Stolzenau 412<br />
Strafgeld 105<br />
Streugew<strong>in</strong>nung 205<br />
Sudershausen 235<br />
Taufsitten 123, 167<br />
Thielebach 24, 45, 46, 202, 447,<br />
476<br />
Thielebachweg 329<br />
Thielebeck 19, 24<br />
Tierwelt 445<br />
Tilbike 17, 19, 24, 46<br />
Totenschmause 228, 355, 356<br />
Turnunterricht 233<br />
Turnvere<strong>in</strong> 255, 465
518 - Regi#er<br />
aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa<br />
Ulenste<strong>in</strong> 44, 45<br />
Unwetter 110, 125, 169, 220,<br />
228, 240, 242, 243, 328, 340,<br />
348, 350, 351, 415<br />
Uschlag 93<br />
Uslar 330, 416<br />
Rat der Stadt 88<br />
Varlosen 146<br />
Varrel 365<br />
Veckerhagen 20<br />
Vere<strong>in</strong>e 254<br />
Verkoppelung 212, 219<br />
Vernawahlshausen 16<br />
Verpfändung Fürstenhagens 77,<br />
82, 126, 128, 146<br />
Verwaltungszugehörigkeit<br />
Fürstenhagens 41<br />
Viehzählung 1762 164<br />
Volks- und Heimatfest 1939 327<br />
Volkslieder 161, 217, 224<br />
Wachtholz 145, 146, 147<br />
Wahlergebnisse 480<br />
Wahlsburg 15<br />
Währungsreform 336<br />
Wappen 339<br />
Wasserleitung 341<br />
Wege und Straßen 165, 183,<br />
221, 240, 340, 398, 476<br />
Wehrhecke 39, 54, 55, 59, 78<br />
Weiderechte 201, 202, 212<br />
Weidewirtschaft 11<br />
Weihnachtsgebräuche 237<br />
We<strong>in</strong>kauf 158, 349<br />
Weißehütte 93<br />
Welfen 16, 238, 480, 481<br />
Werderholz 15, 45, 55, 67, 411<br />
Wiershausen 108<br />
Wiesennamen 157<br />
Witwenhaus 144, 391, 394<br />
Wohngebäude 186, 252<br />
Wölfe 101, 446<br />
Wölpe (e<strong>in</strong> Ort) 108<br />
Wüstung Moseborn 37<br />
Wüstungen 14, 30, 36, 44, 48<br />
Zapfenburg 137<br />
Zehnt 128, 198, 401<br />
Zehntscheune 253, 399, 401<br />
Zeitungsmeldungen 241<br />
Zigeuner 161