X - Alatoran

İ ÇINDƏKILƏR 

ÀÇÀÄ ÉÀÇÀÐËÀÐ ÎÚÀÜÛ 

Dietmar Dath. 

Dəmir siçanlar ............................................................................ 3 

Jenny Erpenbeck. 

Respublika Sarayı .................................................................... 16 

İris Hanika. 

Avqustda zaman dayanır ........................................................ 28 

Wolfgang Herrndorf. 

Rozenbaum doktrinası ............................................................ 40 

Kathrin Passig. 

Siz buradasız ............................................................................. 53 

Christoph Peters. 

Təsbeh ......................................................................................... 65 

David Wagner. 

Yeni bir həyat üçün .................................................................. 78 

Peter Wawerzinek. 

Xatırladığım ilk şey qardır ..................................................... 94 

N ACHWEISE 

Dietmar Dath: »Eisenmäuse« (Auszug) aus: Dietmar Dath: Eisenmäuse. 

© Dietmar Dath und Habizel, Lohmar 2010 

Jenny Erpenbeck: »Dinge die verschwinden« (Auszug) aus: Jenny Erpenbeck: 

Dinge die verschwinden. © Verlag Galiani Berlin 2009 

Iris Hanika: »Treffen sich zwei« (Auszug) aus: Iris Hanika: Treffen sich zwei. 

Roman © Literaturverlag Droschl Graz - Wien 2008 

Wolfgang Herrndorf: »Die Rosenbaum-Doktrin«. © Wolfgang Herrndorf 2007 

Kathrin Passig: »Sie befinden sich hier«. © Kathrin Passig 2006 

Christoph Peters: »Der Tesbih« aus: Christoph Peters: Sven Hofestedt sucht Geld 

für Erlösung. Geschichten © Luchterhand Literaturverlag München 2010 

David Wagner: »Für neue Leben«. © David Wagner 2008 

Peter Wawerzinek: »Rabenliebe« (Auszug) aus: Peter Wawerzinek: Rabenliebe. 

Roman © Verlag Galiani Berlin 2010 

¹ 18 ÎÊÒÉÀÁÐ 2012 

ß Ä ß Á È - Á ß Ä È È Æ Ó Ð Í À Ë 

Алаторан 18 - 

Чаьдаш Алман 

Ядябиййаты юзял сайы 

Тщис проъежт wас Суппортед бй а эрант 

фром тще Эоетще-Ынститут wщижщ ис фундед 

бй тще Эерман Министрй оф Фореиэн Аффаирс 

Åäèòîð: 

Ðàñèì ÃÀÐÀÚÀ 

Öç ãàáûüûíäàêû ðÿñìèí ìöÿëëèôè: 

Marion Albrecht 

Äèçàéíåð: 

Éàøàð Øàùëàð 

ßËÀÃß: 

å-ìàèë: ðàñèì.êàðàúà@ýìàèë.úîì 

òåë.: (+994 50) 316 30 82 

ÓÐË: www.alatoran.org 

www.enyeniedebiyat.com 

×àïà èìçàëàíìûøäûð:15.10.2012 

Êàüûç ôîðìàòû: 60 õ 84 1/8

“ALATORAN” OXUCULARINA! 

Müasir alman әdәbiyyatı юзял сайы цчцн 

мцяллифлярин вя ясярлярин сечилмяси щаггында 

Mәn “Alatoran” üçün Barbara Vattendorfla razılıq әsasında 1954-1971 ci illәrdә doğulmuş 

müasir alman müәlliflәrindәn sәkkiz nәsr nümunәsi seçdim. Seçilmiş müәlliflәr, heç bir 

halda tәsadüfi olmayıb, mәnim şәxsi zövqüm әsasında toplanıb. Bütün müәlliflәr 

Almaniyada tanınan әdәbiyyat mükafatlarına layiq görülmüş, kitabları geniş oxucu kütlәsi 

tәrәfindәn bәyәnilmiş, hәmçinin yazıçılıqda ciddi inkişaf yolu keçmişlәr. 

Sәkkiz müәllifdәn beşi Klaqenfurtda keçirilәrn “İnqeborq Baxman Mükafatı” uğrunda 

әdәbiyyat müsabiqәsindә iştirak etmişlәr. Bu müsabiqә televizyonda canlı yayınlanır vә yaxşı 

izlәnilir. Burada әsasәn alman dilli әdәbiyyat oxunur vә gәnc yazarlar üçün olduqca mühüm 

bir müsabiqәdir. Müsabiqәdә iştirak edәn beş müәllifdәn ikisi qalib gәldi vә әsas mükafatı 

qazandı, onların yazıları (bir qәdәr ixtisar olunmuş halda) seçdiyim mәtnlәr arasına әlavә 

olunmuşdur. 

Seçilmiş bu iki müәllif әsasәn romançı kimi tanınırlar. Hәmin müәlliflәrin, diqqәtәlayiq 

kitablar yazmış Katrin Passiq dә daxil olmaqla hamısının artıq bir neçә romanı çap olunub. 

Roman hal-hazırki alman nәsr kitabları bazarında hökmranlıq edir vә hәr zaman yaxşı satılması 

ilә fәrqlәnәn kiçik şeir kitabları, esselәr vә hәtta kiçik hekayә toplularını da keçir. 

Müasir alman әdәbiyyatı mövzusuna görә әvvәllәr heç vaxt olmadığı qәdәr zәnginlәşib, 

başlıca olaraq aşağıdakı mövzulara bölünür, janrına görә әnәnәvi hekayә ilә kiçik nәsr fraqmentlәri 

arasında dәyişir, o uydurma ya da avtobioqrafik sevgi hekayәtlәrindәn tutumuş, xәstәlik 

tarixçәsi, nağıl, lәtifә vә bu kimi Almaniyada vә dünyada yayılmış mövzuları әhatә edir. Bu 

günümüzü, keçmişimizi yaxud gәlәcәyimizi әks etdirәn, fantaziya yaxud bәdii-sәnәdli araşdırma 

tipli әsәrlәr yazılır. Alman әdәbiyyatında demәk olar ki, hәr şeyә icazә verilib, roman vә realist 

nәsr İkinci Dünya Savaşından sonra әdәbiyyatda әsas hakim janr kimi yerini tutub. 

Alman әdәbiyyatındakı bu hәrtәrәfli inkişafı hәm dә çoxlu sayda әdәbiyyat tәqaüdlәri vә 

ölkә üzrә yayılmış nüfuzlu әdәbiyyat mükafatları ilә dә әlaqәlәndirmәk olar. Almaniyada әn 

mühüm kitab mükafatı hәr il payızda Frankfurtda ya da yazda Leypsiqdә keçirilәn kitab 

yarmarkalarında tәqdim olunan, DBP- Alman Kitab Mükafatıdır (Deutsch Buchpreis), bundan 

әlavә müxtәlif tәmayüllü bәdii әsәrlәrә aid cürbәcür kitab mükafatları da var. Bu seçimdә 

namizәd olub qalib gәlәn müәlliflәrin hamısına yüksәk miqdarda mükafatlar verilir. 

Almaniyada iki ali mәktәbdә sırf yazıçı hazırlanır, bunlardan biri 1995-ci ildәn bәri 

fәaliyyәt göstәrәn Leypsiq Alman Әdәbiyyat İnstitutu – DLL (Deutschen Literaturinstitut 

Leipzig) vә 1999 –cu ildәn bәri fәaliyyәt göstәrәn Hildenshaym Univerisitetidir, lakin bizim 

burda tәqdim etdiyimiz müәlliflәr bu ali mәktәblәrdә tәhsil almayıblar. Bu hәm adı çәkilәn 

univerisitetlәrdә dәrs proqramının gәnclәrә uyğun tәşkil olunması, hәm dә hәmin univerisitetlәrin 

yetirmәlәrinin ancaq 10-15 il sonra yazıçı kimi püxtәlәşә bilәcәyindәn irәli gәlir. 

Seçimimizin daha bir xüsusiyyәti dә ondadır ki, seçdiyimiz müәlliflәr arasında Ditmar 

Datı çıxmaq şәrtilә yerdә qalanları hal-hazırda Berlindә yaşayırlar. Berlin böyüklüyünә, hәyat 

şәraitinә görә, Almaniyada yaşayış minimumları әn yüksәk şәhәr olmasına baxmayaraq 

yazıçıların әn çox yaşadığı vә әdәbi mühitin qaynar olduğu yerdir. Razılaşmaq lazımdır ki, bu 

әdәbiyyat adamı üçün әn mühüm şәrtdir. 

2 ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹18 / OKTYABR 2012 

Mark Deqens 

Bonn, Aprel 2012

DƏMİR SİÇANLAR 

Şifrələnmiş əxlaq normaları toplusu 

Mənim balacam üçün 

Uşaq baxıcısı 

O artıq məktəbə gedirdi, amma elə də uzun 

müddət olmazdı, bəlkə də iki il. Həmişə çarpayımın 

qarşısında sərilmiş keçi dərisinə bürünər və 

əynimdə pijama sosiska kimi otağın içində fırlanardım. 

O isə buna gülər və sevinərdi. Biz sakitcə 

oynayardıq, o bənövşəyi rəngli pulover geyinərdi. 

Milad bayramına hədiyyə olaraq Disney şirkətinin 

istehsalı olan “Robin Qud” cizgi filmindən oyuncaq 

fiqurları arzulamışdım. Bu oyuncaq fiqurlara 

gerçəkdən qovuşduğum zaman əynində bənövşəyi 

rəngli pulover olan qız, mənim baxıcım da yanımda 

idi. Mənə elə gəlirdi ki, qız oyuncaq fiqurlardan 

daha gözəldir və mənim ondan çox xoşum 

gəlirdi. Əslində mən kifayət qədər ağıllı uşaq olmuşam, 

başımı sonralar itirmişəm. 

Dietmar Dath 

__________________ 

Дитмар Дат (Dietmar Dath) Алманийанын Шопфщайм шящяриндя бюйцмцш, орта мяктяби Фрайбургда битирмишдир. 

Щярби хидмятдян сонра Фрайбургда Алманшцнаслыг вя Физика сащяляриндя тящсил алмышдыр. 

Щяйатынын мцхтялиф илляриндя Фрайбург, Франкфурт вя Лейпсигдя йашайыб-йаратмышдыр. 

Д. Дат 1990-жы илдян башлайараг йерли вя бейнялхалг гязет вя ъурналларда сосиолоэийа, фялсяфя вя мядяни 

мювзуларда кичик йазыларыны дярж етдирмяйя башламышдыр. Юз ады иля йанашы ясярлярини Давид Далек, 

Дагмар Дат йа да Дитер Драт адлары алтында да чап етдирмишдир. Йарадыжылыьынын еркян илляриндя о Жойе 

Ландсдаленин, Кодово Ешунун вя Будди Гиовиназзонун ясярлярини алман дилиня чевирмишдир. 

Д. Дат 1998-2000-жи илляр арасында “Спех” ъурналынын редактору олмушдур. 2001-2007-жи илляр арасы о 

Фракфурт Аллгемайн гязетинин мядяниййят шюбясинин мцдири вязифясиндя чалышмышдыр. Кичик щекайялярдян 

ибарят китаблар йазмагдан ялавя о 2009-жу илдян башлайараг Каммерфлиммер Коллектиф, Марсда сичан вя 

Ъенс Фрибе кими мусиги лайищяляриндя дя иштрак етмишдир. Бир мцддят бцтцн ишлярдян узаглашмыш, бу вахт 

ярзиндя сырф йарадыжылыгла мяшьул олмуш, новеллалар вя ики драм ясяри, шеирляр йазмышдыр, бундан сонра о 

йенидян Фракфурт Аллгемайн гязетиндя мядяниййят шюбясиня рящбярлик етмиш вя кинолар щаггында тянгиди 

мяагляляр йазмаьа башламышдыр. 

__________________________________________________________________________ 

EİSENMÄUSE 

Ein verschlüsselter Sittenspiegel 

Für mein Kleines 

Babysitter 

Sie ging schon in die Schule, aber noch nicht 

lange, vielleicht seit zwei Jahren. Ich wickelte 

mich immer in ein weißes Ziegenfell, das vor 

meinem Bett lag, und rollte darin wie ein 

Würstchen im Schlafrock durchs Zimmer. Sie 

lachte darüber und freute sich. Wir spielten 

friedlich, sie hatte einen lila Pulli an. Ich 

wünschte mir zu Weihnachten Figuren aus 

Disneys Version von „Robin Hood“. Das 

Mädchen im lila Pulli, mein Babysitter, war dabei, 

als ich die Figuren tatsächlich bekam. Ich 

fand das Mädchen viel schöner als die Figuren 

und hatte es viel lieber. Ich war nämlich ein 

ziemlich intelligentes Kind; erst später bin ich 

verdummt. 

ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹18 / OKTYABR 2012 

3 

×ÀÜÄÀØ ÀËÌÀÍ ßÄßÁÈÉÉÀÒÛ

×ÀÜÄÀØ ÀËÌÀÍ ßÄßÁÈÉÉÀÒÛ 

Həzz almaq 

İnsanlara kin bəsləyən və əksər valideynlərin 

də böyük axmaqlıq səbəbindən inandığı bir nə - 

zəriyyəyə əsasən uşaqların nə isə öyrənməyə həvəsi 

olmur. Ona görə də elə etmək lazımdır ki, uşaq 

öyrənərkən həzz ala bilsin. Bu məqsədlə istehsal 

olunmuş çox sayda pedaqoji məzmunlu və tutumlu 

kompüter oyunları, DVD-lər, heyvan qiyafəsinə bürünmüş 

əlavə tədris verən təlxəklər mövcuddur. 

Ağıldan dəhşətli dərəcədə kəm olan valideynlər 

arasında varlı olanlarsa yay düşərgələrinə üstünlük 

verir, burada özlərinə həyatları boyu bağlana 

biləcəkləri dostlar qazanır, başqaları ilə birlikdə dağlara 

dırmanır, çığır-bağır sədaları altında yamyaşıl 

yamaclar boyu aşağıya doğru qaçır və bu zaman birbaşa 

avtobusa tuş gələrək toqquşub ölürlər. Nəzəri 

cəhətdən nə isə öyrənmək olur, bunun praktikada 

doğru tətbiq olunması isə çox zaman mümkün 

olmur. Vali deynlərinki gətirmir ki, gətirmir. 

Ədalətli olmaq 

Əqli cəhətdən bir qədər zəif alman qadını ilə 

Şimali Afrikadan gəlmiş müsəlman mühacir birlikdə 

bir övlad dünyaya gətirir. Valideynləri birləşdirən 

bağlar qırılsa da, uşaq şirin olur. Uşağı yanına 

alan nənə-baba insanı riqqətə gətirəcək bir 

tərzdə onun təlim və tərbiyəsinin qayğısına qalır. 

Dərisinin rəngi bir qədər tünd olduğundan uşaq 

tərs baxışlara tuş gəlir. Gimnaziyada təhsil aldığı 

zaman adı narkotik maddələrlə bağlı kiçik qalmaqalda 

hallandığından xüsusilə dərilərinin rəngi 

tünd olmayan digər uşaqların valideynləri bu 

məsələdə günahı onun boynuna yıxmağa çalışır. 

Onlar istədiyinə nail olur. Heç kim uşağa yaxın 

durmaq istəmir, dərsə davamiyyəti günü-gündən 

pisləşir. Günlərin bir günü isə uşağın məktəbə 

getmək həvəsi tamamən ölür, o hər şeydən imtina 

edir, pis yola düşür və axşamlar polis tərəfindən 

nənə-babanın evinə gətirilir. Baba rəhmətə gedir, 

nənənin sağlamlığı da əvvəlki tək yaxşı vəziy - 

yətdə olmur. Uşaq böyüyüb cavan oğlana çevrilir 

və həyatda öz yolunu getməyə çalışır. Çox güman 

ki, onun qəlbi nifrət hissi ilə doludur. Əgər 

onun qəlbində nifrət hissi yoxdursa, bəşəriyyətin 

üzərindən tədricən həqiqətən bir xətt çəkmək olar. 


Spaß machen 

Von sich aus, sagt eine menschenverachtende 

Theorie, an die viele Eltern glauben, weil sie 

schrecklich dumm sind, will ein Kind nichts lernen. 

Also muß man dafür sorgen, daß das Lernen 

Spaß macht. Dazu gibt es mit pädagogischen 

Inhalten belastete Computerspiele, DVDs, 

Nachhilfeclowns in Tierkostümen und für die 

Vermögenderen unter den schrecklich dummen 

Eltern auch mal ein Sommercamp mit supercoolen 

Leuten, wo man Freunde fürs Leben findet, 

mit anderen auf Berge klettert, unter wildem 

Gejohle saftig grüne Wiesenabhänge hinunterrennt 

und dabei direkt gegen einen Bus läuft 

und stirbt. Theoretisch hat man dann was gelernt, 

aber praktisch kann man es nicht mehr 

richtig verwerten. Die Eltern haben das 

Nachsehen. 

Fairness 

Eine geistig etwas unbewegliche deutsche 

Frau und ein muslimischer Einwanderer aus 

Nordafrika zeugen zusammen ein Kind. Die 

Verbindung der Eltern zerbricht, das Kind ist 

niedlich. Es kommt zu den Großeltern, die sich 

rührend um seine Schulausbildung und sonstige 

Erziehung kümmern. Weil das Kind dunkelhäutig 

ist, wird es schief angeguckt. Auf dem 

Gymnasium ist es in einen winzigen Dro - 

genskandal verwickelt, an dem ihm insbesondere 

die Eltern der anderen, nicht dunkelhäutigen 

Kinder die Schuld zuschustern. Diese 

Rechnung geht auf. Das Kind wird gemieden, die 

Noten werden immer schlechter. Irgendwann 

hat das Kind keine Lust mehr, die Schule zu besuchen, 

schmeißt den Krempel hin, gerät auf die 

schiefe Bahn und wird abends von der Polizei zu 

den Großeltern nachhause gebracht. Der 

Großvater stirbt, die Großmutter ist bald auch 

nicht mehr richtig gesund. Das Kind wird zum 

jungen Mann und schlägt sich so durch. Der 

junge Mann ist hoffentlich voller Haß. Wenn er 

nicht voller Haß ist, kann man die Menschheit 

allmählich wirklich vergessen.


5 



Ehtiram göstərmək 

Heç kim özünü kiçik dovşanı gün vurmadan 

ölmüş beş yaşlı uşaq qədər tənha hiss etmir. 

Yaxınları göydələnlə toqquşmuş təyyarədə oturan 

insanlara ürək-dirək vermək, həyatı tərk etməyə 

hazırlaşan adamlarla ruhların aydınlanmasına 

yönəlmiş söhbətlər aparmaq, hətta ürəyi bulandıran, 

əziyyət verən uzunmüddətli xəstəliklər barədə 

bir neçə mənalı kəlmə də söyləmək olar. Amma 

kədərə qərq olmuş beş yaşlının istəmədiyi qədər, 

ona yaxınlaşmaq məqsədəuyğun sayıla bilməz. 

Birinci sinif şagirdinin heç 

bir zaman vermədiyi sual 

Humanitar elmlər (burada söz oyunu olaraq almancadan 

hərfi tərcüməsi „ruhlar barədə elmlər” 

anlamını verir – tərc.) hələ də mövcuddur? 

Zəriflik və sadəlik 

Mən balaca uşaqlar üçün balet dərslərinə gedirəm. 

Lap əvvəldə bütün bu ağ geyimlər, kiçik 

ayaqlar və sairə və ilaxır adamı əməlli-başlı ovsunlayır. 

İlk təmrinlər bədənin, əl-qolun açılışmasına 

yönəlmiş olur. Bundan sonra düzgün duruş 

alınır və nəhayət cütlər şəklində məşqlər 

həyata keçirilir. Uşaqlar zal boyu iki-iki sürətlə 

hərəkət edir. Bəzən kimsə büdrəyir, yıxılır və 

ağzı üstə yerə dəyir. Bir məqamda artıq ağız deyəni 

qulaq eşitmir. Nəhayət balet müəlliməmiz 

mənim nəzərimə çatdırır ki, hamıdan çox və ucadan 

danışan mənəm. Mən özümü yığışdırmağa 

çalışıram. Amma bu məndə alınmır. Mən yüksək 

trayektoriya üzərində pərvazlanıb zaldan çıxıram. 

Pərvazımın trayektoriyası çox gözəl alınır. 

Yaxşı ideya 

Fransada yerləşən, uşaqlar üçün paltar model - 

lərinin hazırlanmasında ixtisaslaşan və yeniliyə 

meylli bir firma hazırda yarımfabrikat geyimlərin 

istehsalını həyata keçirir. Bu paltarların yekun tikişi 

uşaqların özləri tərəfindən sona çatdırılmalıdır. 

Yeganə şərt geyimlərin yüksək keyfiyyətli olması- 


Ehrfurcht ist geboten 

Niemand ist so einsam wie eine Fünfjährige, 

deren kleiner Hase an einem Hitzschlag gestorben 

ist. Man kann Leute trösten, deren 

Angehörige in einem Flugzeug saßen, das in ein 

Hochhaus gekracht ist, man kann mit Sterbenden 

erhellende Gespräche führen, man kann sogar 

über abstoßende, quälende, langwierige 

Krankheiten das eine oder andere geistreiche 

Wort verlieren. Aber wenn die trauernde 

Fünfjährige nicht will, soll man ihr auf keinen 

Fall zu nahe treten. 

Was ein Erstklässler nie fragt 

Geisteswissenschaft, gibt’s das noch? 

Anmut und Naivität 

Ich besuche eine Ballettstunde für die 

Kleinen. Am Anfang wird man fast kirre von 

diesen ganzen weißen Kostümchen und kleinen 

Füßchen et cetera et cetera. Zunächst geht’s ums 

Aufwärmen, Gliedmaßen lockern, diese Schiene. 

Dann werden Haltungen eingenommen, schließlich 

gibt es Partnerübungen. In Paaren galoppieren 

die Kinder durch den Raum. Ab und zu 

gleitet eins aus und fällt auf die Fresse. Dann ist 

das Geplärr groß. Schließlich weist die 

Ballettlehrerin mich darauf hin, daß ich es bin, 

der da plärrt. Ich versuche mich zusammenzureißen. 

Es geht nicht. Ich fliege in hohem Bogen 

raus. 

Die Schönheit meiner Flugbahn ist immens. 

Gute Idee 

Von einem innovativen Kindermodelabel aus 

Frankreich gibt es jetzt unvollständige 

Klamotten, die von den betroffenen Kindern 

selbst fertiggenäht werden müssen, aber unbedingt 

hochwertig sind. Der Kapitalismus, der 

ansonsten hauptsächlich und sogar die ganze

dır. Başqa vaxtı əsasən və yalnız çox və ya da az günahsız 

insanları alçaltmaq, mənasız davranışa alışdırmaq, 

bəzi hallarda öldürmək və istənilən halda 

vecinə almamaqla məşğul olan kapitalizm əlavə 

olaraq paltarı üstündən vurulan və şən əhval-ruhiyyə 

yaradan material və parlaq daşlardan ibarət 

naxışlarla da təmin edir. Budur, qocaldıqca daha 

çox gücdən düşmələrinə qarşı heç nə edə və beləliklə 

bir gün onlara əhəmiyyətli bir şeyin çatışmadığını 

hiss edə bilməyən insanların toplaşdığı çirkin 

məclislər üçün nəzərdə tutulmuş göz oxşayan libas 

hazırdır. Ən qəribəsi isə bilirsiniz nədir? Bu qəşəng, 

min-bir əziyyətlə gözəlləşdirilən əşyalarsız da 

vəziyyət elə də yaxşı olmayacaqdı (92-152 ölçülərində 

əldə etmək mümkündür). 

Daxili siyasət 

İkinci uşağın dünya gəlişi ailənin ilkinin alışdığı 

həyat şəraitini tamamilə dəyişir. İndiyədək 

mümkün olan şeylər, məsələn qanla oynamaq 

və ya da qonşunun pişiyini alovlandırmaq, 

birdən-birə yeni övlada görə yasaq olunur. 

Bunlar adamı acıqlandırır və nasional-sosialist 

meyllərin meydana çıxmasına səbəb olur. 

Beləliklə yetərincə diqqət almayan böyük uşaq 

“sonbesiyin üzərindən xətt çəkilsin” bayrağını 

əlinə alır, mənzilin bu başından o başına var-gəl 

edir, “məhv etmək” barədə saçma-sapan şeylər 

çığırır və bu zaman öz imkanlarını olduğundan 

daha yüksək qiymətləndirir. 

Öz yerini bilmək 

Əslində özümü bir qayda olaraq çox yaxşı hiss 

etdiyim iş yerimdə, rəsm əsərlərini kabinetində böyük 

ehtiram hissilə və düzgün mövqedə yerləşdirən 

həmkarlarımdan biri, günlərin bir günü sanki 

fransız rəssamı Georges Braque-ın fırçasına məxsus 

orijinal əsər sandığı kifayət qədər azyaşlı qızlarından 

birini iş yerinə gətirir. Çünki həmin gün işlədiyimiz 

binanın yerləşdiyi şəhərin mənsub olduğu 

federal torpaqda bütün valideynlər uşaqlarını 

iş yerinə gətirməli və məşğul olduqları fəaliyyət 

sahəsinin əhəmiyyətini izah etməli idilər. Rəhbər 

Zeit mehr oder weniger unschuldige Menschen 

erniedrigt, zu idiotischem Verhalten dressiert, 

manchmal ermordet und immer ignoriert, liefert 

noch Applikationen aus fröhlichem Stoff und 

Glitzersteinchen dazu, fertig ist der Eyecatcher 

für die nächste Drecksparty unter Leuten, die 

gar nichts dagegen machen können, daß sie, je älter 

sie werden, immer mehr herunterkommen, 

bis sie nicht mal mehr merken, daß ihnen was 

Wichtiges fehlt. Und das Wunderbarste: Ohne 

diese hübschen, liebevoll veredelten Sachen wäre 

die Situation auch nicht besser (erhältlich in den 

Größen 92 bis 152). 

Innenpolitik 

Die Geburt eines zweiten Kindes verändert 

für das Erstgeborene das gesamte Woh - 

numfeld. Dinge, die bislang okay waren, etwa 

das Spielen mit Blut oder das Anzünden der 

Nachbarskatze, müssen auf einmal aus 

Rücksicht auf das Geschwisterchen unterbleiben. 

Das schafft Verdruß und führt zum 

Nationalsozialismus, der dann so aussieht, daß 

das vernachlässigte Primärkind mit einer 

Nesthäkchenkreuzfahne durch die Wohnung 

marschiert und viel haltloses Zeugs von 

„Vernichten“ plappert, wobei es seine eigenen 

Kräfte wild überschätzt. 

Gefühl für Rang 

Ein Kollege an einem Arbeitsplatz, an dem 

ich mich eigentlich immer sehr wohl fühlte, 

brachte eines Tages eine seiner beiden noch ziemlich 

jungen Töchter, deren Kinderzeichnungen er 

in seinem Büro so ehrfurchtsvoll und wohlplatziert 

aufgehängt hatte, als wären es 

Originale von Braque, zur Arbeit mit, weil 

in dem Bundesland, zu dem die Stadt gehörte, 

in welcher das Haus stand, in dem wir arbeiteten, 

an diesem Tag überall Eltern ihren 

Kindern ihre Tätigkeiten vorführen und erklären 

sollten. 


7 



şəxslərdən biri həmkarımı qızın yanında amansızcasına 

məzəmmət edir. Nə ata, nə də övladı deyiləndən 

bir dəyərli məlumat əldə etməsələr də, baş 

verənlər məni çox, lap çox məzələndirmişdi. 

Döyüşdən əvvəl müzakirələr 

Səlib yürüşləri dövründən və bu günümüzün 

ən kasıb ölkələrində baş verən xoşa gəlməz 

olaylardan uşaqların müharibələrdə istifadə 

olunması barədə bəzi məlumatlar əldə etmək 

mümkündür. Bu iddia nə qədər həyəcanlandırıcı 

səslənsə də, gerçək həqiqət heç də həmişə deyilənə 

uyğun gəlmir. Oğlanlar və qızların kiçik 

qrup daxilində yüngül pulemyotdan istifadə 

etmə, qoşa ayaq üzərindən silahdan atəş açma, 

sursat qutularından baş çıxarma və silahın qızmasından 

sonra əvəzləyici lüləni quraşdırma zamanı 

hansı çətinliklərlə üzləşdiyini gördükdə, 

adamın lap əlləri ilə başını tutub yırğalamağı 

gəlir. 

Amma necə deyərlər, çarəsiz vəziyyətlərdə 

insan hər şeyə qadir ola bilər. 

Dəri və qoxular 

Balaca ikən tanıdığımız dul qadın olan həkimin 

uşaqlarının böyük, zərif toxunulmuş yundan 

ibarət əsl mavi qitəyə bənzər yataq örtüyü vardı. 

Bu uşaqların yanında gecələyərkən həmin örtüyün 

altında bir-birimizi bəzən qarşılıqlı surətdə 

soyundurur və hər şeyin necə hiss olunması ilə 

bağlı təcrübələr həyata keçirirdik. Bu çox gözəl 

məşğuliyyət idi, amma bir dəfə uşaqlarını atasız 

böyüdən, kiçik şəhər sözbazlarının boşboğazlığı 

və eləcə də uşaqlar və yeniyetmələrlə iş idarəsindən 

dəhşətli dərəcədə qorxan qadın həkim 

təsadüf nəticəsində bizim örtük altında nə ilə 

məşğul olduğumuzu aşkar edir və tam qətiyyətlə 

bizə belə işlərlə məşğul olmağı qadağan edir. 

Sonralar o eşq dərdindən həyatına qəsd etdi. 

Qadının uşaqlarını isə atalarına təhvil verdilər. 

Tanışlarımızdan əldə edə bildiyimiz bütün 

müəyyən qədər etibarlı məlumatlara görə, uşaqların 

atası əsl şərəfsizin biri olmuşdur. 


Der Kollege wurde im Beisein des Mädchens 

von einem Vorgesetzten fürchterlich zur Sau gemacht. 

Niemand, weder Kind noch Vater, hat 

dabei irgendeinen Erkenntnisgewinn eingesackt, 

aber ich fand es sehr, sehr lustig. 

Diskussionen vor der Schlacht 

Aus der Kreuzzugszeit und hinsichtlich 

schlimmer Vorgänge in den heutigen ärmsten 

Ländern weiß man einiges über den Einsatz von 

Kindern in Kriegen. So drollig, wie sich die Idee 

anhört, ist die dazugehörige Wirklichkeit nicht 

immer. Wenn man den Jungen und Mädchen zusieht, 

welche Schwierigkeiten sie dabei haben, 

auch nur ein leichtes Maschinengewehr in kleinen 

Gruppen zu bedienen, die Waffe vom 

Zweibein abzufeuern, mit den Munitionskästen 

zu hantieren und den Ersatzlauf zu montieren, 

sobald das Gerät heißgelaufen ist, möchte man 

die Hände über dem Kopf zusammenschlagen 

und diesen schütteln. 

Aber in der Not frißt der Teufel Fliegen. 

Haut und Düfte 

Die Kinder einer geschiedenen Ärztin, die 

wir kannten, als ich klein war, hatten eine riesige 

Decke, einen richtigen Kontinent aus blauer, feingesponnener 

Wolle. Wenn ich bei diesen Kindern 

übernachtete, zogen wir uns teilweise gegenseitig 

unter dieser Decke aus und experimentierten 

damit, wie sich alles anfühlt. Das war sehr schön, 

aber irgendwann kriegte die Ärztin, die ja alleinerziehend 

war und deshalb furchtbare Angst 

vor dem Geschwätz der Kleinstadtklatschnazis 

sowie dem Jugendamt hatte, durch Zufall heraus, 

was unter der blauen Decke geschah, und 

untersagte uns mit Nachdruck alle derartigen 

Aktivitäten. Später hat sie sich wegen 

Liebeskummer umgebracht; ihre Kinder kamen 

zum Vater, der allen einigermaßen vertrauenswürdigen 

Auskünften aus dem Bekanntenkreis 

zufolge ein großes Arschloch war.

Biliyin ötürülməsi 

Rudolf Borchardt çox böyük və eyni zamanda 

az oxunulan yazıçı olub və qalmaqda davam edir. 

Onun şəxsiyyətinin heç də bütün xüsusiyyətlərini 

bəyənmir və nəhayət legitim hökmranlıq, 

idarəetmə, nüfuz, ənənə, tərbiyə və intizam 

barədə siyasi baxışlarını tam bölüşmürəm. 

Nasistlərin qəbul etdiyi Nürnberq irqi qanunlarına 

əsasən digər az saylı yazıçılar kimi dilini 

sevdiyi Almaniyada yəhudi sayıldığından (dil 

də onu sonralar yenidən sevməyə başlamışdı, 

yoxsa onun miras qoyub getdiyi və onların birlikdə 

yaratdığı çox sayda möcüzə mümkün olmazdı), 

o burada qala bilməmiş və 1933-cü ildən 

sonra ölkəni tərk etməyə məcbur olmuşdu. 

Uşaqları onların məktəbdə oxumalı olduğu 

gözəlliklər barədə şair qismində məlumatlandırmaq 

əvəzinə o qürbətdə öz xidmətlərini özəl 

müəllim kimi təklif etməyə məcbur olmuş, tədris 

məqsədi ilə öz övladları, “on bir yaşlı oğlan və 

doqquz yaşlı qızı” ola-ola, evində digər uşaqları 

da qəbul etmək istəmişdi. Yazıçı tərəfindən 

şəxsən tərtib olunan məlumat vərəqindən də göründüyü 

kimi onun təklif etdiyi tədris planı nasist 

çevrilişindən əvvəlki Bavariya məktəblərinin 

yuxarı sinifləri üçün hazırlanmış tədris planına 

əsaslanırdı. Burada niyyət imkan daxilində 

alman dilində bir qədər savad qalıqlarını qoruyub 

saxlamaqdan ibarət idi. 

Və əlbəttə o öz məqsədinə nail ola bilmədi. 

Bundan sonra dünyaya gələn və alman dilində 

nə isə öyrədilən uşaqlar heç Borchardtın 

həyatı üçün qorxusundan itirəcəyini düşündüyü 

bilik xəzinəsinin qırıntılarını belə mənimsəmək 

imkanına malik deyildi. Burada hər şey günügündən 

daha da cahilləşir; bu da bir cəzadır və 

əslində çox yüngül cəzadır. 

Siyahılar 

Axşam saat on birin yarısıdır. Balaca Marie 

başqa bir yerdə yatır. İçinə parça tısbağanı yerləşdiryimiz 

alabəzək plastmas təyyarə xalçanın üzərindədir 

və mənə baxır, çünki onun da bir siması 

Weitergabe von Wissen 

Rudolf Borchardt war und bleibt ein sehr 

großer, viel zu wenig gelesener Schriftsteller, 

außerdem ein nicht in allen Zügen sympathischer 

Mensch und schließlich jemand, dessen 

politische Anschauungen über legitime 

Herrschaft, Führung, Autorität, Tradition, Zucht 

und Ordnung mir nicht durchaus einleuchten. 

Weil er nach den Nürnberger Rassegesetzen der 

Nazis als Jude in Deutschland, einem Land, dessen 

Sprache er liebte wie wenige andere 

Schriftsteller (sie hat ihn übrigens zurückgeliebt, 

sonst hätten die beiden miteinander nicht die 

vielen Wunder zeugen können, die er hinterließ), 

nicht bleiben konnte, blieb er nach 1933 im 

Ausland, und statt den Kindern die Schönheiten, 

von denen er wußte, als Dichter zu vermitteln, 

den sie etwa in ihren Schulen würden lesen müssen, 

war er gezwungen, sich in der Fremde als 

Privatlehrer anzubieten, der zu den Kindern im 

eigenen Haushalt, „einem Knaben von elf Jahren 

und einem neunjährigen Mädchen“, andere zu 

Unterrichtszwecken hinzunehmen wollte. „Der 

zu Grunde gelegte Lehrplan“, erläuterte ein 

selbstverfaßter Prospekt, „ist derjenige der bayrischen 

höheren Schulen, wie er vor dem 

Umsturze bestand.“ 

Es ging darum, ein bißchen Bildung am 

Leben zu erhalten, wenn möglich auf Deutsch. 

Natürlich gelang das nicht. 

Alle späteren Kinderjahrgänge, die auf 

Deutsch irgend etwas beigebracht bekamen, 

dürften nicht einmal den schwächsten Abglanz 

der Wissensschätze empfangen haben, die 

Borchardt vor lauter Existenzangst selbst zu verlieren 

gefürchtet haben muß. Es wird hier alles 

einfach immer blöder; das ist die Strafe, und die 

ist eigentlich zu mild. 

Verzeichnisse 

Es ist halb elf Uhr abends. Die kleine Marie 

schläft woanders. Auf dem Teppich steht das 

bunte Plastikflugzeug, in das wir die 

Stoffschildkröte gesetzt haben, und schaut 


9 



var. Uşaqların xatirinə belə şeylər edərlər: 

təyyarəyə üz çəkmək, ona bir sima vermək. 

Amma bu böyüklərə də təsir edir: mən ona baxıram, 

çünki o mənə baxır. Mən əvvəlcə 

təyyarəyə, sonra da tısbağaya baxıb özüm-özümə 

soruşuram: bu tısbağa adama acı və melanxolik 

təsir bağışlayır, bunun əksinə olaraq, təyyarə 

daha işgüzar və bir qədər ürəyiaçıq təsiri doğurur. 

Görəsən bu fərq hər ikisinin arasında mövcud 

ola biləcək münasibətlər barədə nə deyir? 

Mənim çoxlu dostum var. Dostlarım çoxaldıqca, 

əl telefonumun əlaqə kitabçasındakı adların, 

Facebookdakı insanların, Amazon və ya da 

Ebay üzərindən nə isə alıb-satdığım elektron poçt 

ünvanlarının sayı artdıqca fərdi bir insana ayıra 

biləcəyin zaman daralır, o daha çox adi bir simaya 

çevrilir. Əgər bəxti gətirərsə və ən azı qərar 

verə bilərsə, simanın necə təsvir olunacağını özü 

müəyyən edə bilər. Məsələn sosial şəbəkələrdə 

yerləşdirilən foto-şəkillərdə olduğu kimi. Sosial 

şəbəkələr insanların yalqızlığını zamanında inkişaf 

etməkdə olan məlumat alış-verişi üçün biznes 

ideyası kimi kəşf etmiş işbaz biznesmenlərin 

kiçik feodal səltənətləridir. Sosial, necə dahi bir fikir: 

siqaret firmaları və ya da elektron çip istehsalçıları 

kimi belə bir işgüzar qurumun sahibi də 

insanlara onun guya təmin edə biləcəyi ehtiyacı 

sırıyır; nə qədər çox çeynəyirəmsə, bir o qədər də 

çox çeynəməliyəm, nə qədər çox tanımadığım 

insanlarla tanış oluramsa, bir o qədər dünyada 

yalqız olmağım barədə şübhə qətiləşir, heç bir 

təyyarə məni heç bir tısbağanın yanına gətirmir 

və saxta sosial məkanda əldə etdiyim uğurların 

məni qorxaq, özünün artıq kim və ya da nə olduğunu 

dərk etməyən bir heç səviyyəsinə kiçiltməsindən 

sonra heç kimə zəng vura bilmirəm. 

Təyyarənin əsl sahibi olan balaca (düzünə qalsa, 

o bizim ikimizə də məxsusdur. Tısbağa üzərində 

himayə hüququnu da bölüşürük) bütün bunlardan 

bixəbərdir. O hələ sevincini bildirmir, xüsusilə 

harasa mənsubiyyətin ümidsizliyindən irəli 

gələn ümid hissi ilə əlaqədar olaraq. O hələ də sevincini 

həqiqətən sevindiyi anlarda bildirir. 

Səhərlər yuxudan durarkən biz birlikdə oynayırıq; 

kompüterin arxasında otururuq, o əl telefonumu 

götürür və adları silməyə başlayır. 


mich an, denn es hat ein Gesicht. Das macht man 

für Kinder: Flugzeugen ein Gesicht geben. Es 

wirkt aber auch bei Erwachsenen: Ich schau, weil 

es mich anschaut, jetzt meinerseits das Flugzeug 

an, dann die Schildkröte, und frage mich: Diese 

Schildkröte wirkt spitzbübisch und melancholisch, 

das Flugzeug dagegen unternehmungslustig 

und ein bißchen naiv, was sagt dieser 

Unterschied über die Beziehung aus, die zwischen 

den beiden vielleicht besteht? 

Ich habe viele Freunde. Je mehr Freunde ich 

habe, je zahlreicher die Namen im Handy- 

Kontaktverzeichnis, die Facebook-Menschen, die 

Adressen, denen ich bei Amazon oder Ebay was 

verkauft oder von denen ich was gekauft habe, 

desto weniger Zeit bleibt für die einzelne Person, 

desto mehr wird sie ein bloßes Gesicht und kann 

noch von Glück sagen, wenn sie wenigstens 

Einfluß darauf hatte, welches Gesicht das ist, wie 

bei den selbst ins Netz gestellten Fotos für die social 

networks – für kleine Feudalreiche von pfiffigen 

Unternehmern also, die rechtzeitig die 

Einsamkeit der Menschen als Geschäftsgrun - 

dlage für einen florierenden Datenhandel entdeckt 

haben. Social, was für ein Einfall: Wie die 

Zigarettenfirmen oder die Chipshersteller verkauft 

der Besitzer so eines Ladens den Menschen 

genau das Bedürfnis, das er angeblich befriedigt; 

je mehr ich knabbere, desto mehr muß ich knabbern, 

je mehr Leute ich kenne, die ich nicht 

kenne, desto schlimmer wird der Verdacht, ich 

wäre ganz allein auf der Welt, kein Flugzeug 

bringt mich zu keiner Schildkröte, und niemanden 

kann ich anrufen, wenn meine Erfolge im 

Pseudosozialen mich auf ein ängstliches Nichts 

reduziert haben, das nicht mehr weiß, wer oder 

was es ist. Die Kleine, der das Flugzeug gehört 

(genaugenommen gehört es uns zusammen, 

auch das Sorgerecht für die Stoffschildkröte teilen 

wir), weiß von alledem nichts. Sie jubelt noch 

nicht, wenn sie jubeln soll, aus verzweifelter 

Hoffnung, dann dazuzugehören; sie jubelt noch, 

wenn sie sich freut. Morgen früh, wenn sie aufwacht, 

spielen wir was zusammen: Wir setzen 

uns an den Rechner, sie kriegt mein Handy, und 

dann werden Namen gelöscht.

Gender məsələləri 

Erkən məktəbli yaşlarında tərbiyəm üçün 

məsuliyyət daşıyan şəxsin göstərişinə əsasən üzərində 

gül üslubunda stilizə olunmuş rezin əlavələri 

olan mənasız bir hamam papağını taxmağa 

məcbur olurdum. Bir dəfə hovuzda boğulmaqdan 

yayınmağa çalışdığım zaman analardan biri 

suda əl-qol atan, istiqamətini bilməyən bicbalasına 

belə çığırmışdı: “Qıza yol ver!” O zamandan bəri 

mən lezbiyan həyat tərzinə üstünlük verirəm. 

Normativlik 

Hessen əyalətində bir oğlan yaşayır. O yaxşını 

pisdən ayırmaqdan boyun qaçırır. Onun səkkiz 

yaşı var və bunu ona yetərincə izah etməyə çalışıblar. 

Doğum günü olmasına və eyni zamanda 

xəstə olmasına baxmayaraq böyük bacısı da qardaşının 

dediyi ilə oturub-durmağa məcburdur. 

Yoxsa doğum günü şənliyi baş tutmayacaq. Bacı 

hər şeyi danışıqlar yolu ilə həll etməyə hazırdır 

və hər gün işə getməyə məcbur olsa da şənlik tarixini 

onun istədiyi kimi müəyyənləşdirməyə çalışır. 

İş də yerinə yetirilməmiş qalır. Şənlik başlayır. 

Oğlan əvvəlcə mızıldanır, sonra da qışqırmağa 

başlayır. Bacısı ona, ən son və xudbin 

şərəfsizlərdən biri olduğunu bildirir. O da öz 

növbəsində “Goodbye!” deyib şənliyi tərk edir. 

Onun işlətdiyi fənd bundan ibarətdir: o heç də 

yaxşı və pisin mövcudluğunu inkar etməyə çalışmır. 

Amma o bu iki sözü tamamən əcaib bir 

tərzdə istifadə edir: ildırımlar, vanil, itlər pis, göy 

gurultusu, şokolad və pişiklər isə yaxşıdır. Əgər 

daha dəqiq anlayışlardan xəbəri olsaydı, bəlkə də 

o bunu alternativ etika sistemi adlandırardı. 

Amma o bunu etmir. O gülür. O özünü 

döşəməyə yıxır. O çapalayır və qışqırmağa davam 

edir. 

Özünü təhlil 

Friederike yata bilmir. Onun yeddi yaşı var 

və özünü həmişə yaxşı aparır. Ağılsız və düşüncəsiz 

olduğuna görə yox, sadəcə o yaxşı bilir 

ki, baş ağrıtsa, onun da başını ağrıdacaqlar. 

Gender Issues 

Im frühen Schulkindalter trug ich auf Befehl 

meiner Erziehungsberechtigten eine absurde 

Badekappe mit blumenartig gestylten 

Auswüchsen aus Gummi drauf. Einmal versuchte 

ich im Hallenbad, das Ertrinken zu vermeiden, 

da rief eine Mutter ihrer vor mir herumzappelnden 

orientierungslosen Mißgeburt 

streng zu: „Mach dem Mädchen Platz!“ Seitdem 

bin ich lesbisch. 

Normativität 

Es gibt einen Jungen in Hessen, der weigert 

sich, Gut und Böse zu unterscheiden. Er ist acht 

Jahre alt, man hat es ihm oft genug erklärt. 

Wenn seine ältere Schwester krank ist, aber 

Geburtstag hat, muß sie sich trotzdem nach ihm 

richten, sonst wird nicht gefeiert. Sie ist gesprächsbereit, 

sie legt die Termine so, daß sie 

ihm gefallen, obwohl sie tagsüber arbeiten muß. 

Die Arbeit bleibt liegen. Das Fest fängt an. Der 

Junge quengelt, dann schreit er. Sie sagt ihm, er 

sei das allerletzte egoistische Arschloch, das sie 

kennt. Er sagt „Goodbye!“ und verläßt die Party. 

Sein Trick: Er leugnet keineswegs, daß es Gut 

und Böse gibt. Aber er wendet diese beiden 

Wörter auf eine völlig bizarre Weise an: Blitze, 

Vanille, Hunde sind böse, Donner, Schokolade, 

Katzen sind gut. Er würde das ein alternatives 

System der Ethik nennen, wenn ihm solche 

Ausdrücke zur Verfügung stünden. 

Das tun sie nicht. Er lacht. Er wirft sich auf den 

Boden. Er zappelt, und immer wieder schreit er. 

Selbstanalyse 

Friederike kann nicht schlafen. Sie ist sieben 

und immer sehr brav, aber nicht aus Dummheit 

und Stumpfheit, sondern weil sie weiß, daß man 

Ärger kriegt, wenn man Ärger macht. Sie wälzt 

sich, sie schwitzt, schmeißt alle Kuscheltiere aus 


11 



Yerində o tərəf bu tərəfə fırlanır, tərləyir, oyuncaq 

heyvanları yataqdan yerə atır, hətta yorğanını 

da döşəmənin üzərinə qoyub arxası üzərində 

uzanır və bu minvalla yuxuya getməyə 

ümid edir. Amma heç nə kömək etmir. O başqa 

otağa qaçıb atasını oyadır (ana işlə əlaqədar ezamiyyətdədir). 

Ata onun quzuları saymağa cəhd 

göstərdiyini soruşur. O cavab verir ki, əvvəllər 

bunu etmişdir, amma onda da quzuları saymağın 

elə bir xeyri olmamışdır. Ata qızına içinə 

bal qarışdırılmış isti süd hazırlayır, bir az söhbət 

edir, oyuncaq heyvanları rəflərə yığır, onu yenidən 

yatağına aparır və üstünü yorğanla örtür. 

Friederike başının yatmaq üçün yetərincə ağırlaşdığını 

duyur, amma bunu özü-özünə 

təqribən üç dəfə təkrarladıqdan sonra hiss edir 

ki, yenə də lazım olandan daha sürətlə düşünür, 

bu az qala onun başını gicəlləndirir və buna 

görə də o yenidən yuxuya gedə bilmir. Nəhayət 

başa düşür ki, onu ən çox yatmağa qoymayan 

elə yuxuya gedə bilməməsi barədə düşünməsidir. 

Bu qənaət onun üzərindən dırmanmalı olduğu 

nəhəng bir divara bənzəyir və o elə yorulur 

ki, sonunda hər şey alınır. Çox yaxşı ki, o bu 

qənaətini ertəsi gün də unutmur və həyatı boyu 

bir daha unutmayacaq. 

O özünü necə qaydaya sala biləcəyini dərk 

etmişdir; bundan bəri həmin qabiliyyət onu tanıdığı 

bütün insanlardan fərqləndirəcək və 

onun qarşısına çoxlu sayda düşmənlər, eləcə də 

çox az, amma eyni zamanda çox dəyərli dostlar 

çıxaracaqdır. 

O çoxlarına yardım edir, az şey tələb edir, 

xoşbəxtliyə qovuşur və həyatından razı tərzdə 

qocalır. 

Xüsusi qabiliyyətlər 

İsveçli bir oğlan elə ağır-ağır yeriyirdi ki, az 

qala divarlar titrəyirdi. O yeriyir və yeriyirdi, hamı 

da onun bu bacarığına valeh olurdu. Amma zamanla 

ətrafdakıların heyrəti azalır və ondan tələb 

edirlər ki, zəhmət olmasa ağır-ağır yeriməyi dayandırsın, 

çünki bu səbəbdən qəzet oxumaq mümkünsüz 

bir məşğuliyyətə çevrilirdi. Oğlan isə sözə 

baxmır və ağır-ağır yeriməkdə davam edirdi, çünki 


dem Bett, legt sogar die Decke auf den Boden, sich 

ganz flach auf den Rücken und hofft, daß sie auf 

diese Art vielleicht doch noch in den Schlummer 

sackt. Es hilft nichts. Sie läuft rüber und weckt den 

Papa auf (die Mama ist verreist, für die Arbeit). 

Er fragt, ob sie es mit Schäfchenzählen probiert 

hat. Sie sagt, daß sie das früher schon mal 

gemacht hat, da hätte es aber auch schon nicht 

geholfen. Er macht ihr eine heiße Milch mit 

Honig, erzählt ihr was, räumt mit ihr die 

Kuscheltiere auf Regale, bringt sie wieder ins 

Bett, deckt sie zu. Friederike fühlt sich schwer genug 

zum Schlafen, aber als sie sich das ungefähr 

drei Mal selber gesagt hat, merkt sie, daß sie 

schon wieder viel zu viel und viel zu schnell 

denkt, daß ihr fast schwindlig wird davon und 

sie deshalb wieder nicht einschlafen kann. 

Schließlich erkennt sie, daß es genau das 

Nachdenken übers Nichteinschlafenkönnen ist, 

was sie am meisten am Einschlafen hindert. 

Diese Einsicht ist wie eine Riesenmauer, über 

die sie irgendwie hat klettern können, und das 

hat sie so erschöpft, daß es schließlich klappt. 

Noch schöner ist, daß sie die neue Einsicht am 

nächsten Morgen nicht vergessen hat und ihr 

Leben lang nie mehr vergißt. 

Sie hat rausgekriegt, wie man sich selber repariert; 

das wird sie von jetzt an von fast allen anderen 

Leuten unterscheiden, die sie kennt, und 

ihr viele Feindinnen und Feinde, aber auch sehr 

wertvolle, wenn auch ganz wenige Freundinnen 

und Freunde verschaffen. 

Sie hilft vielen, verlangt wenig, findet Glück 

und wird zufrieden alt. 

Besondere Fähigkeiten 

Ein Knabe in Schweden konnte trampeln, daß 

die Wände wackelten. Er trampelte und trampelte, 

alle waren beeindruckt. Irgendwann ließ jedoch 

das Beeindrucktsein nach, und sie forderten ihn 

auf, das Trampeln bitte zu unterlassen, weil es 

doch schwierig war, dabei die Zeitung zu lesen. Er 

indes trampelte immer weiter und weiter, weil es 

nun mal das Einzige war, was er wirklich gut

u onun bacardığı yeganə iş idi və hamını heyran 

etdiyindən ona elə gəlirdi ki, ətrafdakılar sonralar 

bəlkə yenidən onun bu bacarığına valeh ola 

biləcəklər. Amma heç kim valeh və heyran olmaq 

fikrində deyildi. Bunun əvəzinə hamı çıxıb 

getməyə başladı, əvvəlcə onun evindən, sonra 

onun yaşadığı küçədən. Ən sonda boş qalan şəhər 

yalnız oğlanın ağır yerişləri altında lərzəyə 

gəlməkdə davam edirdi. 

Nəhayət o var-gəl etməkdən sadəcə acıyır. 

Görəsən kimsə onun etdiyini təkrarlayarmı? 

Dəyərlərin müqayisə 

edilə bilməməsi 

Bir qayda olaraq sıyıq, mürəbbə və bənzər 

məmulatları yeyən uşaqlar ağızlarının ətrafını 

yemək qalıqları ilə bəzəyirlər. Bu onları pornoqrafik 

film və foto şəkillərin qadın qəhrəmanlarına 

(və bəzən kişi qəhrəmanlarına da) bənzədir. 

Aman Allah, bu yenə nədir mən yazıram. Yəqin 

ki, başım yaman ağrıyacaq. 

Müqayisə həqiqətən yalnız təsviri xarakter 

daşıyır. 

Həqiqətən. 

Ədalət 

Hələ doqquz yaşında ikən Petra Marvel komikslərlə 

çox maraqlanırdı. Bu da onun 

Amerikada yaşayan sevimli bibisi oğlu ilə əlaqədar 

idi. O çox az hallarda Almaniyaya gəldiyindən 

onlar bir-birini nadir hallarda görə bilirdilər. 

Amma bibioğlu hər dəfə gələndə özü ilə komiks 

jurnalları gətirərdi. Petra ən çox Konan 

Varvarı bəyənərdi, çünki onun fiquru və saç düzümü 

də Petranın fiquru və saç düzümünə 

bənzəyirdi. Amma Konan kişi olduğundan 

Petranın etmək istədiyi, lakin qız olduğuna görə 

edə bilmədiyi hər şeyi edə bilirdi: bədheybətləri 

öldürmək, ölkənin bu başından o başına getmək, 

xəzinələri qarət etmək. Petranın valideynlərini 

unutmaq olardı. Onların özləri, bir-biri və dünya 

ilə təmaslarda böyük problemləri olduğundan 

Petra əksər vaxtı ana tərəfdən olan nənə-babasının 

yanında yaşayırdı. Onlar pis insanlar idi. 

konnte, und weil doch alle beeindruckt gewesen 

waren und er irgendwie hoffte, daß sie vielleicht 

später wieder beeindruckt wären. Waren sie aber 

nie mehr. Stattdessen zogen allmählich alle aus, 

erst aus seinem Haus, dann aus der Straße, am 

Ende stand die ganze Stadt leer und bebte immerfort 

vom Getrampel des Knaben. 

Schließlich ist er beim Trampeln einfach verhungert, 

und das soll ihm erst mal einer nachmachen. 

Inkommensurabilität 

Kinder haben, wenn sie Brei oder Marmelade 

oder Ähnliches essen, oft den Mund ganz und 

gar mit Schmadder verschmiert. Das verbindet 

sie mit den Darstellerinnen (und manchmal 

Darstellern) in pornographischen Filmen und 

Fotoserien. Oh Gott, was habe ich denn jetzt 

schon wieder hingeschrieben, das gibt doch einen 

Riesenärger. Der Vergleich ist aber wirklich 

nur rein beschreibend gemeint. 

Ehrlich. 

Gerechtigkeit 

Petra interessierte sich schon mit neun sehr 

für Marvel-Comics, das lag an ihrem Cousin, der 

toll war und in Amerika lebte. Sie sahen einander 

selten, weil er nicht oft in Deutschland war, aber 

wenn, dann brachte er Hefte mit. Am besten gefiel 

Petra Conan, der Barbar, denn er hatte dieselbe 

Frisur wie sie, war aber ein Mann und 

durfte deswegen alles, was Petra auch gern gedurft 

hätte, aber nicht durfte, 

da sie ein Mädchen war: Monster umbringen, 

durch das Land streifen, Schätze rauben. 

Petras Eltern konnte man ganz vergessen, sie 

hatten riesige Probleme mit sich, miteinander 

und mit der Welt, deshalb lebte Petra meistens 

bei ihren Großeltern mütterlicherseits. Diese waren 

böse Menschen. 

Damals, Anfang der achtziger Jahre des 

zwanzigsten Jahrhunderts, erschienen viele 

Marvel-Comics auf Deutsch beim Condor Verlag 


13 



O zaman, iyirminci əsrin səksəninci illərinin 

əvvəlində Condor nəşriyyatı tərəfindən albom və 

cib kitabları formatında alman dilində çox sayda 

Marvel komiksləri dərc olunurdu. Bir dəfə Petra 

vağzalda yerləşən kitab dükanında Conan 

rəvayətlərinin əks olunduğu bir cib kitabını görür. 

Kitab qalın olduğundan o əmin idi ki, ən azı yarım 

il həmin kitabla məşğul olacaq. Amma aylıq 

cib xərcliyini artıq xərcləyib bitirdiyindən kitab 

üçün pulu babasından borc götürmək qərarına 

gəlir. Baba isə ona deyir ki: “Sən pulunu düzgün 

bölüşdürməyi öyrənməlisən” və bir qəpik də pul 

vermir. Petra bilirdi ki, kitab əbədi olaraq fırlanan 

rəfin üzərində qalmayacaq və ümid edirdi ki, o 

yenidən pul alana kimi heç kim kitabı almaz. O 

hər gün vağzaldakı kitab dükanına gedir, kitabı 

oxuyur, təsvirləri yaddaşına həkk edir (təsvirlərin 

müəllifi Barry Windsor-Smith idi, amma o 

zaman Petra onun adını hələ yadda saxlamırdı) 

və kitabı yerinə qoyarkan, onu Disney şirkəti 

tərəfindən buraxılan “Məzəli cib kitablarının”arxasında 

yaxşıca gizlətməyə çalışırdı. Hər axşam 

nənə-babasından pul xahiş edirdi və bir dəfə babası 

artıq yumşalmağa başlayanda nənəsi onunla 

elə uzun və sərt danışdı ki, Petranın cəhdləri yenə 

də nəticəsiz qaldı. Yataqda uzanarkən təsəvvür 

edirdi ki, Conanın qılıncı əlindədir, o bu qılıncla 

nənəsini doğrayır və babasına o qədər hədəqorxu 

gəlir ki, baba nəhayət pul verməyə razı 

olur. Növbəti cib xərcliyini almazdan əvvəlki günün 

axşamı Petra nənə və babasına demişdi: “Axı 

sizin üçün nə fərqi var ki, pulu mənə bu gün və ya 

da cümə günü verəsiniz. Bunun ki, elə də 

əhəmiyyəti yoxdur.” Baba isə cavabında lovğalovğa: 

“Bizim üçün hər şeyin əhəmiyyəti var” – 

söyləmişdi. Babasının gözlənilməz təşəxxüsü onu 

çaşdırdığından Petra başqa vaxtı bəlkə də 

deməyəcəyi bir cümləni ağzından qaçırtmışdı: 

“Sizin başınız tamamı ilə xarabdır.” Bunun qarşılığı 

olaraq babası onun üzünə şapalaq çəkmiş, 

nənəsindən isə uzun və əziyyətverici bir tənəni 

dinləməyə məcbur olmuşdu (“Sən bizi çox məyus 

edirsən”). Ertəsi gün Petra kitabı yerində tapmadı. 

O artıq satılmışdı. 

İllər ötdü, Petra ona uyğun gələn və yetərincə 

pul qazandıran bir peşənin sahibi oldu. Bibisi 

oğlu ilə əlaqələri kəsilsə də Petra gənc qadınlar 


in Alben und Taschenbüchern. Einmal sah Petra 

in der Bahnhofsbuchhandlung ein Taschenbuch 

mit Conan-Geschichten, von dem sie wußte, daß 

es sie ein halbes Jahr beschäftigen würde, weil es 

so dick war. Da ihr Taschengeld für diesen Monat 

schon verbraucht war, bat sie ihren Opa, ihr das 

Geld für das Taschenbuch zu leihen. Ihr Opa 

sagte: „Du mußt lernen, dir dein Geld besser einzuteilen“, 

und gab ihr nichts. Petra wußte, daß das 

Buch nicht ewig im Drehregal bleiben würde, und 

hoffte, daß es wenigstens so lange keiner kaufen 

würde, bis sie wieder Geld hatte. Sie ging jeden 

Tag zu der Bahnhofsbuchhandlung, las in dem 

Buch, prägte sich die Zeichnungen ein (die waren 

von Barry Windsor-Smith, aber Zeichner merkte 

sich Petra damals noch nicht) und versuchte, das 

Buch beim Zurückstellen gut zu verstecken, hinter 

Disneys „Lustigen Taschenbüchern“. Jeden 

Abend bat sie ihre Großeltern um das Geld, aber 

als der Großvater fast schon weich geworden war, 

redete die Großmutter so lange und scharf auf 

ihn ein, daß Petra doch wieder leer ausging. Im 

Bett stellte sie sich vor, sie hätte Conans Schwert 

und würde damit die Großmutter schlachten 

und den Großvater bedrohen, so daß der das 

Geld rausrückte. Am vorletzten Abend vor dem 

neuen Taschengeld sagte Petra zu ihren 

Großeltern: „Stellt euch doch nicht so an, ob ich 

das jetzt am Freitag kriege oder heute schon, das 

kann euch doch egal sein.“ Der Großvater erwiderte 

in wichtigtuerischem Tonfall: „Egal, das 

Wort gibt es hier nicht.“ Petra rutschte, weil die 

Aufgeblasenheit des Großvaters sie so verblüffte, 

etwas heraus, das sie normalerweise nie gesagt 

hätte: „Ihr seid total bescheuert.“ Dafür gab es 

vom Großvater eine Ohrfeige, die erste und einzige, 

sowie eine längere, quengelnd vorgetragene 

Ermahnung der Großmutter („Wir sind sehr 

enttäuscht von dir“). Am nächsten Tag fand Petra 

das Buch nicht mehr. Es war verkauft worden. 

Viele Jahre vergingen, Petra fand einen Beruf, 

der zu ihr paßte und genügend Geld abwarf. Der 

Cousin und sie verloren einander aus den Augen, 

aber Petra wurde Comicsammlerin, ein ungewöhnliches 

Hobby für eine junge Frau, und ließ sich nur 

mit Männern ein, die sich für Comics überhaupt

üçün qeyri-adi bir hobbiyə, komiks toplamağa 

aludə olmuşdu. O yalnız komikslərlə maraqlanmayan 

kişilərlə münasibət qurmağa çalışırdı, 

çünki onunla eyni hobbini paylaşan tiplərdən 

xoşu gəlmirdi. Babası rəhmətə gedərkən dəfn 

mərasiminə qatılmadı. Nənəsi rəhmətə gedəndə 

dostuna SMS yolladı ki, bu axşamı onsuz keçirməli 

olacaq. İş sahibinə isə elektron poçt vasitəsilə 

sabah vacib ailə işləri ilə əlaqədar iş yerinə 

gəlməyəcəyini bildirdi. Bundan sonra əl telefonunu 

söndürdü, komiksləri topladığı şkafa yaxınlaşdı, 

Dark Horse nəşriyyatı tərəfindən yenidən 

dərc olunan və Roy Thomas, Barry 

Windsor-Smith və digərlərinin müəllifi olduğu 

Conan komikslərinin ilk dörd cildini əlinə aldı, 

yatağa uzandı, sərxoş olanadək içdi, gecə boyu 

albomları oxudu və səhərə yaxın yenicə süd 

əmmiş çağa kimi bəxtəvərcəsinə yuxuya getdi. 

Cinayətkarlıq və siyasət 

Dörd yaşlı uşağı şantaj etmək elə də asan deyil. 

Ölüm hədə-qorxusu, çılpaq şəkillər, yalanlar: 

o bunları boş bir şey kimi heç vecinə belə almır. 

Bu məqsədlə bəzən daha kobud vasitələrə əl atmaq 

lazım gəlir: qolunu arxaya burmaq, dəli kimi 

var səsinlə üstünə bağırmaq, çəkiclə oyuncaqlarını 

qırmaq. Nəhayət ki, bundan sonra oğlan 

uşağı istefa ərizəsini imzalayır. Dövlət azad nəfəs 

ala bilər, təp-təzə prezident seçilir. Yaxşı ki, hər 

şey yaxşı qurtarır. 

Tərcümə edən: Qurban Dağlı (Ələkbər) 

_______ vV _______ 

nicht interessierten, weil sie die Typen nicht abkonnte, 

die ihr Hobby teilten. Als ihr Großvater 

starb, ging sie nicht zur Beerdigung. Als ihre 

Großmutter starb, schickte sie ihrem Freund eine 

SMS, daß er heute Abend ohne sie auskommen 

müsse, sandte dann ihrem Arbeitgeber eine E- 

Mail, daß sie morgen aus dringenden familiären 

Gründen nicht am Arbeitsplatz erscheinen 

würde, schaltete ihr Handy aus, ging zu ihrem 

Comicschrank, holte die ersten vier Bände der bei 

Dark Horse wiederveröffentlichten Conan- 

Comics von Roy Thomas, Barry Windsor-Smith 

und anderen heraus, legte sich 

damit aufs Bett, betrank sich, las die Alben in 

einer Nacht durch und schlief beim ersten 

Morgendämmer selig wie ein gestilltes Baby ein. 

Kriminalität und Politik 

Einen Vierjährigen zu erpressen, ist gar nicht 

so leicht. Morddrohungen, Nacktfotos, Lügen: 

Das steckt der weg, als wäre es aus Watte. 

Mitunter muß man daher zu derberen Mitteln 

greifen: Arm umdrehen, wahnsinnig laut anschreien, 

Spielzeug mit dem Hammer kaputtschlagen. 

Schließlich unterschreibt der Knabe 

das Rücktrittsgesuch dann doch, der Staat kann 

aufatmen, ein nigelnagelneuer Präsident wird 

gewählt – Ende gut, alles gut. 

_______ vV _______ 


15 



I 

Respublika Sarayı 

Respublika Sarayı açılanda mən üçüncü sinifdə 

oxuyurdum. Sinif müəlliməmin adı 

Xanım Kis idi. Xanım Kis üzərində sarayın 

təsvirləri çəkilmiş bir zərfi əlində yuxarı qaldırıb 

necə açdığını bizə göstərdi və günün ilk 

məktubu haqqında danışdı. Buna qədər mən 

günün ilk məktubu sözünün (almanca - tərc.) bir 

günlük şayiələr sözü ilə nə qədər oxşar səsləndiyinə 

diqqət verməmişdim. Xanım Kis bundan 

sonra hər birimizə belə məktubların gələcəyini 

söylədi, bizsə həmin məktubları, sonra bununla 

qürar duya bilək deyə, düzgün şəkildə açmağı 

öyrənməliyik, yeni sarayı ancaq bundan sonra 

gəzə biləcəyimizi söylədi. Günün ilk məktubu 

xanım Kisə təqdim olunduqdan sonra, xanım 

Kis bizim sinfi yenicə açılmış Xalqalar Sarayına 

gəzintiyə apardı. 

Onda mən hələ arxeologiyanı öyrənib sarayın 

altını qazmaq eşqinə düşmüşdüm, çünki 

elə qarderobun yanında gördüyüm cürbəcür 


Jenny Erpenbeck 

__________________ 

Женни Ерпенбек (Jenny Erpenbeck) 1967-жи илдя Берлиндя доьулуб. О китаб жилдлянмяси вя Берлин Дювлят 

Операсында сящня тяртибатчысы, дизайнер кими ишлямиш, даща сонра ися Берлиндя Театыршцнаслыг вя Мусигили 

тамаша реъиссору сащяляриндя тящсил алмышдыр. 1991-жи илдян башлайараг о Берлиндя вя Грачда яввялжя 

опералар вя мусигили тамашаларда реъиссор асисстенти вя сящня тяртибатчысы ишлямиш, даща сонра ися 

Берлиндя мцхтялиф театрларда сярбяст мцяллиф вя реъиссор кими чалышмагдадыр. 

Бцтцн ишлярля йанашы о щям дя арха планда ядяби йарадыжылыгла мяшьул олурду. Илк ясяри “Йашлы 

ушаьын щекайяти” романы онун шяхсян таныдыьы бир аилянин щяйатындан бящс едир. 

Женни Ерпенбек 1990-жы иллярдя реъиссорлуг иши иля бирэя йазычылыгла да мяшьул олмушдур. О ясасян 

няср вя театр цчцн драм ясярляри йазыр. Онун дебцт романы олан “Йашлы ушаьын щекайяти” китабынын 

архасынжа, 2001-жи илдя щекайяляр топлусу олан “Бязякляр”, 2004-жц илдя “Лцьят” новеллалар топлусу, 2008 

-жи илин февралында ися “Сынаг” романы чап олунмушдур. 

2007-жи илдян бяри Женни Ерпенбек бир иллийиня гязетдя Никол Крауссун апардыьы кюшядя йазыб. О 

театрла бирликдя, мцтямади олараг, гязет вя ъурналларда да йазыр. 

__________________________________________________________________________ 

I 

Palast der Republik 

Als der Palast der Republik eröffnet wurde, 

war ich in der dritten Klasse. Meine Klas - 

senlehrerin hieß Fräulein Kies, und Fräulein Kies 

hielt einen bedruckten Briefumchlag in die Höhe, 

auf dem der neue Palast zu sehen war, und erklärte 

uns, was Ersttagsbriefe sind. Damals fiel mir 

noch nicht auf, daß das Wort Ersttagsbriefe nicht 

nur die gleiche Silbenanzahl, sondern auch ähnliche 

Vokale besitzt wie das Wort Einta gs fliege. 

Fräulein Kies sagte uns, daß jetzt jeder von uns einen 

solchen Ersttagsbrief erhielte, daß wir ihn gut 

aufheben sollten, denn später einmal würden wir 

stolz darauf sein, daß wir dabei waren, als der 

neue Palast eröffnet wurde. Nach der Überreichung 

der Ersttagsbriefe durch Fräulein Kies 

unternahm unsere Klasse einen Ausflug in den 

neueröffneten Palast des Volkes. 

Damals wollte ich noch Archäologie studieren, 

um Paläste auszugraben, deshalb gefielen 

mir die verschiedenen Arten von Marmor unten

mərmər növləri məni cəlb etmişdi. Yuxarıdakı 

şəkil qalereyasında isə hər yer xalçalarla örtülmüşdü. 

Yüksək tavandan asılmış lampalar, böyük 

hava qovuqcuqlarını xatırladırdı, adama 

elə gəlirdi ki, suyun altında dayanıb. Bu lampaları 

istehsal edən zavodda mənim Ziqrid xalam 

işləyirdi. Həmin zavodda həmçinin saray 

mətbəxi üçün yemək dəstləri, mənim ilkin 

dövrlərimdə kakao, sonrakı dövrlərdimdə kofe 

qarışdıracağım qaşıqlar, ilk dostumun məni restoranda 

donuz budu qızartması və ya “Havaya 

şnitseli” yeməyə aparacağı vaxt istifadə edəcəyim 

bıçaq, çəngəl, şərab qabı da istehsal olunur. 

Respublika sarayında mən bovliq oynayarkən, 

barmağımı iki topun arasında əzdim, daha 

sonra dördüncü mərtəbəyə qalxıb, teatra baş 

çəkməyi qərara aldım, burda məşhur piyanoçunun 

konsertini dinlədikdən sonra, Şpre çayına 

mənzərəsi olan bir barda oturub, üzəri naxışlı 

dəmir stulda yerimi rahatlayaraq pianoçu olmağı 

düşündüm. 

Uzun zaman sonranı təsəvvür edəndə Res - 

publika Sarayının tədricən dağılıb gedəcəyini düşünərək, 

ehtiyat üçün oradan xalamın kafelər 

üçün istehsal etdiyi qaşıqlardan birini çırpışdırdıb, 

şalvarımın cibində gizlətdim. Elə üç gün əvvəl yaxınlıqdan 

keçəndə, kənardan Sarayın içinə nəzər 

saldım. Ehtimal ki, məkanın vəziyyətini nəzərə 

alaraq, binanı orta hissəsindən sökməyə başlamışdılar, 

bu yolla hələ mövcud olan yan tərəflər 

havada qalıb öz-özünə uçacaqdı. Xanım Kis yenidən 

gəlib gözlərimin qarşısında dayandı və mən 

özümdən soruşdum, əgər o bu günə qədər heç 

kimlə evlənməmişdisə onu qadın adlandırmaq 

olardımı? 

III 

Xatirələr 

Mən o son vidalaşmamı xatırlayıram. 

Sonuncu dəfə ona “hələlik” deyərkən, o başını 

yastıqdan qaldırmadan, sadəcə gözlərini yüngülcə 

qıyaraq vidalaşdı, mənimsə yadımda R. -in 

nazik və bəmbəyaz saçları qaldı. Mən daha bir də 

o yatağa yaxın düşə bilməyəcəm, çünki qapılar 

mənim üzümə ömürlük bağlanacaq. Növbəti gün 

bei den Garderoben. Oben in der Bildergalerie 

war alles mit Teppichen ausgelegt. Ganz oben, 

unter der Decke, hingen die Lampen, die aussahen 

wie lauter Luftblasen, so daß man sich vorstellen 

konnte, man sei unter Wasser. Diese Lampen hatte 

der Betrieb organisiert, in dem meine Tante Sigrid 

arbeitete. Dieser Betrieb war auch für die Bestecke 

im Palastcafé zuständig gewesen, also für die 

Löffel, mit denen ich im weiteren Verlaufe meines 

Lebens erst den Kakao, später den Kaffee umrührte, 

und für die Messer und Gabeln in der 

Weinstube, mit denen ich, wenn mich mein erster 

Freund zum Essen ausführte, ins Eisbein schnitt 

oder ins Schnitzel Hawaii. Im Palast der Republik 

klemmte ich mir beim Bowling den Finger zwischen 

zwei Kugeln ein, beschloß im Theater, 

4. OG, nach dem Klavierkonzert einer 

berühmten Pianistin, Pianistin zu werden, rückte 

in der Weinstube mit Blick auf die Spree an den 

schweren, schmiedeeisernen Stühlen, um mich 

bequem zu setzen. 

Als sich viele Jahre später abzeichnete, daß 

dem Palast die Republik allmählich abhanden 

kam, ließ ich zur Sicherheit einen der Löffel, mit 

denen meine Tante das Café ausgestattet hatte, in 

meiner Hosentasche verschwinden. Vor drei 

Tagen nun konnte ich, als ich dort vorbeifuhr, 

schon durch den Palast hindurchsehen. Womög - 

lich aus statischen Gründen hat man mit dem 

Abriß in der Mitte begonnen, so daß die Teile, die 

noch aus etwas sind, den mittleren Teil einrahmen, 

der im Prinzip nur noch aus Luft ist. Mir fiel 

Fräulein Kies wieder ein, und ich fragte mich, ob 

sie sich heutzutage wohl Frau nennen dürfte, auch 

wenn noch immer kein Mann sie geheiratet hat. 

III 

Erinnerungen 

An Abschiede erinnere ich mich. Wie schmal 

und weiß R. unter seinem Haarschopf aussah, als 

ich ihm das letzte Mal auf Wiedersehen sagte, und 

er mir zunickte, ohne den Kopf vom Kissen zu 

heben, nur, indem er die Augen kurz schloß; wie 

ich nicht noch einmal zu seinem Bett ging, sondern 

einfach die Tür hinter mir zumachte. Am nächsten 


17 



xəstəxanadan onun əşyalarını, həmçinin onun 

üçün içinə ülgüc taxdığım üzqırxanını götürməyə 

gəlmişdim. Üzqırxanın içindəki ülgüc 

eləcə dururdu, ancaq R. ölmüşdü. 

Mən çıxıb gedəndə nənəm, yarıqaranlıq 

xəstəxana otağının pəncərəsindən mənə əl edirdi, 

bizim yenicə vidalaşdığımız dəhlizdən otağa 

düşən zəif işıqda onun bədəninin kölgəsi çətinliklə 

seçilirdi. İki gün sonra o huşunu itirdi, növbəti 

dəfə xəstəxanada onun ifadəsiz sifətini və qapanmış 

gözlərini gördüm, o burada bir müddət 

komada qaldı və dünyasını dəyişdi. 

R.-in yeni bir şeyə, maşın ya da yeni 

mənzilə baxdıqdan sonra başını necə yellətdiyini 

xatırlayıram, mən onun bir macar kafesində 

qaraçı musiqisini dinləyib necə dərindən 

köks ötürdüyünü xatırlayıram, mən onun 

məcməyini mətbəxə apararkən çiyinlərini necə 

yuxarı qaldırdığını xatırlayıram. Mən həm də 

nənəmin bir yerə tələsəndə və nə edəcəyini 

unudanda: “Ahoy, ahoy”, dediyini xatırlayı - 

ram, mən onun əyilmiş dıranaqlarını və gülüşünü 

xatırlayıram. Əlbəttə, indi yadıma gəlmir 

gülərkən onun ağzının açıqmı, qapalımı olduğunu 

xatırlamıram, ancaq yenə də gülüşlərin 

ona məxsus olduğunu və daim bir-birini əvəz 

edərək ətrafa yayıldığını xəyalımda dəqiq canlandıra 

bilirəm. 

Ola bilsin mənim yaddaşım görmək və 

eşitmək hisslərini xatirələrimə sığışdırmağa kifayət 

etmir. Artıq mövcud olmayan birinin düşüncələrini, 

öz düşüncələrinə, davranışlarını davranışlarına 

köçürtmək mümkündür, ancaq nə 

edirsən et, xatirələrin hələ yaşanmalı olan böyük 

bir hissəsi əvvəl-axır yarımçıq qalır, əgər o 

həqiqətən boy atmırsan, tezliklə ölür, skeletə, 

daha sonra isə ayrı-ayrı sümüklərə çevrilib torpağa 

qarışır. Son zamanlar mən hələ həyatda 

olan birisi ilə üzbəüz oturanda onu tez-tez ölüb 

yoxa çıxmış kimi təsəvvür edirəm. Daha sonra 

mən yarı ümid, yarı sıxıntıyla bir film kimi axıb 

gedən həyatımın ayrı-ayrı kadrlarını çeşidləyib 

yığıram, sanki bununla xatirələrimi sonradan 

unudulub getməməsi üçün əzbərləyib yaddaşımda 

saxlaya biləcəyəm. Həmçinin, mənim 

özümə gəldikdə isə son dövrlər düşünürəm ki, 

görəsən burnumu təmizləməyim kiminsə yad- 


Tag mußte ich seine Sachen aus dem Krankenhaus 

abholen, darunter den Rasierapparat, den ich am 

Tag zuvor für ihn aufgeladen hatte. Der 

Rasierapparat war aufgeladen, aber R. war tot. 

Meine Großmutter stand, als ich von ihr fortging, 

an einem Fenster in einem dunklen Zimmer 

und winkte mir nach, erleuchtet wurde ihr 

Umriß nur von dem Licht, das hinter ihr im Flur 

brannte, in dem wir uns eben verabschiedet hatten. 

Zwei Tage später stürzte sie, und ich sah sie 

mit unbewegtem Gesicht und geschlossenen 

Augen im Krankenhaus wieder, wo sie im Koma 

lag und einige Zeit später starb. 

Ich erinnere mich daran, wie R. nickte, nachdem 

er etwas begutachtet hatte, ein Auto, eine neue 

Wohnung, ich erinnere mich, wie er mitschnaufte, 

wenn in einem ungarischen Lokal Zigeunermusik 

gespielt wurde, ich erinnere mich an seine hochgezogenen 

Schultern, wenn er ein Tablett zurück in die 

Küche trug. Von meiner Großmutter weiß ich noch, 

wie sie »Achoj, achoj« sagte, wenn sie sich beeilte 

und nicht wußte, was zuerst tun, ich erinnere mich 

an ihre Hände mit den krummen Fingernägeln und 

an ihr Lachen. Beim Lachen allerdings weiß ich 

schon nicht mehr genau, ob ihr Mund dabei offen 

war oder zu, aber ich weiß immerhin, wie es sich angehört 

hat, und wie das Lachen im Lachen über sich 

selbst allmählich verebbte. 

Es ist wenig, was ich mit meiner Erinnerung 

noch anfassen, sehen und hören kann. Das Denken 

von jemandem, den es nicht mehr gibt, läßt sich in 

mein Denken übersetzen, und das Tun desjenigen 

in mein Tun, aber der handgreifliche Teil der 

Erinnerungen wird wohl selbst früher oder später 

Stückwerk, wenn die Wirklichkeit nicht mehr 

nachwächst, wird Skelett, wird einzelne Knochen 

mit viel Erde dazwischen. In letzter Zeit sitze ich 

oft jemandem gegenüber, der noch vollkommen lebendig 

ist, und schaue ihn dennoch so an, als sei er 

schon verschwunden. Ich sortiere dann, halb hoffend, 

halb voller Scham, aus dem noch laufenden 

Film die Momentaufnahmen heraus, als könnte 

ich meine Erinnerungen im vorhinein auswendig 

lernen, damit sie später ganz sicher abrufbar 

wären. Auch was mich selbst angeht, habe ich 

schon darüber nachgedacht, ob mein Naseputzen 

irgend jemandem im Gedächtnis bleiben wird,


19 



daşında qalacaqmı, ya da televizorda boksa baxdığım 

anlar, ya da ayaqlarımın görünüşü. 

VIII 

Keçid icazəsi 

Üç tərəfdən gül-çiçəklə əhatə olunmuş, parka 

bənzər məhəllənin, kollar arasında itmiş cığırı 

ilə irəliləyirdim. Bu məhəllədə nə vaxtsa uşaqlar 

oynayardı, bir-birini qovardı, qışqırardı və atlanıb-düşərdi, 

onlar qışda təkcə corabla gəzən 

əcnəbi uşaqlarıydı, onların arasında birisi isə 

hətta corabını əlinə geyinirdi. Yay aylarında bu 

məhəllədə böyük ailələr gecə yarısına qədər Qril 

bayramı edərdilər. Mən burada velosipedimi torpaqla, 

otların üstü ilə sürüb həmişə məhəllənin 

üç çıxışından biri ilə qütblərdən birinə tərəf yol 

alırdım. Allah bilir o divarlar mənim üçün necə 

əsrarəngiz, gözəl görünürdü. 

Mənim o evə gəlişimdən azca sonra, bizim 

birbaşa məhəllədən bayıra açılan qapımız 

həmişəlik kilidləndi, belə ki, qonşu evin sahibəsi 

bizim ordan keçməyimizə icazə vermədi, 

bundan sonra o da bizim çəmənliyimizin kənarına 

payalar və tikanlı kollar basdırdı. (Bu da bizim 

keçid haqqımız). Mən velosipedimi evin girişi 

ilə küçə arasında yuxarı-aşağı sürürdüm. 

Hələ də tələsməyimdən və hansı qütbdən 

məhəlləyə daxil olmağımdan asılı olaraq 

məhəlləni ortadan kəsib keçirdim. Bircə Allah 

bilir o divarlar mənim üçün necə əsrarəngiz, 

gözəl görünürdü. Bununla belə, əcnəbi uşaqların 

yaşadığı ev yenidən təmir olunmuşdu. Bizim 

yaşadığımız ərazi “səfalı bir yer”ə çevrilmişdi. 

Uşaqlar harasa yoxa çıxmışdılar. (Ölkədə qalmaq 

hüququna görəmi?) Məhəlləyə giriş 

məhdudlaşdırılmış, bayırdan qızılı düyməsi 

olan zəng lövhəsi asılmışdı. Ancaq ən azından 

əvvələr məhəlləylə arası divarla kəsilmiş 

Berdauer küçəsinə gedən yol indi açıq idi. 

Tanrıya şükürlər olsun. 

Bir müddət sonra bu ikinci keçid də əvvəlki 

kimi qapadıldı. Mən bir-iki dəfə hasardan aşsam 

da, sonra vəziyyətlə barışdım. Mənim evimin 

düz yanında olan, həyətin üçüncü və sonuncu 

çıxışını heç qapatmaq olmaz, amma o da artıq 


oder die Art, wie ich im Fernsehen einem 

Boxkampf zusehe, oder meine Knie. 

VIII 

Freies Geleit 

Als ich einzog, konnte man den parkähnlichen 

Innenhof meines Hauses auf verschlungenen 

Wegen durch Gebüsch, zwischen Bäumen und 

Blumen nach drei Himmelsrichtungen hin verlassen 

oder betreten. Kinder spielten in diesem Hof, 

den ganzen Nachmittag jagten sie sich, kreischten, 

riefen und sprangen, fremdländische Kinder, die 

im Winter noch mit Kniestrümpfen umherliefen, 

und von denen eins das andere auf dem Arm trug. 

Sommers feierten Großfamilien Grillfeste in diesem 

Hof, bis spät in die Nacht. Mein Fahrrad schob 

ich zu ebener Erde aus dem Anbau hinaus und 

verließ durch eine der drei Durchfahrten den Hof, 

in welche Himmelsrichtung auch immer. Die 

Mauer war ja gottlob gefallen. 

Kurz nach meinem Einzug wurden die aus 

dem Anbau direkt in den Hof führenden Türen 

auf immer verschlossen, die Eigentümerin des 

Nachbarhauses verweigere uns das Wegerecht, 

hieß es, tatsächlich legte sie rings um unseren 

Anbau Beete an und pflanzte stachlige Sträucher. 

(Wegerecht?) Treppauf, treppab trug ich mein 

Fahrrad nun durch den Hausflur nach draußen. 

Immer noch konnte ich dann den Hof durchqueren, 

je nachdem, ob ich es eilig hatte, und in 

welche Himmelsrichtung ich unterwegs war. Die 

Mauer war ja gottlob gefallen. 

Inzwischen ist das Haus, in dem die fremdländischen 

Kinder wohnten, saniert. Die Gegend heißt 

jetzt eine ›gute Gegend‹. Die Kinder sind fort. 

(Bleiberecht?) Der Durchgang zum Hof wurde 

verschlossen, draußen ein Klingelschild angebracht 

mit goldenen Knöpfen. Aber immer noch 

läßt sich zumindest der Weg zur Bernauer Straße, 

wo früher einmal die Mauer stand, quer über 

den Hof abkürzen. Gottlob. 

Wenig später ist dieser zweite Durchgang 

gleichfalls verschlossen. Zweimal klettere ich über 

den Zaun, dann gebe ich auf. Der dritte und letzte

heç kimə lazım deyil. Bu darvaza vasitəsilə insanlar 

məhəllədən çıxır, zibillərini yaxınlıqdakı 

gölməçəyə atır, geri qayıdırdılar. Daha qril bayramı 

da keçirilmir. (Heyvan hüquqlarına görəmi?). 

Bu günlərdə zibil kanalı ilə yanaşı uzanan 

və get-gedə böyüyən zibil kütləsi arasında artıq 

yoxa çıxmaqda olan cığırla addımlayarkən kollar 

arasında taxta bir tikilinin cizgilərini sezdim, 

şəhərə yaxşı bələd olan adam üçün bu eynilə 

bir insanın içinə zorla sığışacağı gecəqondunu 

xatırladırdı. 

IX 

Rəfiqə 

İndi səni sütunlar arasında gözdən itirirəm. 

Bu necə də sadə imiş. Sırf səninlə birlikdə. 

Rəfiqəm soruşur, niyə yalnız bu, mən deyirəm, 

bu sualı özünə verməlisən, o deyir, onda necəsə 

bir çıxış yolu tapmalıyıq, mən deyirəm, hə ən 

çox çalışdığım elə budur. Sırf səninlə, başının üstündə 

bir damın var və tamamilə sükut 

içindəsən. Bəzən sükut dostluğun üzərinə çökür, 

onun cürbəcür növləri var: fırtınadan öncəki 

sükut, fırtınadan sonrakı sükut, ya da sadəcə 

sükut. Bu sonuncu növ sükut dostluğun yoxa 

çıxması kimi görülməlidir, buna o qədər 

əminəm ki, hətta ola bilər bu sükut heç də sükut 

deyil, əksinə məqsədli susqunluqdur, yəqin ki, 

bu susqunluq içində başqa bir susqunluğun 

səbəbini gizlədir, beləliklə susqunluq daim dövr 

edib duran bir şeyə çevrilir. 

Mən velosipedlə gedəndə, bəzən kiçik 

həşəratlar uçub ağzıma, burnuma doluşurlar. 

İstəyirəm onları boğazımdan keçməyə qoymayam 

amma, onlar boğazımdan içəri keçirlər və 

mənə ancaq onların necə daxili dünyama keçib, 

bədənimin bir parçası olduqlarını təsəvvür 

etmək qalır. Kənaradan elə görünür ki, o kiçicik 

ağcaqandlar və ya milçəklər mənim ağız burnuma 

doluşanda, sanki orada yoxa çıxır, bir varlıq 

kimi artıq mövcud olmur. Hər dəfə hansısa 

ağcaqanadı ya da milçəyi boğazıma ötürəndə 

bir anlığa düşünürəm: “Görəsən nəyinsə göz - 

dən itməsi onun yoxa çıxması anlamınamı gəlir, 

Eingang zum Hof, gleich neben meinem Haus, läßt 

sich nicht verschließen, aber das ist auch gar nicht 

mehr nötig. Durch dieses Tor betritt man den Hof, 

wirft seinen Müll in die Tonne, und geht wieder 

hinaus. Grillfeste gibt es nicht mehr. (Würsterecht?) 

Neulich habe ich hinter den Mülltonnen, unweit 

des Pfades, der jetzt langsam zuwächst, weil er nirgendwohin 

mehr führt, eine hölzerne Palette im 

Gebüsch liegen sehen, die für jemanden, der sich in 

den Städten auskennt, eindeutig so aussah wie die 

Schlafstatt eines Menschen. 

IX 

Freundin 

Ich lasse dich jetzt in der Kolumne verschwinden. 

So einfach ist das. Rein mit dir. Meine 

Freundin fragt, warum nur, ich sage, das frage 

ich dich, sie sagt, was soll denn sein, ich sage, ja, 

das wüßte ich auch gern. Rein, sage ich, den 

Deckel drauf, und Ruhe. Ruhe kehrt manchmal 

ein in Freundschaften, und da gibt es verschiedene 

Arten: Ruhe nach dem Sturm, Ruhe vor 

dem Sturm, oder einfach Ruhe. Irgendwie hat 

diese letzte Ruhe mit dem Verschwinden der 

Freundschaft zu tun, so viel ist sicher, vielleicht 

ist diese Ruhe auch gar keine Ruhe, sondern ein 

Schweigen, und vielleicht ist dieses Schweigen 

selbst der Grund für das Schweigen, und dann 

wäre das Verschwinden etwas Kreisförmiges. 

Wenn ich mit dem Fahrrad fahre, fliegen mir 

manchmal kleine Insekten in den Mund oder in 

die Nase. Und ehe ich michs versehe, sind sie in 

meiner Kehle, und die Kehle schluckt sie hinunter, 

und ich kann nur noch versuchen, mir die 

Insekten nachträglich als Nahrung vorzustellen 

und es auf diese Weise in Ordnung zu finden, 

daß sie in meinem Inneren landen. Von so einer 

kleinen Fliege oder Mücke würde man durchaus 

sagen, daß sie in meinem Mund oder meiner 

Nase verschwunden sei, gleichzeitig ist sie aber 

noch da, nur eben nicht mehr sichtbar. Immer, 

wenn eine kleine Mücke oder Fliege in meinem 

Mund verschwindet und von meiner Kehle, 

ohne, daß ich es will, hinuntergeschluckt wird, 

frage ich mich, ob es schon Verschwinden heißt, 


21 



yoxsa daha inandırıcı bir parçalanmamı tələb 

olunur?” 

Hər yoxolma zamanı mənim üçün qaçılmaz 

olan başqa bir sual da var, ümumiyyətlə yox 

olan şeyin yerində nə isə var idimi, vardısa nə 

idi? Məsəlçün başlanğıcından bəri gözəgörünməz 

bir nəsnə olan dostluq indi yoxa çıxması 

ilə məni kədərləndirsə də əslində görünüşdə iki 

oxşar kütlənin yollarını bir müddətliyə birləşdirib, 

sonradan bir-birini dəf edərək uzaqlaşmasından 

başqa bir şey deyil. 

Ən xoşbəxt hal da odur ki, dostluğu nə qədər 

böyük səylə qorumağa çalışsan bir o qədər 

əsaslı yoxa çıxıb gedəcəkdir. Bu o deməkdir ki, 

sükut hər şeyi içinə alır, bütün gəzintiləri, 

söhbətləri, birlikdə edilən alış-verişi, günorta 

oyun sahəsindəki görüşü, birlikdə içilən bir şüşə 

şərabı və bir stəkan kofeni. Bu verilməyən cavablar, 

onun əbədi olaraq baş-başa qaldığım 

yoxluğu deməkdir. Mən bunu istəsəm də, 

istəməsəm də yoxa çıxması, ona bir qida kimi 

baxsam, bədənimin içinə işləməsi, bir müddət 

orda qalıb məni doydurması deməkdir. 

X 

Soba və Kömür 

On yeddi yaşında zenit topçunun köməkçisi 

olmuş, daha sonra isə Polşada əsirlikdə yaşamış 

bir nəfər mənə dedi ki, evdən kömür sobasını çıxarıb 

atmaq olmaz. Əlbəttə, qaz sobası daha 

yaxşıdır, gözəldir də, amma evdə ən azı bir kömür 

sobası saxlamaq lazımdır. Adi günlərin birində 

hava qəflətən soyuya bilər, ona görə də 

kömür sobasını ləğv edərkən düşünmək lazımdır, 

çünki heç kim sabah nə baş verəcəyini bilmir. 

Həmin kişi mənə demişdi ki, insan hər zaman 

öz gücü ilə qızına bilər. İstənilən 

vəziyyətdə. Hər vəziyyətdə, məsəlçün orta ağırlıqlı 

bir müharibədə. Belə zamanlarda su da, 

elektrik də, təbii ki, mərkəzi istimə sistemi də sıradan 

çıxır. Belə ki, orta ağırlıqlı müharibədə 

göydən yağan şiddətli qəlpə yağmuru müasir 

dəblə tikilmiş evlərin pəncərələrini çilik-çilik 

edir, yay, payız yaxud qış olmasından asılı ol- 


wenn dem Blick etwas abhanden kommt, oder ob 

es gründlicherer Auflösung bedarf. 

Die andere Frage, die sich mir ganz zwangsläufig 

bei jedem Verschwinden stellt, ist die, ob 

überhaupt etwas da war, und was. Bei einer 

Freundschaft zum Beispiel, die ja von vornherein 

etwas Unsichtbares ist, kann es sein, daß das 

Gemeinsame, dessen Verschwinden ich betrauere, 

ohnehin nur scheinbar da war, daß sich im 

Grunde nur zwei einsame Mengen von allem 

möglichen eine Zeitlang überschnitten haben, und 

nun wieder auseinanderdriften. 

Die glücklichste Lesart ist die, daß die 

Freundschaft desto sicherer bewahrt ist, je gründlicher 

sie verschwindet. Daß das Schweigen genauso 

viel Platz einnimmt und verbindet wie 

alle gemeinsamen Spaziergänge, Ge spräche, 

Einkäufe, Nachmittage auf Spielplätzen, Gläser 

Wein und Tassen Kaffee zusammengenommen. 

Daß die Antworten, die nicht gegeben wurden, 

mir durch ihr Ausbleiben bis in alle Ewigkeit 

treu bleiben. Daß das Verschwinden mir zwar, 

ohne daß ich es wollte, in den Leib gefahren ist, 

im nachhinein aber als Nahrung angesehen werden 

kann, so lange jedenfalls, bis ich satt bin. 

X 

Öfen und Kohle 

Niemals einen Ofen abreißen, hat mir einmal 

jemand gesagt, der mit siebzehn noch als 

Flakhelfer eingezogen war und danach in polnischer 

Gefangenschaft saß. Gasheizung ja, gut 

und schön, aber immer auch mindestens einen 

Ofen behalten in der Wohnung. Mag der im 

Alltag immer kalt dastehen – aber trotzdem niemals 

einen abreißen, denn man weiß nie, was 

kommt. Aus eigener Kraft heizen muß ein 

Mensch immer können, hat dieser Mann zu mir 

gesagt. Für alle Fälle. Alle Fälle wäre zum 

Beispiel ein mittelschwerer Krieg. Etwa so einer, 

bei dem der Strom ausfiele, das Wasser, und 

natürlich die zentrale Heizung. So ein mittelschwerer 

Krieg, mit Erschütterungen, die, ehe 

man sich’s versähe, in einem herrlichen Regen 

aus Splittern die Glasfronten der modernen 

Häuser hinabrauschen ließen, und danach stün-

mayaraq idarələr açıq səma altında fəaliyyətini 

davam etdirməli olur. 

Mən kömür mağazasının yanında keçəndə, 

yüz kiloluq çex kömür kisələrinin ortasındakı 

yarıqdan bayıra tökülmüş kömürə gözüm sataşır. 

Bir metr hündürlüyündə olan kömür kisələrinin 

yanına yığılmış eyni hündürlükdə preslənmiş 

Lauzits kömürü, qapqara və qatı olan bu kömürlər 

iki müharibə arasında binaların ayaqda 

qalmasında əvəzsiz xidmət göstərmişdir. Səkidə, 

mağazanın girişində kömür daşıyıb, yığmasa 

belə üzü qapqara toza bulaşmış fəhlə dayanıb, 

müştərilərin yolunu gözləyir və gözləyərkən 

onun yaxınlığından keçib mərkəzi istilik sistemli 

evləri və ofisləri olan dizaynerə, marketinq 

mütəxəssisinə tamaşa edir. İstənilən hava şəraitində 

onu burda tapmaq olar və bəzən ondan 

heç nə almasa belə onu salamlayan yolçuların 

salamına cavab verir. O deyir ki, preslənmiş kömür 

bir növ qara istilik nasosdur. “Qara istilik nasosuları 

kombinatı” – deyimi çox xoşuma gəlir və 

öz-özümə düşünürəm, ey insan qələmini əlinə al 

və bunu yaz. Daha sonra məni təəccüb götürür 

ki, bu qara istilik nasosları hələ də istehsal edilir, 

halbuki onun iyirmi beş il əvvəlin sosialist estetikasını 

xatırladan adı var. İndi bu ad ironiyanın 

qurabnı olub, bir kafenin adına çevrilib. Kömür 

daşıyan deyir: bunların bir topası, Rekord markalı 

kömürdən daha ucuzdur. Topasımı? Mənim 

oğlum velosipedindən yerdəki mərmər piltələrə 

baxıb, qara kütləni görüb soruşdu: Bu nədir? 

Yağış və kömürün qarışığı, deyə cavab verdim. 

Kömür? Fəhlə yağışda belə, müştəriləri 

gözləməyə davam edirdi, bu arada yağış suları 

onun üzündəki kömür tozuna qarışıb, üzündə 

kosmetikaya çevrilirdi və buna məruz qalan fəhlə 

anlamalıdır ki, belə davam edə bilməz, çünki o öz 

peşəsinin sadəcə gözləməkdən ibarət olduğunu 

başa düşməlidir. 

XIII 

Kişilər 

Bir həftəydi ki, ikinci mərtəbənin orta mənzilindən 

yayılan dəhşətli pişik qoxusu yuxarı və 

aşağı mərtəbəni bürümüşdü, buna görə hər kəs 

den alle Büros plötzlich im Freien, unabhängig 

davon, ob Sommer wäre, Herbst oder Winter. 

Wenn ich am Kohlenhandel bei mir um die 

Ecke vorübergehe, sehe ich, wie die tschechischen 

Kohlen die zerschlissenen Zentnersäcke 

ausbeulen. Meterhoch sind diese Säcke aufgestapelt, 

und daneben meterhoch die Briketts aus 

der Lausitz, viel Schwarz im engen Winkel zwischen 

zwei vom Krieg verschont gebliebenen 

Häusern. Auf dem Bürgersteig vor der Einfahrt 

steht, wenn er nichts zu stapeln oder auszuliefern 

hat, ein Träger mit schwärzlich verstaubtem 

Gesicht, er wartet auf Kundschaft, und während 

er wartet, schaut er den vorbeieilenden 

Grafikdesignern, den Marketingspezialisten und 

persönlichen Referenten nach, die aus ihren zentral 

beheizten Wohnungen in ihre zentral beheizten 

Büros unterwegs sind. Bei jedem Wetter 

steht er da, und manche von denen, die bei ihm 

zwar nichts kaufen, grüßen ihn dennoch, und er 

grüßt zurück. Die Briketts sind aus Schwarze 

Pumpe, sagt er. Kombinat Schwarze Pumpe: 

Kumpel, greif zur Feder, denke ich, und wundere 

mich, daß in Schwarze Pumpe überhaupt noch 

etwas hergestellt wird, der sozialistische Name 

jedenfalls ist hier im Viertel schon vor Jahren der 

Ironie zum Opfer gefallen und bezeichnet jetzt 

ein Café. Schütte ist billiger, auch von Marke 

Rekord, sagt der Kohlenträger. Schütte? Mein 

Sohn schaut vom Fahrrad hinunter auf die granitenen 

Platten des Gehwegs, sieht den 

schwarzen Matsch und fragt: Was ist das? Regen 

plus Kohle, sage ich. Kohle? Der Träger wartet 

auch im Regen auf Kundschaft, während der 

schwarze Staub auf seinem Gesicht sich allmählich 

in Schminke verwandelt, und es kann sein, 

daß es nicht mehr sehr lange dauert, bis das 

Warten sein Beruf genannt werden muß. 

XIII 

Männer 

Einige Wochen lang hat es aus der mittleren 

Wohnung auf der zweiten Etage stark nach Katze 

gerochen, dann gestunken, treppauf, treppab 

standen schließlich im Hausflur die Fenster 


23 



mənzilində pəncərələri açıq saxlayırdı, daha 

sonra qonşulardan birinin heyvanları qoruma 

təşkilatına xəbər verməsilə, mənzilin qapısı sındırıldı, 

hələ sağ qalan üç pişik azad edildi, daha 

ikisi isə ölü halda tapıldı. Heyvanları qoruma 

təşkilatdan gələn kişilər sanki döyüşəcəklərmiş 

kimi zirehli geyimdə və başlarında dəbilqə ilə 

gəlmişdilər, çünki onlar üçün köməksiz durumda 

qoyulmuş heyvanla, insanın heç bir fərqi 

yox idi. Pişiklərin kralı isə bunu sadəcə onun 

heyvanlarının unudulması ilə izah edirdi. 

Vaqnerin Üzüyündə (Alman bəstəkarı Riçard 

Vaqnerin “Nibelunq üzüyü” operası nəzərdə tutulur 

- tərc.) baş qəhraman Zieqfrid gözə görünməzlik 

şapkası, gözə görünməzlik plaşı geyinib 

səyahət edərək daim bir nigahdan çıxıb o 

birinə keçir, indi yaşasaydı yəqin ki, onu saxta nigahçı 

adı ilə damğalayardılar. Kişi pilləkənlərlə 

qaçaraq özünü həyətə atır, qadın isə hələ də onun 

arxasınca qışqırmaqdadır: “İtil burdan”. O bu 

sözləri sevgilisini evdən qovamaq üçün deyirdi. 

Bir yerdən yoxa çıxmaq, öz növbəsində başqa 

bir yerdə ortaya çıxmaq deməkdir. Belə səhnələr 

başqa harda filimlərdəki kimi gözəl təsvir olunur? 

Belə filmlərin birində vergi müfəttişi “Şümşad” 

ləqəbli Haynz Rühman günlərin bir günündə 

içəridən çölə, yaxud çöldən içəri su kimi 

axıb keçməyin mümkün olduğunu öyrənir. 

Əslində o üçüncü dərəcəli dövlət məmuru olduğu 

həyatından çıxıb, fövqəl varlığa çevrilir. 

İnsanın ya da əşyanın ortaya çıxıb, yox olması, olduğu 

məkanı ya da fiziki halını dəyişməsi insanlar 

tərəfindən nadirən ciddi qarşılanar. 

Üç aylıq körpəsi olan bir tanışımın əri ondan 

uşağı ilə birlikdə çıxıb getməsini istəmişdi, o da 

getmişdi. On üç il sonra ata öz qızının yanına qayıtmış 

və qızı ilə dostlaşmışdı. Başqa bir dostumun 

həyatında isə, məhşur deyimdəki kimi, yarım 

aya tamaşa etməkdənsə heç tamaşa 

etməmək, məsələsinə bənzər bir məsələ baş vermişdi. 

O doğuşdan əvvəl uşağa atalıq edəcəyini 

öhdəsinə götürsə də, doğuşdan sonra uşaqdan 

imtina etmişdi. Uşaq yaş yarımlıq olanda isə, o 

gözlənilmədən qapını kəsdirmiş, bir ay ərzində 

oğlu ilə birlikdə əylənmiş, hətta ona yeni ildə 

küknar ağacı da bağışlamışdı. Uşağın yeddi yaşı 


tagsüber und auch nachts weit offen, dann hat 

der Tierschutz, dem Hinweis einiger Nachbarn 

folgend, die Tür aufgebrochen und drei verrückt 

gewordene Katzen befreit, zwei weitere hatten 

den Wahnsinn schon hinter sich und waren tot. 

Die Männer vom Tierschutz tragen bei solchen 

Gelegenheiten vergitterte Helme, als wollten sie 

fechten, denn die verlassenen Tiere machen in 

ihrem Zorn keinen Unterschied zwischen den 

Menschen. Der Herr der Katzen, so hieß es, habe 

seine Tiere wahrscheinlich einfach vergessen. 

In Wagners Ring reist der vergeßliche Held 

Siegfried, von der Tarnkappe ins luftige 

Unsichtbarkeitskleid ge hüllt, geschwinde von 

Ehe zu Ehe, heute würde man ihn womöglich einen 

Heiratsschwindler nennen. Der Mann poltert 

schon treppabwärts, flieht über den Hof, da 

schreit die Frau ihm noch nach: »Verschwinde!«, 

als könne ausgerechnet dies Wort den Geliebten 

zum Bleiben bewegen. Daß das Verschwinden 

von einem Ort das Erscheinen an einem anderen 

zur Folge hat, ist kaum irgendwo schöner zu sehen 

als in dem Film Ein Mann geht durch die 

Wand, in dem der Finanzbeamte Buchsbaum 

(Heinz Rühmann) eines Tages feststellt, daß es 

ihm möglich ist, aus geschlossenen Räumen hinaus-, 

oder in geschlossene Räume hineinzutauchen, 

sich durch die Wände zu schieben wie 

durch Wasser. Im Grunde genommen verschwindet 

er aus seinem Leben als Steuer - 

beamter dritter Klasse und erscheint als übernatürliches 

Wesen wieder. Selten ist der mit dem 

Verschwinden und Erscheinen notwendig einhergehende 

Wechsel der Umstände oder des 

Aggregatzustands von Menschen und Dingen 

glimpflicher ausgegangen. 

Drei Monate alt war das Kind einer Bekannten 

von mir, als ihr Mann sagte, er ginge. Dann ging er. 

Dreizehn Jahre später kam er wieder und freundete 

sich mit seiner Tochter an. Auch im Leben einer anderen 

Freundin gab es solche Phasen, in denen der 

Mond halb, ganz oder gar nicht zu beobachten 

war. Der Vater ihres Kindes hatte seinen Sohn zwar 

im vorhinein anerkannt, war aber nach der Geburt 

niemals erschienen. Als das Kind anderthalb war, 

stand er unverhofft vor der Tür. Eini ge Monate 

lang spielte er mit dem Sohn, unternahm Ausflüge 

und kaufte zu Weihnachten sogar einen

olanda o necə qəfil ortaya çıxmışdısa eləcə də 

gözdən itmişdi. İstənilən halda yoxa çıxmanın 

arxasında sevginin əlində saxladığı bir hakimiyyət 

var, ancaq adama qəribə gələn odur ki, 

külək də əşyaları qabağına qatıb yoxluğa aparanda, 

daha ağır şeyləri daha böyük çətinliklə 

aparır. 

XVII 

Nəzakət 

Mən heç bir qadından, kişinin qadına paltosunu 

geyməyə yardım etməsinin nalayiq davranış 

olduğunu eşitməmişəm. Mən özüm kişilərin paltomu 

geyməyə kömək etməsinə məmnuniyyətlə 

icazə verirəm, hətta buna artıq alışmışam da. 

Ancaq bəzən, mənə kömək etmək istəyən adamın 

nə istədiyini, nə düşündüyünü, nə bildiyini və 

mənim nə düşündüyümü götür-qoy edərkən paltomu 

geyinəndə bədənimi aşağı-yuxarı sürüşdürürəm, 

ora-bura vurnuxuram, özümü itirirəm və 

dəqiq nə istədiyimi bilmirəm. Məndə belə çaşqınlıqlar 

son dövrlər xüsusilə artıbdır. 

Bu gün mən həmin çaşqınlıqlardan yaxamı 

qurtara bilərəmmi. İndi bir cənab, ya da bir qadın 

mənim üçün qapını açıb yol versə, təşəkkür 

edərəmmi ona? Ya da kimsə məni itələyəndə heç 

üzr istəmərəm, çünki mənim bunda nə günahım 

var? Bəs gecə vaxtı, bir ananın uşaq arabası ilə 

gəlib mənim ayağıma toxunmasına nə deməliyəm. 

Pilləkanla qalxarkən, kiminsə gəlib mənə 

kömək etməsini gözləməliyəmmi? Ya da özümü 

on yeddi yaşlı satıcı qızın mənə sən deyə müraciət 

edəcəyi qədər gənc hesab etməliyəmmi? Bu gün 

həyatının çiçəklənən dövründə olan Bartlbi adlı bir 

oğlana dedim: “Bu stolu maşına qoymağa kömək 

edə bilərsinizmi?” O isə cavabında, mən bunu edə 

bilmərəm deyib, maşınına əyləşdi və yanımdan 

ötüb getdi. Mən dayanacaqda stolun yanında eləcə 

qaldım. Bəlkə bu yerdəki saç sancağı sizin qızınızındır? 

Yox, elə deyil. Bəlkə bu gerçəkləşməmiş 

dialoq, digər tərəfdəki qışqırıqların geri dönüşüdür? 

Bu onu yada salır ki, bir dəfə mənim uşağım, 

yanlış olaraq velosipedlə gedən kişiyə toxunmuşdu, 

kişi elə qışqırıq saldı ki, ətrafdakı bütün insanlar 

kolların arasından baxır, yaxınlaşıb burda 

Tannenbaum. Danach verschwand er genauso 

plötzlich, wie er gekommen war, und ward seither 

nicht wieder gesehen, das Kind ist jetzt sieben. Auf 

jeden Fall steht das Verschwinden in der Macht, die 

es ausübt, der Liebe sicher in nichts nach, aber erstaunlich 

bleibt es, daß Luft manchmal ebenso 

schwer wiegt wie etwas, das da ist. 

XVII 

Höflichkeit 

Niemals habe ich zu den Frauen gehört, die 

es für unwürdig halten, wenn ihnen ein Herr in 

den Mantel hilft. Ich lasse mir sehr gern in den 

Mantel helfen, und es gab Zeiten in meinem 

Leben, da war ich sogar daran gewöhnt. 

Manchmal, ganz selten, gibt es jetzt noch diese 

kurze Verwirrung, wenn ich denke, will er etwa, 

und er denkt, weiß sie etwa, und er und ich am 

Mantel ziehen und uns hindrehen und herdrehen 

und zuwenden und abwenden und nicht 

genau wissen. Derlei Verwirrungen nehmen in 

letzter Zeit zu. 

Kann ich heute noch davon ausgehen, daß 

ein Herr mir die Tür aufhält, oder daß eine 

Dame, der ich die Tür aufgehalten habe, sich bedankt? 

Daß nicht ich schuld bin, wenn jemand 

mich schubst? Stehen die Mütter mit 

Kinderwagen auch nachts noch zu Füßen oder 

zu Häupten von Treppen und warten auf Hilfe? 

Bin ich ewig jung, wenn eine siebzehnjährige 

Verkäuferin mich duzt? Würden Sie mir helfen, 

diesen Tisch (massive Birke) ins Auto zu heben? 

Ich würde vorziehen, es nicht zu tun, antwortet 

der Bartleby von heute, ein Mann in der 

Blüte seiner Jahre, steigt in sein Auto und fährt 

an mir, die ich neben der massiven Birke auf 

dem Parkplatz zurückbleibe, vorüber. Ist die 

Haarspange, die hier auf der Erde liegt, vielleicht 

die Ihrer Tochter? Nee, isse nich. Sind es 

die ausbleibenden Dialoge, die andererseits dieses 

Schreien erzeugen? Daß, als mein Kind aus 

Versehen einen Mann mit dem Fahrrad streift, 

der Mann uns so anzuschreien beginnt, daß um 

den ganzen Platz herum die Leute aufmerken, 

sich vorsichtig nähern und hinter Büschen ver- 


25 



nə olduğunu öyrənməyə çalışırdılar. Ya da başqa 

bir mənzərə: bir rəfiqəm öz itini gəzdirməyə çıxardır 

və it küçədə gördüyü başqa bir iti qoxlamağa 

başlayır, itin sahibi bundan o qədər acıqlanır 

ki, qışqırığı aləmi götürür, daha sonra isə itini 

xaltasından dartıb aparır. 

Mən uşaq olanda çörək mağazasının önündəki 

növbədə, daim iki qadını görürdüm, onlar 

müharibədən çıxmışdılar və həyatda qalmağın 

necə çətin olduğunu bizdən daha yaxşı bilirdilər. 

Onlar bir-birlərini irəliyə itələyərək nə sağa, nə 

də sola deyil birbaşa irəli, çörəyə baxırdılar və 

inadkarlıqla növbəni gözləyirdilər. İndinin 

özündə də növbələrdə gözləyən gənc qadınlar, 

həyatda qalmağın necə çətin olduğunu bilirlər, 

bir-birlərini irəliyə itələyərək, nə sağa, nə sola 

baxmadan, növbənin önünə çatmağa cana atırlar 

amma, səhfə yol verəndə az-az da olsa qarşısındakından 

üzr istəməyi bacarırlar və artıq belə 

hallarda almanca “Bağışla” sözü nadirən istifadə 

edilir, bu söz hətta unudulmaqdadır, çünki onun 

yerini “Sorry” tutub. 

XXIX 

Əşyalar 

Etdiyim hər böyük səyahət zamanı mütləq 

ən azı bir yaylıq ya da şlyapa, bəzən hətta gün 

eynəyi ya da saat itirirəm. Yeni evə köçərkən 

mən artıq xeyli əşyamı itirmişəm: qədimi kənd 

şkafımın taxçasını, bir cüt pərdəmi və hətta ilk 

yazılarımı yazdığım yazı makinamı itirmişəm. 

Mənim tərk etdiyim otel otağından bütün əşyalarımı 

yığandan sonra tamamilə bomboş qalmasına 

baxmayaraq yenə də köhnə evdən çıxıb yeni 

evə gedərkən aradakı neytral zonada bir şeylər 

mütləq itirdi, iş o yerə çatmışdı ki, hətta mən itmiş 

əşyalarımın siyahısını hazırlamışdım, beləliklə 

köçməyin mənə verdiyi zərəri hesablaya bilirdim. 

Gündəlik həyat fəaliyyətim nəticəsində 

əşyalar azalmır əksinə get-gedə daha da artırdı, 

dolablar gün-gündən ağzına kimi dolur, çemodanlar 

get-gedə daha da şişirdi, təsəvvür edirəm, 

evdə yanğın baş versə hər halda mən gündəliklərimi, 

məktublarımı və foto albomlarımı qoltuğuma 

vurub alovların arasından xilas olmağa 


schanzt beobachten, was uns geschieht? Daß, 

als eine Freundin ihren Hund ausführt und der 

einen Hundekollegen beschnüffeln will, dessen 

Herrchen zu schreien anfängt und sein Tier an 

der Leine fortreißt? 

Als ich ein Kind war, gab es in der Schlange 

beim Bäcker immer ein paar alte Weiber, die 

den Krieg noch miterlebt hatten und wußten, 

wie schwer es ist zu überleben. Die drängelten 

sich vor, blickten nicht rechts, nicht links, sondern 

nur auf das Brot und waren mit ihrem 

Beharren beschäftigt. Heute gibt es die jungen 

Weiber, die wissen, wie schwer es ist, im Frieden 

zu überleben, die drängeln sich vor, blicken 

nicht rechts noch links, aber manchmal, ganz 

selten, wenn sie ihren Fehler bemerken, entschuldigen 

sie sich, und weil das deutsche Wort 

›Entschuldigung‹ so selten benutzt wird, daß 

sie es vielleicht gar nicht mehr kennen, sagen 

sie: ›Sorry.‹ 

XXIX 

Dinge 

Auf jeder größeren Reise, die ich unternehme, 

verliere ich mindestens ein Tuch oder eine Mütze, 

manchmal auch eine Sonnenbrille oder eine Uhr. Bei 

Umzügen habe ich auch schon einiges eingebüßt: 

eine Leiste vom alten Bauernschrank, ein paar 

Rollos, und einmal sogar die Schreibmaschine, auf 

der ich meine ersten Texte geschrieben habe. 

Obgleich die Hotelzimmer, die ich verließ, überschaubar, 

die verlassenen Wohnungen eindeutig 

leer waren, fehlten die Dinge später dennoch, das 

Verschwinden passierte irgendwie, irgendwohin, 

im Niemandsland zwischen Abfahrt und 

Ankommen, es passierte so regelmäßig, daß ich 

schon beim Kofferoder Kistenpacken damit zu rechnen 

begann, als handle es sich um ein Opfer, einen 

Preis, der von mir für die Veränderung der 

Lebensumstände zu zahlen und insofern bei aller 

Willkür dennoch angemessen war. Während meines 

Alltags aber wurden die Dinge niemals weniger, 

sondern immer mehr und mehr, die Stapel höher, 

die Mappen dicker, ich konnte mir vorstellen, daß 

ein Feuer ausbräche und ich meine Tagebücher, die

çalışacam, xoşbəxtlikdən hələ belə bir yanğın baş 

verməyib. 

Bu yaxınlarda bir rus qadın mənim evimə qonaq 

gəlmişdi. O Almaniyaya bir il əvvəl dörd 

uşağı ilə bərabər köçmüşdü. O mənim evimə daxil 

olan kimi, dedi: Pianino gözəldir! Kitablarınız 

gözəldir! Bir neçə addım sonra o oğlumun 

çəkdiyi divardakı rəsmləri göstərib: bunlar da 

gözəldir! Oturduqdan sonra o əlavə etdi: insanın 

evində belə şeylərin olması çox gözəldir. Əvvəlcə 

onun niyə belə şeylər deməsini anlamadım, hər 

halda onun özünün də rəsm çəkə biləcək dörd 

uşağı vardı. O gülümsünüb dedi: Hə, insan belə 

şeylərin hamısını özü ilə başqa bir yerə daşıya 

bilməz. Əlbəttə, əlbəttə ki – mən cavab verdim. 

Hə, - deyib yenidən gülümsündü : Biz buraya 

gəlməzdən əvvəl böyük bir tonqal qaladıq, hamımız 

onun ətrafına yığışdıq, sonra rəsmləri əlimizə 

alıb son dəfə baxdıq, kimin çəkməsindən, 

nə vaxt çəkilməsindən asılı olmayaraq hamısını 

bir-bir tonqala atdıq. Bu möhtəşəm bir tonqal 

idi, biz onun ətrafında mahnı oxuyurduq. İndi 

daha bu haqda heç nə demirəm. Bircə onu bilirəm 

ki, insan özü ilə hər şeyi daşıya bilməz. Biz 

dörd uşaq və iki böyük çemodanla uçub gəldik. 

Bu qədər. 

XXXI 

Müəllif 

Yəqin ki, siz müəllifin yoxa çıxması ilə bağlı 

nəzəriyyədən xəbərdarsınız. 

Tərcümə edən: Namiq Hüseynli 

_______ vV _______ 

Briefe und Fotoalben unter den Arm klemmen und 

aus dem Haus laufen würde, aber zum Glück brach 

kein Feuer aus. 

Kürzlich war eine Russin bei mir zu Besuch, 

vor einem Jahr ist sie mit vier Kindern nach 

Deutschland übersiedelt. Ein Klavier, schön! sagt 

sie, als sie meine Wohnung betritt. Bücher, schön! 

Ein paar Schritte weiter zeigt sie auf ein paar 

Zeichnungen meines Sohnes, die an der Wand 

hängen und sagt: Schön! Setzt noch hinzu: Schön, 

wenn man so etwas hat. Ich verstehe zuerst nicht, 

was sie meint, sie habe doch selbst vier Kinder. Ja, 

sagt sie und lächelt, man kann nicht alles mitnehmen. 

Sicher, sicher, sage ich. Ja, sagt sie und 

lächelt immer noch, wir haben ein großes 

Lagerfeuer gemacht, haben uns alle drum herum 

gesetzt, dann Blatt um Blatt in die Hand genommen, 

haben alles noch einmal angeschaut und 

uns erinnert, wer das oder das gezeichnet hat, 

wie alt er oder sie damals war, haben uns ein letztes 

Mal gemeinsam daran erfreut und dann alles 

verbrannt. Es war ein schönes Lagerfeuer, wir haben 

gesungen. Ich sage jetzt nichts mehr. Man 

kann nicht alles mitnehmen, wiederholt sie und 

sagt lächelnd: Mit vier Kindern und zwei großen 

Koffern sind wir losgeflogen. Das war alles. 

XXXI 

Der Autor 

Bestimmt haben auch Sie schon einmal von 

der Theorie gehört, daß der Autor verschw… 

_______ vV _______ 


27 



AVQUSTDA ZAMAN DAYANIR. Ağaclar və 

kollar dərin yaşıllığa elə qərq olurlar ki, elə bil 

bundan başqa heç bir libas tanımırlar. 

Gündüzlər daha uzun və parlaqdır, sanki heç 

qaranlıq olmayacaqmış kimi. Gecələr isə var 

olmanın sonsuzluğunda, bu əbədiyyətdə, yayın 

xoşbəxt çağında çox qısa bir fasilədir. Həyat da 

dayanır. Bədənlər paltarlardan bayıra tökülür 

və çılpaq canlar durmuş zamanın isti sulu hovuzlarına 

sərilirlər. Avqustda yay böyük bir fasilə, 

cənnətə qapıdır. 

Bu il yay gec başlanmışdı. Mayda, iyun və 

iyulda yaşaya biləcəyimiz hər cür havanı gördük: 

gah son payız, gah ilkbahar, gah da ki bunların 

heç biri. Heç vaxt hava fəslə uyğun gəlmədi. 

Yalnız avqust girən kimi havalar isindi, bundan 

da demək olar ki, heç kəs şikayətlənmədi. İstidən 

bütün konturlar yox oldu, insan bədəni də sınırlarından 

çıxdı. İnsan dərisi və hava sanki eyni 

materialdan idi, fərqli növlərdən olan qum 

dənələri kimi axıb bir-birinə qarışdı. Hamı birbiri 

ilə bağlı idi, çünki artıq nə bayırdan, nə də içəridən 

onları ayırmaq mümkün deyildi və bütün 

bədənlər axıb bir-birinə qovuşmuşdu. Birlikdə 


Iris Hanika 

__________________ 

Ирис Щаника Алманийанын Бад-Кюниэсщофен яйалятинин Грабфелд шящяриндя доьулуб, бюйцмцшдцр. Онун 

атасы бурада Бетон заводунда ишляйирди. О 1979-жу илдя мяктяби битириб Берлиня эялир, 1980-жи илдя бурада 

Фейен Универиситетинин Цмуми вя Мцгаисяли Ядяббийат Елмляри факцлятясиндя тящсил алыр. Юз дедийиня 

эюря онда ядябиййата мараг ойадан илк мцяллими Петер Сзонди иля дя бурада таныш олур. 

1989-жу илин йайында о тящсилини баша вурараг илк китабыны йазыр. 1991-жи илдя о Едит Сайфертин йанында 

Ъак Лаканын психоанализ нязяриййясини юйрянмяйя башлайыр, 1997-жи илдя ону баша вурур. 

1990-жы илдян башлайараг Ирис Щаника ясасян гязет (Дер Аллтаг гязети) вя ъурналларда мцхбир кими чалышмаьа 

башламышдыр. 

1998-жи илдян башлайараг о Франкфурт Аллгемайне гязетиндя сийаси китаблара ряй йазмагла мяшьул 

олмушдур. 

2000-2008-жи илляр арасы Ирис Щаника “Меркур” ъурналында хроника йазмагла мяшьул олмушдур. 

Алманийада щцгуги ислащатлар уьрунда инадла мцбаризя апармышдыр. 

__________________________________________________________________________ 

IM AUGUST IST DIE ZEIT ANGEHALTEN. 

Die Bäume und Sträucher stehen so selbstgewiß in 

ihrem tiefen Grün, als kennten sie keine andere Gestalt 

als diese. Die Tage sind hell und hoch, als gäbe es keine 

Dunkelheit, die Nächte nur ein kurzes Innehalten in 

der Endlosigkeit des Daseins, in dieser Ewigkeit, im 

Glück des Sommers. Und auch das Menschenleben ist 

angehalten. Die Leiber fallen aus sich heraus und liegen 

aufgelöst in den warmen Tümpeln der stehenden 

Zeit. Ein großes Innehalten ist der Sommer im 

August, eine Tür ins Paradies. 

DER SOMMER HATTE SPÄT BEGONNEN. Im Mai, im 

Juni, im Juli war monatelang alles mögliche gewesen, 

mal Spätherbst, mal Vorfrühling, mal gar 

nichts; nie hatte das Wetter dem Datum entsprochen. 

Erst pünktlich mit dem August war es heiß 

geworden, worüber sich ausnahmsweise niemand 

beschwerte. In der Hitze lösten sich die Konturen 

auf, da hatten die Körper keine Grenzen mehr. 

Haut und Luft bestanden aus demselben Stoff, 

sie rieselten ineinander, als wären sie nur zwei verschiedene 

Arten von Sand. Und weil außen und 

innen nicht mehr voneinander zu trennen waren 

und alle Körper ineinanderströmten, waren sie

u dünyada yaşayırdılar. Onlara məxsus olan bu 

dünyada. 

Axşam düşsə də, şəhərin içindəki küçələr 

dolu idi. Hər yerdə insanlar içi boş kafelərin qarşısında 

oturmuşdular. İçəridən isə bayıra musiqi 

yayılır və insan siluetlərinin korlamadığı məkanların 

bütün gözəlliyini təcəssüm edirdilər. 

Bədənlər isə yalnız bayırda dolaşır və yalnız öz 

gözəlliklərini göstərirdilər. Əgər təqdim etməyə 

heç nə yoxdursa, bu da dərd deyildi. Hər şeyin 

tam çılpaqlığı ilə ortada olduğu bir vaxtda cismani 

gözəlliyin nümayiş olunma qaydalarına 

çox da əməl olunmurdu. Təəccüblü olan isə o idi 

ki, bundan da kimsə şikayətlənmirdi. Möhtəşəm 

bir zaman idi. Günlər qurtarmaq istəmirdi. 

Gecələr isə xoşbəxtlik kimi idi, bir udumluq. 

Bütün insanlar isə bacı qardaş idilər. Bir-birilərini 

bərabər və eyni olmaqları ilə tanımışdılar. 

Fərqli tərəflərini görəndə isə sevinirdilər. Bu həm 

də elə bir vaxt idi ki, hər kəs cinslərin bir-birinə 

qarışmasının mümkünlüyü haqqında düşünürdü. 

Onsuz da hər kəs əynindəki paltarları cırıb 

atmaq istəyirdi. 

Belə bürkülü avqust gecələrinin birində bu 

baş verdi, ilk dəfə onun baxışları sürünərək gəldi 

və qızın gözlərinə dolaraq ürəyinə doğru hərəkət 

elədi. Sonra daha qabağa getdi. Sonralar da 

həmişə belə olurdu. Onun baxışları hardansa sürünə-sürünə 

gəlirdi, masanın üstündən və ya yataq 

örtüyünün altından, ya da küçənin o biri 

tərəfindən. Daha çox isə bu baxışlar onun alnına 

doğru hərəkət edirdilər. Sonra onlar onun xəyallarının, 

xatirələrinin dərinliklərindən baş qaldırıb 

gəlirdilər. Çünki o atom bombasının dağıda 

bilməyəcəyi beton kimi əmin idi ki, o oğlanın 

gözlərini yuma bilməz (həm də bu onun üçün böyük 

bir problemə çevrilmişdi). Əksinə o gözlər 

dərhal bir neçə dəfə sürünüb gələcək. Əgər öz 

gözlərini yumsa, onun ürəyinə doluşacaqlar. 

İçəridə hərəkət edərək onu oxşayacaqlar. 

Möhtəşəm avqust ayının bu ilk axşamı kimi içəridən 

çölə yayılacaqlar. Çöldən isə hər şey onsuz 

da açıq- saçıq idi. 

Bu bir o qədər də poetik deyildi, ən azından 

cümlələrlə ifadə olunmurdu. Sonralar o həmişə 

qız dostuna heç vaxt bunu unutmayacağını 

söyləyərdi. Onu ilk dəfə gördüyü günü, onun 

auch alle miteinander verbunden und wohnten 

gemeinsam in der Welt, die ihnen doch gehörte. 

Drinnen in der Stadt waren spät am Abend die 

Straßen voll. Überall saßen welche vor den leeren 

Cafés, aus denen Musik herauswehte und deren 

Räumlichkeiten sich, da das Bild von Mensc hen - 

leibern ungestört war, in ihrer ganzen Schönheit 

präsentierten. Die Leiber schlenderten derweil 

draußen vorbei und präsentierten nun ihre Schön - 

heit. Und wenn sie keine zu präsentieren hatten, 

war’s ihnen auch egal. Wo sich alles auflöste, wurden 

nicht einmal mehr die Vorschriften für vorzeigbare 

leibliche Schönheit eingehalten; und 

daran das Erstaunlichste war, daß sich auch hierüber 

niemand beklagte. Es war eine erhabene Zeit. 

Die Tage wollten nicht enden, und die Nächte waren 

schon wie das Glück, einfach bloß, weil sie 

Nächte waren. Und alle Menschen waren Brüder 

und Schwestern, die sich in ihrer Gleichartigkeit 

erkannten und an ihren Unterschieden erfreuten. 

Zudem war es die Zeit, in der alle in einem fort an 

die Möglichkeiten der geschlechtlichen Vermisc - 

hung dachten, weil sie sich sowieso immerzu die 

Kleider vom Leibe reißen wollten. 

In so einer aufgeprickelten Augustnacht war es, 

daß seine Augen zum ersten Mal angekrochen kamen 

und durch ihre hindurch ins Herz hinunter 

ihr fuhren und gleich weiter. So war das auch später 

immer: Seine Augen kamen von irgendwoher 

angekrochen, über den Tisch oder von unter dem 

Betttuch oder von der anderen Straßenseite her. 

Meistens krochen sie aber einfach in ihrem Hirn 

herum. Da kamen sie dann aus dem 

Erinnerungssalzstock, den sie doch atombombensicher 

zubetoniert glaubte, und das wurde ihr ein 

großes Problem, daß sie seine Augen nicht 

schließen konnte, sondern sie vielmehr sofort wieder 

angekrochen kamen, wenn sie die ihren schloß, 

und sogleich in ihr Herz hinunterrutschten und 

weiter durch sie hindurch und sie kraulten und 

von innen auflösten wie an diesem ersten Abend 

im erhabenen August, in dem sie schon von außen 

und sowieso aufgelöst war. 

ER WAR NICHT SO POETISCH, wenigstens 

nicht in Worten. Ererzählte ihr später immer wieder, 

daß er das nie vergessen werde, wie er sie zum 

ersten Mal sah, und wie seine Hypophyse sofort zu 


29 



hipofiz vəzi dərhal necə böyüməyə başlamışdı. 

Daha doğrusu onu görən kimi, çünki o elə 

qəşəng idi ki...Hə o necə də gözəl görünürdü. Elə 

gözəl və elə təbii. Elə... Ah. Hər şey bir alqoritm 

qədər praktik olmuşdu. Çünki o bu qadını ilk 

dəfə görən kimi, sadəcə onun olmasını istəmiş və 

başqa heç bir şey haqqında düşünə bilməmişdi.” 

Səni elə o andaca evə aparardım, heç pivəmi də 

içib qurtarmadan” - bu xanım bir neçə dəfə onun 

evində və o bir neçə dəfə bu xanımın evində 

olandan sonra belə dedi. Sonra donub qaldı. 

Baxışları aşağıdan bu qadının sifəti ilə gözlərinin 

içinə doğru sürünməyə başladı. Ardınca da dodaqları 

sürünərək özünü yetirdi. 

Amma bu hadisə bir müddət əvvəl olmuşdu. 

Bu avqust axşamı o, axır günlərdə olduğu kimi 

çox işləmədi. Qışı sevən biri olduğundan hava, 

ona görə, sadəcə isti idi. Bu səbəbdən onun heç 

vecinə də deyildi ki, iki həftə əvvəl göndərildiyi 

və hər gün də gündüz saatlarında aradan çıxdığı 

bu sarsaq firmada Əliqulu İsfahaninin 

Proses və Tətbiqi Menecment Modeli (PAMMingiliscə 

abbr.) ilə məşğul olan heç kəs yox idi. 

Buna görə də o və Ekhard həmin proqramı bilən 

adamlar kimi bura göndərilmişdilər. Ordakı işçilər 

isə, əksinə bu proqramın həqiqətən çox 

çətin olduğunu deyirdilər. ( “Çünki onlar öz beyinləri 

ilə bu çətin işləri görə bilməzdilər”). 

Amma bu program təkcə tamamilə yeni olması 

ilə əhəmiyyət kəsb eləmirdi, həm də hər şeydən 

əvvəl ilk əhatəli və mütləq mənada faydalı bir 

restrukturizasiya modeli idi. Özü də təkcə İT 

(İnformasiya texnologiyaları - red.) sahəsində deyil, 

bütün firma üçün. İlk əvvəl bir e-mağaza açılmasının 

tətbiqi nəzərdə tutulurdu və sonradan 

əsl sənət məbədinə çevrilməli idi. Amma texniki 

şöbədəki tiplər PAMM proqramı ilə məşğul olmayacaq 

qədər tənbəl idilər. Hər bir işdə 

məmnuniyyətlə ona və Ekharda bel bağlayırdılar. 

Başqa şöbələrdəki işçilər isə onlardan da pis 

idilər və bu proqramın onların işini nə qədər 

yüngülləşdirəcəyini anlamaq istəmirdilər. 

Təlimlərdə iştirak etsələr də, heç bir qeyd aparmır, 

sonda da informativ broşüraların verilməsini 

tələb edirdilər. Elə bil ki, bu onların hobbisi 

idi. Bütün bunlar onu əməlli-başlı məyus etmişdi. 


eiern begonnen habe, eben als er sie sah, weil sie so 

aussah wie … ja, eben so, wie sie aussieht. So schön 

und so frisch und so … ach. Es sei praktisch wie ein 

Algorithmus gewesen, denn er habe sie, kaum daß 

er sie zum ersten Mal gesehen hatte, einfach bloß 

haben wollen und an sonst gar nichts mehr denken 

können. »Ich hätte dich so gerne gleich mit nach 

Hause genommen, ich wollte nicht mal mehr mein 

Bier austrinken«, sagte er ihr, nachdem sie schon 

ein paarmal bei ihm zu Hause gewesen war und er 

auch bei ihr. Dann verstummte er, dafür krochen 

seine Augen von unten her über ihr Gesicht und in 

ihre Augen hinein und so weiter, und seine Lippen 

krochen gleich hinterher. 

Aber das war noch einige Zeit bis dahin. An 

diesem Abend im August hatte er nicht so lange 

gearbeitet wie sonst in den letzten Wochen jeden 

Tag. Es war ihm, der den Winter lieber mochte, 

einfach zu heiß gewesen und schon darum nun 

auch einmal egal, daß sich in dieser Quatschfirma, 

in die sie ihn vor zwei Wochen, von denen er jeden 

einzelnen Tag verfluchte, geschickt hatten, 

keiner mit dem Process and Application 

Management Model (PAMM) von Aliqoli 

Esfahani beschäftigt hatte, weswegen er und 

Eckhard die einzigen waren, die es beherrschten, 

während die Leute, die dort angestellt waren, 

sagten, daß das nun eine recht komplexe 

Angelegenheit sei (»weil die in ihren Hirnen eben 

eher unterkomplex sind!«). Dabei war es doch 

nicht nur eine völlig neue, sondern vor allem die 

erste wirklich mal umfassende und darum eine 

absolut großartige Methode zur Restrukturierung 

nicht allein des IT-Systems, sondern der ganzen 

Firma, mit der als erstes der neue E-shop, der 

endlich state of the art sein würde, implementiert 

werden sollte. Aber schon die Typen aus der 

Technik waren zu faul, sich mit dem PAMM zu 

beschäftigen, und verließen sich lieber ganz auf 

ihn und Eckhard. Um so schlimmer waren die 

Mitarbeiter aus den anderen Abteilungen, die 

nicht begreifen wollten, wie ihnen hier die Arbeit 

erleichtert werden sollte, weil sie zwar an ihren 

Workshops teilnahmen, sich dort aber nicht einmal 

Notizen machten und darum weiterhin 

Medienbrüche betrieben, als wäre das ihr Hobby. 

Das trieb ihn echt zur Verzweiflung.


31 



Günortdan xeyli keçmiş satış şöbəsinin 

əməkdaşının şöbə müdirinin e-malini çapdan çıxarıb 

faks ilə müştərilərə göndərdiyini görməsi 

isə bardağı daşıran son damla oldu. Var gücü ilə 

bağırmaq istərdi, amma bidən-birə özünü çox 

gücsüz hiss elədi. 

Bütün batareyalar bir zərbə ilə boşalır ha, bu 

ona bənzər bir şey idi. 

O nəinki qışqırmaq iqtidarında deyildi, hətta 

özünü ayaq üstə belə çətinliklə saxlaya bilirdi. 

“Bu saat gedirəm” - yalnız bunu deyə bildi və 

dönərək otağı tərk etdi. Nə sağa, nə də sola boylanmadan 

söndürmək üçün cib telefonununa 

baxdı. Heç kəslə göz-gözə gəlməmək üçün başını 

aşağı salaraq uzun dəhliz boyu addımlayıb 

firmadan çıxdı və maşınların park yerinə gəldi. 

Maşına oturub rahatlayan kimi eyni vaxtda bütün 

şüşələri aşağı endirib tam güçü ilə soyuq 

hava üfürsün deyə kondisoneri işə saldı. 

Oturacağın üstünə sərilmişdi, gözlərini yumub 

başını aşağı salmışdı. Özünə əziyyət verərək 

dərindən nəfəs almağa çalışırdı. Ta evə getmək 

üçün kifayət qədər sakitləşdiyini düşünənə 

qədər. Yəqin ki heç kəs onun yükünün azalmadığını, 

əslində isə daha da gərgin olduğunu anlamırdı. 

Yaxud da bunu başa düşürdülər və bu 

səbəbdən də heç kəs onu saxlamaq üçün bir söz 

demədi. O qədər yavaş sürürdü ki, evə çatmağı 

bir saata yaxın çəkdi. Yolda maşın elə də çox deyildi, 

amma elə taqətsiz olmuşdu ki, cəld reaksiya 

verə biləcək durumda deyildi. Altında qalıb 

əzildiyi bu gərginliyi qaz pedalına ötürərsə, qəza 

törədəcəyindən qorxurdu. 

Evə çatanda isə qəfəsdəki bəbir kimi yuxarıaşağı 

var-gəl edirdi. Yalnız yarım saatdan sonra 

eyni hərəkəti təkrarladığının fərqinə vardı. 

“Artıq dəli oluram” deyə düşündü, amma 

yenə də yuxarı-aşağı getməkdən əl çəkmədi. 

Durmadan bütün vaxtı “artıq dəli oluram” deyə 

düşünürdü və başqa heç nə. Bu isə onu ikiqat 

hövsələdən çıxarırıdı. Nəhayət ki, pəncərədən 

mənzilin içinə qədər olan yolu bir hərəkətlə 

daha da uzadıb duşun altına girdi. Orda yarım 

saat vaxt keçirdi. Üç dəfə sabunlanıb yenidən 

yuyunandan sonra saçlarını da iki dəfə yudu. 

Suyu bağlaya bilmirdi, çünki qurulanandan 


Als er am späten Nachmittag sah, wie ein 

Mitarbeiter aus dem Vertrieb eine E-mail des 

Vertriebsleiters ausdruckte und per Fax an den 

Kunden weiterschickte, lief das Faß bei ihm über. 

Eigentlich hätte er gerne gebrüllt, aber er fühlte 

sich plötzlich ganz schwach. 

Als wären sämtliche Akkus auf einen Schlag 

entleert worden, so war das. 

Er konnte sich kaum auf den Beinen halten, 

geschweige denn brüllen. 

»Ich geh’ jetzt«, hatte er nur sagen können und 

sich umgedreht und den Raum verlassen und 

nicht nach links noch rechts geschaut, sondern 

bloß auf sein Taschentelefon, um es auszuschalten. 

Er hielt, um niemanden ansehen zu müssen, auch 

weiter den Kopf leicht gesenkt, als er durch die langen 

Flure und aus der Firma hinaus und auf den 

Parkplatz ging. Als er glücklich in seinem Auto saß, 

ließ er alle Fenster gleichzeitig herunter und schaltete 

das Kaltgebläse volle Lotte an, bevor er in seinem 

Sitz versank, die Augen schloß und den Kopf 

hängen ließ. Er gab sich Mühe, extra tief zu atmen, 

bis er endlich ruhig genug war, um nach Hause zu 

fahren. Vielleicht hatte es keiner mitgekriegt, daß 

er in Wirklichkeit nicht ent-, sondern komplett geladen 

war, oder sie hatten es gerade mitgekriegt, 

und deswegen hatte keiner was gesagt, um ihn 

vielleicht aufzuhalten. 

Er brauchte fast eine Stunde, bis er zuhause 

war, so langsam fuhr er. Es war gar nicht besonders 

viel Verkehr, aber er war derart benommen, 

daß er zu schnellen Reaktionen kaum in der Lage 

gewesen wäre und darum fürchtete zu verunglücken, 

wenn er den Druck, unter dem er stand, 

aufs Gaspedal übertragen hätte. 

Daheim lief er auf einmal in seiner Wohnung 

hin und her wie der Panther im Käfig, was ihm 

erst bewußt wurde, als er das schon eine halbe 

Stunde lang getan hatte. 

»Jetzt bin ich verrückt geworden«, dachte er, 

konnte aber noch immer nicht aufhören, so hin 

und her zu laufen. Nur daß er jetzt außerdem noch 

die ganze Zeit »ich bin verrückt geworden« dachte 

und nichts anderes mehr, was ihn doppelt verrückt 

machte. Er war froh, als es ihm endlich gelang, 

den Weg vom Fenster ins Innere der 

Wohnung mit einem Schwung zu verlängern, der 

ihn unter die Dusche führte, wo er eine halbe

sonra nə edəcəyi haqqda heç bir fikri yox idi. 

Axırda dərisi sızıldamağa başladı, bu isə onun 

xoşuna gəlmədi. Beləcə suyu bağladı, ancaq duşun 

pərdəsini çəkənəcən o qədər vannada qaldı 

ki, yenidən öz-özünə tam qurulanmış oldu. 

Paltarını geyinən kimi yenidən var-gəl eləməyə 

başladı. Bu o vaxtacan davam elədi ki, sonunda 

bu yükdən azad olmaq üçün mənzili tərk eləməli 

olduğunu anladı. O bunu etməli idi, mərkəzi 

prosessor - CPU (ingiliscə kompüter aid termin) 

dağılmadan bayıra çıxmalı idi. Bayıra, yalnız 

bayıra. 

Bir az da keçdi. Pəncərədən otaq qapısına 

doğru yox, dayanmadan çıxış qapısına tərəf 

getdi, pilləkənlə aşağı düşdü və küçəyə çıxıb 

birbaşa O-Paradizə yola düşdü. Proqramı dayandırmaq 

və batareyaları söndürmək üçün. 

Proqramı söndürmək, tətbiqini dayandırmaq, 

yaddaşı silmək. Diplom işini yazan vaxtı bunu 

belə adlandırmışdı. Çoxlu pivə içərək yaddaşı 

silmək. “O-Paradiz” bu iş üçün ona ən uyğun 

bir yer kimi görsənirdi. Çünki orda hər cür insanla 

rastlaşmaq mümkün idi. Amma qəti 

surətdə heç bir proqramçı və heç bir satış şöbəsi 

işçisi ola bilməzdi. 

Bar piştaxtasının arxasında qırmızı laklanmış 

kətillərdən birinin üstündə oturdu, homoseksual 

barmenə ilk pivəsini sifariş etdi və 

diqqətini cəmləyərək böyük qurtumlarla 

içməyə başladı. Bokal boşalan kimi, ikincini sifariş 

elədi. Bu dəfə daha kiçik qurtumlarla, dah 

çox diqqətini cəmləyib şüşəni boşaltdı. 

Batareyanı söndürmə proqramı dəqiq başlanmışdı 

və incəliklə işlənmişdi. Bu anda barmen 

pivənin üstə köpük süzürdü. İşə düşən təyyarə 

kimi birdən dayandı. Bununla belə onun boş 

bokala işarə edərək nə istədiyini başa düşdü 

və başını yellədi. Sonra Tomas ayaqyoluna 

getdi, qayıdıb gələndə isə Senta onun bar kətilinin 

yanında dururdu. Sadəcə dururdu. 

Birdən-birə hardan peyda olmuşdusa... O 

əvvəlcə bunun nə olduğunu anlamadı. Özüözünə 

əmin olmaq üçün yarı yolda dayanıb 

durdu. Bu bir xəyal idimi yoxsa? İki pivədən 

sonra başımı dumanlanmışdı? Şər çoxdan qarışmışdı, 

isti olsa da adamın gözünə siluetlərin 

Stunde verbrachte, weil er, nachdem er sich schon 

dreimal eingeseift und wieder abgespült, auch die 

Haare schon zweimal gewaschen hatte, das Wasser 

nicht mehr abstellen konnte, denn er wußte nicht, 

was anschließend geschehen sollte, wenn er wieder 

im Trockenen wäre. Schließlich begann seine Haut 

aufzuquellen, und das gefiel ihm nun auch nicht. 

Also drehte er das Wasser ab, blieb aber, bevor es 

ihm gelang, den Duschvorhang zur Seite zu ziehen, 

noch so lange in der Wanne stehen, daß er 

schon fast von selber wieder trocken geworden 

war. Kaum war er angezogen, lief er wieder hin 

und her. Das ging so lange, bis er begriff, daß er die 

Wohnung verlassen mußte, um freizukommen, 

daß er es schaffen mußte, zur Tür hinauszukommen, 

bevor die CPU crashte. Hinaus, nur hinaus! 

Es dauerte noch eine Weile, bis er auf seinem 

Weg vom Fenster zurück nicht an der Zimmertür 

umkehrte, sondern, ohne anzuhalten, geradeaus 

durch die Tür hinausgehen konnte, durchs 

Treppenhaus hinunter, auf die Straße und schnurstracks 

ins O-Paradies, um dieses Programm abzubrechen 

und die Speicher zu löschen. 

Das Programm abbrechen, den Ablauf anhalten, die 

Speicher löschen. So hatte er das in der Zeit genannt, 

als er seine Diplomarbeit schrieb. Mit vielen 

Bieren die Speicher löschen. Das O-Paradies 

schien ihm dafür der am besten geeignete Ort, 

weil dort alle möglichen Arten von Leuten herumsaßen, 

jedoch garantiert keine Programmierer 

und auch keine Vertriebsmitarbeiter. 

Er setzte sich auf einen der rotlackierten 

Barhocker am Tresen, bestellte das erste Bier bei 

dem homosexuellen Schankkellner und trank es 

in großen Schlucken konzentriert aus. Sobald 

das Glas leer war, bestellte er das nächste, das er 

dann schon in etwas kleineren, aber immer noch 

sehr konzentrierten Schlucken bis zur Neige 

trank. Das Speicherlöschprogramm war korrekt 

angestoßen worden und wurde präzise abgearbeitet. 

Der Schankkellner schäumte gerade Milch 

auf, was sich anhörte wie ein startendes 

Flugzeug, verstand aber, was er wollte, als er auf 

sein zweites leeres Glas deutete, und nickte. 

Dann ging Thomas aufs Klo, und als er wiederkam, 

stand Senta neben seinem Barhocker. Stand 

da einfach. Stand da plötzlich diese Frau. Er begriff 

nicht gleich, was das nun war und blieb auf 


33 



görünməsi üçün münasib vaxt deyildi. Elə bil 

ki, arzuları onu tərk edib bu qadının cismində 

reallığa çevrilmişdi. Onun gördüyü məhz bu 

idi. “Matrix” dəki kimidir deyə düşündü və bu 

xəyalın axıcı kodlarla davam edib bir sonuca 

varmasını gözlədi. 

Ətraf elə sakit idi ki. 

Sanki səslər hələ proqramlaşdırılmamışdı. 

Piştaxta arxasındakı kişi yeni bir CD qoydu, 

pivə kranına doğru döndü və Tomasın bokalına 

pivə süzməyə başladı. Bu arada yana əyilərək 

Sentanın gözlərinin içinə baxıb nə içəcəyini soruşdu. 

Bəyaz şərab şorlesi. Piştaxta arxasındakı 

kişi başını yellədi, sonra səsgücləndiricinin sədası 

ətrafa yayıldı. “Creature”nin son CD-sindən ingilis-yapon 

musiqisi ətrafa yayılanda qadın arxaya 

döndü və bir neçə metr aralıda onu gördü. 

Kişi heyrətdən donmuş kimi ona baxırdı və o da 

bundan özünü itirdi. 

(Some day he”ll come along) Bir gün o qarşıma 

çıxacaq. Onu ilk dəfə görəndə (the man İ love - 

mənim sevdiyim kişi) başından zərbə almış kimi 

oldu. ilk anda bunun bir kabus olduğunu düşündü 

(and he’ll be big and strong - o, cüssəli və 

qüvvətli olacaq), çünki o eynilə hər zaman xəyallarında 

canlandırdığı və nə vaxtsa sevəcəyi kişi 

kimi görünürdü (the man İ love - mənim sevdiyim 

kişi). (And when he comes my way, I ‘ll do my best 

to make him stay/ he’ll look at me and smile and 

I’ll understand. In a little while , he’ll take my 

hand, and, though it seems absurd, I know we 

both won’t say a word. - Mənə tərəf gələndə isə, 

mən onu saxlamaq üçün əlimdən gələni edərəm. 

Mənə baxacaq, gülümsəyəcək və mən hər şeyi 

başa düşəcəyəm. Bir azdan mənim əlimdən tutacaq 

və nə qədər qəribə görünsə də, bilirəm ki, biz 

bir söz belə söyləməyəcəyik.) yalnız heç bir zaman 

bütün bu işlərin sonunun necə olacağını xəyal 

etməmişdi. (We’ll build a little home, just meant 

for two, from which I’ll never roam, or what would 

you? And so all else above, I’m waiting for the 

man, I love - Biz kiçik bi rev tikəcəyik, yalnız ikimiz 

üçün. Və mən bu evi heç vaxt tərk 

etməyəcəyəm. Bəs sən necə düşünürsən? Və bun- 


halbem Wege stehen, um sich seiner selbst zu 

vergewissern. Ob er jetzt schon Halluzinationen 

hatte oder was? Nach zwei Bier? Er war doch 

noch lange nicht blau genug, auch wenn es heiß 

war, um Dinge zu sehen, die gar nicht da waren. 

Als wären seine Wünsche aus ihm herausgetreten 

und hätten sich in diesem Frauenkörper materialisiert, 

so war das nämlich, was er da sah. 

Wie in »Matrix«, dachte er und wartete darauf, 

daß sich diese Erscheinung in fließenden Code 

auflösen würde. 

Es war auch so still. 

Als wären die Geräusche noch nicht programmiert 

worden. 

Der Mann hinterm Tresen schob eine neue 

CD ein, drehte sich zum Zapfhahn um und ließ 

etwas Bier in Thomas’ nächstes Glas laufen, dabei 

beugte er sich zur Seite und sah Senta tief in 

die Augen, bis die ihm sagte, was sie haben 

wollte, nämlich eine Weißweinschorle. Der Mann 

hinterm Tresen nickte, es zischten Geräusche 

durch die Lautsprecher, und während das große 

britisch-japanische Getrommel von der letzten 

CD der »Creatures« anhub, drehte sie sich um 

und sah ihn da stehen, ein paar Meter entfernt. Er 

sah sie ganz erschrocken an, und sie erschrak 

auch. 

SOME DAY, HE’LL COME ALONG Als sie 

ihn das erste Mal sah the man I love, war sie wie 

vor den Kopf geschlagen. Im ersten Moment 

glaubte sie an eine Erscheinung and he’ll be big and 

strong, denn er sah genau so aus the man I love, 

wie in ihren Gedanken immer der Mann ausgesehen 

hatte, den sie einmal lieben würde. And 

when he comes my way, I’ll do my best to make him 

stay. He’ll look at me and smile and I’ll understand. 

In a little while, he’ll take my hand, and, though it 

seems absurd, I know we both won’t say a word. Bloß 

hatte sie sich nie Gedanken darüber gemacht, 

was anschließend geschehen sollte. (We’ll build a 

little home, just meant for two, from which I’ll never 

roam, or what would you? And so all else above, I’m 

waiting for the man I love.) Nicht, daß er ihr Typ gewesen 

wäre oder sie ihn wenigstens besonders

dan başqa heç nə, sevdiyim kişini gözləyirəm.) 

Bu oğlan həm onun tipi idi, həm də xüsusilə 

gözəl olması ilə onun xoşuna gəlmişdi. Hətta xəyal 

etdiyindən daha yaraşıqlı idi. Sonralar nə vaxtsa 

sevəcəyi kişini düşünərkən həmişə gözlərinin qabağında 

bu surət canlanardı. 

İndi isə o, bir parça ət olub qalmışdı. 

İş bu qədər dərinə getmişdi. 

Bir sevgi başlanmalı idi. 

Əslində isə bu məqamda o daha çox sevgi 

haqqında deyil, özünün sevgi barəsindəki 

təsəvvürü haqqında düşünürdü. Bu təsəvvür də, 

eynilə belə bir sevgini yaşayacağı kişi surəti kimi 

idi. Bu hamının başa düşə biləcəyi bir kişi obrazı 

deyildi. Yalnız onun kişisinin obrazı idi. Nə qədər 

tez-tez onu görsəm də, olduğu kimi durur. 

Bu oğlanı tanıyırdı, hələlik yalnız xarici görünüşündən 

də olsa. Eyni zamanda da, tamamilə 

yad idi. Buna görə də gözlərini ona zilləyib donub 

qalmışdı. Qətiyyən, amma qətiyyən başdançıxaran 

bir qadın rolunda deyildi. Heç olmazsa, qız kimi 

ürkək də deyildi. Daha çox səfeh, sarsaq biri kimi 

oğlana baxırdı. Axmaq bir biçimdə göz həbsinə 

almışdı onu. Hə, hə, bunu dayandırmaq istəmirdi. 

Nəhayət ki, bu bir neçə saniyə davam eledi, amma 

daxildəki zaman xaricdəkindən tamamən fərqli irəliləyir 

axı. Oğlana baxarkən otağın ortasında dayanmışdı, 

zaman da dayanmışdı. Oğlan ondan 

təxminən üç metr aralı, çox sakit, üzbəüz dururdu. 

O heç nə demədi, yalnız qıza baxdı və onun da baxmasına 

mane olmamaq üçün sakit durdu. Qız da 

eyni cür qarşılıq verdi. 

Bu onların ilk görüşü idi. 

Bu taleyin onların qarşısına çıxardığı bir 

fürsət idi, onlar da bunu qiymətləndirməli idilər. 

Başqa nə edəsi idilər ki? 

Taleyə qarşı gəlmək olmaz. Bəlkə də olar? 

Təbii ki, hardasa bu mümkündür. Amma sevgi 

məsələsində taleyin qismətinə qarşı çıxmaq heç 

olmaz. Qətiyyən. Heç bunu istəmirsən də. Yoxsa? 

Xeyr, xeyr. Xeyr, əsla. Yoxsa? Yox. Belə yerdə deyirlər, 

istəyirəm, istəyirəm, yenə də istəyirəm. 

Amma taleyin zərbəsi dəyən yerdə ot da 

bitməz. 

Əgər sən də gülüşün kimisənsə, səni bir daha 

schön gefunden hätte, auch in ihren Hirnbildern 

war das nicht so gewesen. Sie hatte nur, wenn sie 

an den Mann gedacht hatte, den sie später einmal 

lieben würde, immer dieses Bild vor Augen gehabt. 

Und nun war es Fleisch geworden. 

Also war es jetzt soweit. 

Die Liebe sollte beginnen. 

Tatsächlich dachte sie in diesem Moment aber 

weniger an die Liebe, sondern mehr an ihr Bild von 

der Liebe, und daß er so aussah wie ihr Bild von 

diesem Mann, mit dem sie die Liebe durchexerzieren 

sollte, obwohl er kein Bild von einem Mann 

im landläufigen Sinne war. Nur ihr Bild von einem 

Mann. Wie ich ihn oft gesehn, so steht er hier. 

Und weil sie ihn schon kannte, wenn auch nur 

von außen, er ihr zugleich aber völlig fremd war, 

da darum starrte sie stier ihn an und anstandslos, 

ganz und gar gar nicht verführerisch oder mädelmäßig 

mindestens, vielmehr mehr so dödelmäßig 

doof glubschglotzte sie ihn da an, so ein doofes 

Glubschgläufelgeglotze veranstaltete sie da, oh je, 

und hörte gar nicht mehr auf damit. Am Ende 

hatte das gewiß nur ein paar Sekunden gedauert, 

aber die innere Zeit läuft ja ganz anders als die 

äußere, und als sie ihn sah, blieb sie einfach stehen, 

die Zeit, und stand so da, wie er da stand, mitten 

im Raum, vielleicht drei Meter entfernt von ihr, 

ganz ruhig, ihr gerade gegenüber. Er sagte nichts, 

er schaute sie nur an und ließ sich ruhig von ihr betrachten, 

wie sie sich von ihm betrachten ließ. 

DAS WAR IHRE ERSTE BEGEGNUNG. 

Das Schicksal hatte zugeschlagen, und sie 

nahmen es an. Was blieb ihnen übrig? 

Gegen sein Schicksal kann man sich nicht 

auflehnen. Oder doch? Natürlich doch schon irgendwie. 

Aber gegen sein Liebesschicksal nicht, 

kann man sich nicht auflehnen, nicht. Will man 

ja auch gar nicht. Oder doch? Nein. Nein, nein, 

nein. Oder doch? Nein. Zu dem sagt man ja, ich 

will, ich will, ja, ich will. 

Wo das Schicksal aber zuschlägt, da wächst kein 

Gras mehr. Wenn du so bist wie dein Lachen, möchte ich 

dich wiederseh’n, möchte mit dir Sachen machen, sogar 

mit dir untergeh’n, sogar mit dir untergeh’n. 


35 



görmək istəyirəm, səninlə bir şeylər eləmək istəyirəm, 

hətta səninlə də ölmək istəyirəm. Hətta səninlə də 

ölmək istəyirəm. 

“Sən ruh kimi orda durmuşdun” - sonralar 

qız ona deyəcəkdi. “Mən içəri girəndə “O- 

Paradies” tamamilə boş və sükut içində idi, daha 

doğrusu nisbətən sakit idi, musiqi çalınmırdı. 

Mən piştaxtaya yaxınlaşanda və bəyaz şərabla 

mineral su (Şorle adlı içki, yarı mineral su. Yarı 

şərabdan, əsasən yay aylarında içilir. – red.) sifariş 

edəndə sırf təsadüfən kənara baxdım. Sən isə kabus 

adam kimi dayanıb gözlərini mənə zilləmişdin. 

“Xəyalındakı adam kimi” - o cavab verdi. 

-Və mən bilmirdim ki, nə edim? 

-Amma sən də mənə baxırdın axı, - dedi, - 

sənin necə baxdığını heç vaxt unutmayacağam. 

Elə bil ki qorxmuşdun. 

-Elə sən də qorxmuş biri kimi baxırdın. 

-Hə. Çünki sən ..., sən elə... ah. 

Günortadan sonra Senta qalereyada oturub 

Lui-Andrea Salomenin “Həyata geri baxış”ını 

oxuyurdu. Heç cür sona vara bilməyən, daim 

şölələnib yenidən alovlanan stil, qeyri- müəyyənliyin 

həddən çox olması, bu iddialı və ədalı qadının 

tam dolğun əks olunması üsulu onu yalnız 

daha da əsəbləşdirirdi. “Ən nifrətəlayıq qadın 

tipi, qadın cinsini rüsvay edən” - deyə düşünürdü, 

amma bu yalnız qısqanclıq idi, çünki 

Nitsşe bu qadını sevmiş və bu qadın bu sevgiyə 

qarşılıq verməmişdi. Həmişə belə qadınlar belə 

kişilər tərəfindən sevilir. Bunun əksinə Nitsşe 

onu - Sentanı sevmiş olsaydı, yəqin ki çox şey 

başqa cür olardı. Təbii ki, hətta fəlsəfə tarixində 

də. Ən azından Senta da Nitsşeni sevəcəkdi. Ən 

azından çalışacaqdı ki, Nitsşeni tamamilə pərişan 

etməsin. Kitabda verilmiş fotolardan görürdü ki, 

Lui Andrea Salomenin əri dörd ilin içində nə 

günə qalmışdır. Nişan mərasimindəki şəkildə 

şərqli şahzadələr kimi yaraşıqlı və gözləri parlayan 

kişi, sonradan göz altından tuluqlar sallanan, 

depressiyaya düşmüş və dünyası yıxılmış birinə 

dönmüşdü, saqqalında da çoxlu ağ tüklər. 

Kitabın bir səhifəsində məftunedici gözəlliyi olan 

bu kişi, kitabı örtəndə isə, üz qabığının arxa səhifəsində 

tanınmaz hala düşmüş bir “viranəlik”. 

Nədən bu cür kişilər hər zaman belə qadınları se- 


»Du hast da gestanden wie eine Erscheinung«, 

erzählte sie ihm später. »Als ich hereinkam, war 

das O-Paradies völlig leer und ganz still, also relativ 

still, es lief gerade keine Musik, und als ich 

dann am Tresen stand und meine Weißweinschorle 

bestellt hatte und bloß zufällig zur Seite schaute, da 

hast du da gestanden und mich angestarrt wie einen 

Berggeist.« 

»Wie einen Traumgeist«, korrigierte er. 

»Und dann wußte ich nicht, was ich tun 

sollte«, sagte sie. 

»Aber erst hast du mich auch angestarrt«, sagte 

er, »das werde ich nie vergessen, wie du mich da 

angestarrt hast. So erschrocken irgendwie.« 

»Aber du hast doch genauso erschrocken geglotzt.« 

»Na ja, weil du … weil du so … Ach.« 

SENTA HATTE DEN GANZEN NACHMIT- 

TAG in der Galerie mit dem »Lebensrückblick« 

von Lou Andreas-Salomé verbracht und war davon 

immer konfuser geworden, von diesem endlos 

wabernden Stil, der nie auf den Punkt kam, 

von dieser Fülle des Unkonkreten, von dieser stilistisch 

reinsten Ausprägung der prätentiös preziösen 

Frau. Der hassenswertesten Art von Frau, 

einer Schande fürs ganze Geschlecht, dachte sie, 

aber das war nur die Eifersucht, weil Nietzsche 

diese Frau geliebt und diese Frau diese Liebe nicht 

erwidert hatte. Immer werden solche Frauen von 

solchen Männern geliebt. Hätte Nietzsche dagegen 

sie, Senta, geliebt, dann wäre wohl einiges anders 

verlaufen, wahrscheinlich sogar in der 

Geschichte der Philosophie. Zumindest hätte sie 

ihn natürlich zurückgeliebt, beziehungsweise wenigstens 

versucht, ihn nicht kaputtzumachen. Auf 

den dem Buch beigegebenen Fotos sah sie, wie 

Lou Andreas-Salomés Ehemann innerhalb von 

vier Jahren von dem orientalisch prinzenschönen 

Mann mit den geschnörkselten Augen, der er auf 

dem Verlobungsbild war, zu einem ausgezehrten 

Depressionswrack mit Tränensäcken und vielen 

weißen Haaren im Bart geworden war. Auf der einen 

Seite des Buches dieser zauberisch schöne 

Mann, und wenn man umschlug, gleich auf der 

Rückseite, diese fast nicht wiederzuerkennende 

Ruine! Warum lieben solche Männer bloß immer 

solche Frauen, fragte sie sich, wo die doch offen-

virlər - öz-özündən soruşdu, - bilə-bilə ki bu qadınlar 

onları göz görə-görə məhv etməkdən 

başqa heç bir işə yaramırlar. 

Elə ilk abzasından bu kitaba nifrət eləmişdi. İlk 

cümlələrindən alnının tən ortasından rezin çəkiclə 

vurulmuş kimi bir zərbə almışdı. “Yaşadığımız 

ilk mühüm şey itkidir, ayrılıqdır. Hətta biz tam, 

bütöv, ayrılmaz olanda belə, hansısa bir varlığın 

bizdən ayrılması qeyri-mümkün görünəndə belə, 

biz bu dünyaya gəlməyə, doğulmağa məcbur edildik. 

Qopduğumuz tamın kiçik bir hissəsinə çevrildik. 

Bundan sonra daha da kiçilməyə, bölünməyə 

can atmamalı idik. Əksinə qarşısında 

getdikcə açılan dünyada, hansı ki, bütün hisslərindən, 

duyğularından məhrum edilərək bir boşluğa 

düşən kimi gəlmişdik, özümüzü qorumalı və 

təsdiq etməli idik.” Amma buna baxmayaraq, kitabı 

əlindən yerə qoya bilmirdi. Əksinə 

vərəqbəvərəq içinə çəkirdi və getdikcə ovqatı daha 

da təlx olurdu. Sonra da Rilke ilə bağlı bu qəziyyə. 

Bunun məsələyə heç o qədər də dəxli yox idi. “Axı 

onların bir-biri ilə münasibəti hansı səviyyədə 

olub?” - deyə öz-özündən soruşdu. Yəni bu münasibətdə 

ümumiyyətlə nə zamansa sevgi dilə 

gətirilibmi? Yoxsa onlar sonu gəlməyən söhbətlərində 

öz məhəbbətlərini öyüb göylərə qaldıraraq 

mətləbə toxunmamışlar. Hələ onun adı da Rayner 

olacaqdı. Buna görə də lazım olan yerdə belə oxumağı 

dayandıra bilmirdi, o bu addan çox 

çəkmişdi. Raynerin hər telefon zəngində ondan bir 

cavab gözləyirdi və bu cavab gəlmədiyindən kitab 

ona daha pis təsir edirdi. Tezliklə ona elə gəlirdi ki, 

üç kilo kartof çipsini yeyib qurtarmışdır, bəs 

deyənə qədər tıxmışdır, amma yenə acdır. O kitabı 

oxuduqca gücdən düşür və daha qısqanc olurdu. 

Çünki bu Rayner uzun müddət onun zənglərinə 

cavab vermişdi. Məsələ heç də onda deyildi. 

Sentanı ən çox əsəbi edən bu idi ki, Lui - o “kukla” 

da zəng edirdi, həmişə üzündəki təbəssümlə onu 

(Rayneri – tərc) keçmişə çağırırdı. Adama elə 

gəlirdi ki, Luinin buna daha çox haqqı var, nəinki 

Sentanın. Çünki Senta günlərlə başqa heç bir iş 

görmür, Raynerə zəng eləyirdi. Özü də, təbii ki, 

xəyallarında. Ona həqiqətən zəng eləməyə isə 

cəsarət etmirdi, çünki artıq Rayner ona zəng eləmirdi. 

Və belə baxanda ümumiyyətlə, ona yalnız 

bir neçə dəfə zəng eləmişdi. 

kundig nichts anderes tun, als sie schnurstracks 

zugrundezurichten? 

Sie hatte das Buch vom ersten Absatz an gehaßt, 

denn schon der war wie ein Schlag mit dem 

Gummihammer auf die Stirn Unser erstes Erlebnis 

ist, bemerkenswerter Weise, ein Entschwund. Eben 

noch waren wir alles, unabgeteilt, war unabteilbar von 

uns irgendwelches Sein – da wurden wir ins 

Geborenwerden gedrängt, wurden zu einem 

Restteilchen davon, das fortan bestrebt sein muß, 

nicht in immer weitergehende Verkürzungen zu geraten, 

sich zu behaupten an der sich immer breiter vor 

ihm aufrichtenden Gegenwelt, in die es aus seiner 

Allfülle fiel wie in – zunächst beraubende – Leere, 

dennoch hatte sie es nicht aus der Hand legen 

können, sondern sich Seite um Seite weitergefressen, 

wobei ihr immer übler wurde. Dann kam 

die Geschichte mit Rilke. Da ging es am allerwenigsten 

zur Sache. Was hatten die nun eigentlich 

miteinander?, fragte sie sich, das heißt, sie fragte 

sich, ob es in diesem Verhältnis überhaupt jemals 

zum Äußersten gekommen war, oder ob 

die da auch nur so miteinander herumgewabert 

hatten, im endlosen Beziehungsgespräch ihre 

Liebe zelebrierend. Und daß der auch noch 

Rainer heißen mußte! Darum womöglich hatte 

sie nicht aufhören können, es zu lesen, weil sie ja 

selber voll war von diesem Namen. Bei allen 

Raineranrufungen hoffte sie auf eine Antwort 

von Rainer, und darum, weil keine kam, wurde 

ihr immer übler von dem Buch, und bald fühlte 

sie sich, als hätte sie drei Kilo Kartoffelchips in 

sich hineingestopft; also völlig überfressen, aber 

nicht satt. Sie wurde immer schwächer bei der 

Lektüre und immer eifersüchtiger, weil dieser 

Rainer ja nun den Anrufungen eine ganze Weile 

lang offenbar doch geantwortet hatte. Zwar ging 

es absolut nie zur Sache, was Senta besonders 

nervös machte, zwar rief auch Lou, die Schnatze, 

immer nur in die Vergangenheit, doch so lächerlich 

das auch war, schien sie dazu weit mehr 

Recht zu haben als sie, Senta, die seit Wochen 

auch nichts anderes tat, als Rainer anzurufen, 

immer nur in Gedanken natürlich. Ihn wirklich 

anzurufen, wagte sie nicht, wo er sie nicht mehr 

anrief und überhaupt nur wenige Male angerufen 

hatte. 


37 



Sonra gözlərindən yaş süzülürdü. Artıq bir 

neçə həftə idi bir-birinin ardınca dayanmadan 

kitab oxuyurdu. Oxuyurdu ki, Rayner üçün tökdüyü 

göz yaşlarına bir son qoya bilsin. Amma bu 

cildlər də Rayner haqqında bir şeirlə bitirdi. Hər 

sevən qadın arzu edər ki, ona belə bir şeir həsr 

edilsin. Hər sevilməyən qadın bunu daha çox 

arzu edər. Sevgisi daşa dəymiş qadınlar isə bunu 

ən çox arzu edərlər. Və bu hər şeydən əvvəl 

Raynerin ürək parçalayan çağırışı idi. 

Var gücümlə 

Hər zaman sənə can atdım. 

Biz bir-birimizi anlamayandan sonra 

Axı mən kiməm, sən kim? 

Və burda artıq duruş gətirə bilmədi, durmadan 

ağlayırdı. Raynerə görə. Luiyə olan qısqanclıq 

üzündən. Nitsşeyə görə. Fridrix Karl Andreas 

üçün. Çünki o, bir vaxtlar çox gözəl olmuşdu. 

Çünki dünya bunca ədalətsizdir. Çünki onun da 

can atdığı təhsilli burjua çevrələrində kişilər 

həmişə belə “kukla”lara vurulurlar. Onların fərqi 

isə bu idi ki, məşhur bir intellektualın, şairin, 

sənətkar və rejissorun adı çəkilən kimi özlərinə 

əziyyət verib ağıllı görkəm alır və gülümsəyirdilər. 

Onlardan bildikləri iki-üç cümləni isə elə 

bəyan edirdilər ki, sanki o anda nəsə çox əhə - 

miyyətli bir yeniliyə imza atırlar. 

(–Rayner, bu an mənim üçün həmişə reallıqdır.) 

Həmişə bu çəlişki və özünü aparmaq tərzi. Və 

“Qadın nə istəyir?”, – bunu heç kim bilmir. 

O özü bunu bilirdimi? O, nə istəyirdi, həqi - 

qə tənmi istəyirdi, bunu bilirdimi? 

Eh, nə fərqi var ki? 

Həm də ona görə sızlayırdı ki, Rayner daha 

bir də zəng etməyəcəkdi. Hətta indən belə heç bir 

halda bu çevrədən olan kişiyə etibar etmək olmaz. 

Onlar ümumiyyətlə onun sevgisinə layiq 

deyillər. Ayrıca Raynerin bir az səfeh olduğunu 

düşünürdü. Ən yaddaqalan zamanlarında isə 

əməlli-başlı sarsaq olduğunu düşünürdü. Ona 

görə sızlayırdı. Ən xoşbəxt anlar arxada qalmışdı. 

Bu ona ikiqat təsir edirdi. Təkcə sevgisi uğursuz 

olmamışdı. Həm də onun sevgisini heç bir za- 


Am Ende kamen ihr die Tränen, dabei las sie, 

gleichfalls seit Wochen, unerbittlich ein Buch 

nach dem anderen, um endlich mit der Heulerei 

wegen Rainer aufzuhören. Aber dann endeten 

die Kapitel über Rainer in einem Gedicht, wie 

jede liebende Frau sich eins geschrieben wünscht 

und jede nichtgeliebte Frau noch viel mehr, die 

unglücklich liebende aber am allermeisten, und 

das war auch noch eingeleitet worden von der 

herzzerreißendsten Raineranrufung von allen. 

Ich geh doch immer auf Dich zu 

mit meinem ganzen Gehn 

denn wer bin ich und wer bist Du 

wenn wir uns nicht verstehn – 

Und da konnte sie nicht mehr und heulte haltlos 

los. Wegen Rainer. Aus Eifersucht auf Lou. 

Wegen Nietzsche. Wegen Friedrich Carl Andreas. 

Weil der einmal so schön war. Weil die Welt so ungerecht 

war. Weil die Männer in den bildungsbürgerlichen 

Kreisen, auf die sie aspirierte, sich 

immer in diese Schnatzen verliebten, die sich dadurch 

auszeichneten, daß sie immer so wissend 

gequält lächelten, wenn die Namen bedeutender 

Intellektueller/Dichter/Künstler/Regisseure fielen, 

und die all ihre wenigen Sätze so intonierten, als 

würden sie gerade jetzt etwas ganz besonders 

überraschend Neues sagen. 

(– o Rainer, dieser Augenblick ist mir Gegenwart 

immerdar –) 

Immer dieses Gewaber und Gewese und 

»Was will das Weib?«, keiner weiß es. 

Doch wußte sie es selbst? Was sie wollte, 

wirklich wollte, wußte sie das? 

Na, auch egal. 

Und außerdem heulte sie, weil Rainer nicht 

nur nicht mehr anrief, sondern auch keinesfalls 

zu diesem Kreis von Männern gerechnet werden 

konnte, der ihrer Liebe überhaupt würdig 

gewesen wäre. Eigentlich fand sie ihn nämlich 

ein bißchen doof. Eigentlich sogar ziemlich doof, 

aber nur in ihren hellen Momenten. Darum 

heulte sie, sobald so ein heller Moment vorbei 

war, gleich doppelt soviel. Nicht nur unglücklich 

verliebt, sondern auch noch in jemanden, der 

ihre Liebe nicht einmal hätte schätzen können, 

wenn er es gewollt hätte!

man, hətta buna cəhd edəndə belə, qiymətləndirə 

bilməyən birinə vurulmuşdu. 

Adətən ağlayıb sızlayanda evdən bayıra çıxmazdı. 

Bu axşam isə ona elə gəlirdi ki. evdən bayıra 

çıxmazsa, dəli olacaq. Çünki bu anda təkcə 

Raynerə görə deyil, həm də Luiyə olan 

qəzəbindən ağlayırdı. Amma özü evdə oturub 

ağlasın və meydanı da mübarizəsiz bu ləçərlərə 

boş buraxsın fikrini qüruruna sığdıra bilmirdi. 

Beləcə, ağlayıb sızlamaqdan cadar-cadar olmuş 

üzünü soyuq su ilə yudu. Amma təkcə soyuq 

su ilə əmələ gələn deyildi. Ağlamaqdan qorxunc 

maskaya dönən sifətinə Şaneldən “Blanc 

Universal” kremini çəkdi, bu krem haqlı olaraq 

“Embelisseur de teint” brendi altında tanınır. 

Sonra ağlamaqdan şişmiş göz tuluqlarının altına 

incə-incə Klarinsdən “Contour des Yeux Antipoches 

Anti Cernes” gelini sürtdü, göz qapaqlarını 

bəzədi, dodaqlarını qırmızı boyadı və 

diqqətlə pudraladı. Sonra da üzünün qalan hissəsi, 

boynu və dekoltesini. Bundan əvvəl isə saçını 

qəşəng daramış və yuxarıda sancaqla yığmışdı. 

Axırda da Guerlaindan “Champs-Elisees” ətrini 

bolluca fısqırtdı. (Bu tualet suyu olduğundan rahatca 

gen-bol istifdə edə bilərdi.) Sonra ən gözəl 

bluzkasını, ən gözəl yubkasını və ən gözəl ayaqqabılarını 

geyindi. 

O, bal ziyafətinə hazırlaşan kimi bəzəndi və 

bütün bu şıqlıq ilə Kreuzberq 36-da, Oraniyen 

küçəsində lesbiyan və homoseksualların sevimli 

görüş yeri olan “O-paradies”ə yollandı. 

Tərcümə edən: Zaur Səttarlı 

_______ vV _______ 

Normalerweise ging sie nicht mehr aus dem 

Haus, wenn sie heulte. An diesem Abend jedoch 

war ihr, als müsse sie verrückt werden, wenn sie 

die Wohnung nicht verließ, weil sie eben nicht 

wegen Rainer nur heulte, sondern auch aus Wut 

auf Lou. Daß aber sie sich daheim in Tränen ertränken 

sollte und dabei den Tussis draußen 

kampflos das Feld überließ, das ging denn doch 

gegen ihren Stolz. 

So wusch sie sich das Gesicht mit viel kaltem 

Wasser, um die Verwüstungen der Heulerei zu 

beseitigen. Dieses aber vermag kaltes Wasser allein 

nicht zu leisten. Also verteilte sie auf ihrer 

ganzen verheulten Larve das Blanc Universel von 

Chanel, das zu Recht die Gattungsbezeichnung 

Embelliseur de teint trägt, nachdem sie in die geschwollenen 

Tränensäcke das Gel Contour des 

Yeux Anti-Poches Anti-Cernes von Clarins zart hineingeklopft 

hatte, legte Lidschatten auf, malte 

sich die Lippen rot und puderte sie sorgfältig 

ab, ebenso den Rest des Gesichts, zudem Hals 

und Dekolleté. Ihre Haare hatte sie vorher schon 

gut durchgebürstet und hochgesteckt. Schließlich 

duschte sie in Champs-Elysées von Guerlain (das 

war nur ein Eau de Toilette, darum konnte sie ruhig 

ein bißchen mehr davon nehmen). Dann zog 

sie ihre schönste Bluse an und den schönen Rock 

und auch die schönen Schuhe. 

Sie hatte sich zurechtgemacht wie für einen 

Ball, und in dieser Aufmachung ging sie ins O- 

Paradies, einen beliebten Treffpunkt für Lesben 

und Schwule an der Oranienstraße in Kreuzberg 36. 

_______ vV _______ 


39 



Rozenbaum doktrinası 

Friedrich Jaschke ilə söhbət edərkən 

“Hesab elmi ilə məşğuliyyətdən imtina edən 

şəxs mənasız şeylərdən bəhs etməyə 

məhkumdur.” 

John McCarthy 

Berlinin İnvalidenştrase küçəsində yerləşən qocalar 

evinin mətbəx guşəsi ilə təchiz olunmuş bir otağında 

Friedrich Jaschke yaşayır. İki ədəd həmişəyaşıl 

bitki qızdırıcının üzərində yerləşdirlib, kitab topası 

yatağın altındadır. Dolabçanın üzərində gənc bir qadının 

foto-şəklini, zəngli saat, dərmanları qəbul etmək 

üçün zaman qrafikini görmək olar. Friedrich Jaschke 

qonaqları çarpayının kənarında oturan halda, ayaqlarının 

üzərini yun örtüklə bağlamış şəkildə qəbul edir. 


Wolfgang Herrndorf 

__________________ 

Алман йазычысы, ряссамы вя иллустратор Wолфэанэ Щеррндорф 1965-жи илдя Щамбургда доьулуб, 

щал-щазырда Берлиндя йашайыр. 

Щеррндорф Нцрнбегдя Ряссамлыг Академийасында ряссамлыг юйряниб. О мцхтялиф дюврлярдя “Фанзин”, 

“Луке вяТрооке”, Щаффманс Няшриййаты вя Титаник ъурналлары цчцн иллустирасийалар чякмишдир. 

2002-жи илдя онун дебцт ясяри олан “Сармашыг Туфан” романы чапдан чыхыр. Роман тянгидчиляр тяряфиндян 

поп-роман кими йцксяк гиймятляндиририл. 2008-жи роман Роwощлт Няшриййатында бюйцк тираъла йенидян няшр 

олунмушдур. Роман бир нечя мараглы гыса щекайятдян ибарятдир. Щямин илдя Сукултур няшриййаты иля W. 

Щеррндорфла мцсащибя чап едилир.W. Щеррндорфун нювбяти ясяри бир космонавтдан бящс едян елми-фантастик 

роман иди. Заман кечдикжя Щеррендорфун ясярляриндя Владимир Набоковун тясири даща да щисс олунурду. 

2010-жу илдя Щеррендорфун 14 йашлы протогонист ушаьын щяйатындан бящс едян “Чик” адлы тярбийяви романы 

чыхды. Китаб бир щяфтя бойу алман бестселлер сийащысында зирвя нюгтядя дайанды. 

2011-жи илдя чап олунан “Гум” романы кримал роман, жямиййят щяйаты вя тарихи роман ъанрларыны юзцндя 

бирляшдирян бир ясяр кими шющрят газанды.Щеррендорфун уьурлары мящз бундан сонра башлады. 2011-жи илдя 

“Чик” романы Лайпсиг китаб сярэиси мцкафатына лайиг эюрцлдц. 

Щеррендорф мцтямади олараг “Биз нязакятли Папараззиляр” интернет форумунда, блогларда йазыр. О милли 

футбол йазарлары командасынынын цзцвцдцр. Щеррендорф бейин хярчянэиня тутулдугдан сонра, 

2010-жу илдян башлайараг, ачыг интернет эцндялийи йазыр. 

__________________________________________________________________________ 

Die Rosenbaum-Doktrin 

Im Gespräch mit Friedrich Jaschke 

“Derjenige, der die Beschäftigung 

mit Arithmetik ablehnt, ist dazu verurteilt, 

Unsinn zu erzählen.” 

John McCarthy 

In einem Zimmer mit Kochnische in einem 

Alten und Pflegeheim in der Berliner Invali - 

denstraße lebt Friedrich Jaschke. Zwei immergrüne 

Pflanzen stehen auf der Heizung, unter dem Bett liegen 

Bücherstapel. Auf dem Nachttisch das Foto einer 

jungen Frau, ein Wecker, ein Stundenplan für 

die Medikamente. Friedrich Jaschke empfängt den 

Besucher auf dem Bettrand sitzend, eine Wolldecke 

auf den Beinen. Er wurde 1948 in Wismar als erstes

O 1948-ci ildə Wismar şəhərində üç uşağın ilki olaraq 

dünyaya gəlib. Səkkiz il əvvəl onda dağınıq skleroz, iki 

il əvvəl isə ağ ciyər xərçəngi müəyyən edilib. Az qala o, 

kosmik fəzaya uçan ilk alman olacaqdı. 

HERRNDORF: Danışın görək, kosmosa 

səfərlərlə necə təmas qurursunuz? Ümumiyyətlə 

kosmik səfərlər nə deməkdir? 

JASCHKE: Hə, o zamanlar mən uşaq idim. 

HERRNDORF: Zəhmət olmasa başınızı bir 

qədər irəliyə doğru əyin. Və ucadan danışmağı 

unutmayın. 

JASCHKE: Necə? Hə, o zamanlar mən uşaq idim. 

Təyyarəçi olmaq istəyirdim. Bunu həmişə istəmişəm. 

Mən texnikaya meylli bir ailənin övladı olmuşam. 

Mənim bir dayım bağçada reaktiv raketlər quraşdırardı. 

Dayım Fritz von Opelin yanında çalışan və raketqayırma 

sahəsində ixtisaslaşan texnik Wilfried 

Bronnen idi. Əslində raketqayırma sahəsində bütün 

elmi araşdırmaların vətəni iyirminci illərin 

Almaniyası olub. Bu adlar Sizə tanış gələr: Hermann 

Oberth, Fritz von Opel, Wernher von Braun. Wernher 

von Braun da öz növbəsində kosmik fəzaya səfərlər 

ideyasının banisidir. O raketləri ərsəyə gətirən adam 

olub və Üçüncü Reyx zamanı V2 raketlərini quraşdırmışdı. 

Peenemünde və Nordhausendə, Dora- 

Mittelbauda yerləşən konsentrasiya düşərgəsində 

saxlanılan məhbusların əməyi bahasına və 1945-ci 

ildən sonra amerikalıların „Apollo“ proqramı çərçivəsində. 

Bu barədə məlumata Hollywood istehsalı 

olan bir filmdə də rast gəlmək olar. “Dr. Qəribə”, 

əslində bu ad altında Wernher von Braun təsvir olunub. 

Kiminsə bəyənib-bəyənməməsindən asılı olmayaraq 

kosmik fəzaya səfərlərin başlanğıcını məhz 

burada axtarmaq lazımdır. 

HERRNDORF: Bir nasional-sosialistin amerikalılar 

üçün kosmik proqramı həyata keçirməsi 

necə mümkün ola bilərdi? 

JASCHKE: Nasional-sosialist deyəndə ki, o 

öz sahəsində çox yaxşı mütəxəssis olub. Əslin də 

von Braunun bu işin başına keçməsi ame ri kalı - 

ların deyil, onun öz şəxsi qərarı olub. 

HERRNDORF: Hansı mənada? 

JASCHKE: 1945-ci ilin aprelində, hər şeyin sona 

doğru getdiyi zaman von Braun 450 nəfərlik şəxsi 

heyətdən ibarət əməkdaşlar komandasını da götürərək 

amerikalılara təslim olur. Bütün bunlar 

öncədən danışılmış və razılaşdırılmışdı. Von Braun 

von drei Kindern geboren. Vor acht Jahren wurde bei 

ihm Multiple Sklerose festgestellt, vor zwei Jahren 

Lungenkrebs. Fast wäre er der erste Deutsche im 

Weltall gewesen. 

HERRNDORF: Bitte erzählen Sie doch erst 

mal, wie sind Sie zur Weltraumfahrt gekommen, 

und was ist das eigentlich, Weltraumfahrt? 

JASCHKE: Ja, das war als Kind. 

HERRNDORF: Sie müssen sich etwas vorbeugen, 

bitte. Und lauter sprechen. 

JASCHKE: Ja? Das war als Kind. Ich wollte 

Pilot werden. Immer schon. Ich komme aus einer 

technikbegeisterten Familie. Ein Onkel von mir, 

der hat im Garten Strahlraketen gebaut, das war 

der Wilfried Bronnen, der Raketentechniker von 

Fritz von Opel. Die ganze Raketenforschung 

kommt ja aus Deutschland, aus den Zwanzigern, 

Hermann Oberth, Fritz von Opel, Wernher von 

Braun. Und da kommt auch die Weltraumfahrt 

her, von Wernher von Braun. Das war ja der 

Raketenmann. Der hat im Dritten Reich die V2 

gebaut. In Peenemünde und Nordhausen, mit 

den KZ-Häftlingen aus Dora-Mittelbau, und 

nach ‘45 dann mit den Amerikanern Apollo- 

Programm. Das kann man in diesem einen 

Hollywood-Film ja noch sehen, Dr. Seltsam, das 

ist ja Wernher von Braun. Das ist der Anfang 

vom Weltall, ob einem das gefällt oder nicht. 

HERRNDORF: Wieso durfte ein Nazi das 

Raumfahrtprogramm der Amerikaner machen? 

JASCHKE: Nazi, naja. Auf seinem Gebiet war 

er halt sehr gut. Daß von Braun das gemacht hat, 

das war auch seine eigene Entscheidung, nicht 

die Entscheidung der Amerikaner. 

HERRNDORF: Inwiefern? 

JASCHKE: Im April ‘45, als alles am Ende 

war, hat von Braun seine Mannschaft genommen, 

450 Leute, und sich in die Hände der 

Amerikaner fallen lassen. Das war geplant, da 

wurde abgestimmt. Von Braun hat zu seinen 

Männern gesagt: Was machen wir? Und vor den 

Russen hatten die meisten Angst. Die Franzosen 

waren technisch unbegabt, und die Engländer 

hatten nicht genug Geld, um Raketen zu bauen. 

Und das war ja die Absicht. Blieben also nur die 

Amis. Und da haben sich von Braun und 


41 



öz əməkdaşlarına xitab edərək demişdi: “Biz nə edə 

bilərik?” Əksəriyyət də ruslardan qorxurdu. 

Fransızlar texniki cəhətdən bacarıqsız idi, ingilislərin 

də raketqayırma sahəsinə yatırım qoya biləcək 

maliyyə vəsaiti yox idi. Araşdırmaların davam etdirilməsi 

isə əsas məqsədlərdən biri idi. Qalırdı yalnız 

amerikalılar. Bu səbəbdən də von Braun və 

Dornberger adamları ilə birlikdə Almaniyanın cənubuna, 

Oberammergaunun yaxınlığında yerləşən 

Peiting adlı yerə gəlib cəbhə xəttinin amerikalılar 

olan tərəfinə keçir. Bu məqsədlə onlar bir dəmir yol 

qatarını qaçırmağa müvəffəq olurlar. Onlar sözün əsl 

mənasında nasional-sosialistlərin bütöv bir dəmir 

yol qatarını əllərindən qopara bilmişdi, axı o zamanlar 

dəmir yollarında hərəkət demək olar ki, yox 

səviyyəsində idi. 

HERRNDORF: Bəs amerikalıların reaksiyası 

necə idi? 

JASCHKE: Müsbət. Əlbəttə ki, müsbət. Onlar 

axmaq deyildi. Onlar əllərinə düşən xəzinənin 

dəyərini dərhal dərk etmişdilər. Heç iki saat keçməmişdi 

ki, amerikalılar darmadağın olmuş 

Almaniyanın bu başından o başına, Peenemünde 

və Nordhausenə xüsusi təyinatlı hərbi birləşmə 

göndərmək qərarına gəlir və oradan sahibsiz qalmış 

V2 raketləri və bütöv texnoloji sistemləri çıxardır, 

yerdə qalanı isə partladaraq məhv edirlər. 

HERRNDORF: Axı Peenemünde Usedom adasında 

yerləşir. Ora sovet işğal zonasına aid deyildi? 

JASCHKE: Söhbət də elə bundan gedir. Ruslar 

Peenemündeyə gələndə yalnız 3-cü dərəcəli ləvazimat 

və şəxsi heyəti əldə edə bilmişdilər. Üçünçü 

dərəcəli elektrotexniklər, qəhvə hazırlayanlar, peşəyə 

yenicə yiyələnməkdə olan insanlar. Buna baxmayaraq 

ruslar onları da tutub aparmağı məsləhət bilmişdi. 

Bir hissəsini Sibirə yollamış, yerdə qalanlarla 

isə öz kosmik proqramlarını həyata keçirməyə başlamışdılar. 

Mənim bir dayım da bu heyətin tərkibində 

idi. Və ən qəribəsi də budur ki, bütün bunlara 

baxmayaraq ruslar qəflətən amerikalılardan qabağa 

düşərək ilk dəfə kosmik fəzaya qədəm basmışdılar. 

1957-ci ilin “Sputnik” adlı süni peykilə, 1961-ci ildə 

Qaqarinin uçuşu ilə. Bunu heç kim gözləmirdi. 

HERRNDORF: Bəs niyə hər şey belə oldu? Necə 

oldu ki, onlar amerikalılardan qabağa düşə bildi? 

JASCHKE: Əslində SSRİ bir aqrar ölkə idi və texniki 

inkişaf baxımından çox geridə qalmışdı. Amma 

bu ölkənin böyük ehtiyatları mövcud idi. Bu həm də 


Dornberger mit ihren Leuten dann nach 

Süddeutschland abgesetzt, Peiting, Nähe 

Oberammergau, und sind übergelaufen. Dazu 

mußten sie einen Zug kidnappen. Die haben 

den Nazis einen ganzen Zug weggenommen, 

damals fuhr ja schon nichts mehr. 

HERRNDORF: Und wie haben die 

Amerikaner reagiert? JASCHKE: Positiv. 

Logisch. Die waren ja auch schlau. Die 

haben sofort begriffen, was ihnen da in die 

Hände gefallen ist. 

Das hat keine zwei Stunden gedauert, dann 

haben die ein Kommando durchs verwüstete 

Deutschland geschickt nach Peenemünde und 

nach Nordhausen, und die haben alles da rausgeholt, 

was noch rumlag, die V2 und die ganze 

Technologie, und danach haben sie alles in die 

Luft gesprengt. 

HERRNDORF: Aber Peenemünde liegt auf 

Usedom. Gehörte das nicht zur sowjetischen 

Besatzungszone? 

JASCHKE: Das war das eben. Als die Russen 

nach Peenemünde kamen, haben sie nur noch 

dritte Garnitur gefunden. Drittklassige 

Elektrotechniker, Kaffeekocher, Lehrlinge, aber 

die haben sie trotzdem alle einkassiert. Einen 

Teil nach Sibirien und mit dem Rest ihr eigenes 

Raumfahrtprogramm gestartet. Ein Onkel von 

mir auch dabei. Und das war das Erstaunliche: 

Plötzlich war Rußland im Weltall, lange vor den 

Amis. Mit dem Sputnik ‘57, mit Gagarin ‘61. 

Damit hatte keiner gerechnet. 

HERRNDORF: Und wie kam das? Wie haben 

sie das geschafft, die Amerikaner zu überholen? 

JASCHKE: Die UdSSR war ja ein Agrarstaat, 

technisch völlig unterentwickelt, aber große 

Ressourcen. Und es war eben eine Imagefrage. 

Die haben da richtig Geld reingepulvert. Wo sie 

gut waren, das war die theoretische Physik, da 

hatten die gute Leute. Ziolkowski und so. Und 

eine andere Sache war: Der Technologie- 

Rückstand, den die hatten, war plötzlich ein 

Vorteil. Weil, wir haben an Schaltelementen ja 

nur gehabt, was wir über Spionage aus dem 

Westen bekommen haben. Das wurde in

ir nüfuz məsələsi idi. Sovet İttifaqı bu sahəyə 

həqiqətən çoxlu pul yatırmışdı. Onların gerçəkdən 

böyük imkanlara malik olduğu sahə nəzəri fizika 

idi, burada kifayət qədər sanballı kadrlara malik 

idilər. Tsiolkovski və digərləri. Digər tərəfdən onların 

texnologiya sahəsində mövcud olan geriliyi 

birdən-birə üstünlüyə çevrilmişdi. Çünki biz sərəncamımızda 

olan idarəedici elementləri Qərbdən casusluq 

yolu ilə əldə edirdik. Ruslar isə öz növbəsində 

bunların pis keyfiyyətli surətini düzəldirdi. Sovet istehsalı 

olan tranzistorlar kibrit qutusuna bənzəyirdi. 

Və ilk süni peykləri də bir ailəlik ev ölçüsündə idi. 

Bütün bunları kosmik fəzaya çıxarda bilmək üçün 

onlar ucu-bucağı məlum olmayan nəhəng daşıyıcı 

raketlər quraşdırırdılar. Ona görə də raket texnologiyası 

sahəsində biz onlardan irəlidə idik. Eləcə də 

hərbi təyinatlı orta və uzaq mənzilli raketlər sahəsində 

də. SS-12-dən tutmuş SS-20-ə kimi hamısı 

erkən “Soyuz” modelinə əsaslanırdı. Baş verənlər 

amerikalılar üçün əsl şok xarakteri daşıyırdı. 

HERRNDORF: Amma onlar həmişə uğurlu ola 

bilmirdi. 

JASCHKE: Siz yəqin Aya uçuşu nəzərdə tutursunuz? 

Əlbəttə bu nailiyyətlərin nümayiş etdiriləcəyi 

əsas sahə sayılırdı. Qarşılıqlı casusluq əməliyyatları 

nəticəsində də aya uçuşun planlaşdırıldığı 

aydın idi, 1969 rəqəmi səsləndirilmişdi. Və bu zaman 

Xruşşovdan əmr gəlmişdi: “İşə başlayın!” 

Amma onların uçuşdan keçmiş raket modeli yox 

idi. Aləm bir-birinə dəymişdi. Onlar səhərdən-axşama 

kimi vintləri burmaq ilə məşğul idi. Və 

nəhayət Cape Canaveraldan dörd həftə əvvəl 

Baykonurda Aya kosmik uçuş təşkil etmək cəhdi 

həyata keçirilmişdi. Bu zaman orada həqiqətən 

nəyin baş verməsi yalnız bir-iki il əvvəl aydınalşdırılıb. 

Orada texniki heyətdən bir nəfər əvvəlcə 

venitillərdən birini açmışdı. Bundan sonra baş 

verənlər barədə isə kino-xronika mövcuddur. Mən 

bu təsvirləri yalnız keçən il görə bilmişəm. Baxarkən 

göz yaşlarımı saxlaya bilmirdim. 

HERRNDORF: Orada nəyi görmək olardı? 

JASCHKE: Əsl cəhənnəm alovu. Yüz minlərlə 

litr yanacaq. Od tutub məşələ dönən insanlar. Mən 

bu barədə danışmaq istəmirəm. Siz özünüz də 

həmin kadrlara baxa bilərsiniz. 

HERRNDORF: Tamam, anladım. Qayıdaq yenə 

də Sizə, Sizin uçuş hazırlığınıza. Siz 1977-ci ildə uçuşa 

Sigmund Jähn (Ziqmund Yen) ilə birlikdə hazırlaş- 

Rußland alles nachgebaut, aberschlecht. 

Transistoren aus russischer Produktion waren 

so groß wie Streichholzschachteln. Und der erste 

russische Satellit wie ein Einfamilienhaus. Um so 

was ins All zu kriegen, mußten von Anfang an 

überdimensionierte Trägerraketen entwickelt 

werden. Deshalb hatten wir dann einen 

Vorsprung bei der Raketentechnik. Auch bei der 

Rüstung, die Mittelund Langstreckenraketen. 

Von der SS-12 bis zur SS-20, die basierten alle auf 

der frühen Sojus. Das war ein Schock für die 

Amerikaner. 

HERRNDORF: Aber es gab auch 

Rückschläge. 

JASCHKE: Die Mondsache, klar. Mond war 

natürlich die Königsdisziplin. Da war ja durch 

gegenseitige Spionage klar, das geht jetzt los, ‘69, 

und dann kommt von Chruschtschow der Befehl: 

Starten. Da war das Modell aber noch nie gestartet. 

Das war ein Wahnsinn. Da standen die 

noch und haben geschraubt. Und vier Wochen 

vor Cape Canaveral kommt es in Baikonur zur 

ersten Mondmission, und was tatsächlich passierte, 

wurde erst vor ein, zwei Jahren aufgeklärt. 

Da hat ein Techniker ein Ventil zuerst geöffnet, 

und dann gibt es Filmaufnahmen von da, die 

hab ich auch erst letztes Jahr gesehen. Ich hab geweint. 

HERRNDORF: Was sieht man da? 

JASCHKE: Inferno. Hunderttausend Liter 

Treibstoff. Menschen als Fackeln ... ich will da 

nicht drüber reden. Können Sie sich selbst anschauen. 

HERRNDORF: Nun gut. Dann mal zu 

Ihnen, zu Ihrer 

Ausbildung. Sie haben Ihre Ausbildung 1977 

zusammen mit Sigmund Jähn gemacht. Ein Jahr, 

bevor Jähn im Weltraum war, der erste Deutsche. 

Richtig? 

JASCHKE: Richtig. 

HERRNDORF: Sie haben Nukleartechnik studiert 

zuerst, dann haben Sie den Flugschein gemacht 

und sind in das Ausleseprogramm für 

Kosmonauten gekommen, nach Moskau, in das sogenannte 

Sternenstädtchen. Ich kann mir vorstellen, 

daß es sehr schwierig war, da reinzukommen? 


43 



mısınız. Jähnin ilk alman olaraq kosmik fəzaya uçuşundan 

bir il əvvəl. Bu doğrudurmu? 

JASCHKE: Bəli, bu doğrudur. 

HERRNDORF: Siz əvvəlcə nüvə texnikası sahəsində 

ixtisaslaşmış, sonra isə pilot təhsili almısınız. 

Bu yolla da Moskvada, “Ulduz Şəhərciyində” 

həyata keçirilən kosmonavtları seçmə proqramına 

daxil olmusunuz. Mənə elə gəlir ki, bu proqrama 

qəbul olunmaq elə də asan iş deyildi, elə deyilmi? 

JASCHKE: Mən bir çətinlik hiss etməmişdim. 

Qərb şəraiti üçün təsvir olunması belə mümkün olmayan 

ağır yoxlama sınaqlarından keçməyə məcbur 

idik. Amma mənim ürəyim bu işlərə yatırdı. 

HERRNDORF: Hansı növ işlər? 

JASCHKE: İlk növbədə əlbəttə biliklər, nəzəri 

və tətbiqi fizika, kibernatika sahəsində, bir sözlə 

buna bənzər biliklər. Amma lehim alətləri və boru 

açarı ilə işləyə bilmək üçün texnik olmaq lazım idi. 

O zaman “Salyut” raketində işləmək üçün daha 

çox qalayçılar tələb olunurdu və mənim böyük 

dayım Wilfried Bronnen də belə bir qalayçı olmuşdu. 

Bu mənim qanımda idi. Və əlbəttə ki, 

ümümi fiziki hazırlıq. O zaman məndə bu 

cəhətdən hər şey qaydasında idi. Marafonu 2 saat 

31 dəqiqəyə qaçırdım. 

HERRNDORF: Bu sürətli olmaq anlamı verir? 

JASCHKE: Bu çox sürətli olmaq anlamı verir. O 

zamanın olimpiya rekordu 2 saat 14 dəqiqə idi. Bu 

gün mənə baxdıqda buna inanmaq çox çətindir. 

Amma o zaman mən çox sürətlə qaçırdım. 

Almaniya Demokratik Respublikasında yalnız idmançılar 

dopinq qəbul etmirdi. Orada partiya katiblərindən 

tutmuş VI idarəyə kimi hamı bu proseduraya 

məruz qalırdı. 

HERRNDORF: Aha? 

JASCHKE: Bu gün bütün bunlar bir az....Nə isə. 

Və nəhayət psixi sabitlik. Bu bizim hazırlığın ən ağır 

hissəsi idi. Qərbdə hər şey bir qədər başqa cür idi. 

Qərbdəkilər psixi sabitliyi artıq mövcud fakt kimi 

qəbul edirdilər. Onlar öz pilotlarını bu meyara görə 

arayırdılar. Anket sorğuları ilə başlayıb, baxırdılar 

ki, kim özünü necə aparır, qrup çərçivəsində işləyə 

bilər, yoxsa yox. Bundan sonra isə onlara fizika, 

bədən tərbiyəsi və sairə sahəsində təlim keçirdilər. 

Bizdə isə hər şey tamamı ilə əksinə idi. Bizdə 

əvvəlcə namizədlərin zəkasına baxırdılar və bundan 

sonra psixi sabitliyi nəzərə alırdılar. Hər halda 

buna cəhd olunurdu. İstənilən psixoloq Sizə deyə 


JASCHKE: Für mich nicht. Die Tests waren 

hart, natürlich völlig unvorstellbar für westliche 

Verhältnisse, aber das waren alles Sachen, 

die mir lagen. 

HERRNDORF: Was für Sachen? 

JASCHKE: Zuerst mal natürlich Kenntnisse 

der theoretischen und praktischen Physik, 

Kybernetik, all das. Ganz wichtig aber auch, 

man mußte Techniker sein, mit Lötkolben und 

Rohrzange umgehen können. An Bord der 

Saljut damals wurden ja eher Klempner gebraucht, 

und mein Großonkel Wilfried 

Bronnen war auch Klempner gewesen. Das 

hatte ich im Blut. Und dann natürlich körperliche 

Fitness, das hatte ich damals alles. Ich 

bin Marathon in 2:31 gelaufen. 

HERRNDORF: Ist das schnell? 

JASCHKE: Das ist sehr schnell. Olym - 

piarekord damals war 2:14. Sieht man mir heute 

nicht mehr an, nicht. Aber damals war ich urst 

schnell. In der DDR wurden ja nicht nur Sportler 

gedopt. Da war ja vom Parteisekretär bis zur 

Behörde VI alles unter Strom. 

HERRNDORF: Aha? 

JASCHKE: Heute ist das alles ... naja. Und 

dann psychische Stabilität. Das war der härteste 

Teil der Ausbildung. Das war ganz anders als im 

Westen. Im Westen sind die von der psychischen 

Stabilität ja praktisch ausgegangen. Die haben 

ihre Piloten danach ausgesucht. Die haben mit 

Fragebögen angefangen und geguckt, wie verhält 

einer sich, ist der gruppentauglich, und 

dann haben die denen noch Physik und Turnen 

und so was beigebracht. Bei uns lief das umgekehrt. 

Bei uns wurde nur nach Intelligenz gesiebt, 

und dann die psychische Stabilität hinzugefügt. 

Jedenfalls war das der Versuch. Jeder 

Psychologe kann Ihnen das sagen, das geht 

nicht. Und das ging auch nicht. 

HERRNDORF: Aber man kann den Leuten 

doch beibringen, wie sie sich in bestimmten 

Situationen verhalten sollen? Managertraining 

und so. 

JASCHKE: (hustet) Ja, Quatsch. Manager - 

training, Quatsch. Das geht nicht. Aus einem 

Neurotiker machen Sie keine Führun gsper -


45 



bilər ki, belə şey heç vaxt ola bilməz. Və bu 

həqiqətən mümkün olan iş deyildi. 

HERRNDORF: Amma insanlara müəyyən şəraitlərdə 

necə davranmalı olduqlarını öyrətmək olar 

deyəsən? Məsələn menecerlərə keçirilən təlimlər və 

sairə kimi. 

JASCHKE: (öskürür) Bəli, amma bu boş söhbətdir. 

Menecerlərə keçirilən təlim, tamamilə boş 

söhbət. Bu baş tutan iş deyil. Əsəbi adamdan lider 

düzəltmək mümkün deyil. Mən heç kimi incitmək 

istəmirəm, amma kosmosda insan menecerlikdən 

daha önəmli qabiliyyətlərə malik olmalıdır. 

“Salyut” raketinin içində həmişə bütün hallar 

üçün nəzərdə tutulmuş bir yeşik “Vodka” yerləşdirilirdi. 

Psixika üçün müəyyən qədər təlimlər 

həyata keçirmək olar. Amma burada çox insan 

uğursuzluğa düçar olurdu. “Vodka” da bir növ 

hər şeyi daha rahat həzm etməyə imkan verirdi. 

Amma bu optimal çıxış yolu deyildi. 

HERRNDORF: Sizin hazırlıq proqramı daha 

dəqiq hansı hissələrdən ibarət idi? Sabitliyi bildik, 

bəs digər məsələlər? 

JASCHKE: Bədən tərbiyəsi üzrə çoxlu məşğələlər, 

qaz maskası ilə qaçmaq, əl qumbaralarını atmaq. 

Unutmayın ki, biz hərbi qulluqçu qalmaqda davam 

edirdik. Amma izolyasiya hücrəsi də proqrama daxil 

idi və hamı bundan çox qorxurdu. Aramızda onu donuz 

tövləsi adlandırırdıq. Kosmik fəza şərtləri altında 

həyat şəraiti. İşin içində olmayanlar əslində bilmir 

ki, orada, yuxarıda ən böyük problem üfunət 

qoxusudur. Kosmosda havalandırma imkanı yoxdur. 

İzolyasıya hücrəsində məşqlər zamanı bizi iki 

nəfərə 4 kvadrat metrlik bir otağa salırdılar. Oksigen 

çatışmazlığı ilə yanaşı bizə danışmaq və yatmağı da 

qadağan edir, əl altında da heç bir əşya olmurdu. 

Müşahidəçilər baxırdılar, görsünlər, kim ağlını 

itirəcək. 72 saat və bəzən daha çox. Bundan sonra da 

özünütənqid. Yaxşı olsan belə, bununla adamı sözün 

əsl mənasında ağır təzyiqə məruz qoyurdular. 

HERRNDORF: Amma Siz bu sınaqlardan 

uğurla keçə bildiniz? 

JASCHKE: (öskürür) Bəli, əlbəttə. Axı məni kosmonavtlar 

cərgəsinə qəbul etmişdilər. Biz 800 

adamla başlasaq da, sona yalnız üç və ya dörd nəfər 

qalmışdı. Yerdə qalanlar isə sadəcə yox olmuşdu. 

HERRNDORF: Nəcə yəni yox olmuşdu? 

JASCHKE: Onlar hamısı çıxıb getmişdi, düzü 

bilmirəm necə. Əlaqə saxlamaq elə də arzuolunan 

deyildi. Məni Jähn, Reiter və Harprecht ilə birlikdə 


sönlichkeit. Und ich will niemandem zu nahe 

treten, aber im Weltall müssen Sie mehr können 

als ein Manager. An Bord der Saljut war für alle 

Fälle immer eine Kiste Wodka. Man kann das ein 

wenig trainieren, die Psyche. Aber da sind eben 

viele gescheitert. Und dann Wodka als 

Schmiermittel. Das funktionierte nur suboptimal. 

HERRNDORF: Und wie sah Ihre Ausbildung 

dann genau aus? Also in Stabilität, aber auch das 

andere? 

JASCHKE: Viel körperliches Training, Laufen 

mit Gasmaske, Handgranatenweitwurf, wir waren 

ja Soldaten. Aber auch Isolationszelle zum 

Beispiel, das war gefürchtet. Schweinestall nannten 

wir das. Leben unter Weltraumbedingungen. 

Weiß der Laie ja oft gar nicht: Das Schlimmste da 

oben ist der Gestank. Im Weltall können Sie nicht 

lüften. Da wurden wir zu zweit in einen vier 

Quadratmeter großen Raum gesperrt, 

Sauerstoffmangel, Redeverbot, Schlafverbot, 

keine Gegenstände, und dann wurde geguckt, 

ob einer durchdreht. 

72 Stunden, manchmal länger. Hinterher 

Selbstkritik. Auch wenn man gut war, da wurde 

man auseinandergenommen. 

HERRNDORF: Sie haben das aber alles gut 

überstanden. JASCHKE: (hustet) Ja, natürlich. 

Ich bin dann ja auch 

genommen worden. Aber wir sind mit über 

800 Leuten angefangen, und da sind drei oder 

vier übriggeblieben. Der Rest ist verschwunden. 

HERRNDORF: Wie, verschwunden? 

JASCHKE: Die sind alle weg, keine Ahnung. 

Es war nicht erwünscht, daß man Kontakt hält. 

Ich bin ja mit Jähn und Reiter und Harprecht 

ausgewählt worden ... Eine wichtige Sache war 

auch das Kopfrechnen. Bis 1982 waren in der 

russischen Raumfahrt praktisch keine 

Computer im Einsatz. Das war ja alles von 

Robotron, und Robotron hat alles im Westen 

geklaut, und auf diese Maschinen war kein 

Verlaß. Man mußte mit dem Rechenschieber 

umgehen können. Jeder Astronaut hatte an seinem 

Raumanzug so ‘ne längliche Tasche für

seçmişdilər…. Önəmli məsələlərdən biri də başda 

hesablama qabiliyyəti idi. 1982-ci ilə kimi rus kosmik 

proqramında praktik olaraq elektron hesablama maşınlarından 

istifadə olunmurdu. Sərəncamda olan 

avadanlıq “Robotron” müəssisəsinin istehsalı idi ki, 

o da öz növbəsində hər şeyi Qərbdən oğurlayırdı və 

bu maşınlara tam etibar etmək mümkün deyildi. 

Loqarifm xətkeşi ilə işləməyi bacarmaq lazım idi. 

Hər bir astronavtın müvafiq fəza geyiminin üzərində 

belə bir xətkeşin saxlanılması üçün xüsusi 

uzunsov cib nəzərdə tutulmuşdu. 

HERRNDORF: Bu gün əl telefonlarında olduğu 

kimi? 

JASCHKE: Düzgün bənzətmədir. Və bu işin ustası 

olmaq, onunla əsl möcüzələr yaratmaq lazım 

gəlirdi. Qaqarindən tutmuş Dobrovolskiyə kimi, 

yəni 1971-ci ilə, “Soyuz 11” raketlərinin istifadəyə 

verilməsinə qədər demək olar ki, bütün naviqasiya 

işləri belə bir loqarifm xətkeşi vasitəsilə hesablanırdı. 

Bu maşınlara etibar etməkdən daha təhlükəsiz 

idi. Müəyyən baza hərəkətləri maşınlar 

tərəfindən idarə olunsa da, mürəkkəb manevrlərin 

gedişi başda hesablanırdı. Bu da bizim hazırlığın 

tərkib hissəsi idi. Onlar yalnız rəqəmlərlə yaxşı 

işləməyi bacaranları götürürdülər. İmtahan zamanı 

səkkiz rəqəmdən ibarət mürəkkəb rəqəmin kökünü 

çıxartmaq tələb olunurdu. Bu əməliyyata yarım saniyədən 

artıq zaman sərf edənlər şələ-küləsini yığıb 

qonur kömür mədənlərində işləməyə gedə bilərdi. 

HERRNDORF: Siz başda hesablamaq lazım 

gəldiyini nəzərdə tuturdunuz? Siz səkkiz 

rəqəmdən ibarət mürəkkəb rəqəmin kökünü 

başda hesablayıb çıxarda bilərsiniz? 

JASCHKE: Bəli 

HERRNDORF: Məsələn bir milyon altı yüz 

səksən üç minin kökü.... 

JASCHKE: Bir milyon yeddi rəqəmdən ibarətdir. 

HERRNDORF: Nə? 

JASCHKE: Yeddi rəqəm. Bir milyonun içində 

yeddi rəqəm var. 

HERRNDORF: Yaxşı olsun Siz deyən kimi. Elə isə 

on beş milyon altı yüz səksən üç min dörd yüz iyirmi 

doqquzun kökünü hesablayıb, deyə bilərsiniz? 

JASCHKE: Üç yüz, hmm.... üç min doqquz yüz 

altmış və nə isə.... Hə, vergüldən sonra iki, üç və sıfır. 

Mən artıq əvvəlki kimi sürətlə hesablaya bilmirəm. 

Əvvəllər mən daha sürətli idim. Mən 

Jähndən iki dəfə sürətlə hesablayırdım. Amma 

Jähn sevilirdi. 

den Rechenschieber. 

HERRNDORF: So wie heute für das Handy? 

JASCHKE: Genau. Und da mußte man 

Virtuose drauf sein. Da mußte man zaubern 

können. Von Gagarin bis Dobrowolski, also ‘71, 

also bis Sojus 11 wurde praktisch alle 

Navigation mit dem Rechenschieber gemacht. 

Das war sicherer, als sich auf die Maschinen 

verlassen. Die Maschinen haben eine gewisse 

Grundsteuerung gemacht, aber die komplexeren 

Manöver wurden im Kopf gerechnet. Und 

das war auch so eine Sache bei der Ausbildung. 

Die haben nur Zahlengenies genommen. Bei 

der Prüfung mußte man die Wurzel aus einer 

achtstelligen Zahl ziehen. Wer da länger als eine 

halbe Sekunde gebraucht hat, konnte gleich in 

die Braunkohle. 

HERRNDORF: Sie meinen, im Kopf? Sie können 

die 

Wurzel aus einer achtstelligen Zahl im Kopf 

ausrechnen? 

JASCHKE: Ja. 

HERRNDORF: Was ist denn zum Beispiel die 

Wurzel aus einer Million sechshundertdreiundachtzigtausend 

... 

JASCHKE: Million hat sieben. HERRNDORF: 

Was? 

JASCHKE: Sieben Stellen. Million hat sieben. 

HERRNDORF: Also schön, die Wurzel aus fünfzehn 

Millionen sechshundertdreiundachtzigtausendvierhundertneunundzwanzig? 

JASCHKE: Dreihundert, äh ... dreitausendneunhundertsechzig 

Komma irgendwas ... 

Komma zwei drei null. Ich bin heute nicht mehr 

so schnell, früher war ich schneller. Ich war doppelt 

so schnell wie Jähn. Aber Jähn war auch der 

Liebling. 

HERRNDORF: Der Liebling? JASCHKE: 

Parteiliebling. 

HERRNDORF: Sie wollen sagen, er wurde 

bevorzugt? JASCHKE: Ich will gar nichts sagen. 

Ich will mich da juristisch 

nicht ... ich kann mal soviel sagen: Ich 

war sehr enttäuscht. Ich war kurz vorm All, und 

ich hatte mit Abstand die besten Leistungen. 


47 



HERRNDORF: Sevilirdi? 

JASCHKE: O partiyanın sevimlisi idi. 

HERRNDORF: Demək istəyirsiniz ki, ona bi - 

lərəkdən üstünlük verilmişdi? 

JASCHKE: Mən heç nə demək istəmirəm. Ya 

da nəyisə deyib, başıma hüquqi problemlər açmaq 

istəmirəm. Konkret bunu deyə bilərəm ki, 

mən çox məyus olmuşdum. Kosmosun bir addımlığında 

idim və mənim göstəricilərim hamıdan 

yaxşı idi. Həm fiziki, həm də zehni cəhətdən. Özü 

də bütün sahələrdə. Və birdən Jähn araya girdi. 

HERRNDORF: Demək bu siyasi qərar idi? 

JASCHKE: Xeyr, siyasi deyildi. Siyasi baxımdan 

mənimlə əlaqədar heç bir problem yox idi. 

Bu rada başqa səbəblər rol oynamışdı. 

HERRNDORF: Hansı səbəblər? 

JASCHKE: Mən Sizə bəzi şeyləri danışa bilərəm, 

amma qorxuram ki, sonra məni dəli hesab edərsiniz. 

HERRNDORF: Buyurun. 

JASCHKE: Xeyr.... bu mümkün deyil. Adam - 

ların çoxu hələ də həyatdadır. İp ucu olaraq şəhvət 

məclisləri və ya da uşaqlar, heyvanlar, bir sözlə hər 

şey barədə danışmaq olar. 

HERRNDORF: Aha. Aydındır. Gəlin müsahi - 

bəyə başlamazdan əvvəl söhbət etdiyimiz mövzu 

barədə, Rozenbaum effekti barədə danışaq. 

JASCHKE: Doktrina 

HERRNDORF: Doktrina? 

JASCHKE: Rozenbaum doktinası. 

HERRNDORF: Bəli, doğrudur. Bəs Rozen - 

baum doktrinasının mahiyyəti nədən ibarətdir? 

JASCHKE: Bu doktrina səbəbi izah oluna 

bilməyən hallara reaksiya verməyi aşılayır. Rozen - 

baum metoduna əsasən. 

HERRNDORF: Yəni kosmosda? Qurğuların sıradan 

çıxdığı hallarda? 

JASCHKE: Yox, söhbət qurğuların sıradan çıxmasından 

getmir. Belə demək olarsa qeyri-rasional 

hadisələrə münasibət göstərməyi öyrədir. Bildi - 

yi niz kimi Sovet İttifaqı ateizmi rəsmən dövlət ideologiyası 

elan etmiş bir ölkə idi. Kosmik proqramın 

məqsədlərindən biri də kommunist insanın üstünlüyünü 

və bununla birlikdə insanın ən ali varlıq olduğunu 

göstərmək idi. Qaqarinin Yerə enməsindən 

sonra apardığı məşhur bir dialoq var. Siz onu bilməmiş 

olmazsınız. Qaqarin kapsuldan çıxır və ondan 

soruşurlar ki, kosmik fəzada uçarkən nəyisə, yəni 

belə demək olarsa Allahı görübmü? Və Qaqarin də 


Körperlich. Geistig. In allen Bereichen. Und dann 

Jähn. 

HERRNDORF: Also eine politische 

Entscheidung? JASCHKE: Nein, nicht politisch. 

Politisch war ich sauber. 

Das waren andere Gründe. 

HERRNDORF: Was für Gründe? 

JASCHKE: Ich könnte Ihnen Sachen erzählen, 

da würden 

Sie mich für verrückt halten. 

HERRNDORF: Bitte. 

JASCHKE: Nein ... das geht nicht. Die meisten 

sind ja noch am Leben. Ich kann mal Orgien als 

Stichwort sagen. Oder Kinder. Tiere. Alles. 

HERRNDORF: Aha. Nun gut. Kommen wir 

zu etwas, was 

Sie im Vorgespräch erwähnten, den 

Rosenbaum-Effekt. 

JASCHKE: Doktrin. HERRNDORF: Doktrin? 

JASCHKE: Rosenbaum-Doktrin. 

HERRNDORF: Ja. Was ist das genau, die 

RosenbaumDoktrin? 

JASCHKE: Das war eine Doktrin, wie auf das 

Unerklärliche reagiert werden sollte. Nach 

Rosenbaum. 

HERRNDORF: Also im All? Auf Störungsfälle? 

JASCHKE: Nein, nicht auf Störungsfälle ... 

naja. Also, wie auf Irrationales reagiert werden 

sollte. Die Sowjetunion war ja offiziell ein atheistischer 

Staat. Und ein Ziel der Raumfahrt 

war, die technologische Überlegenheit des 

kommunistischen Menschen zu zeigen, und 

damit zusammenhängend, daß der Mensch das 

höchste Wesen ist. Es gibt ja diesen berühmten 

Dialog, der mit Gagarin nach seiner Landung 

geführt wurde, Sie kennen das. Da steigt 

Gagarin aus der Kapsel und sie fragen ihn, ob 

er bei seinem Weltraumspaziergang irgendwas 

gesehen hat, also praktisch Gott. Und 

Gagarin antwortet, nein, da oben ist nichts. 

Dieser Dialog war natürlich abgesprochen. 

Genauso wie der des Amerikaners Armstrong: 

Ein kleiner Schritt für mich, ein großer Schritt 

für die Menschheit, bla bla ... um die Russen zu 

demütigen. Der Text war übrigens von 

Norman Mailer.

cavab verir ki, yox, yuxarıda heç nə yoxdur. Əlbəttə 

bu dialoq öncədən razılaşdırılmışdı. Elə amerikalı 

Armstronqun sözləri kimi: “Mənim üçün kiçik, 

bəşəriyyət üçün isə böyük bir addım.” Və sairə və 

ilaxır. Bu rusları alçaltmaq üçün deyilımişdi. Yeri 

gəlmişkən, sözlərin müəllifi Norman Mailer olub. 

HERRNDORF: Yazıçı Norman Mailer? 

JASCHKE: Hə, bu öküz döyüşdürən yazıçı. 

NASA bir müsabiqə təşkil etmişdi, onlar vəziyyətə 

uyğun gələn sözlər istəyirdilər. Elə Qaqarində də 

işlər eyni qaydada cərəyan edib. 

HERRNDORF: Deməli Rozenbaum doktrinasının 

mahiyyəti Allahın mövcud olmadığını sübut 

etməkdən ibarət olub. Çünki yuxarıda heç nə yoxdur. 

JASCHKE: Yox, yox. Məsələ əslində belə idi. Bu 

çox problemli bir iş idi. Ateizm xalq üçün nəzərdə 

tutulmuş tiryək idi. Gerçəklikdə isə əlbəttə hamı 

dərin inanclı insanlar idilər. Hətta müəyyən qədər 

mövhumatçı idilər, xüsusilə partiya rəhbərliyi. Elə 

bir siyasi qərar yox idi ki, ekstrasenslərin iştirakı olmadan 

qəbul olunsun. Özəlliklə Xruşşov. Amma bir 

çox fizik və pilotlar da bu ənənəyə riayət edirdi. 

Onlar hamısı mövhumata aludə olmuşdu. Ümumiyyətlə 

bu və ya digər şəkildə uçmaqla məşğul 

olan bütün insanların başı bir qədər işləmirdi. Onlar 

Allaha inanmırdı, amma düşünürdülər ki, bir pillə 

geriyə doğru yuxarı qalxsalar, bədbəxtlik baş 

verəcək (gülür). Ağ Evdə də eyni qaydalar hökm sürürdü. 

Çox az istisnalar mövcud idi. Və bu əsl problemə 

çevrilmişdi: heç kim bilmirdi ki, onu kosmosda 

nə gözləyir. Kosmosa uçsalar da, orada nə 

olduğunu bilmirdilər. Fiziklər də nəyin dəqiq necə 

olduğunu demək iqtidarında deyildi, çox sayda 

bir-birinə zidd olan ehtimallar mövcud idi. Sayı elə 

də az olmayan bir qruplaşma da var idi ki, ümumiyyətlə 

insanların kosmosa uçmasının əleyhinə 

olub, aləmin bir-birinə dəyəcəyini iddia edirdi. Hər 

şey qorxu hissindən irəli gəlirdi. Bu səbəbdəndir ki, 

əvvəlcə kosmosa itlər, meymunlar və digər heyvanları 

buraxırdılar. İndiyədək heç bir yerdə 

sənədləşdirilmədiyindən məlum deyil ki, SSRİ bitkilər, 

genetik cəhətdən eyni canlılar olan klonlar 

və sairə ilə birlikdə bütöv bir zooparkı kosmosa 

buraxsa da, müəyyən edə bilməmişdi ki, psixi təsir 

özünü hansı formada təzahür edir. Çünki heyvanlar 

bidiyimiz kimi bir qədər fərqli tərzdə qurulub. 

HERRNDORF: Təqribən dəmir yolunda olduğu 

kimi. Dəmir yolu ixtira olununda bəzi eks- 

HERRNDORF: Von Norman Mailer, dem 

Schriftsteller? JASCHKE: Ja, dieser Stierkampf- 

Schriftsteller. Da hatte es 

einen Wettbewerb bei der NASA gegeben, 

man wollte irgendein Bonmot. So auch bei 

Gagarin. 

HERRNDORF: Und das war jetzt die 

RosenbaumDoktrin, daß man sagt, wir können 

beweisen, daß es Gott nicht gibt. Weil, da oben ist 

der nicht. 

JASCHKE: Nein, nein. Das war ja so. Das war 

‘ne problematische Sache. Dieser Atheismus war 

ja nur Opium fürs Volk. In Wirklichkeit waren 

natürlich alle zutiefst gläubig, also im Sinne von 

abergläubisch auch, allen voran die Parteispitze. 

Keine politische Entscheidung, ohne daß der 

Mann mit dem Pendel kommt. Chruschtschow. 

Aber auch diemeisten Physiker und Piloten eben. 

Die sind alle abergläubisch. Alle Leute, die sich 

mit Fliegerei beschäftigen, haben irgendwo einen 

Hau. Die glauben nicht an Gott, aber die denken, 

wenn sie eine Stiege rückwärts hochgehen, passiert 

ein Unglück. (lacht) Im Weißen Haus dasselbe. 

Ganz wenige Ausnahmen. Und das war 

jetzt das Problem: Man wußte nicht, was einen da 

im Weltall erwartet. Man ging da hoch, aber man 

wußte nicht, was ist da. Auch die Physiker wußten 

es nicht ganz genau, da gab es einander widersprechende 

Voraussagen. Es gab eine gar 

nicht so kleine Fraktion, die sagte, das geht nicht, 

der Mensch kann da nicht hoch, da fliegt dem alles 

auseinander. Das war eine Angst. Deshalb 

hat man ja auch erst mal Hunde und Affen und 

so was hochgeschossen, das ist alles überhaupt 

nie dokumentiert und bis heute nicht bekannt, 

aber die UdSSR hat einen kompletten Zoo da 

hochgeschossen, auch Pflanzen und Klone und 

alles, und dann wußte man immer noch nicht: 

wie wirkt das psychisch? Weil, Tiere sind ja ganz 

anders. 

HERRNDORF: Also so ähnlich wie bei der 

Eisenbahn, als sie die Eisenbahn erfunden haben, 

wo die Experten ein Delirium furiosum voraussagten? 

JASCHKE: Exakt so. Andererseits gab es ja 

wirklich diese Dinge, die man nicht erklären 


49 



pertlər bunun “delirium furiosum”a, yəni beyin 

xəstəliyinə səbəb olacağını proqnozlaşdırırdılar. 

JASCHKE: Tamamilə doğrudur. Digər tərəfdən 

xüsusilə başlanğıc fazasında elə şeylər var idi ki, onları 

həqiqətən izah etmək olmurdu. Bir də görürdün 

ki, uçan raketlər geri dönmür ya da geriyə elə 

şeylər dönürdü ki, onları səmaya heç kim buraxmamışdı. 

Elə fenomenlər var idi ki, fizikanın o zamanki 

inkişaf səviyyəsinə uyğun gəlmirdi. Bolt effekti, 

Antonoviç davamsızlığı. Ya da ilk kosmonavtların 

müşahidə etdiyi işartılar: qəflətən daxildə işıqlanma 

peyda olurdu. Bu gün biz bilirik ki, buna səbəb gözün 

tor qişası ilə maneəsiz şəkildə təmasa daxil olan 

protonlar olub. Belə şeyləri çox sadalamaq olar. Və 

Rozenbaum doktrinası da məhz buna xidmət edirdi. 

Leonid Rozenbaum ixtisasca kibernetik olub. O, 1947 

və ya da 1948-ci ildə Baykonurda rəhbərliyi öz üzərinə 

götürüb və mühərriklərin idarə olunması sahəsində 

bir-iki ixtiranın müəllifidir. Sonralar Sibirə 

sürgün olunub. Amma o həm də dediyim doktrinanın 

əsasını qoyub. Doktrina izah olunması mümkün 

olmayan hadisələrə necə reaksiya vermək lazım 

olduğunu söyləyir. Qısa şəkildə doktrina bunu deyir: 

izah olunması mümkün olmayan heç nə yoxdur. 

HERRNDORF: Axı bu dövlət tərəfindən 

dəstəklənən ateizmə tam uyğun gəlir. 

JASCHKE: Xeyr, əksinə. “İzah olunması mümkün 

olmayan heç nə yoxdur” sovet ixtisas jarqonunda 

o anlamı verirdi ki, əgər yuxarıda izah 

olunması mümkün olmayan nəsə peyda olsa, 

məsələn yad planetlilər, biz onları raketdən atəş 

açaraq məhv etməli və özümüzü elə aparmalıydıq 

ki, sanki heç nə görməmişik. (gülür) Rozenbaum 

doktrinasının mahiyyəti bundan ibarət idi. Həm 

Qaqarin, həm də Yerdəki xidməti heyət bu doktrinaya 

riayət etməli idi. Və o rəsmən heç vaxt ləğv 

olunmayıb. Mətnin sonunda duran iqtibas kimi 

mövcudiyyətini qoruyub saxlamaqda davam edir. 

Hətta Sigmund Jähn da buna riayət edəcəyinə and 

içməli idi. Onu heç vaxt unutmaq olmazdı. 

HERRNDORF: Yəni Sizin sözünüzdən belə çıxır 

ki, bəlkə də Sigmund Jähn hər hansı bir yad planetlini 

məhv edib və heç kimin bundan xəbəri yoxdur? 

JASCHKE: Bunu indi Siz belə dediniz. 

HERRNDORF: Ya da Qaqarin Allahı görüb və 

bunu boynuna almayıb.... 

JASCHKE: Bunu Siz Qaqarindən soruşmalı idiniz. 

HERRNDORF: Bununla nə demək istəyirsiniz? 

JASCHKE: Heç nə. 


konnte, in den Anfängen. Da kamen Raketen einfach 

nicht zurück, da fielen Dinge vom Himmel, 

die man gar nicht raufgeschossen hatte, da gab es 

diese Phänomene, die nicht in das damalige 

Physikbild paßten. Der Bolzen-Effekt, das 

Antonowitsch-Diskontinuum. Oder diese Lich - 

tblitze, die die ersten Kosmonauten gesehen hatten: 

Plötzlich ein inneres Leuchten. Heute weiß 

man, das sind Protonen, die ungebremst auf die 

Netzhaut treffen. Und da gab es halt eine Reihe 

von Dingen. Und dafür gab es dann die Rosen - 

baum-Doktrin. Rosenbaum war Kyber netiker, 

Leonid Rosenbaum. Der hat ‘47 oder ‘48 die 

Leitung in Baikonur übernommen, der hat ein, 

zwei Entdeckungen zur Antriebssteuerung gemacht, 

und ist dann später nach Sibirien. Aber der 

hat eben diese Doktrin mitgestaltet, die im wesentlichen 

sagt, wie auf Unerklärliches zu reagieren 

ist. Und diese Doktrin sagte: Es gibt nichts 

Unerklärliches. 

HERRNDORF: Aber das ist doch ganz in 

Übereinstimmung mit dem offiziellen 

Atheismus. 

JASCHKE: Nein, das Gegenteil. Es gibt 

nichts Unerklärliches, konkret hieß das, in der 

sowjetischen Fachsprache: Wenn da oben etwas 

Unerklärliches auftaucht, also was auch immer 

– Außerirdische – erschießen wir das mit der 

Bordkanone und tun so, als hätten wir nichts gesehen. 

(lacht) Das war die Rosenbaum-Doktrin. 

Darauf wurden ab Gagarin alle vereidigt, auch 

das Bodenpersonal. Und die wurde offiziell nie 

abgeschafft. Stand am Ende nur noch als 

Fußnote da. Aber Sigmund Jähn hat da auch 

noch drauf geschworen. Das war immer im 

Hinterkopf. 

HERRNDORF: Sie meinen also, es ist möglich, 

daß Sigmund Jähn einen Außerirdischen 

auf dem Gewissen hat, und keiner weiß davon? 

JASCHKE: Das haben jetzt Sie gesagt. 

HERRNDORF: Oder Gagarin hat Gott gesehen, 

aber es nicht zugegeben ... 

JASCHKE: Da müßten Sie Gagarin fragen. 

HERRNDORF: Was meinen Sie damit? 

JASCHKE: Nichts. 

HERRNDORF: Sie schauen so.

HERRNDORF: Sizin qəribə baxışınız var. 

JASCHKE: Mənim necə baxışım var? Qulaq 

asın, mən yaşlı bir insanam. Bəlkə də altı, ya da 

səkkiz aylıq ömrüm qalıb. Və şəxsən Allaha inanmıram. 

Amma mən heç bir zaman orada, yuxarıda 

da olmamışam. Mən yalnız Qaqarinin və bütün bu 

insanların sonrakı taleyindən danışa bilərəm. 

HERRNDORF: Buyurun. 

JASCHKE: Qaqarin ucuz keçici kubok kimi 

əldən-ələ ötürülürdü, axı o Mərkəzi Komitənin 

sevimlisi idi. Amma bir gün bu onu da bezdirmişdi. 

Qaqarin içki düşkününə çevrildi və bununla 

da Mərkəzi Komitəni çox pərt edirdi. Onlar 

da bir təyyarə qəzası törədib onun başını əkdilər. 

Qərbdə də belə edirdilər. 

HERRNDORF: Mən Sizin fikirlərinizi təqib edə 

bilmirəm. Nə demək istəyirsiniz? Yəni Allahı 

görən insanlar məhv edilirdi? 

JASCHKE: Xeyr, əlbəttə ki, yox. Bu sadəcə bir 

nümunə idi. Qaqarin yalnız bir nümunədir. Yad 

planetli də bir nümunə idi. Bildiyimiz yalnız budur 

ki, raketdə Qaqarinin üzərində “Makarov” 

tipli tapança var idi. “Makarov”un səkkiz gülləsi 

olur. Qaqarin kosmosdan geri dönəndə 

güllələrdən biri yerində deyildi. Orada qeyri-rasional 

şeylər çox olurdu. Bunu qorxu hissi ilə də 

izah etmək olar. Sizə paranoyya təsiri bağışlasa 

da, NASA-da da bənzər hadisələr baş verirdi. 

Orada da oxşar düşüncə nümunələrinə rast 

gəlmək olar. Belə demək olarsa, “2001 – Kosmosda 

Odisseya” bədii filmi başdan-ayağa Rozenbaum 

doktrinasının kino versiyası kimi nəzərdən keçirilə 

bilər. Əlbəttə baş verənlərə Qərb perspektivindən 

baxdıqda. Siz imkan tapıb onların da müsahibələrini 

dinləməlisiniz. Görün onlar necə bəlağətlə 

gözəl uçuşdan, Yerin gözəl mənzərələrindən danışır, 

nə bilim, adam özünü elə kiçik hiss edir və 

sairə buna bənzər lağ-lağı. Bu Sizə qəribə gəlmir? 

Hələ indiyədək kosmosda olanlardan heç biri nə 

diqqətə layiq bir şey deyib, nə də yazmışdır. Onlar 

elə danışırlar ki, sanki Malyorka adasında gözəl istirahət 

ediblər. Məni geri dönməyənlər daha çox 

maraqlandırır. Amma onlar hamısı ölüb. Yerdə 

qalanlar isə susmağa üstünlük verir. Ulf Merbold 

kosmosa uçan ilk Qərbi Almaniyalı idi. Onu 

dinləsəz, boş-boş şeylər danışdığının şahidi olarsınız. 

Bəs hazırda o nə ilə məşğuldur? Super marketlərin 

açılışını fəxri qonaq simasında salamlamaqla. 

İstər-istəməz ortaya bir sual çıxır ki, axı nə 

JASCHKE: Wie schaue ich? Sehen Sie, ich bin 

ein alter Mann. Ich habe noch sechs oder acht 

Monate. Und ich persönlich glaube nicht an Gott. 

Aber ich war, wie gesagt, auch nie da oben. Ich 

kann nur sagen, was aus Gagarin geworden ist. 

Aus allen diesen Leuten. 

HERRNDORF: Bitte. 

JASCHKE: Gagarin ist rumgegangen wie ein 

billiger Wanderpokal, das war ja der Liebling 

vom ZK. Aber irgendwas hat der nicht verkraftet. 

Gagarin ist zum Säufer geworden, und dann 

wurde er dem ZK peinlich, und bei einem 

Flugzeugunglück haben sie ihn abgestürzt. Im 

Westen war das nicht anders. 

HERRNDORF: Da kann ich Ihnen nicht folgen. 

Was soll das heißen? Daß Leute beiseite geschafft 

wurden, die Gott gesehen hatten? 

JASCHKE: Nein. Natürlich nicht. Das ist ja 

nur ein Beispiel. Gagarin ist nur ein Beispiel. 

Außerirdischer ist nur ein Beispiel. Was man 

weiß, ist nur: Gagarin hatte eine Waffe an Bord, 

eine Makarov. Die Makarov hat acht Schuß. Und 

als Gagarin aus dem All zurückkommt, fehlt ein 

Schuß. Und da gab es eben viel Irrationales. Da 

hatte man einfach Angst. Beider NASA übrigens 

genauso, wenn Ihnen das paranoid vorkommt. 

Da gab es ähnliche Denkrichtungen. Kann man 

sehen an diesem Film 2001 – Odyssee im 

Weltraum, das ist praktisch verfilmte Rosen - 

baum-Doktrin. Sinngemäß für den Westen. Und 

Sie müssen sich nur mal diese Interviews anhören. 

Wie die immer rumreden, jaja, schöner 

Flug, herrliche Aussicht auf die Erde, man fühlt 

sich so klein, bli bla blub. Ist das nicht verblüffend? 

Kein einziger, der im All war, hat bislang 

irgend etwas Nennenswertes gesagt oder geschrieben, 

die reden alle, als wären sie auf 

Mallorca gewesen, schöner Urlaub und so. 

Interessant sind die, die nicht zurückgekommen 

sind. Aber die sind tot. Und alle anderen: 

Funkstille. Ulf Merbold, der erste Westdeutsche 

im All. Wenn Sie den reden hören, der redet nur 

Stuß. Und was macht der heute? Den 

Grüßaugust bei Supermarkteröffnungen. Und 

da fragt man sich doch, was ist da los? Ist das alles, 

was bei der Raumfahrt rauskommt? 


51 



baş verir? Bütün bu kosmik uçuşların nəticəsi elə 

yalnız bundan ibarətdir? 

HERRNDORF: Futbolçularda da vəziyyət eyni 

deyilmi? Onlar əla futbol oynaya bilsə də, elə də 

gözəl danışa bilmirlər və sonda hər şey lotoreya 

qəbzlərinin qəbulu məntəqəsi ilə bitir. 

JASCHKE: Qaqarinin məzarının üzərində çarpaz 

şəkilli “Soyuz” raketləri təsvir olunub. Moskva 

şəhərindəki Ulyanov məzarlığında yerləşir və düz 

amerikan silah istehsalçısı olan Lockheed konserninin 

embleminə bənzəyir. Və birdə ki, məbəd 

cəngavərlərinin gerbinə..... 

BAXICI ŞƏFQƏT BACISI: Cənab Jaschke? 

JASCHKE: .....olan məbəd cəngavərləri..... Bəli? 

BAXICI ŞƏFQƏT BACISI: Cənab Jaschke, Sizin 

söhbətiniz tezliklə bitəcəkmi? Çünki artıq nahar fasiləsinin 

zamanıdır. 

JASCHKE: Yaxşı, olsun. Hə, harda qaldıq? Belə 

demək olarsa, söhbəti tamamlamaq olar, elə deyilmi? 

HERRNDORF: Bəli. Müsahibə verdiyinizə 

görə təşəkkür edirəm, cənab Jaschke. 

Friedrich Jaschke bu söhbətdən dörd həftə sonra, 12 

dekabr 2006-cı il tarixində vəfat edib. 

Tərcümə edən: Qurban Dağlı (Ələkbər) 

_______ vV _______ 


HERRNDORF: Ist das bei Fußballern nicht 

genauso? Die können halt sehr gut Fußbal - 

lspielen, und reden können die nicht so gut, und 

am Ende kommt dann die Lotto-To - 

toAnnahmestelle. 

JASCHKE: Bei Gagarin kam ein Grabstein 

mit gekreuzten Sojus-Raketen drauf. Steht auf 

dem Moskauer UljanowFriedhof und sieht exakt 

so aus wie das Emblem von dem amerikanischen 

Rüstungskonzern Lockheed. Und wie das 

Wappen der Templer von ... 

PFLEGESCHWESTER: Herr Jaschke? 

JASCHKE: Der Templer von ... ja? 

PF LEGESCHWESTER: Herr Jaschke, sind Sie 

bald fertig? Es gäbe dann jetzt Mittagessen. 

JASCHKE: Ja gut. Was gibt es denn? Wir sind 

dann jetzt auch fertig, oder? 

HERRNDORF: Ja. Vielen Dank für das 

Interview, Herr Jaschke. 

Friedrich Jaschke starb vier Wochen nach diesem 

Gespräch, am 12. Dezember 2006. 

_______ vV _______

Siz buradasız 

Əgər qış vaxtı çətin bir vəziyyətə düşsən, 

məsələn hava gözlədiyindən daha tez qaralsa, 

yaxud çovğun baş versə, ya da yolu itirmiş olsan 

iki yol var. Qarda özünü basdırmalı və gözləməlisən, 

tezliklə kimsə gəlib səni xilas edəcək, yox 

əgər növbəti sığınacağa gedən yolu tanıyırsansa 

və sənə xilas edici dəstə lazım deyilsə, onda 

hərəkətdə olmaq lazımdır. Bu variantlardan heç 

biri deyilsə, onda nə etməli olmağımız ədəbiyyatda 

mədəni surətdə göstərilməyib. Amma mən 

bir yol tapmışam. 

Mənim yerimi dəyişmək istəyim köstəbəyin 

hərəkətinə oxşayır, ya da mən özümü yeri öz 

ayağının altında fırlatmağa çalışan adam kimi 

təssəvvür edirəm. Mənim yoxsa yerin mənə 

nəzərən hərəkətdə olmağının elə bir fərqi yoxdur 

- nəticə hər iki halda eynidir: Mən məqsədimə 

çatıram. Nəhayət yerin hərəkəti yetərli olsaydı, 

olduğum yerdə yenidən yay iqlim zonası olardı. 

Amma mən bu qədər çox gözləyə bilmərəm. 

Mənim nöqtə formalı mövcudluğum təkba- 

Kathrin Passig 

__________________ 

КатринПассиг (Kathrin Passig) 1970-жи илдя доьулуб. Берлиндя жцрбяжцр инжясянят нювляри иля мяшьул олуб. 

О интеллектуал аэентлийин йарадыжыларындан бири, “риесенмасжщине.де” вя “лесемасжщине.де” кими ядябиййат 

порталларынын йарадыжысы вя йазарыдыр, интернети надир щалларда тярк едир. 

К. Пассиг 2006-жы илдя Бахманн Мцкафатыны вя Публикум Мцкафатыны алыр. Отуз йашларында о алмандилли 

йазычылар цчцн али мцкафат олан Клагенфурт Мцкафатыны алыр. Ики мининжи иллярдя онун Ира Стрцбел иля 

бирликдя йаздыьы елми-фантастик китабы олан “Язаб Сечими” китабы чап олунду. Бунун ардынжа онун 

“Биликсизлик Лцьяти” (Роwщолд няшриййаты, 2007-жи ил, Алекс Шолчла бирликдя) няшр олунду. 

Катрин ПассигАлманйада чох таныныр, онун “Нювбяти бюйцк иш”, “Йаьышла дюйцшян варлыглар” китаблары 

щяля дя “Вербрехер Няшриййат”ында бюйцк тираъларла чап олунур. 

Катрин Пассиг Меркур, Берлинер, Шпигел ъурналында мцтямади олараг мягалялярини чап етдирир. Бундан 

ялавя Пассиг щям дя инэилис дилиндян чохсайлы ясярин тяржцмячисидир. 

__________________________________________________________________________ 

Sie befinden sich hier 

Wenn man im Winter in eine missliche Lage gerat, 

weil es beispielsweise früher dunkel wird als gedacht, 

Schneetreiben einsetzt oder man den Weg verloren 

hat, gibt es zwei Möglichkeiten. Ist damit zu rechnen, 

dass man in absehbarer Zeit gefunden und gerettet 

wird, vergrabt man sich im Schnee und wartet ab. 

Kennt man dagegen den Weg zur nächsten Unter - 

kunft und ist ein Rettungseinsatz vorerst nicht zu erwarten, 

sollte man in Bewegung bleiben. Die Frage, 

was zu tun ist, wenn beides nicht zutrifft, wird in der 

Literatur höflich ausgespart. Ich habe mich daher für 

einen Kompromiss entschieden. 

Meine Art der Fortbewegung ähnelt ein wenig 

der eines Maulwurfs oder, wie ich mir vorstelle, der eines 

Menschen, der versucht, die Erde unter sich zu 

drehen. Ob ich mich bewege oder ob sich der Unter - 

grund relativ zu mir bewegt - das Ergebnis ist in beiden 

Fallen dasselbe: Ich komme ans Ziel. Letztlich 

wurde sogar die Bewegung der Erde durch das All 

genügen, den Ort, an dem ich mich befinde, wieder in 

eine sommerliche Klimazone hineinzubefördern. Aber 

so lange kann ich nicht warten. 

Meine punktformige Existenz wird nicht von allein 

mit einem warmen Ort zusammenfallen. Ich muss 


53 



şına isti bir yerə çata bilməzdi. Nöqtədən xəttə 

çevrilmək üçün çalışmalı idim, hər bir xətt başqa 

bir xətti gec-tez kəsir. Məqsədlərimin hərəkətsiz 

təbiətli olması onlar üçün əslində çox əlverişli 

idi. Lakin, mənim bunu Annaya anlatmaq 

cəhdim nəticəsiz qaldı.. Əgər bir-birinizi gözdən 

itirirsinizsə, yenidən eyni vaxtda axtarışa çıxmaq 

olmaz. Dağdakı xilasedici koma mənim 

köməyimə gəlməyə bilərdi, amma qaçıb da 

getməzdi. Bu onun mənə faydası olan dəqiq bir 

cəhəti idi. 

Haksli belə vaxtlarda insanların sakitcə evdə 

oturmalarının nə qədər yaxşı olması barədə 

ətraflı danışır. Belə vəziyyətlərdə faydalı hesab 

olunub görülən bütün işlər, əslində mənasız və 

ziyanlıdır. İndi mən də ona haqq qazandırmağın 

tərəfindəyəm. Biz birmənalı olaraq burada səhv 

yolu seçdik, lakin bunun bizi yalnız bir-iki saat, 

yoxsa yarım gün, ya da yarım bir ömür geri salacağını 

deyə bilmərəm. Berlinə də gedə bilərdik 

və dünən günortadan sonra artıq çatmış olardıq. 

Bizə heç maşından düşmədən gedəcəyimiz yerə 

ötəri nəzər salmaq yetərli idi. Gərək Annanın 

təklifinə qarşı çıxaydım. Bir sürü əhəmiyyətsiz 

qərarların nəticəsi indi mənim qarda sürünməyimə 

gətirib çıxardı. Çox güman ki, yeni ildən 

əvvəl, Berlində bizim geri dönmədiyimizi heç 

kəs hiss etməyəcək, yalnız yanvarın ikisində, 

üçündə bu nəzərə çarpa bilər və supermarketdə 

əcayib malların adlarını oxuyan iki qərib, keks və 

isti şokalad aldıqdan sonra buranı tərk edirlər. 

Cib fənərləri, danışıq cihazları və itlərdən ibarət 

axtarış qrupları ilə heç nə əldə etmək olmazdı. 

Belə olması daha yaxşı idi, çünki mən belə 

aksiyaların biabırçı nəticələrini bilirəm. Yazıqları 

gəlmək əvəzinə abunə olduqları qəzetlərin birində 

xilas olunmuş haqqında: yola yaxşı hazırlaşmadığından, 

yaxşı təchiz olunmadığından danışan 

it günündə bir yazı verəcəklər. Ancaq, kim 

öz gücüylə sivilizasiyaya qayıdarsa, xilas edici 

dəstə olmadan vəziyyətdən çıxdığına görə onu 

daha rahat bağışlayarlar. Belə olanda əzabların 

haqqında məlumatı da özün hazırlayırsan. Bu 

zaman sərbəstsən, hətta yazında yumordan da 

istifadə edə bilərsən, amma gərək etdiyin 


mich bemühen, vom Punkt zur Linie zu werden, denn 

jede Linie schneidet jede andere Linie früher oder 

später. Für meine Zwecke ist es sogar recht günstig, 

dass meine verschiedenen Ziele so statischer Natur 

sind, denn, wie ich Anne vergeblich beizubringen versucht 

habe: Wenn man einander aus den Augen verliert, 

dürfen sich nicht beide gleichzeitig auf die Suche 

machen. Die rettende Berghütte wird nicht zu mir 

kommen, aber sie lauft auch nicht weg. Das ist ihre 

entscheidende Eigenschaft, die ich mir hier zunutze 

mache. 

Huxley äußert sich ausführlich darüber, wie viel 

besser der Mensch doch beraten ware, still zu Hause 

zu sitzen. Was dabei an Nützlichem ungetan bleibe, 

werde mehr als aufgewogen durch die vielen sinnlosen 

und schädlichen Handlungen, die vermieden 

wurden. Heute bin ich geneigt, ihm Recht zu geben. 

Eindeutig haben wir hier eine falsche Abzweigung 

eingeschlagen, aber ob sie nur wenige Stunden 

zurückliegt, einen halben Tag oder ein halbes Leben, 

kann ich nicht sagen. Wir hatten nach Berlin weiterfahren 

können und waren gestern Nachmittag dort 

angekommen. Wir hätten uns mit einer flüchtigen 

Ortsbesichtigung begnügen können, ohne auch nur 

das Auto zu verlassen. Ich hatte Annes Vorschlag 

Widerstand leisten können. Eine Reihe winziger 

Entscheidungen hat dazu geführt, dass ich jetzt hier 

durch den Schnee krieche. 

In Berlin wird sicher nicht vor Neujahr auffallen, 

dass wir nicht Zurück-gekehrt sind; vielleicht auch erst 

am zweiten oder dritten Januar. Und hier hinterlassen 

zwei Ortsfremde, die einander im Supermarkt seltsame 

Marken-namen vorlesen, um dann einige 

Keksriegel und eine Flasche Kofila zu kaufen, mit 

Sicherheit einen so bleibenden Eindruck wie fallende 

Sch neeflocken. Mit Suchmannschaften mit Tasc hen - 

lampen, Sprechfunkgeraten und kompetenten Hun - 

den ist jedenfalls bis auf Weiteres nicht zu rechnen. 

Es ist vermutlich besser so, denn ich kenne die 

peinlichen Folgen solcher Bergungsaktionen. Statt 

Mitgefühl wird dem Geretteten ein schlampig formulierter 

Beitrag in irgendeiner Mitgliederzeitschrift 

zuteil, in dem von Leichtsinn, mangelnder Vorbe - 

reitung und unzureichender Ausrüstung die Rede ist. 

Wer sich aus eigener Kraft zurück in den Schoß der 

Zivilisation rettet, dem verzeiht man gern, dass er 

sich aus freien Stücken in die Situation begeben hat, 

die eine Rettung erst nötig machte. Den Bericht über 

seine Strapazen verfasst er selbst. Es steht ihm frei, sich 

humorvoll, aber doch geläutert zu den eigenen 

Versäumnissen zu äußern und sein Verhalten in 

schwieriger Lage im günstigsten Licht darzustellen.

səhvləri də düzgün göstərəsən və çətin 

vəziyyətdə öz davranışını sənə sərf edən tərzdə 

işıqlandıra biləsən. Bu yerdə mən Annanın adını 

çəkməyəcəm. Belə hesabatlarda başqalarını öz 

şəxsi taleyinə görə cavabdeh qoymaq olmaz. 

Hətta əgər o, çatışmayan uzaqgörənliyi ilə bütün 

bir bədbəxtliyin səbəbkarı olsa belə. 

Yolunu azmış balaca uşaqların daha yaxşı 

sağ qalma şansları var, nəyinki böyüklərin, çünki 

balacaların öz vəziyyətlərinin ciddiliyini dərk 

etmək üçün ağılları inkişaf etməyib. Onlar nə 

yaxşı, nə də pis plan qururlar, günlərlə səhv istiqamətlərə 

getmirlər, bilmirlər ki, indi sağ olsalar 

da ölə bilərlər. Onların sərçə beyinləri oksigen 

çatışmazlığını dərk eləmir. Ən böyük təhlükə 

isə altı, on iki yaş arasında yolunu azanlarda 

olur. Bu yaşlarda hər hansı bir plan fikirləşmək 

üçün kifayət qədər yaşın var, lakin qurduğun 

planı lazımsız bir plandan ayıra bilmirsən. Əgər 

mən ölsəm, hansısa ildə yazın əvvəlində meyitim 

vadidə buzlaqların əridiyi vaxt tapılacaq. 

Amma əlbəttə mən ölməyəcəm, burada da buzlaq 

yoxdur. Çaşqınlıq özü ölümə səbəbdir. Amma 

mən özüm cismən olmasam da, ruhən istiqamətlənmişəm 

və balaca qırmızı üçbucaq mənim 

yerimi göstərir: Siz buradasız. 

Aşağıda avtomobil saxlama meydançasında 

bizim yolumuz təsvir olunub və öz başlanğıcını 

əsaslı şəkildə götürüb. Küləyin sovurduğu qar 

kristalları parıldayır. Artıq bir-iki saat olardı kı 

yolu itirmişik. Təbiət onu yapışqanlı dil kimi 

özünə çəkib və biz bu dilin üstündə yapışıb qalmışıq. 

Ama biz ona qarşı çıxa bilmərik. Bizim sağ 

qalmağımız təbiətin heç vecinə də deyil, belə situasiyalarda 

bu daha ağır hiss olunur. Sevilmək 

istədiyin adam tərəfindən heç bir maraq hiss 

etməyəndə onun biganəliyinə səbrlə dözmək 

kimi bir şeydir bu. 

Baxmayaraq ki, geyimləri və sürsatlarına 

görə hələ bir-iki gün sağ qalmaq şansları var, 

yolunu azanlar çox vaxt elə birinci gün ölürlər. 

Onların ölümünə səbəb nə soyuq hava, nə də 

yorğunluq olur, səbəb tərəddüd və səhv planlaşdırmadır. 

Amma mən artıq, ötən gecə özözümə 

sübut etdim ki, təbiətin mənə qarşı çatış- 

Bis dahin kann ich mir eine weniger naheliegende 

Metapher ohne Schneeflocken zurechtlegen, um einen 

Sachverhalt zu illustrieren, der mir jetzt wieder entfallen 

ist. Anne werde ich dabei nicht erwähnen. Man 

soll in solchen Berichten nicht andere für das eigene 

Schicksal verantwortlich machen. Nicht einmal dann, 

wenn sie tatsächlich durch ihre mangelnde Weitsicht 

das ganze Unheil heraufbeschworen haben. 

Verirrte Kleinkinder haben bessere Uberleben - 

schancen als Erwachsene, denn es fehlt ihnen an der 

Phantasie, die nötig wäre, um den Ernst ihrer Lage zu 

begreifen. Sie machen weder schlechte noch gute 

Plane, sie laufen nicht tagelang in die falsche Richtung, 

und weil sie nicht wissen, dass sie bereits tot sind, bleiben 

sie am Leben. Aus demselben Grund lassen sie 

sich auch erfroren oder ertrunken noch nach Stunden 

wiederbeleben. Ihr Spatzengehirn bemerkt das Fehlen 

von Sauerstoff gar nicht erst. Am größten ist die Gefahr 

dagegen, wenn man sich zwischen dem sechsten und 

zwölften Lebensjahr verirrt. Man ist alt genug, um einen 

Plan zu fassen, aber noch zu jung, um einen 

durchdachten von einem ungenügenden Plan zu unterscheiden. 

Wenn ich sterbe, nimmt dieses ganze 

Wissen die Form eines nutzlosen, gefrorenen 

Eiweißklumpens an. Im Frühjahr irgendeines Jahres 

kann man meine Leiche unten im Tal aus dem 

Gletscher schmelzen sehen. Aber ich werde natürlich 

nicht sterben, und es gibt hier auch gar keinen 

Gletscher. Nicht zu wissen, wo man sich relativ zu anderen 

Punkten aufhält, ist keine Todesursache. 

Verwirrung ist eine Todesursache. Aber ich bin, wenn 

schon nicht körperlich, so doch geistig orientiert, und 

ein kleines rotes Dreieck markiert meinen Standort: Sie 

befinden sich hier. 

Unten am Parkplatz hatte unser Weg beschildert 

und befestigt seinen Anfang genommen. Vom Wind 

aufgewirbelte Schneekristalle leuchteten in Spekt - 

ralfarben. Der Weg verlor sich schon ein oder zwei 

Stunden später, oder vielleicht waren auch wir es, die 

den Weg verloren. Die Natur hatte ihn ausgelegt wie 

eine klebrige Zunge, und wir waren ihr auf den Leim 

gegangen. Aber wir dürfen ihr keinen bösen Willen 

unterstellen. Unser Uberleben konnte der Natur kaum 

gleichgültiger sein, das wird in solchen Situa tionen 

schmerzlich spürbar. Wie das Desinteresse eines 

Menschen, von dem man geliebt werden mochte, 

muss man ihre Gleichgültigkeit stoisch ertragen. Die 

Zeit arbeitet fur mich. 

Verirrte sterben haufig bereits in der ersten Nacht 

im Freien, obwohl sie, gemessen an ihrer Ausrüstung 

und körperlichen Konstitution, in der Lage sein mussten, 

mindestens einige Tage zu überleben. Nicht Kälte 


55 



mayan yazıqlıq hissindən ümidsizlənərək ölməyi 

düşünmürəm. Qayanın kölgəsində uzun 

müddət dayandığım vaxtı çox çətinliklə xatırlayıram, 

sağ çıxdığın xəstəliyi zorla xatırlayan 

kimi. Hər şeyin başında təmkin və düz istiqamətlənmə 

durur. 

Sadəlöv insanlar üçün olan macəra kitabları 

həmişə yol yoldaşlarının, soyuqdan və yalnızlıqdan 

özünü itirmiş halda, öz azuqələrini birbiri 

ilə paylaşmaq cəhdlərindən danışır. 

Həqiqətən, bu mövzuya aid, iki hadisə yadıma 

düşdü. Birisi, bir məşhur alpinistin avtobioqrafiyasıdır, 

mövzunun adını yadıma sala bilmirəm, 

o birisi də Amundsenin Cənubi Gürcüstan buzlaqlarını 

keçməsi haqqında idi. Amma mən onun 

Nansenlə səhv salıb salmadığından əmin deyiləm. 

Bu hafizə pozğunluqlarını nəzərə almasaq, 

aydın dərk edə bilirəm, üçüncünün varlığındansa, 

ikincinin yoxluğunu müəyyənləşdirə 

bilirəm. Anna daha burda yoxdur. Mən onsuz da 

hər şeyin öhdəsindən gələ bilirəm, hətta daha 

yaxşı gəlirəm. Mən gərək onu özümlə götürməzdim, 

belə lap əla olardı. Anna olmasaydı 

mən artıq Berlində olacaqdım, yaxşı qızdırılmış, 

insanlar tərəfindən insanlar üçün təşkil olunmuş 

yerlərdə olardım. Mənim əcdadlarlm min 

illər boyu çalışıblar ki, soyuqda, şaxtada, dumanda 

çöldə qalmayaq - onların xidmətlərindən 

faydalanmaq mənim tam haqqımdır. Amma 

mən onu da bilməli idim ki, Anna ömrü boyu bir 

dəfə də olsun fərli-başlı bir xəritə almayıb. 

1:500.000 miqyaslı xəritəsi kifayət etməyəndə 

onun dar dünya təssəvvürü ilə heç nə etmək olmur. 

Mən başqalarının xidmətindən yalnız yüksək 

peşəkarlıqla hazırlanmış qış kurtkası geyməklə 

faydalanmışam. Soyuğa və yağışa qarşı əsl möcüzə 

bir şey idi bu. Hərçənd ki, yadıma sala bilmirəm, 

Berlindəki qışa qarşı belə yüksək keyfiyyətli 

geyim parçasını əldə etməyə məni nə 

vadar etmişdi, amma mən çoxdan gəldiyim 

qərarla tamamilə razıyam. Kimin belə kurtkası 

varsa, onun evə ehtiyacı yoxdur. Onun üzərindəki 

pas ləkələrinə, o qədər də sıx olmayan tikilişinə 

fikir verən yoxdur. Mənə axır vaxtlar aydın 


oder Erschöpfung werden ihnen zum Verhängnis, sondern 

Verzweiflung und schlechte Planung. Aber ich 

habe in der letzten Nacht bereits unter Beweis gestellt, 

dass ich nicht aus Enttäuschung über das mangelnde 

Mitgefühl der Natur zu versterben gedenke. Es war 

eine lange Wartepause im Windschatten eines Fel s - 

blocks, an die ich mich jetzt kaum noch erinnere, ähnlich, 

wie man sich an einen uberstandenen Sch merz 

nur abstrakt und undeutlich erinnert. Alles eine Frage 

der Selbstbeherrschung, der richtigen Einstel lung. 

Natürlich ist es wichtig, den Verstand, der wie ein 

Hund lieber hierhin und dorthin streunen mochte, an 

die kurze Leine zu nehmen und nicht zuzulassen, dass 

er Schemen nachjagt. Abenteuerbücher für leic - 

htgläubige Leser berichten immer wieder von sc hat - 

tenhaften Begleitern, mit denen die durch Kalte oder 

Einsamkeit verwirrten Wanderer ihren Proviant zu 

teilen versuchen. Tatsachlich habe ich genau zwei Er - 

wähnungen dieses Phänomens in zuverlässigen Quel - 

len gefunden, nämlich in einer berühmten Ber g s - 

teigerbio-grafie, an deren Titel ich mich gerade nicht 

erinnern kann, und in einem Bericht Amun d sens über 

seine überqwerung der Gletscher Sud georgiens. Ich bin 

mir allerdings nicht sicher, ob da nicht irgendeine 

Verwechslung mit Nansen vorliegt. Ab gesehen von 

die sen kleineren Gedächt nisausfällen bin ich bei klarem 

Verstand und stelle statt der Anwesenheit eines 

Dritten vielmehr die Abwesenheit einer Zweiten fest. 

Anne ist nicht mehr da. Ich komme sehr gut ohne sie 

zureicht, besser sogar. Ich hatte sie gar nicht erst mitnehmen 

sollen, das ware am besten gewesen. Ohne 

Anne könnte ich längst in Berlin sein, an einem gut beheizten 

und von Menschen für Men schen gestalteten 

Ort. Meine Vorfahren haben viele tausend Jahre daran 

gearbeitet, nicht mehr unbehaust in Kalte, Schnee und 

Nebel he rumkriechen zu müssen - es ist mein gutes 

Recht, von ihren Leistungen zu profitieren. Aber ich 

hat te es wis sen müssen, denn Anne hat in ihrem gan - 

zen Le ben keine vernünftige Karte gekauft. Situa tio - 

nen, in denen ein Maßstab von 1:500.000 nicht mehr 

ausreicht, kommen in ihrem beschränkten Weltbild 

nicht vor. 

Immerhin profitiere ich von den Leistungen anderer 

insofern, als ich eine hochprofessionelle Win - 

terjacke trage, ein wahres Wunderwerk an Wind- und 

Wasserdichtigkeit. Ich erinnere mich zwar nicht, was 

mich dazu bewogen hat, dieses fur Berliner Win - 

terverhältnisse völlig überqualifizierte Kleidun gs stück 

zu erwerben, aber ich bin zufrieden mit meiner langst 

vergessenen Entscheidung. Wer eine solche Jacke hat, 

der braucht kein Haus. Wen kümmern ihre hässlichen 

rostbraunen Flecken und ihre undichten Nähte?


57 



olub ki, bəzi qar dənəcikləri lələklər formasında 

olur, çünki onların özləri balaca ağ lələklərdir. 

Bu qərara gəlmək bir az vaxtımı aldı, çünki 

ətrafımı çaşdırıcı bir təkrənglik bürümüşdü. 

Amma bu dünənki kimi landşaftın cəlbedici ağ 

rəng parlaqlığı deyildi. Bu solğun bir ton idi, 

hər bir kontrast bu tonda yox olurdu. Haradasa 

üzərində durduğum yer Svati Peterburq yoxsa 

Sankt Peterburq olmali idi, amma mən bu adın 

incəlikləri haqqında fikirləşməkdənsə, bu adsız 

yeri tərk etməliyəm. Adsız yerlərdə dayanmaq 

insanlar üçün əlverişsizdir. Ona görə də yeni yer 

kəşf edənlər ən birinci tələsik olaraq yeni tapdıqları 

yerə ya xanımlarının, ya da alman kayzerlərindən 

kiminsə adını veriblər. Yəqinki belə 

olanda şəhər sakinlərinin təbiəti dərk etməməsi 

nəzərdə tutulur. Belə banal bir fikri təsdiq 

edənlərə qarşı heç bir səbrim yoxdur. Eskimos 

dilləri polisintetikdir, nə məna verir ki, onsuzda 

nadir hallarda işlənən “qırmızı T-Shirtin üzərinə 

düşən qar” söz birləşməsini yalnız bir sözdə 

birləşdirəndə. Bunu hər dəfə izah etmək necə də 

yorucudur. 

Gözlərimin qarşısında qarın bir növü yaranır, 

elə bil bu qarın içərisində arıq bir dovşan nə isə 

edir. Dovşan qarşısına məqsəd qoyub, ona ümidim 

var, qurumuş bir hörük parçasından ötrü 

belə bir enerji itkisinə dəyəcəyini güclə təssəvvür 

etsəm də. Eynilə dovşan üçün də mənim qarın 

içində nə işimin olduğu çətin dərk olunandır. 

Mən dovşan deyirəm, amma elə bu zaman 

məlum olur ki, söhbət dələdən gedir. Çox az 

adam bilir ki, dələ ilə dovşanı fərqləndirmək 

çətin deyil, onlar bir-biri ilə də heç vaxt qohum 

olmayıblar. Dələlər çalada yaşayırlar və gəmiricilər 

sinfinə mənsubdurlar, dovşanlar dovşankimilər 

sinfinə. Amma bu gün mən özüm də 

deyə bilmirəm ki, söhbət hansı heyvandan gedir, 

çünki o özü də ətrafı kimi ağappaq idi, dəqiq 

desəm seçilmirdi. 

Dovşan-dələnin yoxa çıxması ilə mənə uşaqlığımdan 

tanış olan qəribə bir hiss gəldi, elə bil 

əlimdə ağır metal kürə saxlamışdım, bu kürənin 

ağırlığı bütün bədənimə yayılır, ən çox da dilimdə 

və damağımda bu xoşagəlməz hissiyyatı 


Es ist nämlich tatsächlich so, ich habe diese Frage 

mittlerweile geklärt, dass manche Schnee-Flocken die 

Form kleiner weißer Federn haben, weil sie kleine 

weiße Federn sind. 

Diese Feststellung hat mich einige Zeit gekostet, 

denn meine ganze Umgebung ist von irritierender 

Einfarbigkeit. Aber es ist nicht das strahlende Weiß der 

Landschaft, die gestern so anziehend wirkte. Es ist ein 

fahler, breiiger Ton, in dem jeder Kontrast versickert. 

Irgendwo unter mir muss Svatý Petr oder Sankt Peter 

liegen, aber bevor ich mir Gedanken über Feinheiten 

der Namensgebung mache, muss ich diesen namenlosen 

Ort verlassen. Es ist dem Menschen nicht zuträglich, 

sich an Orten ohne Namen aufzuhalten. 

Deshalb hatten auch Entdecker nichts Eiligeres zu 

tun, als jede neue Land-schaftsformation nach ihrer 

Frau oder dem deutschen Kaiser zu benennen. 

Eskimos haben, wie einfallslose Mit menschen an 

dieser Stelle gern in die Konversation einwerfen, unzählige 

Wörter für Schnee. Vermutlich soll damit auf 

die abgestumpfte Naturwahrnehmung des Stadt - 

bewohners hingewiesen werden. Ich habe keine 

Geduld mit den Nachbetern dieser banalen Behauptung. 

Die Eskimosprachen sind polysynthetisch, was 

bedeutet, dass selbst selten gebrauchte Wendungen 

wie Schnee, der auf ein rotes T-Shirt fallt” in einem einzigen 

Wort zusammengefasst werden. Es ist so 

erm”udend, das immer wieder erklären zu müssen. 

Vor meinen Augen entsteht gerade eine neue Art 

Schnee, namlich Schnee-durch-den-sich-ein-magerer- 

Hase-arbeitet. Ich hoffe für den Hasen, dass er ein bestimmtes 

Ziel vor Augen hat, auch wenn ich mir kaum 

vorstellen kann, dass sich ein solcher Energ ieauf wand 

für ein verdorrtes Stück Flechte lohnt. Ahnlich schwer 

nachvollziehbar mag wiederum dem Hasen erscheinen, 

warum ich mich hier durch den Schnee wühle. 

Ich sage Hase”, dabei ist durchaus denkbar, dass es 

sich um ein Kaninchen handelt. Kaum jemand weiß, 

dass Hasen und Ka ninchen nicht schwer voneinander 

zu unterscheiden sind; sie sind nicht einmal miteinander 

verwandt. Kaninchen sind Höhlenbewohner 

und gehören zu den Nagetieren, Hasen zu den 

Hasenartigen. Aber heute kann auch ich nicht sagen, 

um was für ein Tier es sich handelte, denn es war so 

weiß wie seine Um gebung, im Grunde also unsichtbar. 

Mit dem Verschwinden des weißen Hasen ka - 

ninchens uberkommt mich ein merkwürdiges Gefühl, 

das ich aus meiner Kindheit kenne. Es ähnelt ein wenig 

dem Gefühl, eine schwere Metallkugel in der 

Hand zu halten, nur erstreckt es sich auf den ganzen 

Körper, vor allem auf der Zunge und dem Gaumen 

breitet sich die nicht unangenehme Empfindung aus.

hiss edirəm. Bundan başqa, qulaqları da dovşan 

qulağına uyğun deyildi, çox balaca idi. Əgər 

bütün istiqamətlər eyni dərəcədə yaxşı görünsə 

idi, mən onda balaca ağ dələni təqib etməyə hazır 

idim, əgər o mənim planımdan fərqli yerə 

getməsə idi. 

Yeri gəlmişkən, inanmıram ki, təpəlik 

yerlərdə qışda ağ rəngə bürünən dələ olsun. 

Amma heyvan dəqiq real bir təsir bağışlayır. Biz 

cib fənərinin işığı olmadan özümüzü vəziy - 

yətdən çıxara bilirik. Əsas odur ki, hərəkətdəyik. 

Buna görə də səbrlə qarşımdakı qarı arxada 

qoyuram. Bunlar hamısı zaman və həvəs 

məsələsidir. Əgər mənim lazımi qədər vaxtım 

olsa idi, məndən arxada qalan bütün dünyanın 

qarlarını yenidən hamarlaşdırardım, qar üzərindəki 

bütün izlərimi yox edərdim. Amma, 

bir az tələsirəm və bir iki saat əvvələdək xeyirxah 

köməkçilərim olan əllərim, indi mənə 

qarşı çıxırlar, elə bil ki, mən onların sədaqətliliyindən 

istifadə edirəm. Həmçinin ayaqlarımla 

da əlaqə üzülüb, onsuz da mən elə hərəkət 

edirdim ki, onlardan istifadəyə ehtiyac qalmırdı. 

Epiktetə və ya Co Simpsona görə axsamaq 

ayaq üçün maneədir, amma mən belə düşünmürəm. 

Ayaqlarım özləri öhdəsindən 

gəlməlidirlər, bu gün mən hər şeyin qayğısını 

çəkə bilmərəm. 

Hazırlıqsız olduğumuza görə bizi heç kəs 

danlaya bilməz. Annanın əlində pulsuz turizm 

prospektinin bir səhifəsi var idi, bu səhifədə də 

yolumuz hesab etdiyimiz yerin başlanğıcı təsvir 

olunmuşdu. Əlbəttə bundan əlavə, mən həm də 

kameradan istifadə edə biliməkdən ötrü çantamın 

bağını açmaq iqtidarında olmalı idim, 

nəhayət orientasiya anlayışı durduğumuz 

nöqtədən sahib olduğumuz təssəvvürdür. 

Annanın dediyi kimi, “Əgər indi vetçinamız olsaydı, 

qayğanağı vetçina ilə bişirərdik, amma 

gərək yumurta da olaydı”. 

Bunları keçsək mən həvəssiz halda 

əlcəklərimi çıxartmaq istərdim, hərçənd ki, 

əlcəkləri çıxartmaq çox sadə bir prosesdir, lakin 

onun əksi sadə deyil. Qəribədir, dünyada nə 

qədər geri dönüşü olmayan proseslər var. 

Es muss sich doch um ein Kaninchen gehandelt haben, 

denn das lateinische cuniculus bezeichnet nicht 

nur das Tier, sondern auch dessen Hohle, und auf 

diese Höhle weist das Auftauchen des Kaninchens 

hin, das ist mir nicht entgangen. Außerdem waren 

die Ohren viel zu kurz für einen Hasen. Wenn alle 

Richtungen gleich aussehen, ist eine so gut wie die andere, 

daher wurde ich dem weißen Kaninchen bereitwillig 

folgen, wenn es nicht ohnehin in die Richtung 

gelaufen ware, die mein Plan vorsieht. 

Ich glaube übrigens nicht, dass es im Riesen - 

gebirge überhaupt Kaninchen gibt, die sich im Winter 

weiß färben. Aber das Tier machte einen aus-gesprochen 

realen Eindruck, und ich wurde hoffentlich ein 

bes seres, weniger ungelenkes und mageres Kanin - 

chen herbeihalluzinieren, wenn ich mir davon 

Aussicht auf Rettung verspräche. Aus der Tatsache, 

dass sich abgesehen von dem Tier in den letzten 

Stunden keine plausiblen Kandidaten fur Hallu - 

zinationen eingestellt haben, schließe ich, dass in meinem 

Körper alles nach Plan lauft. Wir kommen schon 

zureicht, auch ohne Blendwerk. Hauptsache, man 

bleibt in Bewegung. 

Deshalb erzeuge ich geduldig aus Schnee-der-vormir-liegt 

Schnee-der-hinter-mir-liegt. Es ist alles eine 

Frage der Zeit und der Hingabe. Wenn ich genug Zeit 

hatte, könnte ich allen Schnee der Welt in Schnee-derhinter-mir-liegt 

verwandeln, ihn hinter mir wieder 

glattstreichen und jede Spur meiner Durchreise tilgen. 

Aber ich bin etwas in Eile, und meine Hände, willige 

Helfer bis vor wenigen Stunden, sträuben sich jetzt gegen 

mich, als hätte ich ihre Loyalität überstrapaziert. 

Auch zu den Füßen ist der Kontakt abgerissen, aber 

bei meiner Fortbewegungsart habe ich ohnehin keine 

Verwendung für sie. Lähmung ist hinderlich für das 

Bein, so steht es bei Epiktet oder Joe Simpson, aber 

nicht fur mich. Die Beine werden selbst zusehen müssen, 

wie sie zurechtkommen, ich kann mich heute 

nicht um alles kümmern. 

Man kann uns kaum vorwerfen, dass wir unvorbereitet 

waren. Anne besaß eine Seite aus einem kostenlosen 

Tourismusprospekt, auf der immerhin der 

Anfang dessen, was wir für unseren Weg hielten, eingezeichnet 

war. Und ich besitze immer noch ein 

Digitalfoto der im Ort ausgehangten Winter-wanderkarte, 

an dem ich mich orientieren konnte, wenn 

meine Kamera nicht die Angewohnheit hatte, bei niedrigen 

Temperaturen die Arbeit einzustellen. Natürlich 

müsste ich außerdem in der Lage sein, den 

Reißverschluss meiner Tasche zu öffnen und die 

Kamera zu bedienen, und schließlich scheint auch der 

Begriff der Orientierung eine gewisse Vorstellung von 


59 



Müşahidə göstərir ki, dönüş ümumiyyətlə istisnadır 

və şüurlu şəkildə qurulmuş kainatda gözlənilən 

deyil. Barmaqlarımın sadə bir bəndi açıbbağlaya 

bilmək iqtidarında olmaması, məni hər 

bir halda düşünməyə məcbur edir. Mən donacağımı 

əvvəlcədən bilirəm və bu qabliyyətimin 

də yalnız bu günlük yox, bir dəfəlik məndən alınacağını 

bilirəm. Sanki bağlanmışam deyərdim. 

Mən məmnuniyyətlə, çatışmayan barmaqlarım 

və üzvlərim haqqında suallara cavab tapmaq istərdim, 

bu cavabın isə Annanın təhlükəli 

vəziyyətlərə adət etmiş reaksiyası ilə heç bir 

əlaqəsi yox idi. Əgər çantamda rəqəmsal fotoapparatın 

əvəzinə, əllərimi qızdıracaq bir şey 

olsa idi, bəlkə də sonralar, gündəlikdə Catch-22 

problemlərini də müzakirə etmək olardı. Mənə 

elə gəlir ki, özüm burda əllərimi qızdıracaq bir 

şey ixtira edəcəm. 

Mənim öz babam müharibənin sonunda Çexiya 

boyu həftələrlə gəzib-dolanıb ki, amerikan 

əsirliyinə düşsün. İnanmıram onun əlində bizdə 

olan pulsuz yol xəritəsindən daha yaxşı bir şey 

olsun, bundan başqa da yəqin o vaxt qaranlıq 

olub. Onun bu potensialı irsən mənə keçməli 

idi. Xeyr, daha dərindən götür-qoy edəndə mən 

bu düşüncəyə etibar edə bilmərəm. Ya da, bəlkə 

ümumiyyətlə bu barədə qərar çıxarmayaq. 

Məsələ sonda aydınlaşacaq, əvvəlcə mən babamın 

irsindən bəhrələnmədən, bu səyahəti başa 

vurmalıyam. 

Əlbəttə, mən ən sonda yenə də xəritə üzərindəki 

şəklə baxmadım, çünki yaddaşımda 

həmin taxta lövhə üzərindəki şəkil qalmışdı. 

Onu da qeyd edim ki, kamera ilə müqayisədə 

mənim beynim şaxtada da əla işləyir. Həm də, 

dağdakı daxmalar köhnə dəbli adlarıyla elə sıx 

düzülüblər ki, hətta xəritəsiz də qalsan, boran da 

olsa onları səhv salmazsan. Hardasa yolun sağında 

gözəl, amma bir az narahatlıq verən 

Modry Dul var. Çex dilində anlamadığımdan, 

burda yəqin söhbət yerdən yox, səyahətçiyə 

məsləhətdən gedir: Hic sunt leones. Biz özümüzü 

Modry Dula yox, yuxarıda dağlarda qurulmuş 

daxmalara etibar edək, çünki onları tapmaq 

da asandır. 


dem Punkt, an dem man sich befindet, zu beinhalten. 

Es ist, wie Anne zu sagen pflegt: Wenn wir jetzt 

Schinken hätten, könnten wir Ruhrei mit Schinken 

machen, wenn wir Eier hatten.” 

Davon abgesehen mochte ich ungern die Hand - 

schuhe ausziehen, da der Vorgang des Handsc - 

huhausziehens zwar ein einfacher, seine Umkehrung 

jedoch auch dann nicht einfach ist, wenn die Hände 

kooperieren. Merkwürdig, dass es so viele nicht reversible 

Prozesse auf der Welt gibt. Bei genauerer 

Betrachtung stellt sich heraus, dass Umkeh rbarkeit 

generell die Ausnahme darstellt und nicht die Regel, 

wie man es in einem vernünftig gestalteten Uni versum 

erwarten mochte. Die Tatsache, dass me ine Finger bereits 

jetzt nicht mehr in der Lage sind, ei nen einfachen 

Reißverschluss zu bedienen, gibt mir je denfalls zu 

denken. Ich weiß über Erfrierungen Besc heid, und es 

ist ohne weiteres möglich, dass sich mir diese 

Fähigkeit nicht nur heute, sondern für immer entzieht. 

Verschließt, bin ich versucht zu sagen. Ich werde 

mir vorsorglich eine Antwort auf die Frage nach fehlenden 

Fingern oder Fingergliedern zurechtlegen, eine 

Antwort, die nichts mit Annes habitueller Verkennung 

von Gefahrensituationen zu tun hat. Hatte ich in meiner 

unzugänglichen Tasche statt einer Digitalkamera 

einen Handwärmer, könnte man spater immerhin 

Catch-22-Probleme im Alltag erörtern. Ich glaube, ich 

werde einen Handwarmer hinzuerfinden. 

Mein eigener Großvater ist nach Kriegsende wochenlang 

nachts durch Tschechien gewandert, um in 

amerikanische Kriegsgefangenschaft zu gelängen. Ich 

bezweifle, dass ihm besseres Kartenmaterial zur 

Verfügung stand als unsere Gratis-Wanderkarte, zudem 

war es ja dunkel. Er muss die Gene, die ihn dazu 

befähigten, an mich weitergegeben haben. Nein, bei 

näherer Betrachtung kann ich mich auf diese 

Uberlegung nicht verlassen, denn mein Vater war zu 

diesem Zeitpunkt bereits gezeugt. Oder lassen sich 

daraus uber-haupt keine Schlussfolgerungen ableiten? 

Die Frage wird später zu klären sein; vorerst 

muss ich diese Wanderung zu Ende bringen, ohne auf 

die Gene meines Großvaters zurückzugreifen. 

Natürlich bin ich letztlich nicht auf das Foto der 

Wanderkarte angewiesen, denn auch mein Gehirn hat 

ein Abbild jener Tafel in ihrem hölzernen Triptychon 

gespeichert. Und im Unterschied zur Kamera funktioniert 

es auch bei Kalte ausgezeichnet. So weiß ich, 

dass die Berghütten mit ihren rührend altmodischen 

Namen rund um uns herum so zahlreich stehen, dass 

sie selbst ohne Karte und im Schneetreiben kaum zu 

verfehlen sind: Erlebach baude, Weißwas sergrun d - 

baude, Geiergucke, Wiesen baude. Irgendwo zur

Bu dəfə son gecədə olduğundan daha çox istiqamətdə, 

eyni tarazlıqda və sürətlə qar üstümüzə 

gəlir. Bir-birimizə sıxılıb qayanın üstündə 

qıyılmış gözlərlə dəmir yol keçidi üzərində qarşıdan 

gələn yük qatarına baxırq. Bütün vaqonlar 

qarla dolub və qatarlar qurtarmaq bilmirlər. 

Əngəllərdən qurtarmaq olmur. Kim belə sakit 

təbiətə bu cür narahatlıqlar verərdi? 

Bir damla qan alnımdan qarın üzərinə düşdü. 

Skorbut, qütb axtarışı üçün olan çubuq deyəsən 

mənim köhnə yaralarımı yenidən qanatdı, amma 

bu məni o qədər də narahat eləmir, elə bil kimsə 

yaramın üstünü qaşıyır, gözümün alışmadığı 

rəngdən dolayı mən prosesi diqqətlə izləyirəm, 

damcı Annanın t-shirt-nin formasını aldı, bəlkə 

də bu Annanın anorakıdır. Ümumiyyətlə 

görəsən, o, qırmızı nəsə geyinmişdi? Uzağı yaxşı 

görmək olmurdu, əgər mən qan damcılarını hər 

hansı bir yolla saxlaya bilsəm, onda uzaqdakı 

Annanı tanıya bilərəm. Bir xeyli müddət diqqətlə 

müşahidə etdikdən sonra, intellektual dəqiqliyim 

məni öz-özümə belə bir sual verməyə 

məcbur edir, görəsən mən hardasa Annanın heç 

bir günahı olmadan da yolda belə azardımmı? 

Etiraf edim ki, düşünmək artıq məni sıxır. Onun 

adı , mənim bacım Annetanın adına oxşayır, 

amma bəlkə də heç bir təsəvvürə zada ehtiyac 

yoxdu, sadəcə A-la başlayan adi bir qadın adıdır. 

Adamlardan rəng adı soruşanda, qırmızı deyə 

cavab verirlər, deyəndəki cisim adı çəkin, daş deyirlər. 

Yox, daş demirlər çəkic deyirlər. Qadın adı 

soruşsan da doxsan faiz “Anna” deyəcək. Əlbəttə 

bütün bunlar heç nəyi sübut etmir. 

Amma, əlcəyini maşında qoyan Anna deyildi, 

mən idim. İstəyirdim ki, əllərimi cibimə 

salıb, qarın içiylə çex komalarından birinə gedib, 

bir stəkan glüvayn götürüb, bir-iki saat veyillənim 

oralarda. Yaxşı olardı kı, qayıdanda burda, 

belə yaxşı təmin olunmuş ərazidə lift olsun. 

Günortadan sonranı belə təssəvvür edirdim, 

mənə elə gəlir hamı belə düşünər. Glüvaynın və 

liftlərin ölkəsində belə düşüncələr zərərsiz və 

icazəlidir. Amma, başqa qaydaların mövcud ol- 

Rechten des Weges liegt das schone, aber auch ein wenig 

beunruhigende Modrý D˚ul. Da ich kein 

Tschechisch verstehe, kann es sich dabei statt um einen 

Ort ebensogut um einen Hinweis an den Wanderer 

handeln: Hic sunt leones. Verlassen wir uns also besser 

nicht auf Modrý D˚ul und halten uns an die 

Hutten, die man zuvorkommenderweise oben auf 

Bergen zu erbauen pflegt, wo sie leicht zu finden sind. 

Ich weiß das zu schätzen, denn in dem grauweißen 

Nichts, das mich umgibt, sind die Himmelsrichtungen 

Oben und Unten alles, woran ich mich halten kann. 

Und das sind bereits zwei Richtungen mehr als 

in der letzten Nacht, in der der Schnee waagerecht 

und in großer Eile an uns vorbeifegte. Eng anein-andergedrangt 

an unserem Felsblock, beobachteten 

wir den Schnee aus zusammengekniffenen Augen, 

wie man an einem Bahnübergang einen Güterzug 

aus nächster Nähe vorbeirasen sieht. Alle Waggons 

waren mit Schnee gefüllt, und der Zug nahm und 

nahm kein Ende. Die Schranke wollte sich nicht 

mehr heben. Wer hatte dieser friedlichen Landschaft 

solche Exzesse zugetraut? 

Ein Tropfen Blut lost sich von meiner Stirn und 

versinkt einige Zentimeter tief im Schnee. Skorbut, 

die Geißel der Polarforschung, fuhrt bekanntlich 

zum Wiederaufbrechen alter Wunden, aber ich kann 

in dieser Hinsicht ganz unbesorgt sein, denn es handelt 

sich um einen so frischen wie harmlosen 

Kratzer. Ich beobachte den Vorgang aufmerksam, 

seiner ungewohnten Farbigkeit wegen. Der erstarrte 

Tropfen hat die Form von Annes T-Shirt angenommen, 

oder war es Annes Anorak? Hat sie uberhaupt 

ein rotes Kleidungsstück getragen? Entfernungen 

sind bei diesen Lichtverhältnissen schwer einzuschätzen, 

und wenn ich den Tropfen auf eine bestimmte 

Weise fixiere, kann ich in der Ferne die vollständige 

Anne erkennen. 

Nachdem ich sie so eine Weile eingehend betrachtet 

habe, muss ich mir der intellektuellen 

Redlichkeit halber die Frage stellen, ob ich womoglich 

doch ganz ohne Annes Schuld, uberhaupt ohne Anne 

hier gestrandet bin. Zugegeben, die Uberlegung 

drängt sich schon seit geraumer Zeit auf. Hätte Anne 

sich nicht durch irgendeine eigene Regung bemerkbar 

machen müssen, wenn sie eine von der meinen unabhängige 

Existenz führte? Ihr Name ähnelt verdächtig 

dem meiner Schwester Annette oder wirkt 

doch jedenfalls einfallslos, ein beliebiger Frauenname 

mit A. Fragt man Menschen nach einer Farbe, antworten 

sie Rot”, bittet man sie, ein Werkzeug zu nennen, 

sagen sie Stein”. Nein, nicht Stein, ich glaube, man 

sagt ”Hammer”. Auf die Frage nach einem 


61 



duğu ölkədə bu hər bir şeyə təsir edir. 

Gəzintim zamanı kəndin sərhəddini keçdim 

və indi geri yolu tapa bilmirəm. Amma bu 

səsləndiyindən daha az problemlidir, çünki 

geri qayıtmaq heç istəmirəm. Mənim planımda 

cəsarətli şəkildə yuxarıya doğru irəli getmək 

var və Annanın ləğvi bu planın yalnız bir hissəsidir. 

Mənim düşüncə dövranım qan dövranının 

yalnız mərkəzi orqanları təchiz etdiyi 

kimi, ancaq vacib şeylərlə məhdudlaşır. 

Lazımsız fikirlərlə enerji ehtiyatlarımı tükədə 

bilmərəm. Mən konsentrasiyamı landşaft boyu 

cızdığım taxta qurduna oxşayan ləpirə 

cəmləməliyəm, görəsən bu gün sona çatacaqmı 

bu ləpir. Mənə elə gəlir ki, əgər bayaqkı vəziyyətimi 

lövbər salmaq kimi təsvir etsəm, bu sözün 

yay anlamı burda tamamilə yersiz olar. 

Belə vaxtlarda yadıma keçmiş nəsillər düşür, 

bəzən gəmiləri sınıb, dağlara çıxmağa məcbur 

olublar. Amma biz belə vaxtlarda heç vaxt ağac 

sərhəddini keçməmişik. Hava işıqlı olsa idi, 

balaca, donqar şam ağaclarını tanıyardım. 

Amma, bəlkə də onlar tünd ləkələrdir. Belə bir 

yerdə qeyd edə bilərəm ki, Annanın tanıdığı 

yeganə ağac, ağcaqayın ağacı idi, amma mən 

bunu indi daha yaxşı bilirəm. Mənim qarda tamamilə 

qarışmış izim, ayrıca bir fərdin izidir. 

Ola bilsin ki, mənim xatirələrim qarışıb indi, 

amma mən mütləq bir dəfə Annayla qışda dağa 

çıxmışdım, bu bir gecə, ya da günorta sonrayadək 

davam etmişdir. Bu artıq qalmış mənasız 

şəkillərə bənzəyirdi. Mən bu vəziyyətimlə 

on beş il əvvəl diş fırçası aldığım bir bavariya 

aptekinin xarici görünüşü ilə nə edə bilərdim. 

İbtidai sinif müəllimimin bütün sinif qarşısında 

bir təpik vurub qovduğu balaca ağ-qara pişik 

nə istəyir. Bəlkə də bu xatirələrin dəqiq təsvir 

olunması mümkün olmayan magistral yolu 

tapa bilməməyim üçün gizli bir mənası var. 

Bəlkə də, dəqiq və kinomatoqrafik cəhətdən 

dəyərli olan bir təsvirdən yan keçirəm, amma 

mən intellektual olaraq indidən sonra film 

izləmək iqtidarında deyiləm. 


Frauennamen w”urden neunzig Prozent wahrscheinlich 

mit Anne” antworten. Das alles beweist 

natürlich noch gar nichts. 

Aber es war nicht Anne, die ihre Handschuhe im 

Auto gelassen hat. Ich war es. Ich wollte die Hände in 

die Hosentaschen stecken, ein, zwei Stunden durch 

den Schnee zu einer tschechischen Hütte schlendern 

und dort ein Glas Gluhwein einnehmen. Für den 

Rückweg würde es hier in dieser gut er-schlossenen 

Gegend vielleicht sogar einen Sessellift geben. So hatte 

ich mir den Nachmittag vorgestellt, und wer selbst 

noch nie so gedacht hat, werfe den ersten Stein. Im 

Land des Glühweines und der Sessellifte sind alle 

diese Uberlegungen unschädlich und zulässig. Aber es 

berührt an vielen Stellen ein Land, in dem andere 

Regeln gelten. Im Laufe dieser Wanderung habe ich 

dessen Grenze uberquert und finde jetzt den Weg 

zurück nicht mehr. Das ist weniger problematisch, als 

es klingt, denn ich will gar nicht zurück. Mein Plan 

sieht vielmehr einen kühnen Vorstoß nach vorne und 

oben vor, und die Abschaffung Annes ist nur ein Teil 

dieses Plans. Mein Gedankenkreislauf beschränkt sich 

immer mehr auf das Nötigste, so wie der Blutkreislauf 

nur noch zentral gelegene Organe versorgt. Ich kann 

mir keine unnützen Gedanken leisten, die meine 

Energievorräte aufzehren. Ich muss mich konzentrieren, 

wenn die holzwurmgleiche Spur, die ich durch 

die Landschaft ziehe, heute noch ein Ende finden soll. 

Mir ist, als hatte ich meine Lage vorhin mit dem 

Begriff gestrandet” beschrieben, dessen sommerliche 

Konnotationen hier ganz unangemessen sind. Man erkennt 

daran die Vernunft früherer Generationen, die 

hin und wieder Schiffbruch erlitten, aber nicht ohne 

Not Berge zu besteigen pflegten, schon gar nicht im 

Winter. Dabei sind wir nicht einmal über die Baum - 

grenze hinausgelangt. Wenn sich die Lichtver hältnisse 

bessern, erkenne ich kleine, bucklige Kiefern. Vielleicht 

sind es aber auch dunkle Flecken. An dieser Stelle 

konnte ich erwähnen, dass die Birke der einzige Baum 

war, den Anne erkennen konnte, aber ich weiß es jetzt 

besser. Meine schlecht verwischte Spur im Schnee ist 

die Spur eines einzelnen Menschen. Mag sein, dass 

sich meine Erinnerungen vermischen, sicher habe ich 

irgendwann einmal mit Anne im Winter einen Berg 

bestiegen, aber das muss langer zurückliegen als nur 

eine Nacht und einen Nachmittag. Es passt zu den 

übrigen sinnlosen Bildern. Was soll ich in meiner Lage 

mit der Außenansicht einer bayrischen Apotheke anfangen, 

in der ich vor fünfzehn Jahren eine Zahnbürste 

erworben habe? Was will die junge, schwarzweiße 

Katze, der mein Grundschullehrer vor den Augen der 

Klasse einen Tritt versetzt? Birgt die Erinnerung an ein

Hər şey daha da pis ola bilərdi. Bütün bunlardan 

sonra, mən azuqəmi mövcud olmayan 

Anna ilə bölüşməyə heç çalışmadım. Dörd dənə 

çex keksini onun pencəyinin cibinə qoymuş olsaydım, 

daha da çətin olardı. Xeyr, burda 

mənim iki fikrim bir-birinə qarışdı, belə hallarda 

normal olan nədir və nə insanları heç narahat 

etməz. Mən, qar dənəciklərini saman çöpundən 

ayıran kimi, düz fikirləri səhvlərindən 

ayırmalıyam. Annanın pencəyinin cibləri indi 

mənim pencəyimin cibləri olub. Onlar əl çatmaz 

ola bilərlər - gələcəkdə mən istehsalçıya 

paltarın düyməsi haqqında öz fikirlərimi çatdıracam 

- amma bunlar mənim pencəyimin cibləri 

və keks parçalarımdır. Mən onları heç kəslə paylaşmamalıyam. 

Müvəqqəti olaraq, üzümü pencəyimin qolları 

ilə gizlədirdim. Bir tərəfdən, başım isti itkisinə 

görə məsuliyyət daşıyır, ikinci tərəfdən isə 

ümid edirəm fikirlərim yenidən qaydasına 

düşəcək. Nə yaxşı olardı, mən də kirpi kimi qış 

yuxusuna gedəydim, ürəyimin döyüntüsü, 

nəfəs almam o qədər yavaşıyardı ki, bir də 

yazda ayılardım, arıqlayardım, amma hər şey 

qaydasında olardı. 

Nansen və Yohansen öz yuvalarında Franz- 

İosif torpaqlarına heç nə saxlamamışdılar. Mənim 

iç dünyam yalnız cüzi olaraq, ətrafımdan daha istidir. 

O ağ olmaq əvəzinə qaradır, jaketimin altından 

bir dənə də jaket geymişəm. Bəlkə də, 

bundan altda da üçüncü jaket var. Mən özümü 

əhatəyə alıram və soyuq üçün balaca da olsa yer 

qoymuram. Hərçənd ki, bu arada nəmişlik 

mənim nəfəsimi qatılaşdırır. Amma, diqqət etməliyəm 

ki, ağ qara ilə qarışmasın. 

Bundan başqa mənim iç baxışa vaxtım yoxdur, 

mən ətraf-aləmi və onun ağ heyvanlarını 

qaydasına qoymalıyam. Yer üstündə olan bu 

şeylər məni məşğul edir. Heyvanlar var ki, antarktidada 

qışı ayaqyalın keçirirlər, argentina 

reqbiçiləri təyyarə qəzasından sonra yetmiş gün 

And dağlarında sağ qalıblar. Bütün bunlar hamısı 

göründüyü kimi çətin deyil. Mən artıq gecə 

ərzində titrəməyi kəsdim. 

unleserlich beschildertes Stuck Autobahn irgendeinen 

latenten Sinn, den ich nur nicht mehr entschlüsseln 

kann? Vielleicht zieht längst mein Leben in einer 

geordneten und cineastisch wertvollen Darstellung 

an mir vorbei, aber ich bin intellektuell nicht mehr in 

der Lage, dem Film zu folgen. 

Es hatte schlimmer kommen können. Immerhin 

habe ich nicht versucht, meinen Proviant mit der nicht 

vorhandenen Anne zu teilen. Das ware umso schwieriger 

gewesen, als die vier tschechischen Keksriegel in 

ihren Jackenta-schen steckten, nicht in meinen. Nein, 

hier geraten mir zwei Gedanken durcheinander, was 

unter diesen Umstanden vermutlich normal ist und 

niemanden weiter beunruhigen muss. Ich muss nur die 

richtigen von den falschen Gedanken trennen wie die 

Schneeflocken von den Federn. Annes Jackentaschen 

sind jetzt meine Jackentaschen. Sie mögen unzugänglich 

sein - ich werde dem Hersteller später meine 

Uberlegungen zu Reißverschlüssen mitteilen müssen - 

aber es sind meine Jackentaschen und meine Keksriegel. 

Ich muss sie mit niemandem teilen. 

Ich werde versuchen, mein Gesicht vorübergehend 

in den Ausschnitt meiner Jacke zu stecken wie ein 

Gürteltier oder ein Igel. Zum einen ist der Kopf für die 

Hälfte des Wärmeverlustes verantwortlich, zum anderen 

hoffe ich so meine Gedankengange wieder in 

Ordnung zu bringen. Gut wäre es, Winter-Schlaf zu 

halten wie ein Igel, meinen Herzschlag und meine 

Atmung so weit zu verlangsamen, dass ich erst im 

Frühjahr wieder aufwache, abgemagert, aber intakt. 

Nansen und Johansen haben es in ihrer Erdhohle auf 

Franz-Josef-Land nicht anders gehalten. 

Meine Innenwelt ist nur unwesentlich warmer als 

meine Umgebung. Sie ist schwarz statt weiß, und unter 

meiner Jacke trage ich eine weitere Jacke. 

Wahrscheinlich kommt darunter eine dritte Jacke, und 

so weiter. Ich mache mich rund und halte die 

Angriffsfläche für die Kälte so klein wie möglich, korperlich 

wie geistig. Allerdings kondensiert in dieser 

Stellung die Feuchtigkeit meiner Atemluft im Inneren 

meines Gehäuses. Das Weiße darf sich nicht mit dem 

Schwarzen vermischen, darauf muss ich achten. 

Außerdem habe ich keine Zeit für Introspektion, 

ich muss mich mit der Außenwelt und ihren weißen 

Tieren arrangieren. Es sind die Oberflachen, die mich 

angehen, unberührte, abweisende Oberflächen. Es 

gibt Outdoor-jacken aus Stoffen, von denen selbst die 

widerwärtigsten Flüssigkeiten spurlos abperlen, ich 

habe das mit eigenen Augen gesehen. Es gibt Tiere, die 

den antarktischen Winter barfuß auf dem Eis verbringen, 

es gibt argentinische Rugbyspieler, die nach 

einem Flugzeugabsturz siebzig Tage in den Änden 


63 



Gözlərimin qarşısında yerə düşən qar 

dənəcikləri canlandı. Qara heyvanların peyda 

olması mənim dovşanımı arxa plana salır. Mən 

bu fikirləri başımdan qovub yenidən işə qayıtmalıyam. 

Lakin, bu mübahisəli tarazlığa mane 

olmalıyam. 

Məndən arxada qayanın kölgəsində Annanın 

çılpaq qolunu və qırmızı t-shirt-nin bir hissəsini 

görmək olardı. Amma bu sadəcə fərziyyə idi, 

çünki mən heç bir halda çevrilməyəcəkdim. 

Anna nöqtə olmuşdur, mən də xətt. Mən ondan 

qabaqda gedirəm. 

Tərcümə edən: 

Gülarə Heydərova 

_______ vV _______ 


uberlebt haben. Das alles ist nicht so schwierig, wie es 

manchmal scheint. Ich habe schon im Laufe der Nacht 

aufgehört zu zittern. 

Vor meinen Augen steigt ein Nachbild der fallenden 

Schneeflocken nach oben. Schnee-Antimaterie 

hebt alles Geschehene auf. Das Auftauchen schwarzer 

Tiere vor diesem Hintergrund wurde meinen Hasen 

endgültig disqualifi-zieren, es sei denn, er ware wie das 

Schaf des Mathematikers nur auf einer Seite weiß gewesen. 

Aber ich muss dieses fragile Gleichgewicht 

stören, den Kopf aus meinem Daunengefieder ziehen 

und mich wieder an die Arbeit machen. Gleich, wenn 

ich soweit bin. In wenigen Minuten. 

Hinter mir konnte man im Windschatten des 

Felsblocks immer noch An-nes nackten Arm und einen 

Teil ihres roten T-Shirts erkennen. Aber das ist eine 

rein hypothetische Uberlegung, denn ich werde mich 

auf keinen Fall umdrehen. Anne ist zum Punkt geworden, 

ich bin eine Linie. Ich komme voran. 

_______ vV _______

Təsbeh 

Bu gün şeyx başına pambıq parçadan açıq 

mavi türban qoymuşdu. Bardaş qurub xalça üzərində 

oturmuşdu. Baxışlarını sağ tərəfdə oturan 

möminlərin sıralarına gəzdirdi, bir ara onların 

arasında donub qaldı. Üzündə çoxmənalı bir 

təbəssüm əks olundu. Xəyali bir tamaşada həlledici 

ifanı edər kimi, cəld bir hərəkətlə öz təsbehini 

Volfqanq Yansenin qabağına atdı. Yüz ədəd kiçicik, 

bir-birindən fərqlənməyən dənələrdən yayılan 

səs zamanın axarında balaca bir pəncərə açdı, 

amma o qədər qısa oldu ki, heç nəyi tanımaq olmadı. 

Volfqanq Yansen isə təsbehə ondan başqa 

heç kəsin iddia etmədiyinə əmin olmaq üçün 

ətrafa baxdı. Əslində təsbehin yalnız onun üçün 

atıldığına heç bir şübhə ola bilməzdi. Amma 

şeyx möminlər içində çox möhtərəm adam idi 

və onun əlindən belə bir hədiyyə almağın əvəzi 

yox idi. Həm də şeyx bu təsbehlə şəxsən otuz üç 

dəfə “sübhanallah”, otuz üç dəfə “əlhəmdulillah” 

və otuz üç dəfə “allahu əkbər” deyə zikr 

edəndən dərhal sonra ona bağışlamışdı. Çoxları 

ömür boyu belə bir hədiyyə almağı arzu 

edirlər. 

Christoph Peters 

__________________ 

Эюркямли алман йазычы Кристоф Петерс (Christoph Peters) 11 октйабр 1966-жы илдя Алманйанын Калкар 

шящяриндя анадан олуб. К. Петерс 1976-1986-жы илляр арасы Эаесдонк Католик Августин Коллежинин 

тялябяси олмуш, бурда Франс Жозефвандер Гринтердян дярс алмышдыр. Даща сонра 1988-1994-жц илляр 

арасында К. Петерс тящсилини Карлсруще Милли Инжясянят Академийасында эюркямли ряссамлар Щорст 

Калиновски вя Эцнтер Неуселля ейни иллярдя давам етдирмишдир. 1995-2000-жи илляр арасында о 

Франкфурт Аеропортунда нязарятчи кими чалышмышдыр. 

Петерс 2000-жи илляря гядяр Майнзда йашамыш. 2000-жи илдян бяри Берлиня кючмцш вя щал-щазырда арвады 

йазычы Вероника Петерсля бирликдя бурада йашайыр, бир гызы вар. Онун “Эежя йайлыьы” романы бир чох 

дилляря, щямчинин чин дилиня дя чеврилмишдир. Петерс Алманийа П.Е.Н Мяркязинин цзвцдцр. 

__________________________________________________________________________ 

Der Tesbih 

Der Sheikh trug heute einen Turban aus hellblauem 

Baumwollstoff. Er saß im Schneidersitz auf 

dem Teppichboden, seine Augen überflogen die 

Reihen der Gläubigen rechts, hielten kurz inne. Ein 

vielstimmiges Lächeln glitt über sein Gesicht, ehe er 

mit einer schnellen Bewegung, als wollte er den 

entscheidenden Punkt in einem imaginären Spiel 

machen, seinen Tesbih vor Wolfgang Janssens Knie 

warf. Das aus hundert kleinen, ununterscheidbar 

zusammenfallenden Einzelteilen bestehende 

Geräusch öffnete einen schmalen Spalt im Fluß der 

Zeit, zu kurz, um etwas erkennen zu können. 

Wolfgang Janssen schaute nun seinerseits in alle 

Richtungen, um sicher zu sein, daß niemand sonst 

Anspruch auf die Gebetskette erhob. Eigentlich 

konnte es keinen Zweifel geben, daß sie für ihn bestimmt 

war, doch der Sheikh galt als heiliger Mann, 

und diese Kette aus seiner Hand, unmittelbar nachdem 

er mit ihr dreiunddreißig Subhan Allah, dreiunddreißig 

Alhamdulillah und dreiunddreißig Allahu 

akbar abgezählt hatte, war von unschätzbarem Wert: 

Viele warteten ihr Leben lang vergeblich auf solch 

ein Geschenk. 

Neben Wolfgang Janssen zuckte trotzdem nicht 

ein Finger, im Gegenteil: Zwei Männer, beide 

Türken, ei ner mit umgedrehter Schirmmütze, der 


65 



Volfqanq Yansenin ətrafında isə heç kəs qımıldanmadı. 

O anda isə, biri çalmalı, digəri isə ispan 

saqqallı və fəsli olmaqla, iki türk onu 

ürəkləndirən bir ifadə ilə baxırdılar. Hətta bir az 

da ehtiramla. Sonra Yansen önə əyildi və təsbehi 

ehmalca yerdən götürdü. Onun ürəyi çırpınmağa 

başladı, ardınca isə ağrılar baş qaldırdı. Bütün bu 

fikirlərə baxmayaraq bir-birinin ardınca dənələri 

baş barmağı ilə şəhadət barmağının arasında oynatmağa 

başladı. Gülmək istədi, əzələlərindəki 

gərginlik keçib getdi. 

Antik xalça kolleksioneri və alverçisi olduğundan 

islam adətləri ona müəyyən qədər tanış 

idi. Ən azından bilirdi ki, təsbehi necə çevirirlər. 

Həm də dərk edirdi ki, bu zikrlərin arxasında 

onun heç bir şey anlamadığı hikmətlər də var. 

Hələ şeyxin dərgahına gəlməzdən çox-çox əvvəl 

bir az peşəsi ilə bağlı, bir az da öz marağından 

dərviş təkkələri və sufi qardaşlıqları ilə tanış olmuşdu. 

Həm də bilirdi ki, kitablardan öyrəndiyi 

ilə maddi imkanı yaxşı olan bir kolleksionerdən 

ən qiymətli Konya xalçalarının alıcısına çevrilə 

bilər, amma bundan da bir şey çıxmamışdı. 

İlk dəfə iyirmi il öncə İstanbulda olandan bəri 

belə bir təsbehinin olmasını arzu eləmişdi. Orda 

bu təsbehlər hər küçədə satılırdı, amma o əmin 

idi ki, onun kimi imansız bir avropalını, əlində 

təsbehlə küçədə görən fundamentalistlərin 

qəzəbinə tuş gələcək. Həsrətlə kafelərdə və dükanlarda, 

meydan və avtovağzallardakı insanlara, 

onların təsbeh dənələri və barmaq ucları 

arasında sonsuzadək nəyisə gözləməyin ağırlığını 

dağıtmalarına tamaşa edərdi. Cavanlar üçün 

təsbeh bir növ oyuncaq kimi idi, onun köməyi ilə 

hamıya məlum olan çılğınlıqlarını nizamlamağa 

çalışırdılar. Yaşlılarda isə yəqin ki, illərlə formalaşan 

bir vərdişə dönmüşdü ki, hər bir dənəni çevirərkən 

bir dua və ya heç olmazsa, bir zikr edirdilər. 

Belə vaxtlarda Volfqanq Yansen ya bir siqaret 

yandırar. Ya da barmaqları ilə təsbeh çevirərdi. 

Bir gün bir təsbehi olursa, əllərinin, 

nəhayət ki, rahatlıq tapacağı fikri ona olduqca 

cəlbedici görünürdü. Uşaqlıqda sahib olduğu 

kilsə təsbehi isə, anlaşılması çətin olan bəzi 

səbəblərə görə, nə küçədə istifadəyə yarayırdı, nə 

də getdikcə artan laqeydliyini nümayiş elətdirə 

bilirdi. 


andere mit Kinnbart und Fez, schauten ihn ermutigend, 

vielleicht sogar achtungsvoller an als zuvor, so 

daß er sich vorbeugte und den Tesbih behutsam 

vom Boden nahm. Sein Herz tat einen Sprung, auf 

den von weit her ein Schmerz folgte. Jenseits aller 

Gedanken drehte er die Perlen, eine nach der anderen, 

zwischen Dau men und Zeigefinger. Er 

spürte die Vorstufe eines Lachens, die Anspannung 

in seinen Muskeln ließ nach. 

Als Händler und Sammler antiker Orientteppiche 

waren ihm die Riten des Islam einigermaßen vertraut. 

Er wußte, wie ein Tesbih üblicherweise benutzt 

wurde, und ahnte, daß es dahinter Geheimnisse gab, 

von denen er nichts wußte. Lange bevor er in die 

Dergah des Sheikhs gekommen war, hatte er sich teils 

aus beruflichen Gründen, teils aus persönlichem 

Interesse mit DerwischOrden und Sufi-Brudersc - 

haften beschäftigt, wissend, daß man mit dem, was 

aus Büchern zu erfahren war, wohl kapitalkräftige 

Sammler zum Kauf erstklassiger Konya-Teppiche 

bewegen konnte, selbst aber keinen Schritt voran 

kam. 

Seit er vor über zwanzig Jahren erstmals in 

Istanbul gewesen war, hatte er sich eine solche 

Gebetskette gewünscht. Dort wurden sie an jeder 

Straßenecke verkauft, aber er war überzeugt gewesen, 

daß ihm Ärger seitens fundamentalistischer 

Eiferer drohe, wenn sie ihn, einen ungläubigen 

Europäer, mit einem Tesbih in der Hand sahen. 

Wehmütig hatte er den Männern in Cafés und 

Ladenlokalen, auf Plätzen und Busbahnhöfen zugeschaut, 

wie sie das ewige Warten auf nichts zwischen 

Perlen und Fingerkuppen zerrieben. Den 

Jüngeren hatte der Tesbih als eine Art Spielzeug gedient, 

mit dessen Hilfe sie ihre notorische Übererregung 

in einen entspannten Auftritt verwandelten, 

bei den Älteren war vielleicht über Jahrzehnte das 

Bewußtsein gewachsen, daß mit jeder Perle ein Gebet 

oder zumindest eine Segensformel einherging. 

Wolfgang Janssen hatte zu dieser Zeit immer entweder 

eine Zigarette gehalten oder an seinen 

Fingern geknibbelt, und die Vor stel lung, daß seine 

Hände mit Hilfe eines Tesbih endlich Ruhe fänden, 

war ihm überaus anziehend erschienen. Der 

Rosenkranz, den er als Kind gehabt hatte, war aus 

schwer faßbaren Gründen weder für den Gebrauch 

auf der Straße noch zur Demonstration gesteigerter 

Lässigkeit tauglich gewesen. 

Zum Ende des Nachtgebets erhoben sich nun 

alle und stellten sich in einer Reihe an, um dem 

Sheikh zu danken, daß er es geleitet und ihr

Gecə ibadətindən sonra hamı ayağa qalxdı 

və şeyxə minnətdarlıq eləmək üçün bir sıraya 

düzüldülər. Çünki şeyx ibadətə rəhbərlik edirdi 

və onların allah yolunda çəkdikləri zəhməti öz 

duaları ilə alqışlayırdı. Təşəkkür hissini əl öpmək 

şəklində bildirirdilər. Şərqdə böyüklərə də, istər 

qadın olsun, istər kişi, hörməti belə izhar edirlər. 

Yansen üç həftə bundan qabaq keşiş ilə ilk görüşlərindən 

birini yada salmışdı. O vaxtlar yaşadığı 

kənddə keşişin də üzüyü allah adamı olduğu 

üçün eyni qaydada öpülürdü və Yansen də 

bu alçaldıcı jesti yerinə yetirməyə birtəhər razı olmuşdu. 

İndi isə elə azca əyilmişdi ki, Şeyx onu 

dayandırdı və bunun əvəzində bir-birinin yanaqlarından 

üç dəfə öpdülər. 

Volfqanq Yansen bilirdi ki, təsbehi şalvarının 

cibinə - işlənmiş salfetkaların, açar dəstinin və 

dəmir pulların yanına qoymaq yaxşı deyil. Ona 

görə də şeyxin qənşərinə çıxanda onu əlində 

möhkəm sıxıb durmuşdu, özü də sol əlində, heç 

bunun özü də doğru deyildi. Amma neyləsin, 

axı iki əli var idi, sağ əlini də şeyxə uzatmışdı. 

-Hə Volfqanq - şeyx dedi, - hər şey yaxşıdır? 

Volfqanq Yansen istəyirdi ki, ürəyinin dərinliklərindən 

gələn ən ülvi təşəkkürlərini şeyxə tez 

çatdırsın, amma getdikcə artan qarışıqlığın içində 

özünün də güclə eşidə bildiyi qırıq-qırıq mızıldanmadan 

başqa bir səs çıxmadı. 

Təsbehi əlində saxlayırdı, təkcə yemək zamanı 

və ya çayın şəkərini qarışdıranda təsbehi 

dizlərinin üstünə qoyurdu. Yalnız gecə yarısı şeyxin 

davamlı təkidlərindən sonra başqalarının arxasınca 

dərgahı tərk edəndə təsbehi yazlıq plaşının 

içəri cibinə qoydu.Taksiyə oturanda ona 

zillənmiş bütün baxşıları yenə hiss elədi, çünki 

təsbehin hələ də onda olmasını artıq ağlına gətirmirdi, 

onu pambıq parçanın altından hiss eləsə 

də. Evə gəlib çatanda ən sevimli Timuri xalçasını 

açıb üstündə oturdu. Nəyisə anlamağa çalışanda 

həmişə belə edirdi. Diqqətlə təsbehə baxmağa 

başladı. Təsbehin köhnə olması aşkar sezilirdi. 

Əlbəttə əntiq əşya deyildi, amma qırx, əlli və ya 

altmış illik olardı. Sürtülüb parıldayan dənələr və 

təsbeh bağının hər iki ucunu birləşdirən işləməli 

cıqqa daha əski görünürdü, nəinki təsbeh bağının 

özü. Tünd və açıq rəngli ağacdan olan dənələr 

bir-birini əvəz edirdi. Açıq dənələrin bir neçəsi 

Bemühen auf dem Weg Gottes durch seine 

Segensmacht erhöht hatte. Die taten dies in Form eines 

orientalischen Handkusses, mit dem auch den 

Älteren – Frauen wie Männern – Respekt erwiesen 

wurde. Wolfgang Janssen hatte sich drei Wochen 

zuvor in Erinnerung an seine früheste Begegnung 

mit einem Bischof, dessen Ring von den Frommen 

im Dorf damals ebenfalls mit einem Kuß bedacht 

worden war, dazu durchgerungen, diese althergebrachten 

Demutsgeste zu übernehmen, aber der 

Sheikh hatte seine Verneigung auf halber Strecke gestoppt 

und statt dessen einen dreifachen 

Wangenkuß mit ihm getauscht. 

Weil Wolfgang Janssen vermutete, daß es nicht 

angemessen war, den Tesbih zwischen gebrauchten 

Papiertaschentüchern, Schlüsselbund und 

Münzgeld in der Hosentasche zu verstauen, hielt er 

ihn fest umklammert, als er vor den Sheikh trat, allerdings 

in der linken Hand, was vermutlich ebenfalls 

falsch war. Doch er hatte nun einmal nur zwei 

Hände, und die Rechte reichte er jetzt dem Sheikh. 

„Und, Wolfgang?“ sagte der Sheikh. „Alles 

klar?“ 

Wolfgang Janssen hatte das dringende 

Bedürfnis, ihm den innigsten Dank auszusprechen, 

dessen sein grundundankbares Herz fähig war, 

aber außer einem zerhackten Brummen, das er im 

zunehmend lauten Stimmengewirr selbst kaum 

mehr hörte, brachte er nichts heraus. 

Er behielt den Tesbih in der Hand. Nur während 

des Essens und wenn er Zucker in seinen Tee rührte, 

legte er ihn auf den Oberschenkel. Erst spät nachts, 

als er nach weiteren, mit jeder Stunde sublimeren 

Unterweisungen des Sheikhs die Dergah verließ, 

steckte er ihn in die Innentasche seines Som mer - 

mantels. Während der Taxifahrt tastete er alle 

Augenblicke danach, weil er die Gewißheit, daß der 

Tesbih noch da war, unmittelbar nachdem er ihn unter 

dem Baumwollstoff gespürt hatte, wieder verlor. 

Zu Hause angekommen, rollte er seinen liebsten 

Timuri-Teppich aus, auf dem er immer saß, wenn er 

etwas begreifen wollte, und sah sich die Kette genauer 

an: Augenscheinlich war sie alt – wahrscheinlich 

nicht antik, vierzig, fünfzig oder achtzig 

Jahre vielleicht. Wobei die gedrechselten Perlen und 

das geschnitzte Schlußstück, das die Schnur einige 

Zenti meter vor den Enden zusammenfaßte, deutlich 

älter zu sein schienen als die Schnur selbst. Perlen 

aus hellem und dunklem Holz wechselten sich ab. 

Einige von den hellen waren zu dunkel und einige 

von den dunklen zu hell, so daß der Rhythmus ein 


67 



zamanla qaralmış, qara dənələrin isə bəziləri sürtülüb 

rəngini itirmişdi. Və bu da ritmlərin bir-birinə 

qarışması kimi qıcıq yarada bilirdi. Daha 

dərin qatlarda yata biləcək struktur quruluşunu 

anlaya bilmək üçün gözlərini ora-bura gəzdirdi. 

Amma heç bir şey tapmadı. On birinci dənədən 

sonra on kiçicik muncuqlu qısa bir bağ gəlirdi. 

Onda belə bir təəssürat var idi ki, şeyx əşyaları 

uzun müddət özündə saxlayan birisi deyil. 

Uşaqlıqda gördüyü kimi camaat keşişə hər cür 

hədiyyələr gətirirdi, o da onları başqalarına paylayırdı. 

Şeyx də, az qala hər camaat namazında, 

başqa bir təsbeh alırdı, zaman və əbədiyyət 

sərhədinin o tayından ona gələn bir hikmət ilə 

onları bir müddət istifadə edib daha da dəyərli 

edirdi. Bu axşam isə onda çox özəl bir təsbeh 

vardı. Bunu da ki, ya evdə Volfqanq Yansen üçün 

seçmişdi, ya da spontan olaraq ona vermək qərarına 

gəlmişdi. Volfqanq Yansenin barmaqları arasından 

əyri-üyrü axıb gedən təsbeh dənələri türk 

həmkarı Oktay Yolçunun İstanbuldakı dükanında 

gördüyü təsvirləri onun gözləri qarşısında 

canlandırırdı. Xalçalarda, kilimlərdə və əlyazmalı 

miniatür vərəqlərindəki ornamentlər şeyxin 

baxışındakı gülüşlə, axşam ona ilk çayı gətirən 

qadının gözəlliyi ilə kəsişirdi. 

Təsbehin qədimliyi onda belə bir fikir oyatdı 

ki, yəqin o əvvəllər daha böyük bir şeyxə və ya 

digər yüksək mənsəb sahibinə məxsus olubdur. 

Ola bilsin ki, onun təsəvvür etdiyindən də daha 

qiymətlidir. Birdən o yan-yana olan iki parlaq 

dənəyə çatıb durdu. Onlar nə isə xüsusi və qalıcı 

bir narahatlıq vəd edirdi. Volfqanq Yansen bir 

daha təsbehin əmələ gətirdiyi dairəyə nəzər saldı. 

Üç qara dənənin ardıcıl gəldiyi yerdə dayandı və 

diqqətlə baxdı. Belə ikiqat kodun məntiqindən çıxış 

edərək məcburi ardıcıllığı anlamağa çalışırdı. 

Başqa yerlərdə iki yox, üç eyni dənə ardıcıl 

gəlirdi. Fərq göz qabağında idi. Həmçinin 

müəyyən elədi ki, bu üçlüklər də ortadakı o birilərə 

nisbətən daha parlaq idi, nəinki kənardakılar. 

Beləliklə xoşagəlməz bir qeyri-dəqiqlik 

nəzərə çarpırdı. 

Yansenin rəngi qızardı. Onu tər basdı və saymağa 

başladı. Əsas dənələr üç dəfə 33 sayında olmalı 

idi. Bundan əlavə iki ədəd nərgiz çiçəyi formasında 

ayırıcı dənələr, ucundakı uzun cıqqa və 


wenig durcheinander geriet und eine unterschwellige 

Irritation verursachte. Wolfgang Janssens Augen 

sprangen hin und her, um Strukturmerkmale zu 

entdecken, die auf tieferen Ebenen eine Ordnung bildeten, 

aber er fand nichts. Hinter der elften Perle 

zweigte eine kurze Schnur mit zehn winzigen 

Perlchen ab. Den Abschluß bildete jeweils ein kichererbsengroßer 

Filzbömmel. 

Er hatte ohnehin den Eindruck, daß der Sheikh 

niemand war, der Dinge dauerhaft besaß. Wie die 

Leute in seiner Kindheit dem Pfarrer alle Arten von 

Devotionalien gebracht hatten, damit er sie weihte, 

erhielt der Sheikh bei nahezu jedem Gemein schaf - 

t sgebet einen anderen Tesbih, damit er ihn durch 

seine Benutzung mit jener Segenskraft auflud, die 

von jenseits der Grenze zwischen Zeit und Ewigkeit 

durch ihn hindurch floß. Heute Abend hatte er allerdings 

einen eigenen bei sich gehabt, den er entweder 

bereits zu Hause für Wolfgang Janssen ausgewählt 

oder ihm spontan zugedacht hatte. 

Mit den Perlen, die reichlich ungelenk durch 

Wolfgang Janssens Finger glitten, zogen Bilder seines 

türkischen Kollegen Oktay Yolcu in dessen 

Istanbuler Lager an seinem inneren Auge vorbei. 

Undurch dringlich klare Ornamente auf Teppichen, 

Fliesen, Handschriftenseiten kreuzten sich mit dem 

Witz im Blick des Sheikhs, und der Schönheit der 

jungen Frau, die ihm zu Beginn des Abends den ersten 

Tee gebracht hatte. 

Angesichts des Alters der Kette kam ihm der 

Gedanke, daß sie früher vielleicht einmal dem 

Großsheikh oder einer anderen hochstehenden 

Persönlichkeit des Ordens gehört hatte und noch 

weitaus mächtiger wäre, als er es sich überhaupt 

vorstellen konnte. Plötzlich blieb er jedoch an zwei 

helleren Perlen unmittelbar nebeneinander hängen. 

Sie verursachten eine sonderbare und nachhaltige 

Störung. Wolfgang Janssen schaute wiederum 

das gesamte Rund der Kette an. Er 

untersuchte die Stellen, an denen drei dunkle 

Perlen aufeinander folgten, bemühte sich, die aus 

der Logik eines binären Codes folgenden 

Zwangläufigkeiten zu begreifen: An den anderen 

Stellen fanden sich drei und nicht zwei Gleiche nebeneinander. 

Der Unterschied war entscheidend. 

Auch stellte er fest, daß dort die mittlere jeweils 

geringfügig heller war, als die äußeren, also lediglich 

eine Ungenauigkeit vorlag. 

Wolfgang Janssen wurde rot, ihm brach der 

Schweiß aus und er begann zu zählen: Drei mal 

dreiunddreißig Hauptperlen mußten es sein, dazu


69 



10 ədəd miniatür dənəciklər - bunların köməyi ilə 

zikr edərkən neçə dəfə dövrə vurulması yadda 

saxlanırdı. Birinci hissədə 33 dənə, ikincidə isə 32 

dənə saydı. Əsəbdən barmaqları titrəyir. Dənələri 

bir-bir tutmaqda çətinlik çəkirdi.Tez-tez səhv 

edirdi. İkinci hissəni yenidən saymağa başladı. 

Bu dəfə 33 oldu. Düppədüz idi. Sonra isə iki parlaq 

dənə ilə 3-cü hissənin sual dolu sayımı başladı. 

İlk cəhddə necə oldusa, 31 ədəd çıxdı. 

Volfqanq Yansen yenə başdan başladı. Birinci 

hissədə 32 çıxardı. Orta hissə 33 oldu. Sonuncu 

hissə bu dəfə də 32 oldu. Bəlkə ayırıcıları da saymaq 

lazımdır deyə düşündü. Belə olanda cəmi 99 

dənə eləyir. Növbəti sayımda ilk hissə yenə 33-lə 

başa çatdı. İkinci hissə isə əvvəl olduğu kimi eyni 

qaldı. Hətta sonrakı sayımlarda da dəyişmədi. 

Sonuncu hissə isə heç cür 32-dən o yana keçmirdi 

ki, keçmirdi. İki ayırıcını da əlavə edəndə 

cəmi 100 olurdu. Onları çıxanda isə 98qalırdı. 

Bir rəqəmin fərqi burda o birilər qədər 

əhəmiyyətli idi. Heç bir halda bu təsbeh allahın 

99 ismi-şərifini saymağa yaramırdı. Heç 3 dəfə 

33-lük qısa zikr üçün də uyğun deyildi. 

Vofqanq Yansen özünü çomaq zərbəsindən 

sonra ağır beyin silkələnməsi keçirmiş adam kimi 

hiss edirdi. O, açıq- aşkar bir şərq qumarbazının 

hiyləsinə tuş gəlmişdi. 

Əgər şeyx bu təsbehlə zikr edib dodaqları ilə 

zikrin səhv sayda olmağını hiss etməyibsə, o, əsl 

ustad ola bilməz. Özü də ki, bu bir rəqəmin şübhəsiz 

ki, həm mənası, həm də təsiri vardı, olmalı 

idi. Başqa bir tərəfdən, bu təsəvvürün əsasında 

kainatın allahın iradəsi ilə yaradılması, dünyanın 

tam harmoniya ilə qurulması, rəqəmlərin arasındakı 

əlaqələr və onların mənaları dururdu. 

Bu sistemdə 33 heç də xəyali bir yuvarlaq rəqəm 

deyildi. Məsələn, 27 və ya 45 kimi, bəlkə də bu 

rəqəmləri eşidəndə adamın ağlına heç nə 

gəlməzdi. 33 isə kamillik yaşı idi. Buddizmdə 33 

işıq elmi var idi. İsa yer üzündə cəmi 33 il yaşamışdı. 

David 33 il hakimiyyətdə olmuşdu. İslam 

dininə görə cənnətdəki möminlər 33 yaşında olmalı 

idi. 3 dəfə 33 ilə insanın öz yaradanını vəsf 

edə biləcəyi bütün adlar sadalanırdı. Üolfqanq 

Yansenin zikr etməli olduğu 32 dənə isə 

əhəmiyyətsiz və namünasib idi. Həm də bu 

nöqtədə dərin bir qarışıqlığa səbəb olurdu. 


zwei Zwischenglieder in der Form von 

Gewürznelken, außerdem das längliche Schlußstück 

und die zehn Miniaturperlchen, mit deren Hilfe 

man sich die gebeteten Runden merkte. Er zählte 

dreiunddreißig Perlen im ersten Abschnitt, zweiunddreißig 

im zweiten. Vor lauter Nervosität hatten 

seine Finger Schwierigkeiten, immer nur eine Perle 

zu greifen, es schlichen sich Fehler ein. Er begann 

den zweiten Abschnitt von neuem. Diesmal kam er 

auf dreiunddreißig – so war es richtig. Es folgte der 

fragwürdige dritte Abschnitt mit dem hellen Doppel. 

Bei der ersten Zählung enthielt er lediglich einunddreißig 

Perlen. Wolfgang Janssen begann ganz von 

vorn, landete bei zweiunddreißig im ersten Segment, 

der Mittelteil blieb bei dreiunddreißig, der letzte 

hatte jetzt ebenfalls zweiunddreißig. Er überlegte, ob 

man die beiden Zwischenglieder mitzählen mußte? 

Dann käme man insgesamt auf neunundneunzig 

Perlen. Die nächste Zählung des ersten Teilstücks endete 

wieder mit dreiunddreißig, das zweite blieb 

dabei, und ganz gleich, wie oft er auch nachzählte, 

der letzte Abschnitt gelangte nicht über zweiunddreißig 

Perlen hinaus. Rechnete man die beiden 

Zwischenglieder hinzu, erhielt man in der Summe 

einhundert, ohne sie achtundneunzig. Eins stimmte 

so wenig wie das andere. Weder auf diese noch auf 

jene Weise ließ sich der Tesbih zur Anrufung der 

neunundneunzig heiligen Namen Gottes benutzen. 

Für die drei mal dreiunddreißig Kurzgebete eignete 

er sich ebenfalls nicht. 

Wolfgang Janssen fühlte sich wie jemand, der 

nach einem Keulenschlag auf den Kopf mit einer 

schweren Gehirnerschütterung aufwachte. Offen - 

sichtlich war er wiederum einem orientalischen 

Taschenspielertrick aufgesessen. Wenn der Sheikh 

die Kette gebetet hatte, ohne zu merken, daß ihm die 

falsche Anzahl der Formeln über die Lippen gekommen 

war, eine Zahl, die ohne Zweifel Sinn und 

Wirksamkeit hatte – haben mußte –, konnte er kaum 

ein echter Meister sein. Unter anderem basierte die 

Vorstellung des aus göttlichem Geist geordneten 

Universums, des Aufbaus der Welten in vollkommener 

Harmonie, auf Zahlenverhältnissen und deren 

Bedeutung. In diesem System war die 

Dreiunddreißig nicht irgendeine nachrangige Zahl, 

wie die siebenundzwanzig oder die fünfundvierzig, 

bei denen es vielleicht nicht genau darauf angekommen 

wäre: Dreiunddreißig war die Zahl der 

Vollendung. Es gab dreiunddreißig buddhistische 

Lichtwesen, Jesus hatte dreiunddreißig Jahre auf 

Erden verbracht, David dreiunddreißig Jahre lang

Təsbeh yanlış dualara və zikrlərə gətirib çıxarardı. 

Heç olmazsa, bu səhvin təsiri olmayaydı, 

çünki belə bir təsbehin istifadəsi xeyirdən çox ziyan 

gətirərdi 

İçində baş qaldıran dərin bir təəssüf hissi onu 

rahat buraxmırdı. Bir neçə dəqiqə əvvələ qədər o 

inanırdı ki, şeyxin simasında onun həyatına elə 

bir insan daxil olmuşdur ki, özünün dini düşüncələrini 

və ağır söhbətlərini yeritməzdi, əksinə 

gözəgörünən dünya ilə gözəgörünməyən ilahinin 

qüdrəti və əlaqələri haqqında qədim bilgilərə 

malik idi. Şeyx onun təsəvvüründə gerçək bir 

sufi ustadının canlı obrazı idi. 

Bir şarlatana rast gəldi deyə pərt olmuşdu, 

sonra bu pərtlik qəzəbə çevrildi. Bir az da keçsə 

idi, təsbehi qırıb zibil qutusuna atardı. Amma 

sanki birdən qıc oldu, sinəsində küt bir ağrı baş 

qaldırdı, boğazı qəhərdən tutuldu. Bürüşüb xalçanın 

üzərinə oturdu. Bayırda artıq günəş çıxırdı, 

onun beynindəki duman isə hələ dağılmamaışdı. 

Yatağa uzananda artıq beşin yarısı 

idi. 

Dörd saat sonra ona xas olmayan yaxşı 

əhvali-ruhiyyə ilə oyandı. Yenə təsbeh yadına 

düşdü və kefi pozuldu. Qəhvə hazırlamazdan 

öncə inadkar bir şübhə ilə, ya da şübhə dolu bir 

inadla dənələri bir də aşağı-yuxarı saymağa başladı. 

Hər dəfə də onu məyus edən həmin say ortaya 

çıxırdı: Son seqment 33 əvəzinə 32 ədəd 

idi, buna uyğun olaraq da təsbehin toplam 

dənələri 99 əvəzinə 98 idi. İndi onun bir neçə 

yolu var idi: Şeyxin yanına gedib bunun nə 

demək olduğunu soruşa bilərdi. Yox, yox bunu 

edə bilməzdi. Qətiyyən. Əgər təsbehi yox 

eləmək istəmirdisə, ən asanı onu yazı masasının 

bir gözünə qoyub açarla bağlamaq və açarı çıxarıb 

kanala atmaq idi. Nəzəri olaraq təsbehi 

istifadə də edə bilərdi, yalnız üçüncü hissəyə çatanda 

olmayan dənənin əvəzinə də zikr eləməli, 

ya da eyni dənəni iki dəfə çevirməli idi. Bunu 

təsəvvür etmək belə ona xoş deyildi. Məsələn 

buddist dua barabanlarında (Tibet buddistlərində 

içində dualar olan və oxun ətrafında fırlanan 

barabanlar, məqsəd dua edərkən ruhi və 

fiziki hərəkətlərin harmoniyasına nail olmaqdır) 

normal sayılan avtomatik ibadət də burda 

istisna olunurdu. Nəhayət ağlına gəldi ki, bəlkə 

regiert, dreiunddreißig war das vollkommene Alter 

der Seligen im islamischen Paradies. Die dreifache 

Dreiunddreißig umfaßte alle Namen, die der 

Mensch seinem Schöpfer zurufen konnte. Die 

Zweiunddreißig, mit der Wolfgang Janssen es hier 

statt dessen zu tun hatte, mochte für sich genommen 

weder bedeutungslos noch ungünstig sein, 

doch an dieser Stelle führte sie zu einem abgrundtiefen 

Durcheinander. Der Tesbih verursachte 

falsche Gebetseinheiten. Bestenfalls blieb der Fehler 

ohne Wirkung, womöglich brachte der Gebrauch 

der Kette sogar mehr Schaden als Nutzen. 

Wolfgang Janssen fühlte eine tiefe Traurigkeit in 

sich aufsteigen. Bis vor wenigen Minuten hatte er 

geglaubt, daß mit dem Sheikh erstmals ein Mensch 

in sein Leben getreten war, der nicht theologische 

Meinungen oder fromme Sprechblasen von sich 

gab, sondern das uralte Wissen um die Kräfte und 

Zusammenhänge des Sichtbaren wie des Unsicht - 

baren in sich trug. Der Sheikh war ihm in allem als 

Verkörperung dessen erschienen, was er sich unter 

einem wahrhaftigen Sufi-Meister vorgestellt hatte. 

Auf die Enttäuschung, daß er einem Scharlatan 

aufgesessen war, folgte Wut. Es fehlte nicht viel, 

und er hätte den Tesbih zerrissen und in den Müll 

geworfen. Irgendeine Lähmung hinderte ihn. Statt 

dessen breitete sich eine dumpfe Beklemmung in 

seiner Brust aus, ein Kloß schnürte ihm die Kehle zu. 

Er saß zusammengesunken auf dem Teppich, in 

seinem Kopf herrschte Nebel, während draußen 

die Sonne aufging. Als er sich Schlafen legte, war es 

halb fünf. 

Vier Stunden später erwachte er ungewöhnlich 

gut gelaunt. Dann fiel ihm der Tesbih wieder ein, 

und seine Stimmung verfinsterte sich. Noch bevor er 

Kaffee kochte, zählte er in trotziger Verzweiflung 

oder verzweifeltem Trotz die Perlen herauf und herunter, 

jedes Mal mit demselben niederschmetternden 

Ergebnis: Das letzte Segment bestand aus zweiunddreißig 

statt dreiunddreißig Holzperlen, die 

gesamte Kette dementsprechend aus achtundneunzig 

statt aus neunundneunzig. Es gab verschiedene 

Möglichkeiten: Er konnte zum Sheikh gehen und ihn 

fragen, was das zu bedeuten habe? – Nein, das 

konnte er nicht, ausgeschlossen. Wenn er den Tesbih 

nicht vernichten wollte, wäre es das einfachste, ihn 

in eine verschließbare Schublade des Sekretärs zu legen, 

den Schlüssel abzuziehen und in den Kanal zu 

werfen. Theoretisch könnte er den Tesbih natürlich 

auch benutzen, er müßte nur immer, wenn er an das 

dritte Teilstück käme, in Gedanken und mit einem 


71 



onun tanışlarının içində kimsə bu məsələdə 

kömək edə bilər. 

Bir daha dənələri barmaqları arasında çevirməyə 

başladı. Səfeh bir gülmək tutdu onu. 

Əməlli-başlı gülürdü. Bu gülüş divarlara dəyib 

çılik-çilik oldu və Volfqanq Yansen dünən gecə 

olduğu kimi qəmə batdı. Qəhər içində boğulurdu. 

Yeni bir qəzəb dalğası onu ağuşuna almasın 

deyə, ayağa qalxdı, telefonu götürüb rəfiqəsi 

Cəmiləyə zəng elədi. Cəmilə İslam İncəsənəti 

muzeyində sənət tarixi və xalçaçılıq üzrə 

mütəxəssis idi, yarı alman - yarı türk idi. Onun 

ailəsində islama əsasən elmi tərəfdən yanaşma 

hakim idi. O, dini məsələlərdə həm dərin biliklərə 

malik idi, həm də öz mövqeyini müdafiə 

edə bilirdi. Əlbəttə ki, Cəmilə bir təsbehin nəyə 

yaradığını və onu alimənsəb bir şeyxin öz 

əlindən almağın nə demək olduğunu bilirdi. 

Əvvəlcə o başa düşə bilmirdi ki, adam bir çatışmayan 

dənəcikdən ötrü şeyxin ruhani 

mərtəbəsinə həqiqətən şəkk edə bilər. 

-Bəzək əşyalarının hissələri satılan hər hansı 

bir dükana get. Özün düzəltmək üçün. Orda 

mütləq eynilə bunun kimi dənəciklər taparsan. 

-Amma mən təsbehin ipini kəsib ayırmadan 

çatışmayan dənəni necə əlavə edə bilərəm?” 

-Bunun ciddi bir problem ola biləcəyini düşünmürəm. 

Nə fiziki, nə də ruhi tərəfdən. Mən o 

qədər təsbeh dənələrini ipə yığıb bağlamışam ki. 

Bir az diqqət tələb edən işdir, ancaq mən əminəm 

ki, bunu edə bilərsən. Əgər dənələrin sayını 

itirmək istəmirsənsə, indiki ardıcıllığı necə var elə 

də saxlamalısan. 

-Bilmirəm. 

-İstənilən halda sən onu 32 dənə saxlaya 

bilməzsən, bu halda sən şeytanın mətbəxinə 

düşərsən. 

-Elə mən də bunu fikirləşirdim. 

-Ürəkli ol, yeni dənələr al və təsbehi yenidən 

düzəlt. Axı sən elə fikirləşirsən ki, təsbehin ipi 

dənələrdən təzədir. Allah eşqinə, dükandan 20 

dənə al, onların ki, qiyməti heç nədir. İçindən birini 

səliqə ilə çatışmayan yerə əlavə edə bilərsən, 

sadəcə bir damcı yapışqanla. 

Vofqanq Yansen dizlərinin birdən boşaldığını 

və elə o anda yerə oturmalı olduğunu hiss etdi: 

-Bilirəm... 


Doppelgriff die fehlende Perle ersetzen. Allein die 

Vorstellung verursachte ihm Übelkeit, und ein automatisierter 

Gebrauch, wie er zum Beispiel bei 

buddhistischen Gebetsmühlen üblich war, wäre ausgeschlossen. 

Schließlich überlegte er, ob es in seinem 

Bekanntenkreis jemanden gab, der ihm einen Ersatz 

drechseln konnte? 

Erneut ließ er die Perlen durch seine Finger gleiten. 

Ein absurdes Lachen stieg in ihm auf. Er lachte 

tatsächlich. Das Lachen wurde von den Wänden 

zurückgeworfen, und Wolfgang Janssen fiel in die 

Traurigkeit der vergangenen Nacht. Für eine Weile 

trieb er in ihrem Fahrwasser dahin. Ehe die nächste 

Welle Zorn heranbrandete, stand er auf, ging zum 

Telephon und rief seine Freundin Cemile an, die als 

Kunsthistorikerin und Teppichspezialistin am 

Museum für Islamische Kunst arbeitete. Cemile 

entstammte einer deutsch-türkischen Familie, in 

der die Beschäftigung mit dem Islam hauptsächlich 

wissenschaftlicher Natur gewesen war, so daß sie in 

religiösen Fragen einerseits weitreichende 

Kenntnisse, andererseits aber ihren Verstand beisammen 

hatte. Natürlich wußte sie, wozu ein Tesbih 

gut war, und auch, was es bedeutete, ihn aus der 

Hand eines hochrangigen Sheikhs zu bekommen. 

Zunächst einmal war sie nicht der Ansicht, daß 

man wegen einer fehlenden Perle ernsthaft an der 

geistigen Kraft des Sheikhs zweifeln müsse. 

„Geh doch in einen dieser Läden, wo es 

Utensilien für Modeschmuck zum selber Basteln 

gibt“, sagte sie. „Da findest du bestimmt eine 

Holzperle, die genauso aussieht, wie die, die dir 

fehlt.“ 

„Aber wie soll ich sie auf den Faden bekommen, 

ohne das Ding zu zerschneiden.“ 

„Ich denke nicht, daß das ein Problem sein wird 

– weder handwerklich noch spirituell. Ich habe 

schon eine ganze Reihe Tesbihs aufgefädelt. Es ist 

Fummelei, aber ich glaube, du schaffst das. Wenn 

du auf Nummer sicher gehen willst, behältst du 

einfach genau die Reihenfolge bei, die die Perlen 

jetzt haben.“ 

„Ich weiß nicht…“ 

„Du kannst es jedenfalls nicht bei zweiunddreißig 

belassen. Damit kommst du in Teufels 

Küche.“ 

„Das dachte ich mir…“ 

„Sei mutig, besorg dir eine Ersatzperle und fädele 

den Tesbih neu auf. Du hattest doch sowieso 

den Eindruck, daß die Schnur jünger ist als der 

Rest. Ansonsten kauf in Gottes Namen zwanzig

– Kiçik bir iskənə ilə, ya da iti bir mətbəx bıçağı 

götür! 

Dərhal oturdu, həmsöhbətini tez başından 

eləmək istədi: 

– Aydındır - dedi, - artıq başa düşürəm. İndi 

yadıma düşür. İndi sən bu təklifi edəndə yadıma 

düşdü ki...Bu hadisədən 30 il keçir, bunca zaman 

keçəndən sonra bunu xatırlamaq da çətindir. Hər 

halda ilk kommuniyona (katolik kilsəsində uşaqların 

icması, 7-10 yaşında uşaqlar qəbul olunur) 

daxil olanda öz xaç xalamdan hədiyyə aldığım 

təsbeh və uşaqlıqda... Hə, bu təsbeh şalvarımın 

cibində harasa dəymişdi və dənələrdən biri sınmışdı. 

Dörd yerə parçalanmışdı, ondan üçünü 

tapa bildim, dördüncüsü isə yox idi. Onları yenidən 

yapışdırmaq istəyəndə heç nə alınmadı, o 

vaxtlar mənim on və ya on bir yaşım ancaq 

olardı, hər şey getdikcə daha bərbad oldu. 

Dəhşətli dərəcədə bərbad. Çünki mən qırıq 

dənəni düzəltmədən işə girişib təsbehin ipini və 

o biri dənələri də yapışqana batırmışdım. 

-Onda sən bunu bir dəfə eləmisən və ən azından 

bilirsən ki, nəyi eləmək olmaz. 

Volfqanq bir az götür-qoy edəndən sonra 

qərara gəldi ki, nə təsbehi qırıb yenidən ipə yığacaq, 

nə də çatışmayan dənəni əlavə edəcək. Başqa 

bir tərəfdən isə, Cəmilə ilə dənələri tamamlamaq 

haqqındakı söhbətdən sonra, həm də maddi və 

mənəvi dünyalar arasındakı nizama görə onda 

belə bir təəssürat yarandı ki, nə isə eləməlidir. 

Köhnə təsbehi axtarmağa başladı, bu olayı uydurmadığına 

əmin olmaq istəyirdi. Və əgər həmin 

təsbeh hələ də qalırsa, onun hansı vəziy yət də olmasını 

görmək istədi. Mənzilində köhnə əşyaların 

yığıldığı çoxlu qutu və siyirmələr var idi. Hər birində 

müxtəlif formalarda min cür xırda-xuruş, 

dəyərli-dəyərsiz şeylər. Təsbeh də bunların içində 

ola bilərdi. İki saaat sərasər hər yeri axtardıqdan 

sonra dayandı. Hələ əşyaların içində eşələnəndə 

içindən bir ağrı baş qaldırdı. Bu ağrını uşaq vaxtı 

qırılmış dənəciyin parçasını tapmayanda da hiss 

eləmişdi. Xatirəsi belə dözülməz idi bu ağrının. 

Uşaqlıqdan hər cür zədələnmiş, cızılmış, natamam 

əşyalara nifrət edərdi. Belə şeylər onu 

özündən çıxarardı, onları dərhal atardı, əgər 

işləsələr belə. O vaxtlar hiss elədiyi nifrət sonradan 

onun təbiətində öz mənfi təsirini buraxmışdı, 

Perlen, die kosten ja nichts, und versuche, eine von 

ihnen so sauber zu spalten, daß du sie an der entsprechenden 

Stelle einsetzen kannst – einfach mit einem 

Tröpfchen Leim…“ 

Wolfgang Janssen spürte, wie seine Knie weich 

wurden und daßer sich hinsetzen mußte, jetzt sofort, 

hier auf den Boden: „Ich weiß…“ 

„Einfach mit einem kleinen Beitel, oder du 

nimmst ein scharfes Küchenmesser.“ 

Er saß jetzt, hatte trotzdem das Gefühl wegzukippen: 

„Ist klar“, sagte er. „Ich habe schon verstanden. 

Mir fällt nur gerade… Jetzt, wo du diesen 

Vorschlag machst, fällt mir ein… Das ist über dreißig 

Jahre her, und so etwas kann man zwischenzeitlich 

auch vergessen – jedenfalls der Rosenkranz, den ich 

von meiner Patentante zur Erstkommunion geschenkt 

bekommen habe, und mit dem ich als 

Kind… Also dieser Rosenkranz, hat irgendwann in 

meiner Hosentasche einen Schlag abbekommen, 

und dabei muß eine Perle zerbrochen sein, in vier 

Stücke, von denen ich aber nur drei wiedergefunden 

habe, das letzte fehlte. Als ich versucht habe, sie zusammenzuleimen 

– da war ich vielleicht zehn oder 

elf – paßten sie natürlich nicht, und alles wurde immer 

schlimmer, ganz furchtbar schlimm, weil ich die 

Nachbarperlen und auch die Schnur mit Leim versaut 

habe, ohne daß die Perle gehalten hätte…“ 

„Dann hast du es ja schon mal gemacht und 

weißt zumindest, wie es nicht geht.“ 

Als Wolfgang Janssen aufgelegt hatte, dachte 

er, daß er weder eine Perle spalten und einsetzen, 

noch den Tesbih auseinandernehmen und neu auffädeln 

würde. Andererseits schien es ihm angesichts 

des Nachdrucks, mit dem Cemile auf einem 

vollständigen Perlensatz bestanden hatte, und wegen 

der Ordnung der Welten aus Geist und Form 

unmöglich, nichts zu tun. Er begann, den alten 

Rosenkranz zu suchen, schon um sicher zu sein, daß 

er die Geschichte nicht geträumt hatte, und um zu 

nachzusehen, in welchem Zustand er war, wenn er 

ihn überhaupt noch hatte. Es gab eine Reihe 

Vergangenheitskisten und -fächer in der Wohnung, 

wo der den Rosenkranz liegen konnte, sie quollen 

über vor Kleinkram in jeder Gestalt, mit und ohne 

Wert. Nachdem er zwei Stunden lang alles durchwühlt 

hatte, steckte er auf. Immerhin war er bei 

seiner Suche auf den Schmerz gestoßen, den er damals 

angesichts der zerbrochenen Perle empfunden 

hatte. Noch als Erinnerung war er ins Unerträgliche 

gewachsen. 


73 



böyüdükdən sonra isə heç nəyi dəyişmək gücündə 

deyildi. Mükəmməllik axtarışı onun xarakterinin 

əsas əlamətinə çevrilmişdi. 

Əvvəlcə Volfqanq Yansen belə bir ehtimal üzərində 

düşünməyə başladı ki, şeyxin təsbehin 

dənələrini saymaması və ya yanlış sayması mümkün 

deyil. Ola bilsin ki, şeyx natamam təsbehlə 

ona nə isə bir tapşırıq verir. Zen-müəllimlərinin 

tələbələrinə verdikləri gülməli və kompleks həll 

tələb edən tapmacalar kimi. Bunun nəticəsində 

tələbələr ya dişlərini qıcayıb dururdular, ya da 

yeni bir özünüdərk mərhələsinə qədəm qoyurdular. 

Veriləcək cavab isə hamının bildiyi bir 

həqiqət olmurdu adətən. Onu tapmaq üçün qorxubilməz 

olmalı, ürəyinin sözünə qulaq asmalı 

idin. Elə Volfqanq Yansen özündə belə bir 

qətiyyət hiss eləmişdi ki, əlində təsbeh yazı masasına 

tərəf addımladı. Mənzildəki ən iti qayçı 

masanın üstündə idi. Bu dəmdə şeyxin surətini 

qarşısında gördü. Şeyxin bir həftə əvvəl verdiyi 

məsləhət yenə yadına düşdü: “əsl xoşbəxtliyin və 

daxili hüzurun açarı heç də insanın arzu elədiyi 

şeylərin dalınca qaçmağında deyil, əksinə əldə 

olan şeylərə görə şükr eləməyindədir. İnsanın 

qismətində omayan şeyin arxasıyca qaçması 

mənasızdır. Bunu onsuz da əldə etməyəcəksən.” 

Sonra şeyx Osmanlı imperiyasının zamanından 

məşhur bir əhvalat danışmışdı. O vaxtlar sultan 

öz təbəələrinin həyatı və dolanışığı haqqında 

səhih məlumat almaq üçün tez-tez təğyiri-libas 

olub şəhəri dolanarmış. Belə səfərlərin birində o 

bir çayxanaya girir. Orda hamının zarafat elədiyi 

yaşlı bir çayçı görür, sultanın ona yazığı gəlir. O, 

qərara gəlir ki, çayçıya həyatını dəyişməyə kömək 

etsin. Xidmətçilərinə tapşırır ki, qırx gün boyu 

hər sabah şahın çörəkçisində bişirilmiş ən yaxşı 

paxlavadan aparıb ona versinlər. Hər diliminin 

içinə də bir altın qoysunlar. Adını vermək 

istəməyən xeyirxah bir adamdan belə bir hədiyyə 

almasına çayçı çox sevindi. Axşam paxlavasını 

evinə aparıb ailəsi ilə yeyə biləcəkdi. Amma yolda 

fikirləşdi ki, paxlava yeyilib qurtarar və ondan heç 

bir xeyir qalmaz. Əgər onu çıxarıb satsa, heç olmazsa, 

bu pulla evinə lazım olan bəzi şeyləri ala 

biləcək. Camaatın gur olduğu bir yerə gəlib ucadan 

müştəri çağırmağa başladı. Az keçmədi ki, 

qonşu dükandan bir tacir gəldi və baxıb gördü ki, 


Seit Kindertagen haßte er alles Beschädigte, 

Angekratzte, Unvollständige. Es machte ihn rasend, 

er warf es weg, selbst wenn es noch funktionierte. 

Der Haß, den er dabei empfand, ließ einen üblen 

Nac h gesc hmack zurück, und doch war er außerstande 

etwas daran zu ändern. Vollkommen heits z - 

wang war ein Grundbestandteil seines Charakters. 

Erstmals dachte Wolfgang Janssen an die Mög - 

lichkeit, daß der Sheikh sich nicht verzählt haben 

könnte. Vielleicht hatte er ihm mit dem unvollständigen 

Tesbih eine Aufgabe gestellt, ebenso lächerlich 

und komplex, wie die Rätselsprüche, die Zen- 

Meister ihren Schülern zur Lösung auferlegten, damit 

sie sich an ihnen entweder die Zähne ausbissen 

oder auf eine andere Erkenntnisstufe gelangten. Die 

Antwort, die gefunden werden mußte, war nie allgemeingültig, 

hing jedoch immer mit Furchtlosigkeit 

und Herz zusammen. Gerade als Wolfgang Janssen 

genau diese Art Entschlußkraft spürte und mit dem 

Tesbih in der Hand Richtung Schreibtisch marschierte, 

wo sich die schärfste Schere der Wohnung 

befand, sah er den Blick des Sheikhs vor sich. Ihm fiel 

die Unterweisung wieder ein, die er in der Woche 

zuvor gegeben hatte: Der Schlüssel zu wahrem 

Frieden und innerer Ruhe liege nicht etwa darin, sich 

zu beschaffen, was man sich wünsche, sondern 

dankbar für das zu sein, was man bekomme. Etwas, 

das einem nicht bestimmt sei, werde man ohnehin 

nie erhalten, insofern sei es sinnlos, ihm nachzulaufen. 

Dann hatte der Sheikh eine berühmte Geschichte 

aus der Zeit des osmanischen Reiches erzählt: Der 

Sultan pflegte damals regelmäßig verkleidet durch 

die Stadt zu streifen, um sich ein unverfälschtes Bild 

vom Leben seiner Untertanen zu machen. Auf einem 

dieser Gänge besuchte er ein Teehaus. Dort bediente 

ein alter Kellner, der von allen mit mildem Spott behandelt 

wurde, so daß den Sultan Mitgefühl ergriff. 

Er beschloß, dem Schicksal auf die Sprünge zu helfen, 

und wies seine Diener an, dem Kellner vierzig 

Tage lang jeden Morgen ein Blech der allerbesten 

Baklawa aus der Hofbäckerei bringen zu lassen, und 

unter jedem Stück sollte eine Goldmünze versteckt 

sein. Der Kellner freute sich, als er die Baklawa erhielt, 

im Namen eines Wohlmeinenden, der unerkannt 

bleiben wolle. Am Abend würde er sie mit seiner 

Familie teilen. Doch auf dem Heimweg dachte 

er, daß die Baklawa, wäre sie erst gegessen, einfach 

weg sei, ohne etwas von Nutzen zurück zu lassen. 

Wenn er sie allerdings verkaufte, konnte er von dem 

Erlös einige notwendige Dinge für den Haushalt

kişinin satdığı paxlava həqiqətən sultan 

mətbəxindəndir. Paxlavanın hamısını alıb getdi. 

Evdə ilk dişləmədə qızıl sikkəyə rast gəlid. Bu altın 

onun ödədiyi puldan min dəfə daha dəyərli 

idi. O saat anladı ki, çayçı heç satdığı malın 

fərqində deyil. Sonrakı gün yenə çayçının səsini 

eşidən kimi küçəyə çıxıb onu çağırdı: “Ağa, sənin 

paxlavaların o qədər dadlıdır ki, mənim külfətim 

bundan heç doymadı. İcazə ver, bundan sonra 

sənin bütün paxlavanın tək alıcısı mən olum.” 

Qırx gün tamam olandan sonra sultan onun 

hədiyyəsi ilə çayçının həyatının necə dəyişdiyini 

görmək istədi. Bu dəfə bütün əyanları və cahcəlalı 

ilə ona baş çəkdi. “Sənə paxlava göndərən 

adam mən idim”, - dedi, de görüm indi işlərin 

necədir?” 

Çayçı cavab verdi: “Sultanım, mən heç bilməmişdim, 

bu sizin hədiyyənizdir, bu səbəbdən 

də paxlavaların hamısını satıb evimə lazım olan 

şeylər almışam.” 

Kasıb çayçı peşimançılıq çəkməsin deyə şah 

paxlavanın içinə qoydurduğu altunlardan heç 

nə demədi. Əvəzində isə onu özü ilə saraya 

apardı. Qızıl və ləl-cəvahiratın dağ kimi yığıldığı 

xəzinəsinə salıb əlinə bir sini verdi və dedi: 

“Sinini var gücünlə daş-qaşın içinə sal, nə qədər 

altın yığa bilsən hamısı sənindir.” 

Həyəcandan dizləri əsən qoca sinini tərs 

üzünə tutub qalağın içinə itələdi, çıxaranda üstündə 

yalnız bir altın var idi. Çayçı elə titrəyirdi 

ki, o tək altın da sinidən yerə düşdü. 

Sultan gördüklərinə inana bilmirdi, üzünü 

əyanlarına tutub dedi: Onu mənim torpaq mülklərimə 

aparın, yerdən bir daş götürüb bacardığı 

qədər uzağa atsın, daşın düşdüyü yerə qədər 

ətrafdakı bütün torpaqları dərhal ona verin. 

Onlar gəlib sultanın mülkünə çatanda qoca 

çayçı böyük bir qaya parçasından yapışdı. O, 

özünü cavanlığındakı kimi güclü hiss edirdi. 

Həm də fikirləşirdi ki, belə bir tapşırıq üçün yalnız 

qaya parçası münasibdir. Əzab-əziyyətlə qaya 

parçasını yerdən götürüb birtəhər başının üstünə 

qaldırdı. Elə bu vaxt gərilmiş qolları heydən 

düşdü və ağır daş əllərinin arasından çıxıb qocanın 

başını xıncım-xıncım elədi. 

Volfqanq Yansen yazı masasına yaxınlaşdı, qayçıya 

baxıb başını yellədi: Əgər o elə indicə təsbehi 

beschaffen. Er stellte sich also an einen belebten Platz 

und pries lauthals seine Baklawa an. Schon nach 

kurzer Zeit kam ein Kaufmann aus der 

Nachbarschaft, der sah, daß es wahrhaft fürstliches 

Gebäck war, das der Mann anbot, und kaufte das 

ganze Blech. Zu Hause stieß er schon beim ersten 

Bissen auf das Gold, dessen Wert den Preis, den er 

bezahlt hatte, um das Tausendfache überstieg. Er 

dachte sich, daß der Mann offenbar nicht wußte, 

was er verkaufte, und als er am nächsten Tag wiederum 

die Stimme des Kellners hörte, stürzte er hinaus 

auf die Straße und rief: „Mein Herr, Eure 

Baklawa ist so köstlich, daß meine Familie gar nicht 

genug davon bekommen kann. Laßt mich künftig 

Euer alleiniger Abnehmer sein.“ 

Nach Ablauf der vierzig Tage wollte der Sultan 

schauen, wie sich das Leben des Kellners durch das 

Geschenk verbessert hatte. Er stattete ihm einen 

Besuch ab, diesmal mit Gefolge und in seiner ganzen 

Pracht: „Ich war es, der dir die Baklawa hat schicken 

lassen“, sagte er. „Wie ist es dir seitdem ergangen?“ 

Der Kellner antwortete: „Oh Herr, ich ahnte ja 

nicht, daß sie Euer Geschenk war, und so habe ich 

sie verkauft und von dem Geld Dinge erworben, die 

meine Familie dringend brauchte.“ 

Um den armen Mann nicht in Verzweiflung zu 

stürzen, verschwieg der Sultan die Münzen, die er 

hatte verstecken lassen. Statt dessen nahm er ihn mit 

in den Palast. Er führte ihn in die Schatzkammer, wo 

Berge von Gold und Edelsteinen aufgehäuft lagen, 

gab ihm eine Schaufel in die Hand und sagte: „Stoß 

sie beherzt hinein, und das, was darauf sein wird, 

soll dir gehören.“ Vor lauter Aufregung nahm der 

Alte die Schaufel jedoch verkehrt herum, so daß 

nur eine einzige Münze auf ihr liegen blieb, und 

weil er am ganzen Leib zitterte, fiel auch die noch 

hinunter. Der Sultan konnte kaum glauben, was er 

sah, und er sagte zu seinen Hofleuten: „Bringt ihn 

auf meine privaten Ländereien. Laßt ihn einen Stein 

werfen, so weit er nur kann, und alles Land, über 

das der Stein fliegt, wird fortan ihm gehören.“ 

Als sie aber dort angekommen waren, suchte 

der alte Kellner sich einen mächtigen Felsbrocken, 

denn er fühlte sich stark wie in jungen Jahren. Auch 

fand er, daß nur ein Stück Fels dieser Aufgabe würdig 

sei. Er hob ihn mit also größter Mühe vom 

Boden auf und gerade als er ihn über den Kopf gestemmt 

hatte, versagten seine Kräfte, der Stein 

rutschte ihm aus den Händen und zertrümmerte 

ihm den Schädel. 


75 



kəsib çatışmayan dənəciyi əlavə edərsə, sultanın 

göndərdiyi paxlavanı satıb ailəsinə lazım olan şeyləri 

alan qoca çayçıdan heç fərqi olmaz. Yeganə 

fərq o idi ki, çayçı paxlavanı kimin göndərdiyini 

bilmirdi. Və əgər günlərin bir günü şeyx ondan 

“təsbeh necə oldu?” - deyə soruşardısa, Volfqanq 

Yansen cavab verməli idi. Onda o necə deyəcəkdi 

ki, sənin təsbehinin bir qüsuru vardı və mən onu 

istifadə etməzdən qabaq düzəltməli idim. 

Bu təkcə etimadsızlıq və hörmətsizlik əlaməti 

deyil, həm də açıq-aşkar çox səfeh bir davranış 

olardı, çünki şeyxin bu təsbeh məsələsini məhz ona 

bir işarə kimi nəzərdə tutduğuna güman çox idi. 

Elə bu məqamda Volfqanq Yansenin heç 

şübhəsi qalmadı ki, şeyx onun ürəyinin və keçmişinin 

çox dərin qatlarına nüfuz etmişdir. Onun 

özü isə bunları ya unutmuşdu, ya da heç aça 

bilməmişdi. Dərin ehtiram və qorxu arasında 

var-gəl edərkən heç şübhəsi qalmadı ki, eynilə 

doğulduğu kənddə qoca qarıların ona öyrətdiyi 

kimi, gülünc və zərərli batil inanclara yenidən 

qayıtmaqdadır. Onların hər bir hal üçün öz qoruyucu 

ilahları vardı: boğazlarına gedən balıq 

qılçıqlarından boğulmaqdan müqəddəs Blazius 

qoruyurdu, itirilmiş diş protezlərini və pul kisələrini 

müqəddəs Antoniusa dua edərək tapırdılar. 

Onlar belə fövqəltəbii güclərin möcüzəsinə 

inanırdılar. Əgər bunların heç biri kara gəlmirdisə, 

Lurd ilahəsini (Cənub-qərbi Fransada, 

İtaliya ilə sərhəddə yerləşir. İlk dəfə 1858-ci ildə 

müqəddəs Məryəmin burada görülməsi haqqında 

söz-söhbət yayılandan sonra ziyarətgaha 

çevrilmişdir) və ya Fatimanı ziyarətə gedərdilər 

və ordakı müqəddəs bulaqlardan su içirdilər. 

Şübhəsiz ki, Volfqanq Yansen də, bu məqamda 

bütlərə tapınan birinə çevrilirdi. Əgər belə idisə, 

onda şeyx özünün az qala “ilahi” qüdrətinə 

Volfqanq Yansenin şişirdilmiş inamını qüsurlu 

təsbeh ilə yenidən doğru yola qaytarmışdı. Həm 

də ən müdrik bir üsulla. Bu halda yeganə doğru 

cavab heç nədən çəkinmədən təsbehi kəsib tamamlamaq, 

onu kainatın hissələri və onların 

arasındakı nizamlı münasibətlərə uyğun bir 

şəkildə istifadə etmək və verdiyi dərs üçün şeyxə 

təşəkkür etmək idi. Yaddaşını daha da eşələdikcə 

köhnə təsbehi yadına düşdü, bütün bunlar 

isə bir növ çoxqatlı bir təlimata və şeyxin hü- 


Wolfgang Janssen stand vor seinem Schreibtisch, 

sah die Schere an und schüttelte der Kopf: Wenn er 

den Tesbih jetzt aufschnitt, vervollständigte und 

wieder zusammenbaute, handelte er nicht anders 

als der alte Kellner, der die Baklawa verkauft hatte, 

um mit dem Geld etwas Nützliches für den 

Haushalt anzuschaffen. Im Unterschied zu dem 

Kellner jedoch, der nicht gewußt hatte, vom wem 

die Baklawa gekommen war, konnte Wolfgang 

Janssen sich nicht auf seine Ahnungslosigkeit berufen, 

wenn der Sheikh eines Tages fragte, wie es 

ihm mit dem Tesbih ergangen sei. Er müßte dann sagen: 

„Dein Tesbih, Sheikh, hatte leider einen Fehler, 

ich habe ihn erst reparieren müssen, ehe ich ihn benutzen 

konnte.“ 

Das wäre nicht nur ein Zeichen von Mißtrauen 

und Respektlosigkeit, sondern wahrscheinlich eine 

grenzenlose Dummheit, denn viel sprach dafür, 

daß der Sheikh genau dieses TesbihFragment für 

ihn vorgesehen hatte. 

In diesem Moment bestand für Wolfgang 

Janssen kein Zweifel, daß der Sheikh in 

Tiefenschichten seines Herzens und seiner 

Vergangenheit vordrang, die ihm selbst verborgen 

oder entfallen waren. Doch während er zwischen 

Ehrfurcht und Schrecken schwankte, schlich sich 

der Verdacht ein, daß er auf dem besten Weg war, in 

einen ähnlich lächerlichen und gefährlichen 

Aberglauben zurückzufallen, wie ihn die alten 

Frauen seines Dorfes gepflegt hatten, die für jedwede 

Angelegenheit einen eigenen Schutzpatron beschworen: 

Vor dem Ersticken an verschluckten 

Fischgräten bewahrte der Heilige Blasius, verlorene 

Zahnprothesen und Portemonnaies fanden sie mittels 

Fürsprache des Heiligen Antonius wieder. Sie 

hielten die absonderlichsten Reliquien für wundertätig, 

und wenn gar nichts mehr half, pilgerten sie 

zur Muttergottes von Lourdes oder Fatima und tranken 

dort Wasser aus heiligen Quellen. Offensichtlich 

ging er gerade in die alte Falle des Götzendienstes. 

Wenn dem so war, dann hätte der Sheikh Wolfgang 

Janssens übersteigertes Vertrauen in seine beinahe 

schon gottähnliche Wirkmächtigkeit mit dem fehlerhaften 

Tesbih auf die denkbar feinsinnigste Weise 

hintertrieben. Die einzige angemessene Reaktion 

darauf wäre, die Gebetskette entschlossen und 

furchtlos zu vervollständigen, sie auf die mit den 

Proportionen und Ordnungsverhältnissen des 

Universums übereinstimmende Weise zu gebrauchen, 

und dem Sheikh für seine Lektion zu danken.

dudsuz gücünün nümayişinin təkrar-təkrar 

təsdiqinə gətirib çıxarırdı. Hədiyyə təsbehi dizlərinin 

qabağına düşdüyü kimi, yəni olduğu 

kimi, qəbul eləməmək, əlbəttə ki, gözükor 

özündən müştəbehliyin əlaməti olardı. Kiçik bir 

daşı kifayət qədər uzağa atmaq əvəzinə, ağır 

qaya parçasını götürən çayçının hərəkəti qədər 

səfeh bir iş olardı. 

Volfqanq Yansen çətinliklə bu fikirlərdən qurtula 

bildi, çünki yenidən bu çək-çevir burulğanınna 

düşəcəyindən və bir də huşunu itirənə 

qədər bu girdabdan çıxa bilməyəcəyindən qorxurdu. 

Günortadan azca keçirdi. Şalvarının sağ cibini 

boşaldıb təsbehi ora qoydu. Ayaqqabılarını geyinib 

evdən çıxdı. Bayırda günəş işıq saçırdı. 

Beynindəki təlatümü sakitləşdirmək üçün dayanmadan 

addımlayır, sürətlə hərəkət edirdi. Nə 

gedəcəyi dəqiq bir ünvan var idi, nə də ki həvəsi. 

Sanki sonu bilinməyən bir kredit sövdələşməsinə 

doğru addımlayırdı. Yaşayış massıvindən kifayət 

qədər aralanandan sonra arxayın oldu ki, artıq 

onu qonşulardan heç kəs görə bilməyəcək. Bir 

daha ətrafına göz gəzdirib təsbehi cibindən çıxartdı. 

Gözlərini təsbehə zilləyib bir az durdu, 

əvvəlcə tərəddüdlə, sonra tam qətiyyətlə dənələri 

bir-bir barmaqları arasından çevirməyə başladı. 

Özünü hələ də narahat hiss edirdi. Qarşıdan 

gələnlərin üzünə baxırdı. Heç kəs Volfqanq 

Yansenin əlində nə tutduğuna fikir vermirdi. 

Dayanacaqları çıxsaq, 98 ədəd taxta dənələrdən 

ibarət kiçik bir təsbeh. Tünd və parlaq dənələr fasilələrlə 

axıb gedir. Qəlbinin gözü ilə təsbehi ortasında 

dəlik olan bir çevrə kimi görürdü. Bu 

dəlikdən davamlı olaraq qum tökülür, amma heç 

azalmırdı. Barmağı ilə çəkdiyi hər dənədən sonra 

qum tayasının bir hissəsi uçub dağılırdı. Bu dağıntının 

içində onun tar-mar olan həqiqətləri də 

vardı. Axıb qum dənizinə qarışırdı. Onunsa 

qəlbinə indiyə qədər hiss eləmədiyi şən əhvaliruhiyyə 

dolurdu. 


_______ vV _______ 

Eine Gedan ken drehung weiter jedoch fiel ihm sein 

alter Rosenkranz wieder ein, und all dies wurde zu 

einer derart vielschichtigen Unterweisung und zu einer 

so unfaßbaren Machtdemonstration des Sheikhs, 

daß es ein Zeichen blinden Größenwahns gewesen 

wäre – kaum weniger aberwitzig als die Idee des 

Kellners, statt mit einem Steinchen mit dem Felsen 

um sein Land zu werfen –, das Geschenk nicht genau 

so anzunehmen, wie es ihm vor die Knie gefallen 

war. 

Wolfgang Janssen brach seine Überlegungen 

gewaltsam ab, da er fürchtete, in einen Strudel zu 

geraten, der ihn erst wieder loslassen würde, wenn 

er den Verstand verloren hätte. 

Es war früher Nachmittag. Er räumte seine 

rechte Hosentasche leer, steckte den Tesbih hinein, 

zog sich Schuhe an und verließ das Haus. Draußen 

schien die Sonne. Er ging zügig, rannte fast, um 

das Drehen in seinem Kopf zum Stillstand zu 

bringen. Er hatte kein Ziel und spürte doch 

Widerwillen, als wäre er unterwegs zu einem 

Kreditgespräch mit ungewissem Ausgang. 

Nachdem er sich so weit aus seinem Viertel entfernt 

hatte, daß keine Gefahr mehr bestand, auf 

Nachbarn zu treffen, nahm er – nicht ohne sich 

vorher noch einmal umgeschaut zu haben – den 

Tesbih aus der Hosentasche. Er betrachtete ihn 

eine Weile, ehe er begann, erst zögernd, dann entschlossener, 

die Perlen durch seine Finger laufen 

zu lassen, immer noch unbeholfen. Er achtete auf 

die Blicke derer, die ihm entgegenkamen. Kaum 

einer der Passanten bemerkte, daß Wolfgang 

Janssen überhaupt etwas in der Hand hielt – ein 

kleines Kettchen mit achtundneunzig Holzperlen, 

hellen und dunklen, ohne Kreuz, die sich stockend 

drehten. Er sah den Tesbih vor seinem inneren 

Auge wie eine Kreislinie, die ein Loch hatte, aus 

dem Sand rieselte, der nicht weniger wurde. Mit 

jeder Perle, die ihm zwischen die Finger kam, löste 

sich ein weiteres Bruchstück aus der 

Verkeilung, in der sich die Trümmer seiner 

Gewißheiten befanden, und fiel in das Sandmeer. 

Darüber breitete sich eine Heiterkeit aus, die er bis 

jetzt nicht an sich gekannt hatte. 

_______ vV _______ 


77 



Yeni bir həyat üçün 

Günorta saat ikiyə az qalmış telefonun zəngi 

çalındı. 2007-ci ilin 31 iyulu idi və telefonum çalınanda 

mən artıq nahar yeməyimi yeyib, qonaq otağına 

keçmişdim. Xəttin o başındakı kişi deyirdi: 

“Cənab V. axır ki sizin üçün yeni bir qaraciyər tapılıb”. 

Telefondakı adam məni bir qədər təşvişə saldı, 

düz iki ildir ki, telefonumun dəstəyini qaldırmamışdım. 

Oturub səbirsizliklə gözləməyə başladım. 

Dörd dəqiqə sonra mən artıq evimin qarşısındakı 

küçəyə çıxıb, təcili yardım maşınını gözləyirdim. 

Oradakı maşın saxlamaq üçün dayanacaqların hamısı 

boş idi, çünki Berlində yay tətili günləri idi. Çox 

dağınığam, əşyalarımı fərli-başlı yığmamışam, qapımın 

önündə tökülüb qalmış çantalarımın hamısı 

səliqəsizcə qablaşdırılıb, əşyalarımın çoxunu zorla, 

ağzı açıq qalmış çantaya basmışam. Ən əsası, tərliklərimi 

yenə də yaddan çıxarmışam. Ümidim var, üç 

gün sonra intensiv fizioterapiya həkimi məni yenidən 

ayağa qaldıracaq. Həkim deyir, ayaqüstdə 


David Wagner 

__________________ 

Давид Вагнер (David Wagner) Рейнландда доьулуб бойа-баша чатмыш, мцхтялиф иллярдя Боннда, 

Парисдя вя Берлиндя цмуми ядябиййат вя ядябиййатын айры-айры сащялярини, щямчинин инжясянят тарихини 

юйрянмишдир. О олдугжа узун мцддят юлкясиндян кянарда Рома, Барселона вя Мехико шящярляриндя 

йашайыб-йаратмышдыр. Нящайят 1999-2001-жи илдя Фракфурт Аллгемайн гязетинин Берлин шюбясиндя 

фелйетонларыны йайымламыш, 2002-2003-жц илляр арасы бу гязетдя мцтямади олараг юз кюшясиндя 

эцндялик щадисялярля баьлы йазмаьа башламышдыр. 

Давид Вагнер ХХ ясрин 80-жи илляриндя Рейнландда кечян ушаглыг илляри щаггында илк романынын 

сайясиндя шющрят газанмышдыр. Бу шющрят онун эцндялик гязет-ъурналларда дярж олунан, Берлинин 

мцасир щяйатындан бящс едян кичик есселяри вя бядии фелйетонлары иля даща да артмышдыр. 

Давид Вагнер 1998-жи илдя Алфред Дюблин тягацдцня лайыг эюрцлмцш, 1999-жу илдя Валтер 

Сернер мцкафатыны, 2000-жи илдя Ян Йени Ядябиййат цчцн верилян Дедалус мцкафатыны, 2001-жи илдя 

Эеорэ К. Гласер мцкафатыны, Колик Ядябиййат мцкафатыны, еляжя дя 2005-жи илдя Марта Саалфед али 

мцкафатыны алмышдыр. Онун “Дюрд Алма” романы цмуммилли Алман Китаб мцкафатынынын узун 

сийащысына дцшмцшдцр. 

__________________________________________________________________________ 

Für neue Leben 

Der Anruf kommt um kurz nach zwei. Ich 

habe zu Mittag gegessen und sitze in meinem 

Arbeitszimmer, es ist der 31. Juli 2007, und der 

Mann am Telephon sagt: Herr W., wir haben eine 

Leber für Sie. Auf diesen Anruf, ich habe ihn gefürchtet 

und ersehnt, habe ich gewartet. 

Seinetwegen habe ich mein Telephon seit mehr 

als zwei Jahre nicht mehr ausgestellt. Vier 

Minuten später stehe ich unten vor dem Haus auf 

der Straße und warte auf den Krankenwagen. Es 

gibt Parkplätze, die Stadt ist leer, Sommerferien 

in Berlin. Wahllos habe ich, ich bin gar nicht gut 

organisiert, ich hatte nicht alles perfekt gepackt 

griffbereit neben der Tür stehen, ein paar Sachen 

in meine Tasche geworfen. Das wichtigste, die 

Hausschuhe, habe ich wieder einmal vergessen. 

Als die Physiotherapeutin der Intensivstation 

mich drei Tage später zwingt, zum ersten Mal 

wieder aufzustehen – Aufstehen ist das

dayanmaq mənim üçün çox vacibdir, daha mən 

ayağımda gülməli görünən rezin corablarla 

gəzəcəm. Öz halıma baxanda gülməyim tutur, 

amma belə halda gülmək də insana əzab verir. 

Təcili yardım maşını bundan əvvəl bir dəfə 2006cı 

ilin aprel axşamlarının birində evimə gəlmişdi. 

Onda biz Kristian Rösinqerlə birlikdə İsveç küçəsindəki 

Haliflor kafesində otumuşduq, ordan 

evimə qədər məsafə cəmi 300 metr olsa da, o məni 

evimin qarşısına qədər maşınıyla gətirdi. O vaxt giriş 

qapısını açıb, mənzilimə daxil olmuş, mətbəxə 

keçib soyuducudan alma sıyığını tapıb çıxarmışdım. 

Bayaqdan bəri stolun üstündə olan qəzeti götürüb 

oxuyarkən, boğazımda qəfil bir sızıltı hiss etmişdim. 

Bəlkə boğazımda nə isə qalmışdı? Bəlkə elə 

sıyıqdan idi? Sıyıqdan daha bir qaşıq aldım, ancaq 

daha dadlı gəlmədi. Heç bir səbəb olmadan, durub 

duş otağına keçdim, güzgünün qarşısında dayandım, 

özümə baxdım, ola bilsin bir az rəngim solmuşdu, 

amma önəmli bir dəyişiklik hiss etmədim. 

Duş otağına gəlmişkən, dişlərimi təmizləməyə qərar 

verdim, həm də istədim ki, yatmazdan əvvəl özümə 

bir göz gəzdirim. Bu məqamda, özümdən asılı olmadan, 

vannaya tərəf çevrildim və əyildim, ağzımdan 

böyük bir qusuntu kütləsi vannaya töküldü. 

Gözümü açdıqdan sonra (inanıram ki, qusma və öskürmə 

zamanı gözün yumulması şərti refleksdir) 

gördüklərimdən dəhşətə gəldim, belə ki, vanna başdan-başa 

qana boyanmışdı. Qan yavaş-yavaş kanalizasiya 

dəliyinə doğru axıb gedirdi. 

Mən bunun nə demək olduğunu anlayırdım. 

B.-də, başqa həkimlər də mənə artıq çoxdan 

xəbərdarlıq etmişdilər. Elə indidən hər şeyin 

səbəbini aydın izah edə bilirəm, bu həzm kanalından 

qan axma nəticəsində baş verib, həzm sistemimi 

qanla təmin edən damarlardan biri partlayıb 

və mənim daxilim qanla dolub. Bilirəm, belə 

məqamlarda köməksiz qalmaq olmaz. Təcili yardımı 

çağırmalıyam. Yenə də düşünürəm, çox ləng 

də olsa düşünürəm ki, mən özüm də taksiyə minib 

klinikaya gedə bilərəm, ya da təcili yardımı çağıraram, 

yox axı məndə heç bir taksi sürücüsünün 

nömrəsi yoxdur. Yenidən güzgüdə solğun çöhrəmə 

baxıb, telefonun yerləşdiyi kabinetimə keçirəm. O 

vaxt, açıq-aydın 112 nömrəsi əvəzinə 110 nömrəsini 

yığmışdım, dəstəyin o başındakı əsəbi səs, 

xeyli müddət mənə təcili yardım üçün 112-yə zəng 

Wichtigste, sagt der Arzt – , trage ich, was ziemlich 

komisch aussieht, Gummihandschuhe an 

den Füßen. Ich muß selbst darüber lachen, aber 

Lachen tut fürchterlich weh. 

Der Krankenwagen ist schon einmal gekommen, 

an einem Abend im April 2006. Mit 

Christiane Rösinger hatte ich im Café Haliflor in 

der Schwedter Straße gesessen, und obwohl es 

von dort nur dreihundert Meter nach hause sind, 

hatte sie mich im Auto mitgenommen und vor 

der Haustür abgesetzt. Damals schloß ich die 

Haustür auf, ging nach oben in die Wohnung, ich 

war allein und setzte mich in die Küche, öffnete 

ein Glas Apfelmus, das ich im Kühlschrank fand 

und begann es auszulöffeln. Ich las in der 

Zeitung, die noch auf dem Tisch lag, hatte plötzlich 

aber ein sonderbares Gefühl im Hals. Habe 

ich mich ver- schluckt? An Apfelmus? Ich nahm 

noch einen Löffel, aber es schmeckte mir nicht 

mehr. Ohne bestimmte Absicht stand ich auf und 

ging ins Bad, ich sah in den Spiegel und sah 

nichts besonderes, ich sah aus wie immer, ein wenig 

blaß vielleicht. Weil ich nun aber schon im 

Bad war, wollte ich mir gleich die Zähne putzen, 

ich will ja, dachte ich, gleich ins Bett – wußte im 

selben Augenblick aber, daß ich mich gleich übergeben 

mußte. Ich drehte mich um und beugte 

mich über die Badewanne, da schwappte ein riesiger 

Schwall aus mir heraus. Als ich die Augen 

öffnete – ich glaube, es ist ein Reflex, beim 

Erbrechen so wie beim Niesen die Augen zu 

schließen – , wunderte ich mich, weil die 

Badewanne voller Blut war. Langsam lief es 

Richtung Abfluß. 

Ich wußte, was das bedeutete. B. und die anderen 

Ärzte hatten mich oft genug, seit Jahren 

schon gewarnt. In diesem Augenblick weiß ich, 

daß meine Ösophagusvarizen, Ösophagusvarizen 

sind Krampfadern in der Speiseröhre, geplatzt 

sind und ich mit Blut vollaufe. Ich weiß, 

daß ich jetzt nicht ohnmächtig werden darf. Ich 

muß den Notarzt rufen. Trotzdem denke ich, ich 

denke sehr langsam, daß ich auch mit einem Taxi 

in die Klinik fahren könnte, entscheide mich 

dann aber doch für den Notarzt, ich will ja keinem 

Taxifahrer das Auto vollspucken. Ich sehe 

mich noch einmal sehr bleich im Spiegel und 


79 



etmək lazım olduğunu izah etmişdi. “Bağışlayın 

mən narahat etmək istəmədim” – deyib dəstəyi asmışdım. 

Bir müddət bu hadisənin əslində mənim 

evdə qalmağımın daha yaxşı olacağını göstərən 

bir əlamət olduğunu düşündüm. Özüm özümə, 

“yox” – dedim və 112 nömrəsini yığdım. Mənə 

evin qapısını açıq qoymağımı tap.ırdılar, ancaq 

qərar verdim ki, özüm paltomu və çəkməmi geyinib 

həkimi qarşılamağa gedim. Bilirdim, bir an 

öncə xəstəxanaya çatmalıydım. Bilmirəm nəyə 

görəsə belə məqamda çantamı açıb yarımçıq əlyazamalarımı 

götürmüşəm, onları burda ortalıqda 

qoyub getmək istəmədim, sonra evdən çıxıb pilləkanla 

üzüaşağı düşərkən həkim və onun iki yardımçısı 

ilə qarşılaşdım. Onlara, xəstə mənəm, təcili 

xəstəxanaya getməliyəm deyirdim, ancaq məlum 

oldu ki, sən demə onlar vanna otağımdakı qanı 

görməyənə qədər özümü yalandan xəstəliyə vurduğumu 

düşünüblər. 

On iki yaşım olanda, biz ailəlikcə xizək kurortuna 

getmişdik və elə orada qarnımda ağrılar hiss 

etməyə başlamışdım. Təsadüfən özümü həkimə 

göstərəndə həkim qaraciyərimin həcminin böyüdüyünü 

demişdi. Bizim ailə həkimimiz isə mənə 

hepatit diaqnozu qoymuşdu, lakin hansı növündən 

olduğu indi yadımda deyil. Elə bir ayımı 

başdan-başa xəstəxanada yatmalı olmuşdum, lakin 

həkimlər yenə də xəstəliyimin nə olduğunu tapa 

bilməmişdilər. Artıq qaraciyər xəstəliyinə tutulmuşdum, 

ancaq hələ bilinmirdi bu Hepatit A yoxsa 

B idi, altmışıncı illərin əvvəllərində A və B-dən 

əlavə Hepatit C-nin də varlığı haqqında heç bir 

məlumat yox idi. Tibb univerisitetinin uşaq poliklinikasında 

başdan ayağa, diqqətlə müayinə olunduqdan 

sonra, nəhayət ki mənə, “avtoimmunhepatiti” 

adlı qəribə bir diaqnoz qoydular. Mənim 

immun sistemim bədənim üçün yad cisim aşkarlamış 

və dərhal ona qarşı antitellər yaratmışdı, bu 

da öz növbəsində Hepatit xəstəliyini doğurmuşdu. 

İmmun sisteminin özünü nəyə görə belə apardığı 

hələlik məlum deyil. Bu günə qədər də buna 

məntiqi izah verən olmayıb. 

Qaraciyərim əldən getmişdi. Mən ki, o vaxtlar 

hələ uşaq yaşlarımdaydım. Bir qaraciyər 40 il sərasər 

alkoqol qəbulundan sonra belə yarı qüvvəsi ilə çalışa 

bilərdi, ancaq bununla belə fəaliyyətdən qalmazdı. 

Beləliklə kortizon vəzinin və immun sisteminin 

gücləndirilməsinə yönəlmiş müalicə başla- 


gehe ins Arbeitszimmer, wo das Telephon liegt. 

Es gelingt mir dann tatsächlich, den falschen 

Notruf anzurufen, statt 112 wähle ich 110 und 

höre eine leicht genervt klingende Stimme, die 

mir erklärt, für einen Krankenwagen müsse ich 

112 wählen. Verzeihung, ich wollte nicht stören. 

Ich lege wieder auf und überlege, ob das ein 

Zeichen gewesen sein könnte und ich vielleicht 

lieber hierbleiben soll. Nein, sage ich mir und 

beschließe, die 

112 zu wählen. Mir wird gesagt, ich solle die 

Wohnungstür öffnen und offen stehen lassen, 

entscheide mich dann aber dafür, ich ziehe meine 

Schuhe und meinen Mantel wieder an, dem Arzt 

entgegen zu gehen. Ich weiß ja, ich muß ins 

Krankenhaus. Ich greife, ich weiß nicht genau 

warum, nach meiner Aktenmappe – ich will wohl 

meine unfertigen Manuskripte nicht allein lassen 

– und treffe den Arzt und seine beiden Begleiter 

im Treppenhaus. Ich sage, ich bin’s, ich muß ins 

Krankenhaus, und merke, daß sie mich, sie haben 

das Blut in der Badewanne nicht gesehen, für einen 

Simulanten halten. 

Ich bin zwölf Jahre alt, wir sind im Skiurlaub, 

und ich habe Bauchschmerzen. Ein zufällig anwesender 

Arzt entdeckt, daß ich eine stark vergrößerte 

Leber habe. Mein Hausarzt diagnostiziert 

eine Leberentzündung, weiß allerdings 

nicht welche. Es folgt mein erster Monat im 

Krankenhaus, den Ärzten dort wird allerdings 

auch nicht klar, was ich habe. Die Leber ist entzündet, 

es handelt sich aber nicht um eine virale 

Hepatitis A oder B, ich habe aber auch keine 

Hepatitis Non-A-Non-B, wie die verschiedenen 

Formen der Hepatitis C damals, Anfang der achtziger 

Jahre, noch heißen. Schließlich, ich liege 

mittlerweile in der Universitäts-Kinderklinik und 

bin ein paar Mal punktiert worden, wird eine 

Autoimmunhepatitis diagnostiziert. Mein Im - 

mun system hält körpereigene Leberzellen für 

frem des Gewebe und bildet autoimmune Anti - 

körper, die eine Leberentzündung verursachen. 

Warum ein Immun- system sich so verhält, ist 

nicht bekannt. Es gibt bis heute keine schlüssige 

Erklärung. 

Meine Leber ist kaputt. Ich habe, fast noch ein 

Kind, eine Leber wie nach vierzig Jahren

nıldı. Xəstəliyin gücü zəiflədi, bununla da qaraciyər 

serrozunun qarşısı alındı. İşlərim yaxşı gedirdi. 

Daha dəqiq desəm, işlərim dərmanların saysız-hesabsız 

yan təsirləri ortaya çıxana qədər yaxşı gedirdi. 

Kortizon hormonunun təsiri ilə üzüm dairəvi 

olaraq şişdi, o vaxtlar yaxşı görünməyə can atan 

yeniyetmə kimi mən dağ siçanına bənzəməyə başladım, 

üzümdəki ət Helmut Kolun üzündəkindən 

xeyli çox idi. Bu xəstəliyin daşıyıcılarında dərinin 

rəngi solğunlaşır, sümüklər yumşalır, yaşlı qadınlar 

kimi “Osteoparoz” daşıyıcısı olurlar, dəri quruyur, 

bədəninin səthinə ən kiçik toxunuşdan belə dəridə 

sarı ləkələr qalır. Xəstəlik özü ilə birlikdə “Qlau - 

koma” və yaxud “Yaşıl ulduz” adlandırılan başqa 

xəstəliyi gətirir. Belə ki, kortizon gözdaxili təzyiqi artırır, 

bunun nəticəsində də gözdən damlalar axaraq 

göz bəbəyini iynənin ucu boyda olana qədər yığır. 

Xəstə çətinliklə görür və gözlərinin qızartıları, onu 

əsl heroin aludəçilərinə bənzədir. Uzağı pis görür, 

eynək taxmalı olur və dərisi sanki üç dəfə hamilə 

qalmış qadınınkı kimi sallaq olur. Gün keçdikcə 

yan təsirləri olan dərmanlara qarşı, öz növbəsində 

yeni yan təsirləri olan dərmanlar qəbul edir. Xeyri 

yoxdur. Yalnız yan təsirlərə baxıb xəstə olduğumu 

heç vaxt unuda bilmirdim. Qaraciyərim sağ 

tərəfdəki qabırğalarımın altında daim öz yerində 

yırğalanan böyük və sakit balina kimiydi. Açıq-aşkar 

yuxarı qalxırdı, ancaq mən bunu hiss etmirdim. 

Ancaq onun fəaliyyət qabiliyyəti yavaş-yavaş aşağı 

enirdi. 

Küçədə dayanıb, məni yeni qaraciyərimə qovuşduracaq 

təcili yardım maşınını gözləyirdim. 

Ən azı bir dəqiqə olar ki, ordaydım. Daha sonra 

transplantasiya mərkəzinə zəng vurub maşının 

harda qaldığını soruşdum. Maşın ən qısa 

müddətdə orda olacaq deyə, telefondakı səs məni 

sakitləşdirdi. Mən K.-ya zəng etdim, bundan başqa 

ayda-ildə bir qarşılaşıb salamlaşdığım 5-6 adama 

da SMS yazıb vidalaşdım. SMS də yazmışdım: 

“mən yeni qaraciyər köçürülməsi üçün xəstəxanaya 

gedirəm”. Elə ordaca telefonumun, mesaj bölümündən, 

göndərilən mesajlara baxanda, gördüm 

ki, cəmi bir həftə əvvəl həmin adamlara “indi 

yeni bir həyat üçün xəstəxanaya gedirəm” ismarıcını 

yazmışam. Təcili yardım maşını, yay bürküsündən 

üzülmüş halda, gəlib çıxana qədər zəng 

vurmaqla məşğul oldum. Axır ki, içində şirin 

ölümü gətirən maşın gəlib çıxdı. Maşının sərnişin 

Alkohol, kann aber auch mit halber Leber - 

leistung und mäßigen Leberwerten leben. Die 

Werte dürfen nur nicht schlechter werden. Es 

beginnt eine Therapie, die Cortison und ein 

Immunsuppressivum kombiniert. Die Entzün - 

dung wird gedämpft, die Leber- zirrhose verlangsamt, 

dann aufgehalten. Es geht mir gut. Es 

geht mir gut, bis die unendlichen Probleme mit 

den Neben- wirkungen der Medikamente anfangen. 

Vom Cortison bekomme ich ein aufgedunsenes 

Vollmondgesicht, der Teenager, der 

ich dann bin sieht aus wie ein Hamster, im 

Gesicht dicker als Helmut Kohl. Seine Haut wird 

dünn, die Knochen werden weich. Er hat Osteo - 

po rose wie eine alte Frau und bekommt ständig 

Seh nen scheidenentzündungen und blaue Flec - 

ken von der leichtesten Berührung. Er entwickelt 

ein Glaukom oder Grünen Star, weil das 

Cortison den Augeninnendruck erhöht, wogegen 

Augentropfen genommen werden müssen, 

die seine Pupillen klein wie Nadelspitzen werden 

lassen. Er sieht kaum mehr etwas und sieht 

aus, als wäre er auf Heroin. Er wird kurzsichtig, 

bekommt eine Brille und Dehnun gsstreifen auf 

der Haut wie nach einer Schwan gerschaft. Er 

nimmt immer mehr Medikamente gegen die 

Nebenwirkungen der Medikamente, die wiederum 

ihre Nebenwirkungen haben. Egal. Nur 

an den Nebenwirkungen merke ich, daß ich 

krank bin. Die Leber, mein weißer Wal, liegt, 

groß und ruhig und rundgeschwollen unter meinem 

rechten Rippenbogen. Sie steht deutlich hervor, 

aber ich spüre sie nicht. Ihre Leistung sinkt 

nur langsam. 

Ich stehe an der Straße undwarteauf den 

Kranken- wagen, der mich zu meiner neuen 

Leber fahren soll. Ich warte schon mindestens 

eine Minute. Ich rufe das Transplantationsbüro 

an und frage, wo der Wagen bleibe. Ist sicher 

gleich da, beruhigt mich die Stimme. Ich telepho- 

niere mit K. und schicke dieselbe SMS an 

die fünf oder sechs Personen, von denen ich mich 

für den Fall des Falles verabschiedet haben 

möchte. Ich tippe Komme jetzt ins Krankenhaus, 

für neue Leber. Tatsächlich aber sende ich, das 

sehe ich ein paar Wochen später, als ich die in 

meinem Telephon in dem Ordner für Gesendete 


81 



yerindən, siyirmə qapını bir kişi açıb yerə düşdü, 

qapını elə açdı ki, sanki həyatı boyu ancaq siyirmə 

qapılar açmışdı. O məni salamlayan kimi, xəstəxanaya 

aparma haqqını əvvəlcədən istədi və yerindəcə 

mənim beş yevromu gözaltı etdi. Mən evə 

girib pul qabımı tapdım və ordan əzik-üzük bir beş 

yevroluq çıxarıb gətirdim ki, sürücü məni tezliklə 

xəstəxanaya çatdırsın. Onda mən işimi ehtiyatlı 

tutmuşdum, bəlkə bir az sürətli sürsəydi hər yerdə 

yaşıl işıqlardan keçib, vaxtında çatardım. Həmçinin 

həm sərnişin yerindəki adam, həm də sürücü məni 

heç bir ləngimə olmayacağına əmin etdilər, axı 

tətil idi, yollarda nəqliyyatın sıxlığı azalmışdı. 

Maşının gedəcəyi məsafəni dəqiqi bilirdim. Özüm 

həmin yolu tez-tez maşınla gedib-gəlmişəm. Berna 

küçəsinin aşağısından sola dönüb, sonra bir başa 

Veddinqlə düzünə getmək lazımdı. Bir il yarım 

bundan əvvəl, aprel gecəsində məni aparmağa 

gəlmiş təcili yardım maşını da bu yolla getmişdi. O 

zaman təcili yardım maşınında getməyimi indi 

xəyalıma gətirirəm, özümü üstü açıq arabada 

Filandriyanın daş döşənmiş körpüləri ilə yırğalana-yırğalana 

boz küçələrdə necə irəlilədiyimi 

təssəvvürümdə canlandırırdım. Təcili yardım 

həkimi məndə heç də hər şeyin qaydasında olmadığını 

anlamışdı. O, təcili yardım sənədlərimə 

baxdı və Virxova getməli olduğumu söylədi. Şarit 

xəstəxana kompleksində yerləşən Virxova. Vanna 

otağımdakı qan haqqında onlara danışdım, daha 

sonra öz avtoimmun hepatitimdən, həzm kanalındakı 

problemimdəm, daxili qan təzyiqimdən, 

xəstə qara ciyərimdən çıxan damarlardakı 

təzyiqdən ətraflı bəhs etdim. Növbəti qan kütləsini 

elə maşının içindəcə qusdum, əlimlə kütlənin 

qarşısını tutmağa çalışdım amma, qan ağzımdan 

təzyiqlə çıxıb ətrafımdakı üç adamın üstünə 

və maşının içinə sıçradı. Eynilə dəhşət filimlərindəki 

kimi qanlı bir səhnə yarandı, amma buradakı 

qan yalançı deyil, mənim özümünkü idi. 

Qan təcili yardım həkiminin eynəyinin üstü ilə 

axırdı, o eynəyini təmizləyib mənə xörək duzundan 

hazırlanmış məlhəm verdi, azca sonra başımın 

üstündə yol kənarındakı ağacları və xəyalımdakı 

Flandriyadanın ulduzlarını gördüm. Deyəsən, 

daha bir dəfə yenə qusmuşdum və əlimdəki şəffaf 

torbada qusduqlarımın ancaq yarısı toplanmış, 

eləcə uzanıb qalmışdım. Qanın daha böyük miqdarı 

yerə tökülmüşü, bilirdim ki, qanaxma tezliklə 


Nachrichten abge- legten Einträge durchsehe, 

Komme jetzt ins Krankenhaus, für neue Leben. 

Ich telephoniere, bis der Krankenwagen ganz 

sommermüde, komm, süßer Tod, herangetuckert 

kommt. Die Beifahrertür geht auf und ein Mann, 

der alle Zeit der Welt zu haben scheint, öffnet die 

seitliche Schiebetür und begrüßt mich mit der 

Frage, ob ich denn zuzahlungsbefreit sei, wenn 

nicht hätte er gern erst Mal fünf Euro von mir. Ich 

steige ein und finde in meinem Portemonnaie 

einen verknitterten Fünf-Euro-Schein, mit dem 

ich dem Fährmann die Überfahrt bezahle. Dann 

erkundige ich mich vorsichtig, ob es eventuell ein 

wenig schneller ginge, mir sei Blaulicht versprochen 

worden. Von Blaulicht stehe in ihrer 

Anweisung nichts, sagt der Beifahrer und der 

Fahrer meint, kein Sorge, sind ja Ferien, ist ja 

kein Verkehr. Ich kenne die Strecke, die der 

Wagen nimmt. Ich bin sie oft gefahren. Links die 

Bernauer hinunter, dann durch den Wedding. 

Diesen Weg hat auch der Notarztwagen genommen, 

damals, in der Nacht im April, vor fast anderthalb 

Jahren. Damals, fällt mir jetzt ein, bildete 

ich mir ein, der Wagen hätte gar kein Dach, ich 

bildete mir ein, mit abgeschossenem Verdeck 

durch Flandern zu fahren – wahrscheinlich, weil 

wir über das Kopfsteinpflaster in der Graun - 

straße rollten. Der Notarzt wußte erst nicht viel 

mit mir anzufangen. Er sah sich meinen 

Notfallausweis an, und ich sagte, ich muß ins 

Virchow, Charité Campus Virchow. Ich berichtete 

von dem Blut in meiner Badewanne, von meiner 

Autoimmunhepatitis, den Ösophagusvarizen, 

der portalen Hypertension, dem Über- druck in 

den Gefäßen vor der kaputten Leber – da spürte 

ich den nächsten Schwall Blut, eine Hand bekam 

ich noch vor den Mund, da schoß das Blut mir 

wieder mit solchem Druck aus dem Mund, daß 

ich die drei Männer um mich herum und den 

halben Wagen vollspritze. Eine Szene wie in einem 

Splatter-Film, über die ich hätte lachen können, 

nur daß es kein Kunstblut, sondern mein eigenes 

war. Der Notarzt, Blut lief ihm über die 

Brillengläser, legte einen Zugang und gab mir 

Kochsalzlösung, kurze Zeit später, ich sah die 

Wipfel der Straßenbäume und Sterne über dem 

Flandern meiner Phantasie, mußte ich mich noch


83 



dayanmasa mən öləcəm. 

On beş, on altı yaşlarımda özümü öz dəfnimdə 

təsəvvür etmək mənim ən sevimli xəyallarımdan 

biri idi. Özümü suda üzərkən ya da qayıqla 

gedərkən baş verən bir qəza nəticəsində ölmüş 

təsəvvür edirdim, cəsədim isə tapılmırdı. Laxer 

gölü, mən məhz orda boğulmaq istərdim, ora elə 

gözəl görünür ki, ölmək üçün daha uyğun bir yer 

təsəvvür edə bilmirəm. Axır ki, uğrusuz axtarışların 

sonunda mən ölü elan edilirəm, bu o deməkdir 

ki, cəsədim gölün dibindəki palçıq, gil qalığına batıb 

çürüməkdədir, ruhum isə həmin vaxt 

İspaniyada ya da Latın Amerikasında gəzinir və bir 

də heç vaxt insan kimi ortaya çıxmır. Lakin bu 

xəyalım özü ziddiyyətlidir, əgər mən özüm öz 

dəfnimdə yaxşı geyinib, bir qədər aralıdan insanları 

seyr edəcəyəmsə, onda deməli tabutun içi boş 

olmalıdır. 

Növbəti gün günorta mən intensiv terapiya şöbəsində 

ayılanda, həkimin qanaxmanı dayandıra 

bildiyini öyrəndim. Endoskopik yolla damar genişləndirilməsi 

əməliyyatı aparıb, belə ki, o qanaxmanı 

dayandırmaq üçün, həzm borusundakı 

zədələnmiş damara daha böyük olan rezin halqa taxıb. 

Bəxtim gətirib çünki bu üsul lap yaxın zamanlarda 

kəşf olunub. Cəmi iyirmi il əvvəl belə qanaxmalar 

zamanı nə isə etmək sadəcə mümkünsüz 

idi. Bununla belə mən bir neçə litr qan itirmişdim, 

qanımda hemoqlobinin miqdarı az qala 3 q/destilitrə 

qədər azalmışdı, qaraciyərimin həcmi kiçilmişdi. 

Doqquz gün sonra evə buraxıldım, lakin, 

cəmi bir həftə keçməmiş məndə yenidən qanaxma 

baş verdi. Yenidən intensiv terapiya bölməsinə 

yerləşdirildim, yenidən liqatura (damarların ipək 

sapla tikilməsi) əməliyyatı keçirdim, yenidən on 

gün xəstəxanada yatdım, bu dəfə bədənimdə qan 

lap azaldığına görə mənə qan plazması vurdular. 

Növbəti səkkiz ay ərzində mən yenidən qaçmağı 

öyrəndim, dörd həftə səy göstərib yenidən düz 

çörək mağazasına qədər qaça-qaça gedib gəlirdim. 

Hər üç ayda, iki ya da üç dəfə klinikaya gedib, üç 

gün orda yatmalıydım, yenidən endoskopiya olunmalıydım, 

həkimlər yenidən və yenidən qarnımdakı 

rezin halqanı dəyişdirməliydilər. Mənim qaraciyərimin 

həcmi yenə problem olaraq qalır, çünki 

böyük miqdarda qanın qarın boşluğuma tökülməsi 

nəticəsində, indi də orda zülal şoku yaşanmaqdadır. 

Nə olur olsun, yeni qaraciyərə ehtiyacım vardı. 


einmal übergeben, da lag ich schon und traf nur 

halb in eine durchsichtige Plastikkotztüte. Das 

Meiste ging auf den Boden, und ich wußte, wird 

die Blutung nicht bald gestoppt, bin ich bald tot. 

Mit fünfzehn, sechzehn war es eine meiner 

Lieblingsphantasien, mir meine eigene Beerdi - 

gung vorzustellen. Ich stellt mir vor, einen 

Unfall, einen Badeoder Bootsunfall zu inszenieren 

und zu verschwinden, meine Leiche sollte 

nicht gefunden werden. Der Laacher See, dort 

wollte ich ertrinken, gibt sie, so sollte es aussehen, 

nicht mehr her. Schließlich werde ich nach 

vergeblicher Suche für tot erklärt, es wird angenommen, 

meine Leiche läge in der tiefen Schlickund 

Sumpfschicht am Grund des Sees, während 

ich mich über Spanien nach Lateina merika absetze 

und nie mehr auftauche. Gleichzeitig aber, 

das war der Widerspruch dieser Phantasie, 

möchte ich unbedingt bei meiner Beerdigung dabeisein 

und aus einiger Entfernung und gut verkleidet, 

beobachten, wie ein, mein leerer Sarg 

beigesetzt wird. 

Als ich am nächsten Vormittag auf der 

Intensivstation aufwache, erfahre ich, daß es einem 

Arzt gelungen ist, die Varizenblutung zu 

stoppen. Er hat es geschafft, die aufge- rissen 

Krampfadern endoskopisch zu ligieren, das 

heißt, er konnte mir einen Schlauch in die 

Speiseröhre schieben und die blutenden Gefäße 

mit Gummiringen abklemmen. Ich habe Glück 

gehabt, es gibt diese Technik noch gar nicht so 

lange. Noch vor zwanzig Jahren konnte man bei 

solchen Blutungen fast gar nichts machen. Ich 

habe mehrere Liter Blut verloren, mein Hämog - 

lobin-Wert liegt bei 3 g/dl, meine Leberwerte 

sind schlecht. Nach neun Tagen komme ich nach 

Hause, eine Woche später blute ich wieder. 

Wieder Intensivstation, wieder Ligatur, wieder 

zehn Tage Kranken- haus, diesmal, ich habe 

kaum noch Blut, bekomme ich Blutplasma. Die 

nächsten acht Monate – ich lerne langsam wieder 

laufen, nach vier Wochen schaffe ich es wieder 

bis zum Bäcker – muß ich alle drei Wochen für 

zwei, manchmal drei Tage in die Klinik, immer 

wieder werde ich endo- skopiert und immer wieder 

werden neue Gummiringe gelegt. Meine 

Leberwerte sind, das liegt auch an dem Eiweißsc -

Artıq adım siyahıdadır, xeyli vaxtdır göz - 

ləməkdəyəm. Bir il əvvəl, 2005-ci ildə mən iki 

həftə xəstəxanada yatdım, iki həftə boyu 

bədənimdə mümkün olan bütün müayinələr 

aparıldı və nəticələr sənədlər, rəsmlər halında 

bir qovluğa toplandı, orda bədənimin vəziyyətini 

öyrənmək üçün çəkilmiş Rentgen, Ultrasəs 

müayinəsi, Maqnit rezonans tomoqrafiyasının 

nəticələri vardı. Artıq evdə oturub “X” gününü – 

cərrah stoluna uzandığım, qarnımın yarıldığı, 

damarlarımın birdəfəlik bərpa olunduğu günü 

səbirsizliklə gözləməkdəydim. 

Açıq danışan adamlar çox-çox əvvəllər, hələ 

yetmişinci illərin başlanğıcından mənim xoşuma 

gəlməyə başlayıb. Bilirəm, B. özü bunu mənə demişdi, 

ömrüm çox da uzun olmayacaq. Hətta 

əvvəlcədən mənə yol da göstərmişdi ki, belə qısa 

həyat mənim üçün daha yaxşıdır. Mənsə bu haqda 

heç nə eşitmək istəmirəm. İstəmirəm, niyə istəmədiyimi 

də bilmirəm. Heç nəyə fikir vermədən yoluma 

davam etməliyəmmi? Davam etməliyəmmi 

mən? Heç kimin oxumadığı kitablarımdan daha bir 

neçəsini yazmalıyammı? Ya da bəlkə bu bir taledir, 

mən onu yaşamağa məcburam? Bəlkə yazdıqlarım 

hardasa kiməsə lazım olacaq? Daha bir neçə ilmi? 

Qaraciyər gün keçdikcə daha böyük fəsadlar törədir. 

Həzm boruma bir neçə litr su yığılıb, qarnımı 

şişirdib, qanım çox pis laxtalanır və mən gün keçdikcə 

daha tez-tez yorulmağa başlayıram. 

Qaraciyərin zəif fəaliyyəti bədənin zəhərlənməsinə 

gətirib çıxara bilər, belə ki, bədəndə olan zərərli 

maddələrin qaraciyərdə təmizlənməməsi ya da çox 

az təmizlənməsi beynin əks reaksiya verməsinə 

gətirib çıxara bilir. Zaman keçdikcə beynimdə qan 

dövranı daha da zəifləyir. Mən yoruluram, əhvalım 

pisləşir və çox vaxt ayıqmı, yuxudamı olduğumu 

bilmirəm, anlamıram ki, mən gerçəklikdəyəm 

yoxsa illüziyalar aləmində. Bu elə haldır ki, tamamilə 

özünəməxsus təəssüratları var, başqa insanlar 

ancaq qadağan olunmuş vasitələrlə özlərini belə 

hallanmış şüur səviyyəsində kökləyə bilirlər və bu 

olduqca çətin başa gəlir. Buna baxmayaraq, hər 

gün, istər adi gün olsun, istər qeyri-adi hadisələr baş 

versin, istər darıxdırıcı, istərsə də anlamsız olsun, 

mən mütləq ölü olmağın nə qədər böyük xoşbəxtlik 

olduğunu azı üç dəfə fikrimdən keçirirəm. 

İntihar etmək nə gözəl olardı, suda batmaq, damdan 

özünü atmaq ya da başına bir güllə çaxmaq. 

hock nach soviel Blut im Magen, unterirdisch. Ich 

brauche eine neue Leber. 

Ich stehe schon auf der Liste, ich habe schon 

Wartezeit gesammelt. Im Jahr zuvor, 2005, habe 

ich zwei Wochen im Krankenhaus verbracht und 

bin evaluiert worden, zwei Wochen lang wurde 

jede erdenkliche Untersuchung gemacht, und 

alle zur Verfügung stehenden Bildgebungs- verfahren 

– Röntgen, Sonographie, Magnet re - 

sonanz tomographie – wurden eingesetzt, um 

meinen Körper darzustellen. Um am Tag X, 

wenn ich auf dem Tisch liege, zu wissen, wo und 

wie die Gefäße liegen und zu wissen, wie geschnit- 

ten werden muß. 

Das T-Wort ist schon lange zuvor, Anfang 

der neunzi- ger Jahre zum ersten Mal gefallen. 

Ich weiß, B. hat es mir immer wieder gesagt, auf 

lange Sicht komme ich nicht drumherum. Er hat 

mir auch prophezeit, daß es mir viel besser gehen 

werde. Ich will davon allerdings nichts hören. Ich 

will nicht, weil ich nicht weiß, wozu. Muß es unbedingt 

noch weitergehen? Muß ich weitermachen? 

Muß ich noch ein paar Bücher schreiben, 

die doch kaum einer liest? Oder bin ich, da ich 

nun mal da bin, verpflichtet dazubleiben? Für 

die, die einen noch brauchen? Noch ein paar 

Jahre? Die Leber macht immer mehr Probleme. 

Zu den Ösophagusva- rizen ist das Wasser gekommen, 

ein paar Liter blähen meinen Bauch 

auf, ich habe eine sehr schlechte Blutgerinnung 

und bin immer öfter nur noch müde. Schwache 

Leber- leistung ist die Ursache einer schleichenden 

Selbstvergiftung, weil Stoffwech sel - 

rückstände nicht mehr vollständig oder nur noch 

sehr langsam abgebaut werden und auf das 

Gehirn rückwirken. Immer öfter falle ich in enzophalopa- 

thische Zustände. Ich bin müde, habe 

nicht so gute Laune und bin mir manchmal nicht 

sicher, ob ich nun gerade wach bin oder schlafe 

und träume, oft weiß ich nicht, ob das jetzt 

Wirklichkeit ist oder nicht. Ein Zustand, der seinen 

ganz eigenen Reiz hätte – andere Menschen 

nehmen verbotene Substanzen und erreichen 

auch nicht viel mehr. Dazu kommt allerdings, 

daß ich jeden Tag, egal was passiert, egal wie 

aufregend, außergewöhnlich, langweilig oder belanglos 

der Tag ist, mindestens drei Mal Zeit 


85 



Kaş, bircə tapançam olaydı. Baxmayaraq ki, B. 

mənə bunu azı yüz dəfə demişdi, ki mənim özümüm 

pis hiss etməyimin və intihar fantaziyalarımın 

kökündə cəmi bir fizioloji səbəb dayanır bu da 

mənim korlanmış qaraciyərimdir, mənsə bunu anlamamışam, 

anlamaq istəməmişəm. Heç vaxt 

həyatdan bezginliyimin günahını qaraciyərimin 

üstünə atmamışam, əksinə ona görə hətta özümü 

bir qədər xoşbəxt də hiss etmişəm, çünki məhz bu 

xəstəliyin üzündən mən gündə on beş dəqiqədə 

olsa fikrimi toplayıb XXI əsrin ən böyük romanını 

yazmaq istəyini duymuşam. Mən heç bir tərəfə çıxara 

bilmədiyim bir mətn üzərində işləyirəm. Bu 

cür elə də xoş keçməyən günlərimdə yarı trans 

vəziyyətinə bənzər bir təəssürat yaşayıram. 

Yatağımdan qalxan kimi, azca sonra yenidən yatağa 

qayıdıram və gözümün qarşısında yarı dumanlı 

halda rəqs edən dünyanı canlandırıram. Və belə 

günlərimin birində B. transplantasiyadan qabaq 

qaraciyərin qiymətləndirilməsi üçün aparılan 

Ultrasəs müayinəsinin nəticəsini göstərən bir 

sənədlə birlikdə mənim yanıma gəldi və üstü örtülü 

olsa da bildirdi ki, mənim qaraciyər toxumalarımda 

dəyişikliklər var. Bu tamamilə aydın şəkildə qaraciyər 

toxumalarımın sıradan çıxması demək idi, 

tibb dilində bu təbii ki, “hepatosellülar kartsinom” 

deyil məhz, toxumaların kütləvi ölməsi adlanır. B. 

tələsmək lazım olduğunu deyirdi. Ah indi bir də 

qaraciyər xərçəngimi çıxdı? Buna inana bilmirəm 

artq, bu mənim üçün sadəcə həddindən artıqdır. 

31-iyul 2007-ci ildə, günün ikinci yarısında, 

təqribən 2:30 radələrində təcili yardım maşınının 

içindəki həkimlər məni QTM stansiyasının yeddinci 

korpusunun dördüncü mərtəbəsinə qaldılar. 

QTM – Qaraciyər Transplantasiyası sahəsində 

ixtisaslaşmış ayrıca mərkəzdir. Lakin, bir neçə sözün 

baş hərfindən yaranmış QTM, mənə aeroportdakı 

minik bölmələrini xatırladır eynilə LAX 

yaxud TXL kimi, bu qısaltmaların altında da öz 

növbəsində Los-Anjeles və Teqel kimi sözlər gizlənir. 

Mərkəzin girişində məni böyük bir qoruyucu 

xalata bürüdülər ki, ətrafıma daha çox mikrob yaymayım, 

bundan sonra onlar məni şərqə tərəf baxan 

böyük pəncərəli otağıma apardılar. Burdan 

Humbolt meşəsini, onun top bürclərini, Brunnen 

küçəsindəki şüşəli göydələnləri, Fridrix Yan idman 

parkının işıq dirəklərini görə bilirəm. Hətta, 

ona qovuşmaq üçün hara baxmaq lazım olduğunu 


finde, darüber nachzudenken, wie schön es doch 

wäre, jetzt tot zu sein. Wie schön es wäre, sich 

umzubringen, ins Wasser zu gehen, von einem 

Dach zu springen oder sich eine Kugel in den 

Kopf zu schießen. Wenn ich denn eine Pistole 

hätte. Und obwohl B. es mir sicher hundert Mal 

gesagt hat, kann oder will ich nicht verstehen, 

daß meine Verstimmungen und Suizidp - 

hantasien tatsächlich auch eine physiologische 

Ursache haben, meine kaputte Leber nämlich, 

die mich, obwohl ich ihr nie die Schuld daran 

gebe, ich bin ja froh, sie zu haben, zunehmend 

auch daran hindert, mich länger als eine dreiviertel 

Stunde zu konzentrieren und endlich aufzuraffen, 

den großen Roman des 21. Jahrhun - 

derts zu schreiben. Ich arbeite an Texten, die ins 

Nirgendwo führen. An nicht so guten Tagen bewege 

ich mich in einer Art Halbtrance, an 

schlechten gehe ich gleich nach dem Auf- stehen 

wieder ins Bett und sehe die Welt halbverschleiert 

durch meine Vorstellung tanzen. Und dann, 

kurz vor der Evaluation für die Transp lantation, 

kommt B. mit einem Sonographie befund und 

meint, es gebe da eine Anomalie im Leber - 

gewebe. Das könnte, ganz sicher ließe sichdas 

bei einer so zerstörten Leber – Mediziner sprechen 

von Motten- fraßnekrose – natürlich nicht 

sagen, ein hepatozelluläres Karzinom sein. Er 

meint, wir müßten uns beeilen. Ach, jetzt auch 

noch Leberkrebs? Da mag ich dann mal nicht 

dran glauben. Das ist mir einfach zuviel. 

Der Beifahrer des Krankenwagens bringt 

mich, es ist der 31. Juli 2007 nachmittags, kurz 

vor oder kurz nach halb drei, auf die LTX-Station 

im siebten Stock von Haus 4. LTX ist das 

Krankenhauskürzel für Lebertransplantation. 

Noch hört es sich auch für mich an wie ein 

Flughafenkürzel, LTX müßte demnach irgendwo 

zwischen LAX und TXL, also zwischen Los 

Angeles und Tegel liegen. Am Eingang der 

Station muß ich, um nicht zu viele Keime in die 

Umge- bungsluft abzugeben, einen Schutzkittel 

überziehen, dann führt man mich in mein 

Zimmer mit großem Fenster Richtung Osten. Ich 

sehe den Humboldthain, seinen Flakturm, das 

Linsenhochhaus an der Brunnenstraße, die Flutlichtmasten 

des Friedrich-Ludwig-Jahn-Sport -

da bilirəm, bununla özüm üçün xəyal qururam, 

uzaqda Orderberqer küçəsindəki evlərin damına 

baxıram. Bu zaman qoruyucu geyimdə olan üç ya 

da dörd adam mənim böyrümü kəsdirmişdi. 

Onlardan biri məndən üzərimdəki əşyaları, eynəyimi, 

atamdan qalan saatımı, pul qabımı və telefonumu 

götürdü. Mən paltarımı soyunarkən, bir 

yandan da onların xəstəliklə bağlı suallarına cavab 

verirdim. Xəstəlik nə vaxtdan başlayıb, qanaxmanın 

səbəbi nədir kimi suallar verdilər. Onlar mənə 

həmçinin bir qədər dəyişik formalı diş protezi də 

verdilər. Bütün razılaşma sənədlərini imzaladım, 

sonuncu dəfə ayaqyoluna getdim və əmliyyat 

köynəyini geyindim. Əvvəlcə bədənimə qan vurmağa 

başladılar, arterial və venoz qan təzyiqimi 

ölçəndə məlum oldu ki, bədənimdə qanın miqdarı 

normallaşmağa başlayıb. Qarnımın və döş 

qəfəsimin xarici divarına dəridə iz qoyan yaşılımtıl-sarı 

maye sürtdülər, dezinfeksiya edib, bədənimin 

müxtəlif yerlərinə elektrodlar yapışdırdılar. 

“Əgər bu çox uzun çəkməyəcəksə mən bir şeylər 

atışdırım” – dedim. “Olar, amma daha donuz əti 

qızartması da yox də”, - deyə həkimin mənlə zarafatlaşdığını 

eşitdim. Özümü olduqca yaxşı hiss 

edirdim, sanki bu hiss ömürlük davam edəcəkdi. 

Ətrafdakı tibbi heyyət yüksək hazırlıqda, bununla 

belə olduqca rahat görünürdülər, yəqin onlar belə 

əməliyyatları tez-tez edirlər. Bildiyimə görə bu klinikada 

indiyə kimi 2105 dəfə belə əməliyyat aparmışdılar, 

mənim əməliyyatım isə 2106-cı olacaqdı. 

Bədənimi bütünlükdə onların ixtiyarına verdim, 

gövdəm, qollarım və ayaqlarım bədənimdə 

hər-hansı bir dəyişikliyi qeydə alan cürbəcür aparatlara 

qoşulmuşdu. Bədənimə yapışdırılan və ordan 

çıxan kabellər, həkimlərin gözü qarşısına 

mənim daxilimin aydınca əks olunmuş bir obrazını 

qoyurdu. Heç bir qorxum yox idi. Əməliyyata hazırlıq 

otağında anestezisti dostcasına qarşıladım, o 

öz işinin kamil ustasıdır və indi məni keyləşdirəcək. 

Sonradan yalnız onun bığlarını və qısa, lakin 

zarafatcıl söhbətini xatırlaya bildirdim. 

Deyəsən, mənim indi köməksiz olduğumu və 

istəsə mənə hər şeyi edə biləcəyini deyirdi. 

Həmçinin söhbətimizin sonunda mənim ondan 

ayrılacağımı, tək qalacağını da demişdi. Həqiqəti 

deyirmiş, söhbətdən sonra huşumu itirdim. 

Huşumu itirdim və heç nə hiss etmədim. 

Böyük dərin bir heçliyə düşdüm. Artıq mövcud de- 

parks, ja, ich sehe sogar, bilde ich mir jedenfalls 

ein, ich weiß ja, wohin ich schauen muß, umihr 

die entsprechenden Dächer zuzu- ordnen, die 

Oderberger Straße. Vier oder fünf Personen in 

Keimschutzkitteln wuseln um mich herum. Eine 

von ihnen nimmt mir meine Brille, die Uhr meines 

Vaters, mein Portemonnaie und mein 

Telephon ab. Während ich mich ausziehe, beantworte 

ich die üblichen Fragen, seit wann besteht 

die Grunderkrankung, wann wurde zuletzt 

Blut abgenommen, hat sich an den Daten etwas 

geändert, tragen sie eine Zahnprothese. Ich unterschreibe 

alle Blätter und alle Einverstän - 

dniserklärungen, die mir gereicht werden, gehe 

noch einmal auf die Toilette und ziehe ein OP- 

Hemd an. Blut wird mir abgenommen und Blut 

wird bestellt, ein zentraler Venenkatheder und 

ein arterieller Blutdruckmes- ser werden gelegt. 

Bauchdecke und Brustkorb werden mit einer 

gelb-grünlichen Flüssigkeit, die auf der Haut 

zurück- bleibt, desinfiziert, Elektroden aufgeklebt. 

Es ist noch gar nicht so lange her, daß ich 

gegessen habe, sage ich, Na, wenn’s kein 

Schweinebraten war, höre ich den Arzt flachsen. 

Ich fühle mich auf sonderbar endgültige 

Weise wohl. Von mir aus könnte es jetzt überallhin 

gehen. Alle wirken hochkonzentriert und dabei 

doch entspannt, sie haben das schon oft gemacht. 

Hier in dieser Klinik haben sie es in den 

letzten zwanzig Jahren schon 2105 mal gemacht, 

die Num- mer auf der Akte zu meiner Trans - 

plan tation wird die 2106. 

Meinen Körper habe ich abgegeben, der 

Rumpf mit Armen und Beinen hängt nur noch 

gerade so an meinem Wahrnehmungsapparat. 

Die verkabelte und verdrahtete Hardware, so 

ein schön-schiefes Bild, gehört nun den Ärzten. 

Ich habe keine Angst. In der OP-Schleuse begegne 

ich dem freundlichen Anästhesisten, er ist 

der Zaubermeister, der mich gleich verschwinden 

lassen wird. Später erinnere ich mich nur an 

seinen Schnurrbart und an ein kurzes, eigentlich 

lustiges Gespräch, das von meiner Hilflosigkeit 

und von dem, was er jetzt alles mit mir anstellen 

könnte, handelt. Er meint auch, daß ich von allem 

was folgt und dem Ende unseres Gesprächs 

nichts mehr mitbekommen werde. Recht hat er. 


87 



yiləm və bundan belə ancaq bu təəssüratla yaşayıram, 

bu əsl hissiyyat deyil, daha çox Rembrandın 

“Doktor Tulp” rəsmindəkinə insanın anatomiyasıdır. 

Amma niyə mən hələ də özümdən “mən” 

deyə bəhs edirəm, cərrah stolunda hərəkətsiz bir 

bədən var və mən bir qədər aralıda dayanıb onu 

seyr edirəm. Onun içində artıq mənim kimiliyimlə 

bağlı hansısa məlumat yoxdur, mən burda daha 

çox köməkçi rolunu oynayıram. Mən indi yalnızca 

onun ətrafında dayananlarda və yanından tutanlardan 

biri ola bilərəm. Bu mənim bədənimdir, 

mən ki, kənardan onu tanıyıram, əməliyyat stoluna 

uzadılmış, qarın nahiyyəsi yarılmış, qaraciyəri isə 

bu mənzərədən xüsusilə qabarıq nəzərə çarpan 

bir bədəndir. O, nə uzaqdan, nə yaxından bir qartala 

bənzəmir. Axşam saat 9-da ya da bir həyatdan 

o birinə keçdikdən sonra mən gözlərimi açdım. 

Çarpayımın yanında K. dayanmışdı, mən yenə də 

yeddinci mərtəbədəki otaqda yatırdım, indi axşam 

idi və pəncərədən şəhərin işıqları görünürdü. 

Mən salamat idim və bunu görürdüm, ancaq hələ 

özümü yaxşı hiss etmirdim. Mən yenidən bu dünyaya 

qayıtmışam. 

Keçirdiyim doqquz çətin gündən sonra mənim 

həyatım yenidən öz axarına qayıtmağa başladı, 

tez-tez K. məni əl arabasına qoyub, klinikanın 

həyətində gəzdirməyə aparırdı. Hər yerdə səbirsizliklə 

məni gözləyən zərərli mikroblardan qorunmaq 

üçün əlcək, maska və baş örtüyü taxmalıydım. 

Biz hər gün dəniz kənarı küçələrlə şimal sahilinə 

doğru gedən yeni cığırlar axtarıb tapırdıq. 

Zaman keçdikcə mən ayağa durub yeriməyə çalışırdım, 

hər gün sərbəst halda beş metr, on metr addımlayırdım. 

On metr irəliləmə mənim üçün inanılmaz 

nəticə idi. Üçüncü gün gəzinti zamanı bir 

arı gəlib məni düz ayağımdan sancdı, bu qəribə 

ağrı mənim xoşuma gəldi, daha sonra ağrı ayağımdan, 

qarın boşluğuma doğru yayıldı. Bir həftə 

sonra, mən artıq tək başıma hamama qədər gedə 

bilirdim. Üç həftə və bir gün sonra məni xəstəxanadan 

evə buraxdılar. Bundan sonra təkbaşına çox 

ləng də olsa, pilləkənlə dördüncü mərtəbəyə qədər 

çıxar, yataq otağını yığışdırar, daha sonra isə qonaq 

otağına qayıdar, ordansa vanna otağına gedə bilərdim. 

Ayağa qalxmaq mənə çətin gəlirdi. Ümumiyyətlə 

azca da olsa ayaq üstə dayana bilmirdim. 

Uzananda isə elə edirdim ki, ayaq əzələlərim 

tarım dayansın, bükülməsin. İstərdim ki, xəstəxa- 


Ich bin dann weg. 

Ich bin weg und spüre gar nichts. Großes, tiefes 

Nichts. Ich bin nicht mehr da und habe im 

Nachhinein nur diese Vorstellung, die mehr 

Rembrandts Anatomie des Dr. Tulp als einer echten 

Erinnerung ähnelt. Ich, aber warum sage ich 

ich, da liegt ja nur ein Körper, liege auf dem 

Tisch, und ich schaue aus einiger Entfernung zu. 

Meine Wahrnehmung hat ihren Ort nicht mehr 

oben an dem Körper, ich nehme eher die Position 

eines Assistenten ein. Ich bin einer von denen, die 

um diesen Körper herumstehen und eine Klam - 

mer halten dürfen. Mein Körper, ja, ich erkenne 

ihn, liegt auf dem Tisch, die Bauchdecke aufgeklappt, 

die Leber haben sie auf diesem Bild gerade 

herausgeschnitten. Und weit und breit ist 

kein Adler zu sehen. Als ich aufwache, neun 

Stunden oder ein Leben später, steht K. neben 

meinem Bett, ich liege wieder in dem Zimmer im 

siebten Stock, es ist Nacht und die Stadt leuchtet 

vor dem Fenster. Ich bin high und ich weiß es, ich 

habe mich noch nie so gut gefühlt. Ich bin wieder 

da. 

Nach den neun anstrengendsten Tagen meines 

Lebens beginnt K. mich im Rollstuhl über das 

Klinikgelände zu schieben. Ich muß Handsc - 

huhe, Mundschutz und Einwegkittel tragen, zum 

Schutz vor den Keimen, die überall lauern. Wir 

lernen jeden noch so verborgenen Pfad zwischen 

Nordufer und Seestraße kennen. Immer öfter 

stehe ich auf und versuche ein paar Schritte zu 

gehen. Fünf Meter, zehn Meter. Zehn Meter können 

eine unglaubliche Entfernung sein. Am dritten 

Ausflugstag sticht mich eine Wespe ins Bein, 

kurioserweise gefällt mir der Schmerz, denn er 

lenkt von dem im Bauchbereich ab. Nach einer 

Woche schaffe ich es, eine Reise, alleine bis ins 

Bad. Nach drei Wochen und einem Tag im 

Krankenhaus darf ich wieder nach Hause. Ich 

kann, wenn auch nur unendlich langsam, die 

Treppe bis in den vierten Stock hinaufgehen und 

schaffe es vom Schlaf- zimmer ins Wohnzimmer, 

ins Bad und wieder zurück. Aufstehen fällt mir 

schwer. Eigentlich kann ich gar nicht aufstehen. 

Wenn ich liege, dann liege ich, denn meine 

Bauchmuskeln sind ja einmal quer durchgeschnitten 

worden. Mir fehlt der Galgen über

nada olduğu kimi yatağımın üstündən bir asqı və 

ayağımı ona keçirmək üçün metaldan üçbucaq olsun, 

bu halda mən ayağımı ora keçirib rahatca yatardım. 

Çünki ayağa qalxmaq üçün əvvəlcə uzanmış 

halda dizlərimi büküb ayağımı yığmalı, sonra 

dirsəklərimlə bədənimə dayaq verib kürəyimi yataqdan 

ayırmalı, daha sonra əllərimlə ayaqlarımı 

yataqdan yerə salmalıydım ki, qarın əzələlərimə 

yük düşməsin. Əgər imkanım olsa, hətta bədənimi 

təkcə əllərimin üstündə qaldırardım ki, bədənimin 

ağırlığı qarnıma düşməsin. Mən ancaq doqquz 

ay sonra qarnı üstdə uzana bildim. Xeyli müddət 

qarnımın dərisi keyləşmişdi, qarnımın ortasında 

böyük bir ulduzşəkilli tikiş izi qalmışdı, cərrahiyyədə 

bunu “mersedes” ulduzu adlandırırdılar. 

Həmçinin, göbəyim də keyləşmişdi, hər dəfə barmağımı 

ora sürtəndə heyrətə gəlirdim, nə isə hiss 

edəcəyimi gözləyirdim amma toxunuşum qarnımın 

dərisində hiss olunmurdu. Əlimlə qarnımı sığallayanda 

barmaqlarımın ucu öz bədənimi deyil, 

sanki rezin qrelkanı hiss edirdi. 

Bir neçə gün evdə qaldıqdan sonra Rea bi litasiya 

klinikasının mikroavtobusu gəlib məni öz evimin 

qapısı ağzından götürdü. Mən Mürtiç gölünün 

ətrafına, Reabilitasiya klinikasına gedirəm. Otuz 

altı yaşım var və burda heç on il deyil ki tikilmiş bütün 

eyvanları dənizə baxan bir mənzildə qalıram. 

Mən bura gələndə heç yüz metr yeriyə bilmirdim 

amma, indi “Nordic Walking” adlanan sevimli idmanım 

var. Bu elə idmandır ki, adamlar kənardan 

baxanda gülüşlərini saxlaya bilmirlər. Mənim üçün 

isə burada gülməli heç nə yoxdur, axı mən bunu 

başqalarını güldürmək üçün etmirəm. Bununla 

belə “Nordic Walking” hamıda gülüş doğuran çılğınca 

görünüşünə baxmayaraq, insana inanılmaz 

zövq verir. Bunun dəlilik kimi göründüyünü bilirəm, 

bu mənim vecimə deyil. Üç həftə 

Reabilitasiya xəstəxansında qaldım. Mənimlə birlikdə 

müalicə olunan iki xəstə məndən cavan idi, 

hər ikisinə yeni böyrək köçürülmüşdü. Bəzi xəstələr 

isə qırx yaşların ortalarında, sonlarında idilər, yerdə 

qalanlar buraya təkcə köçürülmə əməliyyatına görə 

deyil, daha yaşlılar, həm də revmatizm və ürək 

xəstəliklərinə görə də gəlmişdilər. Əlbəttə ki, mən 

bunu düz bir həftədən sonra onlardan ən gənci ilə 

qarşılaşanda anlamışdım. Səhər, günorta və axşamlar 

biz hamımız ümumi toplantı yerimiz olan 

stolun arxasına yığışıb, əvvəlcədən özümüzə 

dem Bett und sein Griff, der wie eine Triangel 

aussieht, an dem ich mich im Krankenhaus habe 

hochziehen und so viel leichter aufrichten können. 

Um aufzustehen, muß ich nun auf dem 

Rücken liegend die Knie anwinkeln, den Rumpf 

mit den Beinen anheben und mich mit den 

Ellebogen Richtung Bettrand drükken, um dort 

die Füße auf den Boden zu bekommen. Ist das 

geschafft, kann ich mich mit den Armen hochdrücken. 

Auf dem Bauch kann ich erst neun 

Monate später wieder liegen. Um die große, 

sternförmige Narbe herum – die Chirurgen nennen 

sie den Mercedesstern – ist die Bauchdecke 

taub. Taub ist auch der Bauchnabel. Streiche ich 

dort mit dem Finger über die Haut, wundere ich 

mich jedesmal, weil ich doch erwarte, es zu 

spüren, auch die Haut der Bauchdecke müßte 

doch fühlen, daß da etwas an ihr entlang streicht 

– die Fingerkuppen aber tasten nur etwas, was 

sich für sie wie die Außenseite einer Wärm - 

flasche aus Gummi anfühlt. 

Ich bleibe ein paar Tage zuhause, dann holt der 

Kleinbus der Reha-Klinik mich vor der Haustür 

ab. Ich fahre an die Müritz. In die Reha. Ich bin 

sechsunddreißig Jahre alt. Ich komme in ein schönes, 

nicht einmal zehn Jahre altes Haus, alle 

Zimmer mit Balkon und theoretischem Seeblick – 

Bäume versperren die Sicht. Als ich ankomme, 

kann ich keine hundert Meter gehen, in der dritten 

Woche habe ich einen neuen Lieblingssport, er 

heißt Nordic Walking. Gar nicht überraschenderweise 

machen sich alle, wem auch immer ich davon 

erzähle, da- rüber lustig. Ich kann das verstehen, 

ich würde es nicht anders machen. Dabei 

verhält es sich mit dem Nordic Walking so: Es 

macht genau so viel Spaß, wie es bescheuert aussieht. 

Und es sieht, zugegebenermaßen, ich weiß 

es, ziemlich bescheuert aus. Drei Wochen bleibe 

ich in der Reha. Zwei Patienten sind jünger als ich, 

beide mit neuer Niere, Ivan Klasnic ist nicht dabei. 

Einige Patienten sind Mitte bis Ende vierzig, alle 

anderen – es gibt hier nicht nur Transplantierte, 

sondern auch Rheumaund Herzpatienten – sind 

sehr viel älter. Wahrscheinlich, das fällt mir nach 

einer Woche auf, ist das nun das letzte Mal, daß 

ich irgendwo einer der Jüngsten bin. Morgens, 

mittags und abends sitzen wir alle zusammen bei 


89 



hərəkət planı təyin edirdik. Hər gün üçün ayrıca 

hərəkət-təlim palnı vardı və belə söz gəzirdi ki, 

kim reabilitasiya məşqlərində özünü daha fəal 

göstərsə o xəstəxana məsrəflərini ən sonda ödəmək 

şansı əldə edəcək. Mənsə buna inanmıram, səhər 

saat yeddinin yarısı oyanıb yemək dolu zənbilin yanından 

etinasız şəkildə ötərək, idman üçün meşəliyə 

gedirəm. Bundən əlavə mən bədənimdə ağrı 

yaratmayacaq məşqləri etmək üçün Trenajor zalına 

da getməliyəm. Həmçinin erqometr aparatında 

müayinə olunmalı, gimnastika və boksla məşğul olmalıyam. 

Bundan sonra öz seçimimə görə ya saxsı 

qab ya da dabandaşı düzəltməli və ömürlük immun 

çatışmamazlığı olanlar üçün mühazirəni 

dinləməli, gələcək illərdə sağlamlıq üçün təhlükəli 

olan qidaların hansılar olduğunu öyrənməliyəm. 

Çiy yemək olmaz, qabıqlı yemək olmaz, yerdən 

götürüb yemək olmaz, heç bir halda kahı yemək olmaz. 

Mənim üçün ən yaxşısı çəkilmiş, dondurulmuş 

ya da bir yolla sterilizə olunmuş qidalar ya da 

konservlərdir. Ən yaxşısı təbii qidalar satılan xoşməramlı 

mağazalardan heç nə almayasan. Çünki 

belə mağazalar adətən mikroblarla dolu olur. 

Həmçinin böyük insan kütlələrinin axışdığı 

yerlərdən, xüsusilə də, hovuzlardan, azyaşlı uşaqlardan 

və xəstələrdən uzaq olmalıyam. İndidən bilirəm 

ki, bu qaydalara həmişə əməl edə 

bilməyəcəm. Özümü məktəb illərindəki kimi hiss 

edirəm, kağıza kiçicik bir kişi və cürbəcür fiqurlar 

çəkib xəyallarımın gerçəkləşməsini gözləyirəm. 

Çox vaxt otağımda oturub getdikcə sağaldığımı 

bilmək məni o qədər sevindirir ki, açıq eyvan qapısının 

yanında uzanıb televizorda “Six Feet 

Under” və “Sopranos”a baxıram. Bəzən də, 

pəncərəmin önündə dayanıb ağquyruq qartalın 

səmaya qalxmasını gözləyirəm. 

Budur yenidən evə gedirəm və yenidən sərbəst 

yeriyə bilirəm. Bu üç gün ərzində klinikada qalmalıyam, 

bədənimə qan köçürülməli, immunitetin 

bərpa olunma səviyyəsi və qaraciyər yoxlanılmalıdır. 

Mənim halım gün-gündən yaxşılaşır. Vaxtımın 

çoxunu sağlamlığımda ağır qüsurlar yaranması ilə 

bağlı ərizə formalarını doldurmaq və xəstəxana hesabımdakı 

zərfləri açmaq kimi darıxdırıcı işlərlə keçirirəm. 

Mənim qanuni xəstəxana hesabımda hər 

şey var, məgər bu əla deyil, gör bir nə gözəl ölkədə 

yaşayıram, bütün xərclərim artıq ödənilib. Məni ancaq 

gözəl günlər gözləyir. İşlərim gah yaxşı gedir, 


Tisch, wir verbringen hier einen All-Inclusive- 

Aufenthalt mit vorgeschriebenen Anwendungen. 

Es gibt Stundenpläne für jeden Tag, und es kursiert 

das Gerücht, daß wer zu viele seiner 

Anwendungen schwänze, die Rehabilita - 

tionsmaßnahme am Ende selbst bezahlen muß. 

Ich glaube da mal nicht dran und ver- schlafe den 

Frühsport im Wald um halb sieben und lasse mich 

auch beim Korbflechten nicht blicken. Ich muß, 

was nicht schadet, in den Kraftraum. Ich muß auf 

das Ergometer, zur Gymnastik und zum 

Schattenboxen. Ich soll wahlweise töpfern oder 

Speckstein bearbeiten und höre Vorträge zum 

Thema lebenslanger Immunsuppression und der 

damit verbundenen Risiken und lerne, was ich 

die nächsten Jahre alles nicht mehr essen darf. 

Nichts Rohes, nichts Ungeschältes, nichts aus der 

Erde. Nie wieder Salat. Am besten überhaupt nur 

Abgepacktes, Tiefgekühltes oder sonstwie keimfrei 

haltbar gemachtes. Konserven. Besser nichts 

Gutgemeintes aus dem Bioladen. Gutge mein tes 

hat meist viel zu viele Keime. Und Vorsicht vor 

großen Men-schenansammlungen. Vor 

Schwimmbädern, vor Klein- kindern und 

Kranken. Ich weiß schon, ich werde mich nicht immer 

daran halten. Ich fühle mich wie in der 

Schule, male Männchen und Muster auf das 

Papier und warte, daß es endlich klingelt. Die 

meiste Zeit, so liebe ich die Rekonvaleszenz, liege 

ich bei offener Balkontür in meinem Zimmer und 

schaue Six Feet Under und Sopranos. Drei 

Wochen reichen für die Staffeln 3 bis 6. Manc - 

hmal stehe ich am Fenster und halte Ausschau 

nach dem Seeadler, den es hier geben soll. 

Ich komme wieder nach Hause und kann 

wieder gehen. Alle drei Tage muß ichindie 

Klinik, alle drei Tage wird mir Blut abgenommen, 

um den Spiegel des Immunsuppressivums zu 

bestimmen und die Leberwerte zu kontrollieren. 

Es geht mir immer besser. Ich beschäftigte mich 

mit so aufregenden Dingen wie Antragsfor - 

mulare zur Feststellung einer Schwerbe hin de - 

rung auszufüllen und öffne Briefe von der 

Krankenkasse. Meine gesetzliche Krankenkasse 

hat das alles, ist das nicht großartig, lebe ich nicht 

in einem tollen Land, bezahlt. Ich werde nur 

noch schöne Tage haben.

gah da birdən-birə pisləşir. Qarnımda qəflətən 

dəhşətli ağrılar hiss etdim. Ürəyim istəsə də, daha 

heç nə yeyə bilmirəm. İki gün, üç gün, dörd gün dözürəm. 

Bundan əlavə heç, su da içə bilmirəm. 

Yenidən xəstəxanaya getdim. Təcili yardıma yox, qaraciyər 

üzrə ixtisaslaşmış həkimə müraciət etməliyəm. 

Budur yenidən həkimin otağındakı müayinə 

çarpayısında uzanmışam. İndi oktyabrın sonu, 

günlərdən bazar günüdür. Mən yenə də xəstəxanadayam. 

Yenə də avqust ayında üç həftə yatdığım 

otağın düz yanındakı otaqda, bir yatağım və məni 

gözləyən çoxlu iynələrim var. İndi pəncərəmin qarşısında 

fəsilləri göstərən teatrda payız tamaşaya qoyulub, 

hər səhər ağaclardakı yarpaqların sayı daha 

da azalır. Yəqin ki, üç həftə sonra mən buranı tərk 

edəndə budaqlar tamamilə çılpaq qalacaq. Mən 

yayda uzandığım yerdə pəncərədən seyr etdiyim 

dəmir taxçaları xatırladan o qəribə bina indi kiçik, 

sarı kuba çevrilib, onun ətrafı hər tərəfdən kanallar 

və elektrik stansiyası üçün kömür daşıyan qatarların 

hərəkət etdiyi dəmir yolları ilə əhatə olunub. 

Daha sonra bir dəfə həmin binaya gedib, mütləq 

oradakı işçilərdən binanın nə üçün tikildiyini soruşdum. 

Demə ora ekspedisiyaçıların anbarı imiş. 

Doğrusu, aldığım cavab məni bir qədər təəccübləndirdi, 

iş orasındadır ki, xəstə yatağında çox vaxt 

pəncərədən baxıb qurduğum fantaziyalarıma görə 

həmin bina ən azından möcüzəli sınaqların keçirildiyi 

laboratoriya olmalıydı. 

Yaxşı mənimsədiyim xəstəxana jarqonu ilə 

desək, mən yenə də stansiyada dayanmışam. Hər 

yerim ağrıyır, halım pisləşib, daha heç nəyə marağım 

qalmayıb. Yəqin, sonralar K. deyəcək ki, mən 

xəstəliyə dözə bilmədim. Mən indi sistem altında 

yatıram və on dörd gündür ürəyim nə yemək, nə 

içmək istəyir. Bu məni tamam əldən salıb. 

Bədənimdə adi halda zərərsiz, şiddətlənmiş halda 

isə immun sistemi üçün çox təhlükəli ola biləcək 

“Sitomeqal” virusu var. Səhər və axşam, bədənimə 

dərman vurulur, güclü qələvi reaksiyası yaratdığı 

üçün dərmanı venalarımın vasitəsilə bədənimə yerirlər. 

Hər dəfə dərman üçün bədənimdə yeni bir 

dəlik açılmalıdır, bir həftədən sonra mən lap narkoman 

kimi görünəcəm. Zamanla bu möcüzəli 

dərman vasitəsi viruslara qarşı aqressiv təsirini göstərir, 

hər şey yavaş-yavaş yaxşılaşır. Mən yenidən 

xoşbəxtəm, bu dəfə xoşbəxtlik uzun müddətli olacaqmış 

kimi görünür. Mənimlə qonşu çarpayıda 

Es geht mir besser und wieder schlechter. Ich 

bekomme fürchterliche Bauchschmerzen. Ich will 

und kann nichts mehr essen. Zwei Tage, drei Tage, 

vier Tage. Dann kann ich auch nichts mehr trinken. 

Ich komme wieder ins Krankenhaus. Ich muß 

nicht in die Notaufnahme, ich darf gleich zu den 

Spezialisten auf die LTX-Station. Da bin ich nun 

wieder, auf einer Liege in einem Arztzimmer. Es 

ist Sonntag, Ende Oktober. Ich bin wieder im 

Krankenhaus. Ich bekomme Infusionen und ein 

Bett in einem Zimmer gleich neben dem, in dem 

ich die drei Wochen im August verbracht habe. 

Das Jahreszeitentheater vor dem Fenster gibt jetzt 

den Herbst, jeden Morgen hängen weniger Blätter 

an den Bäumen. Als ich drei Wochen später entlassen 

werde, sind die Äste kahl. Das seltsame 

Gebäude, dessen Entstehung ich im Sommer am 

Fenster liegend beobachtet habe, ist nun kein 

Stahlgerüst mehr, als großer gelber Kubus leuchtet 

es über die Ringbahngleise und den Kanal, auf 

dem die Kohlenschiffe zum Kraftwerk steuern. 

Später fahre ich einmal, ich will unbedingt wissen, 

was da gebaut worden ist, dort vorbei und frage 

einen der Arbeiter, die da immer noch beschäftigt 

sind, um was für ein Gebäude es sich eigentlich 

handelt. Ein Lagerhaus für eine Spedition, erhalte 

ich als Auskunft und bin ein wenig enttäuscht, ich 

hatte etwas Aufregenderes erwartet. In meiner 

Phantasie, die im Krankenbett am Fenster viel 

Zeit hatte, hatte ich dort mindestens ein Labor 

für Wunder erwartet. 

Ich liege wieder auf Station, wie es im 

Krankenhausjargon, in den ich mich mittlerweile 

gut eingehört habe, heißt. Alles tut weh, und ich 

bin schlecht gelaunt, ich habe keine Lust mehr. K. 

wird später sagen, ich sei unaushaltbar gewesen. 

Ich hänge am Tropf und kann und will nichts essen 

und will nichts trinken, vierzehn Tage lang. Es 

hat mich erwischt. Ich habe eine Cytomegalie, 

eine durch einen normalerweise harmlosen, bei 

geschwächtem Immun- system jedoch gefährlichen 

Virus hervorgerufene Infek- tion. Morgens 

und abends bekomme ich ein Medikament in die 

Venen, das, weil stark alkalisch, die Gefäße angreift. 

Immer wieder muß ich neu gestochen werden, 

nach einer Woche sehe ich aus wie ein Junkie. 

Irgendwann wirkt das aggressive Wundermittel, 


91 



yatan otaq yoldaşım, düz on üç həftədir buradadır. 

K. hər gün mənə baş çəkir, oxumaq üçün qəzet gətirir. 

Bu günlərdə Reabilitasiya mərkəzində həmişə 

stol arxasında mənimlə üzbəüz oturan cənabın dünyasını 

dəyişdiyini oxudum. Biz böyük bir yemək 

stolunun arxasında ancaq ikmiz oturub qəzet oxuyar, 

bir-birimizə xəstəliyimiz haqqında ən yeni 

təfərrüatları çatdırardıq. Biz maraq üçün oxuyar, 

bir-birimizə başa salardıq. İndi isə qəzetdən onun bir 

həftə bundan qabaq dünyasını dəyişdiyini öyrəndim. 

Qaraciyər köçürülən insanların təxminən 

iyirmi faizi heç bir il yaşaya bilmirlər. 

Buraya gəldiyim ilk günün axşamı yeni bədən 

üzvümlə daha özümü yüksək əhval-ruhiyyədə hiss 

edə bilmirəm. İntensiv terapiya şöbəsində yatıram, 

bilmirəm oyağam, yoxsa məni qara basır, yeni qaraciyərimin 

danışdığını eşidirəm. İçəridən onun səsini 

ayırd edə bilirəm, o məni qətiyyən təəccübləndirməyən 

dildə, ispanca danışır. Onu yaxşı başa 

düşə bilirəm. Həmin hadisədən bəri, özümü inandırmışam 

ki, qaraciyərim mənə İspaniyadan, 

Barselonadan gəlib. Həmin şəhərdə bir neçə dəfə, bir 

neçə ay qalmışam, lakin qaraciyərimin danışdığı dil 

kataloniya dili deyil. Ancaq bir neçə gün sonra 

“Evrotransplantasiya” təşkilatının saytından öyrəndim 

ki, İspaniya bu təşkilatın üzvü deyil, donor orqanlar 

isə ancaq üzv ölkələrin arasında paylaşıla 

bilər. Həmçinin bunu da bilirəm ki, xəstəxana kartımda 

“Evrotransplantasiya” qaraciyərinin sahibinin 

şəxsiyyəti haqqında məlumatlar onsuz da ciddi 

şəkildə gizlədilib. O Almaniyadan, Avstriyadan, 

Hollandiyadan ya da hansısa başqa ölkədən ola bilər. 

Hər halda bu məsələ məni tez-tez narahat edir, gah 

təmkinli və utancaq, gah da birbaşa və aşkar maraqla 

onun İspaniya ilə nə əlaqəsi olduğunu soruşmağa 

cəhdələr etmişəm. Qaraciyər Barselonadanmı gəlib? 

Məni maraqlandıran bu suala bütün sualına cavab 

axtaran və tapmayanlar kimi, “Bilmirəm” - cavabını 

eşitmişəm. Elə bacımın uşağının sual hesab etdiyim 

fikri də belə səslənirdi: “Sənə qaraciyərini vermiş 

adamın adı nədir?” Şəxsən mən qaraciyərimin sahibinə 

başqalarından daha çox acıyıram. Əlbəttə ki, 

mən donorun həyatı və taleyinin mənimkinə mistik 

təsirinin mümkün olacağına inanıram. Alexandro 

Qonsalez İnarritunun “21 Qram” və Pedro 

Almodovarın “Mənim anam haqqında hər şey” filimlərində 

bənzər hadisələri görmək olar. Nə olur olsun 

yenə də belə orqan köçürülməsini qanunsuz 


langsam geht es besser. Ich habe wieder Glück gehabt, 

es hätte viel länger dauern können. Mein 

Zimmer ka merad, der Mann im Bett neben mir, 

liegt seit dreizehn Wochen hier. In der Zeitung, die 

K., sie kommt jeden Tag, mir mitbringt, entdecke 

ich die Todes- anzeige für den Herrn, der mir in 

der Reha am Tisch gegenüber saß. Wir waren die 

beiden einzigen in dem riesigen Speisesaal, die 

morgens die Zeitung lasen und einander mit 

neuen Details ihrer Krankengeschichte verschonten. 

Wir hielten, wir verstanden uns stumm, die 

Lektüre für interessanter. Nun lese ich, daß er vor 

einer Woche gestorben ist. Fast zwanzig Prozent 

aller Lebertransplantierten überleben das erste 

Jahr nicht. 

Am Abend des ersten ganzen Tages mit dem 

neuen Organ bin ich schon nicht mehr so high. 

Ich liege auf der Intensivstation, weiß nicht, ob 

ich wach bin oder phanta- siere, und höre die 

neue Leber sprechen. Ich höre sie durch die 

Geräusche der Geräte hindurch, sie spricht, 

worüber ich mich sonderbarerweise gar nicht 

wundere, spanisch. Ich kann sie gut verstehen. 

Von da an bin ich der festen Überzeugung, eine 

spanische Leber zu haben, ja ich glaube, sie 

wäre aus Barcelona zu mir gekommen. Einer 

Stadt, in der ich ein paar Mal ein paar Monate verbracht 

habe, die Leber aber spricht spanisch, nicht 

katalanisch. Erst einige Wochen später finde ich 

auf einer Webseite von Eurotrans- plant heraus, 

daß Spanien gar nicht an dieser Organi sa tion beteiligt 

ist, die Spenderorgane auf passende 

Empfänger in ihren Mitgliedsländern verteilt. 

Und ich, das weiß ich aus meiner Kran kenakte, 

habe – selbstverständlich streng ano nymisiert – 

eine Eurotransplant-Leber erhalten. Sie kann also 

aus Deutschland, Österreich, den Niederlanden 

und ein paar anderen Ländern stam men. Auf die 

Frage, die mir immer wieder – mal zurückhaltend 

und leicht verschämt, mal ganz direkt und offen 

neugierig – gestellt wird, habe ich mir da schon 

angewöhnt zu sagen: Aus Spanien. 

Die Leber kommt aus Barcelona. Was, das 

habe ich da schon bemerkt, eine viel bessere 

Antwort ist als das jeden Fragesteller unbefriedigt 

lassende Ich weiß es nicht. Nur dem Kind, meiner 

Tochter, gestehe ich die Frage zu, ihre

hesab edirəm, çünki mənim yaşamağıma kömək 

edən insanın özü artıq dünyada yoxdur, onun orqanı 

isə məndədir. Mən ona görə yaşayıram ki, başqa birisi 

(xatirəsi mənim üçün əziz olan biri) dünyasını 

dəyişib. Ona görə yaşayıram ki, başqa bir insan artıq 

yaşamır. Haqqında heç nə bilmədiyim yad bir insan 

mənə həyat bəxş edib. Bundan əlavə həmin insandan 

bir parça hələ də mənim bədənimdə yaşamağa 

davam edir, mən onun qaraciyəri ilə yaşayıram. 

Məndən olsa kiminləsə belə intim yaxınlığım olduğunu 

hər kəsdən gizlədərdim. Bu ancaq mənə 

məxsusdur, mənə və ona. 

Düz yarım ildən çox vaxt keçdikdən sonra mən 

dəhşətli bir həqiqəti öyrəndim, əslində hər şey tamam 

başqa cür də baş verə bilərdi. Həmin aprel axşamında 

həkimə gec çatsaydım qanaxmadan dünyamı 

dəyişəcəkdim. Mənim orqan alıb-vermə ilə 

bağlı sənədim var, (əlbəttə ki, istərdim hər kəsdə 

belə bir sənəd olsun) təcili yardım xəstəxanasına 

çatdırıldığım həmin gecə, həkim mənim pul qabımdan 

o sənədi tapıb təcili yardım sənədlərimə 

əlavə etmişdi. Yerimə başqası olsaydı buna sevinərdi. 

Əks halda gecənin bir vaxtı onun telefonuna 

zəng gələcəkdi və ona yeni ciyər, böyrək, 

ürək haqqında deyəcəkdilər. Ancaq mənim qaraciyərim 

haqqımda heç kim xəbər tutmayacaqdı. 

Yəqin bundan sonra başqaları yaşayacaqdı, siyahıda 

olanlardan heç biri ölməyəcəkdi. Ola bilsin, o 

adamlardan birisi hətta, bu hadisəyə bənzər hadisə 

ilə qarşılaşıb, mənim keçirdiyim hisslərin təsiri altında 

buna bənzər bir hekayə yazacaqdı. 

İndi mən yazı masasında oturmuşam, günortadan 

bir qədər keçib, artıq nahar etmişəm, 

həmin hadisələrin üstündən artıq bir il keçib. 

Artıq telefon zəngi gözləmirəm, heç bir zəng 

gəlməməlidir. Mənim yeni bir qaraciyərim var. 

Berlin, Aprel – İyun 2008 

Tərcümə edən: Namiq Hüseynli 

_______ vV _______ 

Formulierung lautet Wie heißt denn der, von dem 

du deine neue Leber hast? Allen anderen nehme 

ich sie eigentlich ein wenig übel. Natürlich sehe 

ich das Faszinationspotential der Frage nach der 

Identität des Spenders, seinem Leben und seinem 

Schicksal. Filme wie 21 Gramm von 

Alejandro González Iñárritu und Alles über 

meine Mutter von Pedro Almodóvar zehren davon. 

Trotzdem empfinde ich die Frage als illegitim, 

weil sie indirekt immer auch die Frage nach 

dem Tod des Menschen stellt, durch den ich weiterlebe. 

Ich lebe ja, weil ein anderer oder – die 

Vorstellung ist mir lieber – eine andere gestorben 

ist. Ich lebe, weil ein anderer Mensch nicht mehr 

lebt. Die Unbekannte, von der ich gar nichts weiß, 

hat mir ein Leben geschenkt. Noch eins, und ich 

habe jetzt ein Stück von ihr in mir, ich lebe mit ihrer 

Leber weiter. Von diesem intimen Verhältnis 

möchte ich eigentlich niemanden etwas wissen 

lassen. Es gehört mir, uns beiden ganz alleine. 

Es braucht länger als ein halbes Jahr, bis mir 

auffällt, daß es auch anders herum hätte kommen 

können. Es hat ja nicht viel gefehlt, und ich wäre 

damals, in der Nacht im April verblutet. Meinen 

Organspendeausweis – natürlich habe ich einen 

und wünschte, alle hätten einen – hatte der 

Notarzt, der in meinem Portemonnaie nach meinem 

Notfallausweis suchte, ja in der Hand. 

Anderswo hätten sich Menschen gefreut. Ihre 

Telephone hätten geklingelt, mitten in der Nacht, 

und eine Stimme hätte ihnen gesagt, wir haben 

eine Lunge, eine Niere, ein Herz für sie. Nur 

meine Leber hätte niemandem mehr geholfen. 

Andere hät- ten weitergelebt und wären vielleicht 

nicht auf der Warteliste gestorben. Und 

ein anderer hätte dann vielleicht diese oder eine 

ähnliche Geschichte geschrieben, begleitet von 

dem Gefühl, es auch für einen anderen zu tun. 

Ich sitze am Schreibtisch, früher Nachmittag, 

ich habe schon gegessen, das erste Jahr ist fast 

vorbei. Das Telephon, ich kann es ausstellen, muß 

nicht mehr klingeln. Ich habe eine neue Leber. 

Berlin, April – Juni 2008 

_______ vV _______ 


93 



Hesab edirəm ki, yaza-yaza içimi tökmək istərkən 

yaddaşımın ən şeytani dərinliklərinə qərq oluram. 

Yazanda istədiyimdən daha çox xatirələrə dalıb 

gedirəm. 

Xatırladığım ilk şey qardır. Məni əhatə edən 

bütün dünya qarla örtülüdür, mənə sevinc bəxş 

edəcək heç nə yox. Çöldəki ağac da tərk edilmişdir, 

yarpaqları çoxdan tökülmüşdür. Yalnız 

külək əsir sakit gecələrdə və ağacı silkələyir. 

Ağacın başını nəvazişlə sığallayır və yuxudaymış 

kimi danışır. Ətrafa yumşaq qar yağır. 

Sonra qar daha da güclənir. Mənim fikirlərimdə 

tez-tez qış olur. Elə güclü qar yağır ki, mən uşaq 

evi illərimdə yalnız qarın və qışın, şaxtanın və 

buz kimi soyuğun olduğunu düşünürəm. 

Özümü qara bələnmiş görürəm. Şaxta və fırtıq 

burnumun kənarlarına yapışır. Mən hər gün 


Peter Wawerzinek 

__________________ 

Петер Wаwерзинек 1954-жц илдя Ростокда Петер Рункел ады алтында, дул ананын ювлады кими дцнйайа эялиб. 

О жцрбяжцр йерлярдя, жцрбяжцр аилялярдя бюйцйцб. Он йашы олана гядяр ушаг евляриндя йашайыб, он йашы 

оланда ювлады олмайан бир аиля ону ювладлыьа эютцрцб. Мяктяби битирдикдян сонра о текстил ряссамлыьыны 

юйряниб, щярби хидмяти баша вурдугдан сонра 1978-жи илдя Шярги Алманийайа эедиб бурада Берлин-Вайсенсее 

универиситетиня али ряссамлыг тящсили алыб. Ики ил сонра о тящсилини йарымчыг гойур. Бундан сонра о жцрбяжцр 

ишлярдя ишляйир, хидмятчи, почталйон, фящля олур. Бцтцн бунларла ейни заманда о сяксянинжи иллярин 

перформанс ряссамлыьы вя импровизасийа шеири иля мяшьул олмуш вя сцрятля шеир сащясиндя ирялилямишдир, тезтез 

шярги Берлинин “СжЩаппй” адлы шеир охума сящняляриндя эюрцнцрдц. 

1998 -1990-жу иллярдя о Маттиас Баадер Щолст иля Алманийа Демократик Республикасына сянят туруна 

чыхырлар. 1990-жы илдян бяри о даими олараг Берлиндя йашайыр. 1998-жи илдян бяри Алманийа П.Е.Н мяркязинин 

цзвцдцр. 

Алманийа ингилабындан сонра Петер Wаwерзинек илк олараг АДР-нын ядябиййаты иля баьлы пародийалар 

топлусуну йазмыш, бундан ялавя АДР жямиййятиндяки аутсайдерлярля баьлы йумор, експериментал няср 

нцмунялярини дярж етдирмишдир. 

Петер Wаwерзинекин нювбяти ясярляри даща чох автобийографик характерлидир, доьма вятяни олан 

Мекленбур-Ворпоммерндян бящс едир. Wаwерзинек щямчинин радийопийесляр вя ъурналист 

арашдырмалары да йазыб. 

__________________________________________________________________________ 

Ich habe gedacht, wenn ich mich schreibend verschenke, 

entfliehe ich dem Teufelskreis der Erinnerung. 

Schreibend bin ich tiefer ins Erinnern hineingeraten, 

als mir lieb ist. 

Schnee ist das Erste, woran ich mich erinnere. 

Verschneit liegt rings die ganze Welt, ich hab 

nichts, was mich freuet, verlassen steht der Baum 

im Feld, hat längst sein Laub verstreuet, der Wind 

nur geht bei stiller Nacht und rüttelt an dem 

Baume, da rührt er seinen Wipfel sacht und redet 

wie im Traume. Es schneit sanft in den Ort hinein. 

Danach gewinnt der Schneefall an Stärke. Es ist so 

oft Winter in meinem Kopf. Es schneit so häufig, 

dass ich denke, in meinen Kinder heimjahren hat es 

nur Schnee und Winter, Frost und Eiseskälte gegeben. 

Ich sehe mich eingemummelt. Frost und 

Rotz klebt an der Nase. Ich bin das ewige

qar adamı düzəldən qış uşaqlarının içində daim 

özümü görürəm. Hava çox tez qaralır. Gecələr 

qurtarmaq bilmir. Günəş üfüqdən yuxarı qalxmır. 

Bütün gedəcəyim yollar qarla örtülü. Yay da 

qara bələnib. Burda qar günəşin başqa bir adıdır. 

Noyabrdır. Fevraldır. İçi böyük bir avtomobildə, 

qara bir limuzində oturmuşam. Dörd yaşım var 

və böyük bir avtomobildəyəm. Xatirimdə olan 

yerlər qar kimi bəmbəyazdır. Sürücü qara bir siluetdir. 

Gündüzdür, bu günü mən həyatımın ilk 

günü kimi xatırlayıram. Bomboz bir gündür, 

səhəri açıq qırmızı açılan və gözəl olacağını gözlədiyimiz 

bir gün. Qəfildən hava qaralır. Bulud 

topasının arxasında gizlənən bir gün, gündüz 

olmağını istəməyən bir gün, əski bir at çulu çırpılanda 

çıxan toz kimi bomboz səmadan tökülən 

qara müqavimətsiz təslim olan bir gün. Əkin 

sahələrindən qaçarkən tikanlı məftillərə ilişib 

qalan dovşanlar kimi, qar məni çağırır: “Gəldim 

artıq. Ah, zalım qış. Sən necə də soyuqsan! Yaşıl 

meşəni viran qoydun! Çiçəkləri soldurdun! Aləlvan 

güllər yox oldu. Bülbüllər baxçalardan 

uçub getdi. Uçub getdilər. Yenə nə vaxtsa qayıdıb 

cəh-cəh vurarlar.” 

Ötən həftə Şverində 5 yaşlı qız uşağı Lea-Sofi 

öldü. Valideynləri onu aclığa tərk etmişdilər. Bundan 

bir həftə əvvəl əraziyə təhkim olan məmur uşağı 

görməyə nail ola bilməmişdi. Vaxtında kömək göstərə 

bilmədikləri üçün azyaşlılarla iş üzrə quruma qarşı 

məhkəmə iddialarına baxılır. 

Bir uşaq evinə gedən yoldayam. Bu yolun 

məni hara aparacağını bilmirəm. Bu yolçuluğun 

sonunda məni nə gözləyir, bilmirəm. Bir limuzində 

oturmuşam. Erkəndən duman hər tərəfi 

bürüyüb. Duman çəkildikcə əkin yerlərindəki 

daşlar üzə çıxır. Dumanda təbiətdəki hər şey 

südlə dolu şüşə bir qaba qoyulmuş kimidir. 

Dumanda ağır şeylər yüngül olur. Bu dünya 

mənə gün işığı altda olduğundan daha yaxındır. 

Göz işlədikcə uzanan çöl üfürülmüş şar kimi 

dumanda özünü gözə soxur və yenidən itir. 

Gözə görünməyən hər şeyi indi bütün sirr 

pərdəsi ilə daxildən hiss edə bilərsən. Adi 

günlərdə heç kəsin fikir vermədiyi, böyük, laldinməz, 

yol kənarında yatıb qalan daşlar dumanda 

oyanıb ayağa qalxır, həm çəkidə həm 

Winterkind unter Winterkindern beim täglichen 

Schneeman n bauen. Es ist früh dunkel. Die Nacht 

hält lange aus. Die Sonne steigt nicht über den 

Horizont. Es schneit auf all meinen Wegen. Aus 

Schnee besteht der Sommer. Schnee ist nur ein anderer 

Name für die Sonne. Es ist November. Es ist 

Februar. Ich sitze in einem großräumigen 

Automobil, einer schwarzen Limousine. Ich bin 

vier Jahre jung und in dem riesigen Automobil. 

Schneeweiß ist die Land schaft, die ich in 

Erinnerung habe. Der Fahrer ist ein dunkler 

Schattenriss. Es ist der Tag, den ich als ersten Tag 

meines Lebens erinnere. Ein tiefgrauer Tag, der 

morgens rötlich aufzog und schön zu werden 

schien, sich dann aber verdunkelte. Ein Tag, der 

sich hinter einer Wolkendecke verkriecht, sich den 

Tag über als Tag nicht sehen lassen mag und dem 

Schnee das Terrain überlässt, der aus diesem 

grauen Himmel wie aus einer alten Pferdedecke geklopfter 

Staub umherwirbelt. Wie beim Hasen, der 

bei seinem Lauf über den Acker den Igeln nicht davonlaufen 

kann, ruft der Schnee mir zu: Bin schon 

da. Ach bittrer Winter, wie bist du kalt, hast entlaubet 

den grünen Wald, hast verblüht die 

Blümlein, die bunten Blümlein sind worden fahl, 

entflogen ist uns die Nachtigall, entflogen, wird je 

sie wieder singen. 

In der vergangenen Woche starb in Schwerin 

die fünf Jahre alte Lea-Sophie. Ihre Eltern hatten sie 

verhungern lassen. Eine Woche vor ihrem Tod hatte 

der zuständige Sozialarbeiter nicht darauf bestanden, 

das Kind zu sehen. Gegen das Jugendamt laufen 

Anzeigen wegen unterlassener Hilfeleistung. 

Ich befinde mich auf dem Weg zu einem 

Kinderheim. Ich habe keine Ahnung, wohin es mit 

mir geht. Ich weiß nicht, was mich am Ende der 

Fahrt erwartet. Ich sitze in einer Limousine. Der 

Frühnebel beherrscht die Landschaft. Im Nebel löst 

sich der ruhende Ackerstein auf. Im Nebel erscheinen 

all die Dinge in der Natur wie in eine milchige 

Glasschale hineingelegt. Im Nebel wird das 

Schwere leichter. Die Welt ist mir näher als unter 

der Sonnenbestrahlung. Das plan liegende, nur zu 

ahnende, weite Feld tritt geballt aus der Nebel - 

mas se hervor, um sich betrachten zu lassen und 

wieder zu verschwinden. Das Unscheinbare ist erst 

in all seiner nebulösen Unklarheit innig zu erleben. 


95 



dəyərdə böyümüş kimi görsənir. Dumanda həm 

dünya dincəlir, həm meşə və çəmən yuxuya dalır. 

Örtük çəkilən kimi mavi səmanın heç 

dəyişmədiyini görürsən. Dünya-payız aylarında 

yerdən qalxan buxar içində, soyuq, qızılı rəngə 

boyanmış kimidir. Həyat dumandır, duman da 

ki həyat. Düzünə və tərsinə eyni cür oxuna bilən 

bu iki söz qızılı hərflərlə alt-alta mənim başdaşıma 

yazılmışdır: Duman-həyat və həyat-duman 

(Nebeleben-Lebenebel - almanca belə yazılır – 

tərc.) Dumanı sevmək-itirə-itirə böyüməyi qəbul 

etməkdir. Dumanı bütün yaradılışın əsası kimi 

qiymətləndirmək isə, onu daimi bir səhnə və 

yolgöstərən kimi tanımaqdır; onun eşidilməyən 

pıçıltılıarı. Özüm haqqında da dumanlı bir şey 

bilirəm ki, o (duman – tərc.) mənim barəmdə 

yaxşı fikirdədir. 

Çöl donub bərkimiş bir gecə köynəyidir, 

sanki. Mənə elə gəlir ki, qarğa səsi eşidirəm. O 

vaxtdan qarğalara rəğbətim var. Qarğaları və 

dumanı sevdiyimi anladığım bu ilk günü heç 

unutmuram. Yer üzünün çətinlikləri və asanlıqlarından 

söz düşəndə mən dumandan və qarğalardan, 

şeylərin gözdən itməsindən danışıram. 

Ən çox isə dumanda qarğaların qarıldamasını 

sevirəm, onlar nə görünmür, nə də ki, dumanda 

kimi çağırdıqları bəlli olmur. Ən əvvəl mən dumandakı 

qarğaları gördüm. Onlar ömrümün sonuna 

qədər mənim taleyimi müəyyən edən quşlar 

olaraq qalmalı. Dumandakı qarğalar ömrüm 

boyu mənimlədirlər. Mən dumandan yaranmışam. 

Mayam dumandan yoğrulub. Duman topaları 

mənim dünyaya göz açdığım ana bətnidir. 

Atamı dumanlara gömmüşəm, bunu heç kəs bilmir. 

Anamı dumanda qoyub gəldim. İndi mənim 

kim olduğumu belə unutmuşdur. Mən ana 

bətnində sıxılaraq bu dünyaya gəlmiş biri deyiləm, 

dumandan oğurlanmış bir yer sakiniyəm. 

Bu ilin mart ayı Hessen əyalətinin Bromskirxen 

qəsəbəsində 14 aylıq Jaklin açından öldü. Qızcığazın 

cəmi altı kilo çəkisi vardı. Yaşıdlarından iki dəfə az. 

Uşaq aylarla həkimə göstərilməmişdi. 

Payızın sonu. Noyabr. Yanvar, fevral, iyun, 

iyul, avqust da ola bilərdi. Yalnız xatirələrdə yağan 

qar, ana qucağı kimi yumşaq olur. 1954-cü ildir. 

Müharibə doqquz ildir ki, qurtarmışdır. 


Der an einem gewöhnlichen Tag ignorierte, große, 

stumme, unscheinbar am Wegrand schlafende 

Ackerstein tritt wacher aus dem Nebel hervor, gewinnt 

an Würde und Gewichtigkeit. Im Nebel ruhet 

noch die Welt, noch träumen Wald und Wiesen: 

Bald siehst du, wenn der Schleier fällt, den blauen 

Himmel unverstellt, herbstkräftig die gedämpfte 

Welt, im kalten Golde fließen. Leben ist Nebel und 

Nebel ist Leben. Rückwärts wie vorwärts gelesen 

mögen die zwei Worte Nebeleben und Lebenebel in 

Gold gefasst untereinander aufgeschrieben auf meinem 

Grabstein stehen. Nebel mögen, heißt Zuwa - 

chs durch Schwinden anerkennen. Nebel als 

Grundlage allen Seins zu werten heißt, Nebel als 

Dauerausstellung und Fingerzeig annehmen; das 

unerhörte Flüstern. Nebel weiß ich um mich, der es 

gut mit mir meint. 

Das Feld liegt wie ein gestärktes Nachthemd da. 

Mir ist, als hörte ich eine Krähe rufen. Ich verehre 

seither Krähen. Ich bewahre mir von diesem ersten 

mir bewusst werdenden Tage an Hochachtung vor 

Krähen und Nebelschwaden. Ich rede von Nebel 

und Krähen, wenn von Leichtigkeit und Erdsc - 

hwere die Rede ist, vom Verschwinden der Dinge. 

Am schönsten ist mir im Nebel, wenn Krähen 

schreien, die nicht zu sehen sind und im Nebel gar 

nie nach wem rufen. Nebelkrähen sah ich zuerst. 

Nebelkrähen sollen also bis an mein Lebensende 

meine Schick salsvögel bleiben. Nebelkrähen begleiten 

mich durchs Leben. Ich werde im Nebel 

befruchtet, durch Nebel gezeugt. Nebelschwaden 

sind die Fruchtblase, in der ich geworden bin. Im 

Nebel weiß ich den Vater geborgen, von dem niemand 

weiß. Im Nebel weiß ich die Mutter hinterlegt, 

die vergessen hat, wer ich bin. Ein aus dem 

Nebel gekrochener, nicht aus dem Gebärtrakt der 

Mut ter gepresster Erdenbürger bin ich. 

Im März dieses Jahres wurde im hessischen 

Bromskirchen der Hungertod der vierzehn Monate 

alten Jacqueline bekannt. Das Mädchen wog mit 

sechs Kilo nur noch halb so viel wie andere Kinder 

in ihrem Alter. Das Kind hatte seit Monaten keinen 

Arzt gesehen. 

Es ist später Herbst. November. Es kann Januar, 

Februar, Juni, Juli, August sein. Es schneit nur in der 

Erinnerung so mütterlich sanft. Wir schreiben das 

Jahr 1954. Der Krieg ist neun Jahre vorbei. Der

Amma içimdəki səs mənə müharibənin heç vaxt 

bitmədiyini deyir. Xarabalıqlar əsasən təmizlənmişdir. 

Kənddən kənarda, şəhər ətrafında, metropolların 

yaxınlığında, zibil çalalarının qazıla 

biləcəyi hər yerdə dağ kimi tullantı yığılmışdır. 

Bu dağlar da, dünyaya gəldiyim gündən arasıkəsilmədən 

aparılan bütün müharibələr kimi, 

landşaftın bir hissəsidir. Varşava müqaviləsi. 

Milli Ordu. Anamın birləşmədən sonra böyüyən 

qarnı. Elə onun içindəcə həbs olunmuşdım. 

Anama geniş suveren hüquqlar verən Sovet 

İttifaqının göbəyində. Qısamüddətli peşə axtarışları: 

Xalq polisi. İki yaşında anası tərəfindən 

qərb istiqamətində tərk edilmiş, uşaq evinə verilmiş, 

Destalinizasiyadan sonra SovİKP-nin 20ci 

qurultayına az qalmış, dinc yanaşı yaşamanın 

ikinci dekadasında, üzərində heç bir rəqəm yazılmayan 

qırmızı rəngli tək bir zərin və oraqçəkic 

simvollarının olduğu stəkana atılmış kimi. 

Təntənəli salamlaşmalar müharibəyə çağırışa 

çevrilir. Lozunqlar. Şlaqbaumlar. Cəzadan azad 

etmə.Təzminat. Ödəmələr. Borclar. Əmlakın geri 

qaytarılması. Səhmlər. Aşağı sənaye sahələrindəki 

əmək haqqı tariflərinin artması. Qiymətlər. 

İqtisadi çöküşlər. 

Bu maşın “çayka” adlanır, “qağayı”-deməkdir. 

Toplam 3179 ədəd buraxılmışdır. Dörd və ya 

beşqapılı. İndi dəqiq deyə bimərəm. İstənilən 

halda içəridə yeddi oturacaq nəzərdə tutulmuşdur. 

İki yüz at gücü var - sürücü qürrələnir. 

Səkkiz silindrlidir. V mühərrikli. Üç sürətli ötürücü 

qutu. Hidravlik reduktor. Kondinsioner. 

Sükan idarəetməsinin gücləndirilməsi. Sürət 

həddi - saatda yüz altmış kilometrdir. Təyyarə 

meydanında bir və ya iki dəfə tam sürətlə sürülmüşdür. 

“Məndə elə bir hiss var ki” - sürücü 

deyir və güzgüdən əyilib baxır, - “o çox səs salacaq.” 

O deyirdi ki, məni bütün ölkə boyu 

gəzdirə, yüksəklərə qaldıra bilər. Zirvələrdəki 

əbədi sükutu poza, qarğalara göstərə, nəfəs alətlərində 

onlara təyyarəçi marşını ifa edə bilrədi: 

Güllə kimi qalxdım səmaya, 

Uçdum günəşə doğru birbaşa. 

Aşağıda hərəkət edən insanlar. 

Mən razılıqla zümzümə edirəm. 

Krieg ist nie vorbei, sagt der Verstand. Der Schutt 

ist großteils beiseitegeschafft worden. Hinterm 

Dorf, hinter der Stadt, hinter den Metropolen, wo 

Kuhlen ausgehoben werden konnten, Schutt zu 

Bergen aufgeschüttet worden ist. Berge, die zum 

Landschaftsbild dazugehören wie all die Kriege, 

die in der Welt geführt werden, ununterbrochen, 

seit ich in diese Welt hineingeraten bin. Warschauer 

Pakt. Nationale Volksarmee. Aus Einheiten bestehender 

Bauch meiner Mutter. Eben war ich noch in 

ihm kaserniert. Im Bauch der Sowjetunion, die meiner 

Mutter weitreichende Souveräni täts rechte gewährt. 

Kurzzeitiger Berufswunsch: Volkspolizist. 

Im Alter dann von zwei Jahren von der Mutter 

Richtung Westen verlassen, im Kleinkinderheim 

verblieben, mitten hinein in die Entstalinisierung, 

auf den zwanzigsten Parteitag der KPdSU zu, in die 

Dekade der friedlichen Koexistenz geworfen wie in 

einen Würfelbecher mit nur einem roten Würfel 

ohne Zahlen versehen und lauter Hammersic helsy - 

mbole. Höfliche Begrüßungen werden Kamp fan sa - 

ge. Schlag worte. Schlagbäume. Er lass. Repa ra tion. 

Zah lun gen. Schulden. Rück gabe. Aktien. Anhe - 

bung unterer Indus trielo hngruppen. Preise. 

Senkungen. 

Der Wagen heißt Tschaika wie Möwe. Gesamt - 

pro duktion dreitausendeinhundertneunundsiebzig 

Stück. Viertürig oder fünftürig. Ich kann es 

nicht mehr sagen. Auf jeden Fall innen mit sieben 

Sitzplätzen versehen. Hat an die zweihundert Pfer - 

destärken unter der Haube, prahlt der Fahr zeug - 

lenker. Acht Zylinder. V-Motor. Dreiganggetriebe. 

Hydraulischer Drehmomen twandler. Klimaanlage. 

Servolenkung. Höchst gesch windigkeit hundertsechzig 

Kilome ter die Stunde, die ist er auf einem 

Fluggelände ein-, zweimal voll ausgefahren. Ein 

Gefühl, kann er sagen, sagt der Kraftfahrer und 

knutscht sich im Spiegelbild, dass es laut schmatzt. 

Durchs ganze Land würde er mich am liebsten 

chauffieren, abheben, aufsteigen und die überall 

Ruh über den Wipfeln stören, den Krähen es zeigen, 

ihnen den Fliegermarsch blasen: Kerzengrad 

steig ich zum Himmel, flieg ich zur Sonn direkt, unter 

mir auf das Gewimmel, da pfeif ich mit Respekt, 

wenn wir dann so oben schweben, mein Freund, 

das ist ein Leben, da fühl ich mich wie ein junger 

Gott, Kreuz Himmeldonnerwetter sapperlot, in der 


97 



Əgər bu qədər yüksəyə uça bilmişiksə, 

Mənim dostum, bu da bir ömürdür. 

Özümü gənc bir ilah kimi hissedirəm. 

Lənət şeytana! 

Nə quldurlar yox səmada, 

Nə əyalət məhkəmələri. 

Və qoca qarılar 

gözə dəymir orda yuxarıda. 

Nə it yemi vardır, nə qaynanalar 

Səmada vergi yox, əmlakı girov qoyma yox. 

Heç yüksək faizlər də yox 

Və əgər dərzi borcunu istəməyə gəlirsə, 

Rahatca uçub əkilə bilərsən. 

Buna görə dostum, 

Axmaq olma. 

buna görə, buna görə, buna görə 

Axmaq olma, Gəl bizə qoşul! 

Uçaq, uçaq. Uçaq mənimlə 

Ulduzlu göylərə 

Gedək gəzməyə. 

Malını-pulunu tulla bir tərəfə 

bir ayaq bas bu dünyaya. 

Qırmızı bibər* uçur havada, 

Uçur göylərə. 

Ura, ura, ura! 

(“Qırmızı bibər” dedikdə hava şarları, dirijabllar 

nəzərdə tutulur – tərc.) 

Ən lyuks avtomobil, dövlət rəhbərlərinin maşını. 

Sovet İttifaqında istehsal olunmuş. Özəl 

adamlar, ali mənsəb sahibləri, partiya funksionerləri 

üçün nəzərdə tutulmuş. Avtomatik sürət 

ötürücüləri qutusu, hərəkətə gətirmə arxa 

təkərlərə keçirilmiş, hidravlik çevirici, balaca bir 

uşaq da torpedonun - alət panelinin üzərindəki 

testerləri qoşa bilər. İki ton yarımlıq ağır, qara və 

əsrarəngiz, parıltılı limuzundə şütüyürsən. 

Maraq dolu baxış, gözlərin bayram edir, birdən 

bu sual: “Doğrudurmu ki, staxanovçu fəhlə İvan 

İvanoviç İvanov Moskvada ümumittifaq sərgisində 

lyuks klas bir “Çayka” udmuşdur. Cavab: 

“Prinsipcə hə. Amma söhbət staxanovçu fəhlə 

İvan İvanoviç İvanovdan yox, alkoqolik Pyotr 

Pyotoroviç Petruşkindən gedir, özü də o, lyuks 

klas “çayka” avtomobili udmamış, əksinə bir 

velosipedi oğurlamışdır. “Çayka, çayka, çayka”- 


Luft gibts keine Räuber, kein Bezirksgericht und 

auch keine alten Weiber, sieht man oben nicht, da 

oben gibts kein Hundefutter und keine Schwie - 

ger mutter, in der Luft gibts keine Steuer, keine 

Kaution, auch der Zins ist nicht so teuer, und 

kommt der Schneider mit der Rechnung, fliegt man 

bitte ganz gemütlich ihm davon, Freunderl, drum 

sei nicht dumm, drum drum drum, sei nicht dumm 

/ komm und sei mein Passagier, fliege fliege flieg 

mit mir, droben, wo die Sterne stehn, wollen wir 

spazieren gehn, schmeiß hin all Dein Gut und Geld, 

einen Fußtritt dieser Welt, in der Luft, in der Luft 

fliegt der Paprika, auf zum Himmel, Himmel, 

Himmel, Hipp, hipp, hurra. 

Luxuriöses Fahrzeug, Staatskarosse. In der 

Sowjetunion hergestellt, Privatpersonen zugedacht, 

höh eren Behörden, Funktionären. Automatik get - 

riebe, Antrieb auf die Hinterräder übertragen, 

Hydraulikwandler, kinderleicht über einen Wahl - 

tas ter am Armaturenbrett zu schalten. Schon 

schwebt man in der zweieinhalb Tonnen schweren 

Limousine, die schwarz und geheimnisvoll glänzt. 

Ein Hingucker, ein Augenschmaus, ohne Frage: 

Stimmt es, dass der Stachanow-Arbeiter Iwan 

Iwanowitsch Iwanow auf der Allunionsausstellung 

in Moskau ein Automobil der Luxusklasse 

Seemöwe gewonnen hat? Antwort: Im Prinzip ja, 

aber es handelte sich nicht um den Stachanow- 

Arbeiter Iwan Iwanowitsch Iwanow, sondern um 

den Alkoholiker Pjotr Pjotorwitsch Petruschkin, 

und der hat kein Automobil der Luxusklasse 

Seemöwe gewonnen, sondern ein Fahrrad gestohlen. 

Çayka Çayka Çayka schmettert der Mann am 

Lenkrad mit erhobenen Augenbrauen, ich soll es 

keinem verraten, die schicke Seemöwe Çayka hätte 

sich ins amerikanische Modell Packard Patrician 

verguckt, beide sähen sich vom Typ her ähnlich. 

Nebel oder Schnee ist draußen zu sehen. Aus 

dem Schneefall hervor klatscht Schnee gegen die 

Scheiben. Novemberschnee, jubelt das Kind, das im 

vierten Jahr seines Lebens partout nicht redet, in 

sich gekehrt erscheint, alles versteht und jedes Wort 

aufnimmt, von dem, was der Chauffeur ihm erzählt 

und eines auch weiß, dass nämlich der neugierige 

Schnee mitgehört hat und nunmehr das in sich 

hineinstummende Kind, die muttervaterlose Waise 

ansehen will und herzlich begrüßen.


99 



deyə sükan arxasındakı kişi qaşlarını qaldıraraq 

oxuyur: “Heç kəsə demərəm ki, şıq dəniz qağayısı 

“Çayka” amerikan modeli Pakard 

Patrisiana vurulmuşdur. İkisinin də görünüşü 

oxşardır.” (1951-54-cü illərdə Detroytda 

“Packard Motor” şirkəti tərəfindən buraxılmış limuzin 

modeli – tərc.) 

Bayırda yalnız qar və duman görünür. Yağan 

qar pəncərə şüşələrini döyəcləyir. Uşaq noyabr 

qarını bayram edir, dörd yaşında bir kəlmə olsun 

danışmır, içinə qapanmış kimi görünür, hər şeyi 

başa düşür, sürücünün ona danışdığı hər sözü 

dərk edir. Onu da bilir ki, məhz bu sözü hər 

şeyə maraqlı olan qar da eşitmişdir, bundan 

sonra içinə qapanıq bu uşaq anasız-atasız yetimi 

görmək və onu ürəkdən salamlamaq istəyir. 

İllər qar adamı kimi sıraya düzülmüşlər. 

Başlarında dəlmə-deşik qazanlar və burun yerinə 

qoyulmuş çuğundurlardan başqa, əyinlərində 

heç nə yoxdur. Mənim uşaqlığımın limuzininin 

içinə qar yağır. Qar həm içəri, həm də 

çölə yağır. Mənim ömrüm qışdan başqa bir fəsil 

tanımır. İl mənim üçün qışöncəsi, qış və qışdan 

sonrakı fəsillərdən ibarətdir. Ətrafımda da daim 

duman var. Dumanlı-qarlı illər. Qarlı-dumanlı 

günlər. 

Mən həyata keçməyəcək arzularımdan güc 

alıram. Mənə heç bir sürücü limuzin qapılarını 

açmamışdr. Arzu olunmayan uşaqlara bir çox 

qapılar bağlı qalır, qadağan olunur. Məni qucağa 

götürürlər - bunu görürəm, otaq künclərində, 

boz məkanlarda. Gündəlik həyat və 

onun ritmi. “Toplanın və əl-ələ tutun! Marş irəli! 

Marş geriyə! Dur! Öz yerinə geri dön! Sola dön! 

Sağa dön! Üç addım irəli, iki addım yana! Əllər 

bir-birindən aralı! Stulun söykənəcəyini iki əlinlə 

tut! Danışmağı kəs! Dişlərini ağartma! Sakitcə 

stula tərəf get! Qaçmaq olmaz! Öz stulunda otur! 

Qabağa bax! Öz boşqabına bax! Əvvəlcə qaşığı 

götür! Yalnız icazə veriləndən sonra yeməyə 

başla! Qabında olan hər şeyi təmiz ye! Hamı 

yeməyini bitirənə qədər otur gözlə! Təşəkkür 

eləmək. Girmək, çıxmaq, öz otağına getmək, yatağını 

düzəltmək, əmr gələn kimi yatağa girmək, 

oyanan kimi tualetə getmək. Hamı bir əl-üzyu- 


Die Jahre stehen wie Schneemänner in Reihe, 

mit nichts angekleidet als löchrigen Töpfen auf 

ihren Köpfen und Rüben, wo sonst Nasen im 

Gesicht stecken. Es schneit ins Wageninnere meiner 

Kindheitslimousine hinein. Schnee fällt innen wie 

außen. Mein Leben kennt keine andere Jahreszeit 

als den Winter. Das Jahr hindurch herrschten Vor - 

winter, Winter, Nachwinter. Und ewig ist Nebel um 

mich herum. Nebelschneejahre. Schneenebel tage. 

Ich richte mich an Hirngespinsten auf. Mir ist 

keine Tür zu einer Limousine von einem Chauffeur 

aufgetan worden. Viele Türen blieben dem 

Ankömmling verschlossen, dem Kind verboten. 

Ich sehe mich an die Hand genommen, in hinteren 

Winkeln; in Räumen ohne Glanz. Alltag und 

Rhythmus. Sammeln und Hände fassen. Anmars - 

chieren, abmarschieren, stehen, auf der Stelle treten, 

links um, rechts um, drei Schritte vor, zwei zur 

Seite, Hände voneinander lösen, hinterm Stuhl die 

Lehne mit beiden Händen fassen, aufhören zu sprechen, 

nicht grinsen, ruhig zum Stuhl gehen, nicht 

laufen, auf seinem Stuhl Platz nehmen, nach vorne 

sehen, auf den eigenen Teller blicken, den Löffel 

erst benutzen und anfangen mit dem Essen, wenn 

es gesagt wird. Alles auf dem Teller Befindliche 

schön brav aufessen. Sitzenbleiben, bis der Letzte 

mit seinem Essen fertig ist. Formeln des Dankes sagen. 

Antreten, abtreten, aufs Zimmer gehen, mit 

dem Bettenmachen fertig werden, auf Kommando 

einschlafen, nach dem Erwachen zur Toilette gehen. 

Nicht alle zugleich an einem Waschbecken stehen. 

Zurück und Haare kämmen. In drei Minuten auf 

dem Flur sein. 

Um zu wissen, was mit mir war, gehe ich durch 

hermetische Barrieren in gesicherte Strukturen, mir 

meiner Erinnerungen sicher zu werden, Beleg zu erlangen, 

wo nicht die Spur von Gold an den verbotenen 

Räumen nachweisbar ist und es an Zuneigung 

mangelt, Zuneigung nicht gibt und auch sonst keinen 

Freiraum, jahrzehntelang, bis in die heutige Zeit 

hinein. In die Vergangenheit, das Heimleben, die 

Tristesse der abspulenden Tage. Du bleibst vor 

Erinnerungspforten, vor verschlossenen Türen, vor 

Toren von Unmöglichkeit, weil der Alltag Trott und 

Vorschrift war. Du hast funktioniert und in den angesagten 

Freizeiten in Gruppe Bastelarbeiten absolviert. 

Du warst von Beginn an chancenlos, das aus-

yanın qabağına yığışmamalıdır. Geriyə dön və 

saçlarını dara! Üç dəqiqə sonra dəhlizdə ol!” 

Nəyin baş verdiyini anlamaq üçün yaxşı mühafizə 

olunan binaların hermetik dəhlizləri ilə 

hərəkət edirəm. Qadağan olunmuş məkanlarda, 

heç qızılın izini belə təsdiq etməyin mümkün 

olmadığı bu yerlərdə xatirələrinə inana bilmək 

üçün rəğbətin yetərincə deyil. Hətta heç rəğbətin 

yoxdur. Heç boş bir otağın da yoxdur. Neçə illərdir 

ki, bu davam edir. İndiyə qədər. Keçmişinə 

qayıdırsan, uşaq evində keçirdiyin həyat, uçub 

getmiş günlərin kədəri. Xatirələrin darvazalarında 

qalmısan. Bağlı qapılar, imkansızlıq qapıları, 

çünki sənin gündəlik həyatın qorxu və nizamnamə 

ilə tənzimlənir. Tutaq ki, sən işini görmüsən 

və “asudə” adlandırılan vaxtda qrupda 

müəyyən fiqurlar düzəldib qurtarmısan. Sən ən 

başdan şanssız olmusan, uşaq evində təcrid 

olunmuş bir uşaqsan, çünki “detdom” uşağı olmaq 

özü təcrid olunmaq və azadlığın məhdudlaşdırılması 

deməkdir. Sən yetimsən, başqa 

kimsəsiz uşaqların yanındasan və ətraf dünya ilə 

təmasın olmayana qədər halından məmnunsan. 

O vaxta qədər sənin uşaq evin sənin üçün ensiz 

bir plombla möhürlənmiş zərf kimidir. 

Selestin əl işləri satılan bazarları heç sevməz. Bu 

12 yaşlı Berlinli qız bir neçə ay bundan öncə bir tikinti 

məktəbində olarkən rəflərə düzülmüş gümüşü rəngli 

yapışqanlı lentləri (skoç) görür və binanı dərhal tərk 

etməli olur. Yapışqanlı lent ona güc-bəla ilə qurtulduğu 

uşaqlıq işgəncələrini xatırlatmışdı. Səsli-küylü 

uşaq olduğu üçün valideynləri bir neçə həftə, bəlkə də 

daha uzun müddətə, onun ağzını lentlə bağlamışdılar. 

Yalnız nəfəs alması üçn kiçik bir dəlik buraxmışdılar. 

Ağlın hökmünə görə, mənim xatirimdəki bu 

səhnə-böyük və lyuks bir maşında səyahətim - 

fantaziyadır. İkinci dünya müharibəsindən 13 il 

sonra heç bir yetim uşaq belə lyuks maşında 

“körpələr evindən” internata aparılmazdı. 

Amma mən bu fantaziyamı beynimdən silmək 

istəmirdim. Mən gurultulu bir motosikletdə, dəri 

plaşlı adamın arxasından yapışmış susqun bir 

yetim kimi uşaq evinə gətirilməyi istəmirdim. 

Mən motosikletdə gətirilməmişəm. Mən limuzində 

gəlmişəm. Mən bir yetim uşağam. Ağıl 

geschlossene Kind in deinem Kinderheim, weil 

Heimkindsein Ausschluss und Gewahrsam meint. 

Du warst die Waise neben anderen Waisenkindern 

und lebtest gut unter dem Deckel zum Topf, solange 

du mit der Außenwelt nicht in Berührung gebracht 

wurdest. So lange war dein Heim ein Kuvert 

mit einem glatten Siegellack versehen. 

Celestine erträgt Handwerkermärkte nur 

schwer. Als die zwölfjährige Berlinerin vor ein paar 

Monaten in einem Bauhaus war, sah sie in den langen 

Regalen ein silberfarbenes Klebeband liegen 

und musste das Gebäude sofort verlassen. Das 

Klebeband erinnerte sie an ihr Martyrium, das sie 

einst mit knapper Not überlebt hat. Weil sie so laut 

war, hatten ihre Eltern ihr wochenlang, vielleicht 

länger, mit einem solchen Tape den Mund zugeklebt. 

Es blieb nur ein kleines Loch, damit sie noch 

atmen konnte. 

Die Vernunft verdammt das von mir erinnerte 

Bild, im großen Luxuswagen vorgefahren zu sein, 

als Einbildung. Dreizehn Jahre nach dem Zweiten 

Weltkrieg wird kein vierjähriger Schutzbefohlener 

in luxuriöser Würde von einem Kleinkindkin - 

derheim ins nächste Vorschulkinderheim chauffiert. 

Ich aber will mir die Einbildung nicht aus 

dem Kopf schlagen. Ich will nicht als die schweigende 

Waise auf einem knatternden Motorrad hinter 

diesem Ledermantelmann geklemmt ins 

Kinderheim gebracht worden sein. Ich bin auf keinem 

Krad herangekarrt worden. Ich fahre 

Limousine. Ich bin eine Waise. Die Vernunft lehnt 

sich gegen die Wirklichkeit auf. Eine schändliche 

Neigung ist die Vernunft. Kein größeres Laster gibt 

es in unserer Welt als den Hang zur Vernunft. Kein 

größeres Übel weiß ich. Richtlinien werden für die 

Vernunft erdacht, die nichts weiter wollen als eine 

bessere Lebensführung, unter Vermeidung von 

Verfehlung. Gegen die Natur ist die Vernunft in 

Stellung gebracht. Ein Panzerbrecher ist die Ver - 

nunft, die keinen Müll anerkennt, die den Dreck 

nicht sieht, den Abfall nicht liebt. Gegen jedwede 

natürliche Ordnung ist die Vernunft uns Menschen 

mahnend vorgesetzt wie eine dunkle Scheibe, in die 

wir Löcher kratzen müssen, wollen wir nicht von 

Dummheit geprügelt sein. Eine Spießrute ist die 

Vernunft, eine schmerzende Gerte, die Maß nimmt, 

den, der sich einsauen will und unvernünftig suh - 


101 



gerçəkliyə qarşı üsyan edir. Ağıl rüsvayçı bir 

sapmadır. Bu həyatda ağla bağlı olub qalmaqdan 

daha ağır yük yoxdur. Bundan daha pis bir şey 

tanımıram. Yanlışlardan qaçmaq naminə daha 

yaxşı bir həyat tərzindən başqa heç nə istəməyən 

direktivlər ağıl üçün düşünülür. Ağıl təbiətimizə 

qarşı cəbhə açmaqdadır. Ağıl bir zirehdələndir, 

zir-zibil tanımır, çirkabı görmür, tullantı və pislikləri 

sevmir. Ağıl-biz insanların hər cür təbii 

halına qarşı gözümüzün önünə çəkilmiş qara 

bir şüşə kimidir. Əgər biz ağılsızlığın zərbələrinə 

tuş gəlmək istəmiriksə, bu şüşədə özümüzçün 

kiçik dəliklər açmalıyıq. Ağıl bir qamçıdır, 

dəydiyi yeri göynədən bir şallaqdır, kim çirkaba 

batmaq, ağlını itirib palçıqda ağnamaq istəyirsə, 

ona qarşı ölçü götürür, cəzalandırmağa çalışır. 

İndi dünya o qədər iyrənc, ictimai quruluşlar o 

qədər qarışıqdır ki, ağıl ən yüksək insani dəyərə 

çevrilmişdir. Motosiklet limuzinlə əvəz olundu. 

Xatirələr qalib gəldi. Mən inadkarlıqla ağla tabe 

olmuram. İnadla altı və ya 13 yan qapısı, ürəyin 

istəyən qədər açılıb örtülən damı olan kabriolet 

limuzinə minirəm. Hətta Sovet İttifaqında istehsal 

olunmuş bir “çayka” avtomobilində açılıb 

yığılan damın olması haqqında heç nə bilməsəm 

belə. Nə vaxt ürəyim lyukun açılmağını istəyirsə, 

arxa oturacaqda ayağa dururam. Çox sevdiyim 

qar dənələri üzərimə düşsün deyə, istədiyim 

qədər damı açıram və bağlayıram. Öz xatirələrimlə 

ağlın hər hansı ağalığına qarşı mübarizə 

aparıram. Arzu etmək mənə - dörd yaşlı bir 

uşağa xatirələrə səyahətimin lap əvvəlində hər 

cür ağla qarşı mübarizədə yardım edərək, xəyal 

etdiyim limuzinə gətirir. Mən hər hansı bir ictimai 

nəqliyyatda, balaca təcili yardım maşınında 

və ya mal-qara daşınan maşında, ya da kəndlərarası 

işləyən adi avtobuslarda internata gətirilmək 

istəmirəm. 

Əgər doğma anama təşəkkür etmək istəyirəmsə, 

bu yalnız mənim “qara olan intim münasibətimə” 

görədir. Qara olan həssaslığımı belə 

adlandırıram. Bu dörd övladı olan bir anadır: 

Yaz, yay, payız və qış. Yazda çiçəklər açır, yayda 

yonca bitir, payızda üzüm yetişir. Qışda qar yağır. 

Mən hələ ilk internatımda pəncərə qabağında 

oturub bağçaya baxıram. Burda günlərdən 


len, zu züchtigen sucht. So verrottet ist unsere Welt, 

so durchsotten sind die Gesellschaftsformen, dass 

die Vernunft höchstes Menschengebot geworden 

ist. Das Motorrad ist durch die Limousine ersetzt. 

Die Erinnerung übermalt. Bockig widersetze ich 

mich der Vernunft. Bockig bestehe ich auf die mit 

sechs oder dreizehn Seitentüren versehene Cabrio- 

Limousine unter meinetwegen einem Schiebedach, 

das sich nach Herzenslust schließen und öffnen 

lässt, auch wenn man im Zusam men hang mit der 

in der Sowjetunion gebauten fahrenden Seemöwe 

nichts von einem Schiebedach weiß. Wann immer 

ich Lust darauf verspüre, stehe ich auf dem 

Hintersitz. Wann immer ich will, schiebe ich das 

Dach auf und zu, dass der liebe Schnee zu mir findet. 

Ich rücke mit meinen Erinnerungen gegen jedwede 

innere Vernunft vor. Wunschdenken verhilft 

mir als vierjährigem Jungen zu Beginn meiner 

Erinnerungsreise gegen alle Vernunft in die 

eingebil dete Limousine. Ich mag nicht mit einem 

Sam mel transporter, in keinem Kranken oder Vieh - 

wa gen gekarrt oder in einem gewöhnlichen Über - 

lan dbus ins Kinderheim transportiert worden sein. 

Wenn ich der leiblichen Mutter etwas verdanke, 

dann mein intimes Empfinden für Schnee, das ich 

meine Schneesensibilität nennen möchte. Es war 

eine Mutter, die hatte vier Kinder, den Frühling, 

den Sommer, den Herbst und den Winter, der 

Frühling bringt Blumen, der Sommer den Klee, 

der Herbst bringt Trauben, der Winter den Schnee. 

Ich sitze am Fenster und sehe zum Garten meines 

ersten Kinderheimes hin, wo seit Tagen Schnee aus 

allen Wolken herabfällt, wo Schnee auf Schnee liegt 

und kleine Vögel zu beobachten sind, die im 

Schnee kein Futter vorfinden, sich um das Vogel - 

haus herum versammeln, sich von den Sonnenb lu - 

menkörnern im Schmalztopf ernähren. Schmalz, 

von mir unter den wachsamen Augen der Köchin 

mit Namen Frau Blume ausgelassen und in den 

Blumentopf eingelassen, mit Körnchen versehen. 

Am Schreibtisch über der Schreibarbeit zerplatzt 

der Traum von meiner Limousine. Ich komme an. 

Ich werde vor das Kinderheim gefahren, von dem 

ich nicht weiß, dass es ein Kinderheim ist, das ich 

in der Erinnerung als Bühne erlebe. Egal von welcher 

Seite ich mich in meine Anfangsjahre hineinversetze, 

Schnee fällt und rot wie Blut sind die

əri bütün buludlardan yağan və üst-üstə qalaqlanan 

qara, quş evciyinin ətrafına toplaşmış, 

qarda yem tapa bilməyən kiçik quşlara baxıram. 

Yağ qazanındakı günəbaxan tumlarını 

dənləyirlər. Yağı Frau Blume adlı aşbaz qadının 

sayıq nəzərlərindən yayınıb gətirb gül dibçəyinə 

tökmüşdüm, içində günəbaxan tumları vardı. 

Yazı masasında yazının üzərində mənim çilik-çilik 

olmuş xəyali limuzinim. Mən gəlib çatıram. 

Mən limuzinlə bir uşaq evinin qarşısına gəlirəm, 

haqqında heç nə bilmədiyim, xatirələrimdə teatr 

səhnəsi kimi yaşayacaq bir uşaq evi. Uşaq evindəki 

ilk illərə hardan baş vursam, fərqi yoxdur, 

qar yağır və evin damının kirəmiti qan kimi alqırmızıdr. 

Kiçik səhnənin pərdəsi açılır və səhnədə qar 

yağmağa başlayır. Mən anamın kəsilib yırtılmış 

qarnına baxanda parıldayan parçayla bəzənmiş 

səhnə qan kimi al-qırmızıya boyanır. Dəri plaşlı 

adam yaxınlaşır. Səhnənin arxasından onun motosikletinin 

səsini eşidirəm. Onillər boyu 

tədricən mtosiklet səsi limuzin mühərrikinin 

uğultusuna çevrilmişdir. Üzərində tibb bacılarının 

durduğu üçpilləli daş bir pilləkən qüvvətli 

səhnə tərtibatçıları tərəfindən evin fasadı qarşısına 

gətirilir. Topuqlarına qədər ağır dəriyə bürünmüş 

dəri plaşlı yekəpər adam pilləkənin üstünə 

çıxır və dörd yaşlı balaca uşağı arxasınca 

çəkib aparır. 

Dəri plaşlı adam məni uşaq evinin qarşısına 

gətirir. Bura mən bir də yalnız 33 il sonra , Berlin 

divarının yıxılmasına bir neçə ay qalmış 

gələcəkdim, maraqla və heç nə anlamadan duracaqdım. 

Sanki bir malı satışa qoymuşdular. 

Dəri plaşlı adamın əlindən tutub gedirəm. O, 

bir dağdır, nə qədər özümə əziyyət verib boynumu 

qaldırsam da, zirvəsini-başının təpəsini 

görə bilmirəm. Məni öz arxasıyca çəkir, şehin 

üstü ilə sürüttəyir. Bir az keçəndən sonra zəngi 

basır.Biz pillələri çıxmadan qapını açırlar. 

Dəri plaşlı adam qadınları salamlayır. Mən 

bunları görmək istəmirəm. Mən dəri plaşlı adamın 

arxasında gizlənirəm. O cibindən içində tütün 

və kağız olan bir futlyar çıxarır, ehmalca 

özünə bir siqaret bükür. Söhbətə üç qadın səsi 

qoşulur. Bir dominat, mərkəzi səsə iki müti ya- 

Backsteinziegel des Hauses. 

Der Vorhang öffnet sich zur kleinen Bühne, auf 

der es zu schneien beginnt. Blutrot ist die Bühne in 

glänzenden Stoff gehüllt. Als blickte ich in den aufgerissenen 

Mutterbauch, die Mutterhöhle. Der 

Ledermantelmann fährt vor. Ich höre den Ton seines 

Fahrzeuges von hinter der Bühne her. Das 

Geräusch hat sich über die Jahrzehnte allmählich 

von dem eines Motorrades zu dem einer Limousine 

verändert. Eine dreistufige Steintreppe, auf ihr drei 

Krankenschwestern stehend, wird von kräftigen 

Bühnenarbeitern vor die Hausfassade geschoben. 

Der wuchtige Ledermantelmann, bis zu den 

Waden in schweres Leder gehüllt, tritt auf und 

zieht diesen kleinen Jungen hinter sich her, der vier 

Jahre alt ist. 

Ich werde vom Ledermantelmann vor das 

Heim geführt, vor dem ich erst wieder dreiunddreißig 

Jahre später, nur wenige Monate nach dem 

Fall der Mauer in Berlin, so neugierig und fassungslos 

stehe. Wie eine Ware angeliefert. Ich gehe 

an der Hand des Ledermantelmannes, der ein Berg 

ist, dessen Gipfelkopf ich nicht sehe, wie sehr ich 

mich auch mühe, mir den Hals verrenke. Er zieht 

mich nach, schleppt mich im Tau, betätigt nicht 

einmal eine Klingel. Ihm wird die Tür aufgetan, bevor 

wir auf der Treppe sind. 

Der Ledermantelmann wünscht den Frauen einen 

schönen Tag. Ich will nicht sehen müssen. Ich 

dränge mich hinter den Ledermantelmann, der ein 

Etui zückt, in dem sich Tabak und Papier befinden, 

woraus er sorgsam eine Zigarette dreht. Drei 

Frauenstimmen vereinen sich zum Sprechgesang. 

Ein dominantes, zentrales Singen, umweht von 

zwei unterwürfigen Tonlagen, die sich einklinken, 

der Vorsängerin beipflichten: Da sind Sie ja endlich. 

Bei so einem Wetter. Was für eine Kälte. Wir dachten 

schon, Sie kommen gar nicht an. Wir warten bereits 

eine Stunde. Zum Glück ist Ihnen nichts passiert. 

Drei Armpaare sind vor die Brüste gekreuzt. 

Die Frauen sind dünn angekleidet, sie frieren. Was 

für ein Jahr dies Jahr, sagt die eine. Völlig verrückt, 

unmöglich, stimmt die zweite ein. Dieser Schnee 

mit einem Mal, schließt die dritte die Einlage ab. 

Schon entsteht eine lange Pause. Schweigen folgt, 

bis der Ledermantelmann das Wort nimmt, zum 

Jahr sagt, dass es ein Jahr ist wie jedes Jahr; nicht 


103 



rımton qarışır. Həmrəylik bildirir və əsas səslə 

razılaşırlar: Hə, axır ki, gəldiniz. Belə bir havada. 

Heç belə də soyuq olar? Biz elə bildik ki, 

siz daha gələsi deyilsiniz. Bir saatdan çoxdur ki, 

sizi gözləyirik. Allaha şükür sizə heç nə olmayıb. 

Üç cüt əl sinələrdə çarpazlanmış vəziyyətdə 

gözləyir. Qadınların əyni nazikdir. Onlar üşüyürlər. 

“Heç belə də il olar?” - biri deyir. 

“Dəhşətdir, belə şey olmaz!” o biri bildirir. “Bu 

qar deyəsən birdəfəlikdir” - üçüncü xanım öz 

əlavəsini edir. Sonra ortaya uzun bir sükut çökür. 

Dəri plaşlı adam sözə başlayana qədər sükut davam 

edir. “İlə qalanda” - o, deyir, - “bu da 

əvvəlkilər kimi sıradan bir ildir. Nə əvvəlki 

illərdən yaxşı deyil, nə də ki pis.” Yalnız bu qarlı 

dumana görə, xanımlar, belə dumanlı qar onun 

Nyufaundlenddə (Şimali Amerikanın Atlantik 

okeanı sahillərində ada) qarşılaşdığı sakit 

dənizdəki dumanla müqayisədə heç də qeyri-adi 

bir şey deyil. Donmuş əlləri ilə treska ovu üçün 

yem olaraq putassuları (treskalar fəsiləsindən 

balıq növü) taxmaq, pikşa (treskalar fəsiləsindən 

balıq növü), skumbriya və siyənəkləri torların 

dəliklərindən yığıb qablaşdırmaq. Əgər əlləriniz 

balıq üzgəclərinə dönürsə, buna deyərəm əsl soyuq. 

Qar palto kimi isti saxlayırsa, buna qar topası 

deyərəm. Duman nəfəs aldığımız hava kimidirsə, 

buna dumanın xeyirxahlığı deyərəm. 

Bu cümlələri deyərkən tüstü onun enli kürəklərinə 

doğru qalxır. Külü siqaret kötükləri olan 

vedrəyə vurur. Uşaq evində siqaret çəkmək olmaz. 

Qadınlar buna xüsusilə diqqət edirlər. Bura 

“Günəş evi” adlanır. Uşaq evinin yerləşdiyi 

məntəqə şimal dənizi sahilində Rostokla Vismar 

arasında yerləşən Ninhagen adlı kiçik bir 

qəsəbədir. Dəri plaşlı adamın əlindəki tütün bükümü 

qar kimi bəmbəyazdır. Əlləri ilə jestlər 

edəndə barmaqları arasından qar kimi ağappaq 

parlayır. Mən hər şeyi görürüəm və heç nə görmürəm, 

baxmayaraq ki, mən bütün olub 

bitəndən demək olar ki, heç nə görmürəm. 

“Həzrəti Yusifin ayı mart, ” - kişi deyir və siqaretin 

tüstüsünü sözlərinə əlavə edir. Tüstü 

dalğalı bir axınla başı görünməyən bu adamın 

kürəklərində burula-burula gəzir və sonra gün 

işığında yox olur. “Qriqorda qaranquş dəniz sa- 


besser, nicht schlechter als die Jahre zuvor. Nur 

weil dieser Schneenebel herrsche, die Damen, so ein 

Nebelschnee sei nichts, keine enorme Sache im 

Vergleich zu den Nebeln auf blanker See, die ihm 

vor Neufundland passiert seien, mit gefrorenen 

Händen auf Kabeljaufang, den Blauen Wittling kaschen, 

den Schellfisch, die Makrele, den Hering 

aus Netzmaschen tütern. Wenn die Hände Fisch - 

krallen sind, das heiße ich Kälte. Wenn Schnee wie 

ein Mantel wärmt, das heiße ich Gestöber. Wenn 

Nebel reine Atemluft ist, das heiße ich Nebelgüte. 

Rauch steigt zu seinen Worten über die 

Hünenschultern. Er ascht in den Eimer für die 

Kippen. Im Heim darf nicht geraucht werden. Die 

Frauen achten darauf sehr. Das Haus heißt Haus 

Sonne. Der Ort, an dem das Heim steht, ist ein kleines 

Ostseebad, zwischen Rostock und Wismar gelegen 

und hört auf den Namen Nienhagen. 

Schneeweiß liegt die Selbstgedrehte in der Hand 

des Ledermantelmannes. Schneeweiß glüht sie zwischen 

seinen Fingern, wenn er mit dem Arm gestikuliert. 

Das alles sehe ich und sehe ich nicht, obwohl 

ich fast nichts von allem sehe. 

Josephimonat März, sagt der Mann, stößt 

Rauch zu seinen Worten aus. Rauch, der in turbulenter 

Strö mung über dem kopflosen Mann in 

krauser Be wegung aufsteigt, über dem 

Schulterbuckel instabil wird und im Dunst des 

Tages verschwindet. An Gregor kommt die 

Schwalbe über des Meeres Port. An Benedikt sucht 

sie im Haus ihren Ort. An Bart holomäus ist sie 

wieder fort. Alte Bauernregeln, sagt der rauchende 

Mann, sagt, dass man am Neun zehnten des 

Monats ins Freie treten soll, um den Himmel anzuschauen. 

Ist er klar, bleibt er es im ganzen Jahr. 

Die korpulente Frau nickt: Wenn Sie es sagen. 

Sie haben sich noch nie geirrt. Der Mann pafft und 

redet und pafft. Die Zigarette hört nicht auf zu 

qualmen. Die Erzieherinnen lächeln wohlgefällig. 

Sie wollen das Kind des Tages in Empfang nehmen. 

Den lütten Butscher häw ick bi, sagt der Leder - 

mantelmann. Greift hinter sich ins Leere, weil ich 

mich seinem Greifversuch entziehe, der plumpen 

Hand ausweiche. Ich kann mich nicht in Luft auflösen. 

Es gelingt mir nicht, in den Mantel einzusteigen, 

der aus einem harten, störrischen Material 

gegossen scheint. Nicht einen Spalt kriege ich zu

hillərinə qayıdır. Benediktdə tərk etdiyi bu 

yerlərdə öz yuvasını axtarır. Varfolomey günü 

yenidən uçub gedir. “Əski əkinçi adətlərinə görə, 

” - siqaret çəkən adam deyir, - “ayın 19-u bayıra 

çıxmaq və səmaya baxmaq lazımdır. Əgər göyün 

üzü aydındırsa, ilboyu belə olacaqdır.” 

“Siz elə deyirsinizsə, ” - dolu qadın başını 

yelləyir, - “Siz heç vaxt yanılmırsız!” Kişi ağzından 

tüstü buraxır. Sonra yenə danışır və yenə 

tüstünü üfürür. Siqaret hələ də tüstüləyir. 

Tərbiyəçilər razılıqla gülümsəyirlər. Onlar bu 

günün uşağını qəbul eləmək istəyirlər. “Mənim 

kimi balaca bir oğlan” - dəri plaşlı adam Berlin 

ləhcəsində deyir. Əlini arxaya atanda əli boşa 

çıxır, çünki mən onun qaba əlindən yayınmaq 

üçün geri çəkilirəm. Buxarlanıb havaya qarışa 

bilməzdim. Daş kimi sərt bir materialdan olan 

plaşa da bürünüb gizlənmək müyəssər olmur. 

Tutmağa heç bir yer yox. Gizlənməyə bir dəlik 

yox. İynə olub yerə batası deyiləm ki. “Çıx görək, 

sən nə yaraşıqlı oğlansan!” çabalayan treska balığını 

qəlsəmələrindən tutan kimi əminliklə dəri 

plaşlı adam məni ikinci cəhddə öz arxasında tutur 

və qabağa çəkir, “şikarını” təəccübdən gözləri 

bərəlmiş tərbiyəçilərə göstərir. Onlar isə 

əllərini üzlərinə qoyaraq bir ağızdan deyirlər: 

“bircə bu yox, yox bu olmaz.” 

Tütün çəkən adamı mümkün qədər tez yola 

salırlar. Uşağı öz yeni məskəninə gətirirlər.yaxşı 

bir uşaq evidir. Uşaq da bunu o dəqiqə anlayır.”Mən 

çox arığam, inanılmaz dərəcədə inkişafdan 

geri qalmışam”- , deyə uşaq evinin müdirəsi 

məni söyür. “Mən özüm də geri qalmışam”-, 

deyə düşünürəm:”Uşaq evinə geri qalmış 

biri gətirilmişdir xəbəri” işçilər tərəfindən hər 

yana yayılır və yeni gələn uşaq hamının diqqətini 

cəlb edə bilir:”Məncə başı bədəninə uyğun 

gəlmir.Sən allah, bir bunun ayaqlarına bax! 

Qolları necə də nazikdir. Qulaqları qəşəngdir.qabırğaları 

görünür.”Tərbiyəçilər başlarını yana 

əyib mənim qabağımda dururlar.Yana əyilmiş 

başalrı ilə məni yuxarıdan aşağıya və əksinə süzürlər. 

Məni qaldırırlar:”Necə də yüngüldür! 

Quş kimidir, heç bir ağırlıq hiss eləmirsən.” Məni 

vannaya qoyur və sərt bir şotka ilə çimizdirirlər. 

Qulaqlarımın için təmizləyirlər. saçımı qırxıb 

fassen. Nirgendwo hinein kann ich mich verkriechen. 

Nix da mit Verstecken. Frisch hergezeigt, was 

für ein Prachtkerlchen du bist. Mit der Griff sic her - 

heit des Mannes, der einen zappelnden Dorsch bei 

dessen Kiemen packt, fasst der Mantelmann mich 

beim zweiten Versuch hinterrücks, zieht mich hervor, 

präsentiert den Fang seinen erstaunten 

Erzieherinnen, die ihre Hände an die Wangen 

schlagen, aus einem gemeinsamen Mund rufen: 

Nicht doch, dieser da, wohl nicht der. 

Man verabschiedet den rauchenden Mann so 

rasch es geht. Man führt das Kind in sein neues 

Reich. Ein wohlriechendes Heim. Das empfindet 

das Kind augenblicklich. Dünn bin ich. Unglaub lich 

zurückgeblieben, schimpft mich die Heimlei terin. 

Zurückgeblieben bin ich, denkt der Junge, der ich 

bin: Die Kunde, dass dem Haus ein Zurück - 

gebliebener gebracht worden ist, ruft Personal um 

den Neuankömmling herum, der im Mittelpunkt 

des unverhohlenen Interesses steht: Ich finde, der 

Kopf passt nicht zum Rest. Gott, schaut euch nur die 

Füße an. Was für dünne Ärmchen der hat. Ich finde 

seine Ohren schön. Und die Rippen erst. Die 

Erzieherinnen stehen mit schief zur Seite gelegten 

Köpfen vor mir. Sie blicken von ihren zur Seite gelegten 

Köpfen aus an mir herunter, herauf. Sie heben 

mich an: Wie leicht er ist. Wie eine Feder, man 

spürt kaum was auf seinem Arm. Ich werde in die 

Wanne gestellt, mit harter Bürste geschrubbt. Mir 

werden die Ohren durchgepustet. Ich bekomme 

die Haare geschnitten, die Fingernägel gestutzt. Der 

Doktor kommt. Sie streichen mir liebevoll das Haar. 

Sie wollen mir die Angst vor dem Doktor nehmen, 

der einen schneeweißen Unsc hul dskittel trägt. 

Andere Kinder schreien, dass der Doktor den Kittel 

auszieht. Bei mir löst der weiße Kittel keinerlei 

Angst aus: Du bist wohl Kittel gewohnt? Sie fassen 

meinen rechten Arm am Handgelenk. Sie sagen 

das Wort Mutter. Sie fühlen meinen Puls. Er regt 

sich nicht, bleibt konstant, wenn sie das Wort Mutter 

aussprechen. Das Wort Mutter ist ein meine Person 

nicht erregender Begriff. Das Wort fliegt durch meinen 

Kopf hindurch wie ein Pfeil durch eine leere 

Halle. Mit den Worten Wiese, Strand, Ball, Haus 

weiß ich mehr anzufangen. Wiese ist Spiel und 

Bienengesumm, im Freien essen. Der Kopf auf meinem 

Hals ist deutlich zu groß. Der Körper zum 


105 



dırnaqlarımı kəsdilər.Sonra həkim gəldi. 

Tərbiyəçilər nəvazişlə mənim başımı sığallayırlar. 

Onlar qar kimi bəyaz “günahsızlıq xalatı” geyinmiş 

həkim qarşısında mənim qorxularımı dəf 

etməyə çalışırlar. O biri uşaqlar həkim xalatı çıxarsın 

deyə, qışqırırılar. Mənim isə ağ xalatdan 

heç bir qorxum yoxdur. Sən ağ xalata öyrəşmisən?onlar 

mənim sağ əlimin biləyindən tuturlar.”Ana”sözünün 

deyirlər. Nəbzimi yoxlayırlar. 

“Ana” deyəndə nəbz atışım dəyişmir, olduğu 

kimi qalır. Ana sözü məndə heç bir hiss yaratmayan 

kəlmədir. Boş dəhlizdə atılan ox kimi 

beynimin içində uçur. Çəmənlik, çimərlik, top, 

ev kimi sözlərdən mən nəsə anlayıram. 

Çəmənlik- oyun və arı vızıltısıdır, açıq havada 

yeməkdir. Çiynimin üstündə başım çox böyükdür. 

Başımın altında bədənim isə yun çubuğu 

kimi nazikdir. Mənə “yun çubuğu” deyirlər. nazik 

qol və qıçalarıma görə məni “saman çöpü” 

adlandırırlar. Mən lüt stolun üstündə durmuşam.yerinə 

yetirilməli proseduraların siyahısı 

çox uzundur. Mən ciddi fəsadları olan bir uşağam, 

işə tam yararsız bir gəmiyəm. Uşaq evi 

mənim təmirə gətirildiyim tərsanədir. Gəmi dokun 

üstünə çıxa bilsin deyə, dokun çənlərinə su 

doldururlar.Su ilə doldurulmuş gəmi doka çıxarılır. 

Sonar çənlərin suyunu boşaldırlar. Dok üzərindəki 

nasaz gəmi ilə bərabər tədricən sudan 

çıxır. Tərsanə işində buna “suyunu buraxmaq”deyirlər. 

Sudan quruya dartılan mən lütətcəbala 

həkimin qarşısında dururam. Həkim 

məndən dərindən nəfəs almamı, havanı ciyərlərimdə 

saxlamağımı tələb edir. Həkim mənim 

boyun fəqərələrimi bir-bir əli ilə yoxlayır. 

Onurğa sütunu ilə büzdüyümə qədər gəlib çıxır. 

barmaqlarının ucu ilə budlarımın iç tərəfini yoxlayır. 

Dizlərimə, topuğlarıma baxır. Ayaq barmaqlarımı 

var gücümlə yerə sıxıram. Həkim qarnımı 

içəri sıxır, barmaq uclarını qabırğalarımın 

arxasına keçirməyə çalışır. İçəridən qabırğalarımı 

tutur. Barmaqlarını körpücük sümüklərimin 

üstündəki boşluqlara salır. Mən başımı əyir, 

boynumu çevirirəm. Gah düz durur, gah da əyilirəm. 

Biləklərimin şaqqıltısını eşidirəm. 

Proseduralara öyrəncəliyəm, şikayət eləmirəm, 

hər deyiləni yerinə yetirirəm. Həkimin qabağın- 


Kopf ist spindelmickrig und dürr. Sie nennen mich 

Spinne. Sie rufen mich der dünnen Ärmchen, Beine 

wegen Weberknecht, Gottesanbe ter. Ich stehe nackt 

auf dem Tisch. Die Liste fälliger Reparaturen ist 

lang. Ich bin ein ramponiertes Kind, bin ein untauglicher 

Kahn. Das Heim ist mein Reparatur- 

Dock. Damit das Schiff ins Dock einfahren kann, 

werden die Tanks des Docks geflutet. Das geflutete 

Schiff kommt auf Dock. Sie pumpen die Tanks leer. 

Das Dock hebt sich mit dem lädierten Schiff aus 

dem Wasser. Sie nennen diesen Vorgang in der 

Werftbranche Lenzen. Vom Wasser aufs Trockene 

bugsiert, stehe ich nackt vor dem Doktor. Der 

Doktor fordert mir ab, kräftig durchzuatmen, die 

Luft in meiner Lunge zu stauen. Der Doktor betastet 

mich von Halswirbel zu Hals wir bel, die Wirbelsäule 

entlang bis zu den Pobacken. Er tastet mit spitzen 

Fingern die Innenschenkel entlang, prüft meine 

Waden, Knöchel. Ich habe meine Zehen zu spreizen. 

Der Doktor drückt mir in den Bauch, sucht mit den 

Fingerkuppen hinter meine Rippen zu kommen, 

fasst hinter meine Rippen, presst seinen 

Fingerballen in meine beiden Schlüsselbeinkuhlen. 

Ich lasse mir den Kopf verbiegen, den Hals dehnen. 

Ich stehe gerade und krumm und höre meine 

Gelenke knacken. Ich bin Prozeduren gewöhnt, 

jammere nicht, tue wie mir befohlen, schaue am 

Doktor vorbei, zum Fenster in die Gegend hinaus. 

Blicke den Frauen von oben herab auf ihre Blusen, 

Broschen, Finger, Hände, Röcke, Gürtel, Falten, 

Hüften, Strümpfe, Haaroder Schuhspitzen. 

Tut das weh? Ich schüttle den Kopf. Tut das 

weh? Ich schüttle den Kopf. Tut das weh? Ich sc hüt - 

tle zu allen Fragen den Kopf. Ich sehe den Doktor 

bedenklich gucken. 

Ich sehe ihn sich jäh abwenden. Er redet im leisen 

Ton. Die Erzieherinnen mustern mich und 

blicken den Doktor an, ehe sie gleichzeitig nicken. 

Eine Erzieherin schnäuzt in ihr Taschentuch. Der 

Doktor bespricht die Befunde und gibt Taktiken 

vor. Sie nehmen mich spät vom Tisch herunter. Sie 

stehen noch lange vor mir. Sie stehen und legen die 

Köpfe noch schiefer. Drei Jahre, heißt es, wird es 

dauern. Die Zeit geht schnell um. Aus dem Zurüc - 

k gebliebenen muss ein Nichtzurückgeb liebener geformt 

sein, ehe ich ins Schulheim darf. Die Heim - 

leiterin kommt hinzu: Reden magst du nicht? Nun

dan pəncərəyə, ordan da bayıra baxıram. 

Yuxarıdan aşağı qadınların koftalarına, broşlarına, 

barmaqlarına, əllərinə, yubkalarına, 

kəmərlərinə, sarğılarına, ombalarına, kolqotkalarına, 

saçlarına və ayaqqabılarının burunlarına 

baxıram. 

“Ağrıdır?” Mən başımı yelləyirəm. “Ağrıdır?” 

Mən başımı yelləyirəm. “Ağrıdır?” Mən bütün 

suallara başımı yelləyirəm. Həkimin fikirli-fikirli 

baxdığını görürəm. Onun cəld döndüyünü 

görürəm. Yavaş səslə danışır. Sonra tərbiyəçilər 

də onunla eyni zamanda başlarını yelləyirlər. 

Məni diqətlə süzüb həkimə tərəf baxırlar. 

Onlardan biri burnunu cib dəsmalına silir. 

Həkim müayinənin nəticələrini onlara başa salır 

və məsləhətlər verir. Məni masadan bir az gec 

götürürlər. bir müddət də mənim qabağımda 

dayanırlar. Onlar durur və başlarını daha da 

aşağı əyirlər. “Üç il”- deməli belə-“davam 

edəcək.” Vaxt çox tez gedir. Məktəbə gedənəcən 

geri qalan uşaqdan geri qalmayan birinə çevrilməlisən. 

Internatın müdiri mənə yaxınlaşır.: 

”danışmaq istəmirsən? Hə, nə olar. Heç kəslə? 

Mən Banniyəm. Mənə “Banni” deyə bilərsən. 

Susmağı üstün tutursan. Bəzən susmaq daha 

yaxşıdır. Bax, akvariumdakı balıq da elə çox danışmır.” 


_______ vV _______ 

gut. Mit niemandem? Ich bin die Banni. Darfst 

Banni zu mir sagen. Ziehst vor zu schweigen. Ist 

manchmal besser, schweigsam sein. Der Fisch dort 

im Aquarium redet auch nicht viel. 

Im thüringischen Sömmerda verdurstete der 

neun Monate alte Leon. Die Mutter hatte ihn und 

seine zweijährige Schwester in der Wohnung zu - 

rüc kgelassen. Das Mädchen wurde nach vier Tagen 

gerettet, nachdem sich Mitarbeiter des Jugen dam - 

tes Zugang zu der Wohnung verschafft hatten. 

Wir schreiben das Jahr 1958. In den westdeutschen 

Kinos läuft der Film Diebe habens schwer, eine 

Komödie über Kleinkriminelle, die vom großen 

Geld träumen. Im Osten Deutschlands feiern die 

Bürger den Sputnik 1, von sowjetischem Boden 

aus in den Kosmos gesandt. Wir sind im Osten 

Deutschlands. Der Segen hängt schief zwischen 

Ost und West. Die Berlinkrise, ausgelöst durch die 

ultimative Forderung der Sowjetunion nach der 

Entmilitarisierung Westberlins, und die gewaltsame 

Kollektivierung in der Landwirtschaft lassen 

den Flüchtlingsstrom aus der DDR in die 

Bundesrepublik wieder anschwellen. Am Ende 

sind seit der Gründung des Staates bis zum 

Mauerbau nicht weniger als 2,7 Millionen DDR- 

Bürger in den Westen geflohen. Dort ziehn sie hin 

auf wilden Meereswogen, arm kommen sie im fernen 

Weltteil an, und unterm fremden, weiten 

Himmelsbogen erwartet sie ein 

_______ vV _______ 


107 



Biographien 

Dietmar Dath, geboren 1970 in Rheinfelden. 2008 stand sein Roman 

»Die Abschaffung der Arten« auf der Shortlist zum Deutschen 

Buchpreis. 

Jenny Erpenbeck, geboren 1967 in Berlin. 2001 nahm sie am Ingeborg- 

Bachmann-Wettbewerb teil und wurde mit dem Preis der Jury ausgezeichnet. 

2008 war ihr Roman »Heimsuchung« für den Preis der 

Leipziger Buchmesse nominiert. 

Iris Hanika, geboren 1962 in Würzburg. 2008 stand ihr Roman »Treffen 

sich zwei« auf der Shortlist zum Deutschen Buchpreis. 

Wolfgang Herrndorf, geboren 1965 in Hamburg. 2004 nahm er am 

Ingeborg-Bachmann-Wettbewerb teil und wurde mit dem Kelag- 

Publikumspreis ausgezeichnet. 2011 war sein Roman »Tschick« für den 

Preis der Leipziger Buchmesse nominiert, 2012 erhielt er den Preis für 

den Roman »Sand«. 

Kathrin Passig, geboren 1970 in Deggendorf. 2006 gewann sie den 

Ingeborg-Bachmann-Preis mit der Erzählung »Sie befinden sich hier«. 

Christoph Peters, geboren 1966 in Kalkar. 1999 erhielt er für den 

Roman »Stadt Land Fluß« den aspekte-Literaturpreis. 

David Wagner, geboren 1971 in Andernach. 2000 nahm er am 

Ingeborg-Bachmann-Wettbewerb teil und wurde mit einem Stipendium 

ausgezeichnet. 2009 stand sein Roman »Vier Äpfel« auf der Longlist 

des Deutschen Buchpreises. 

Peter Wawerzinek, geboren 1954 in Rostock. 1991 nahm er am 

Ingeborg-Bachmann-Preis teil und wurde mit einem Stipendium ausgezeichnet. 

2010 gewann er den Ingeborg-Bachmann-Preis mit dem 

Romanauszug »Rabenliebe«, der gleichnamige Roman stand im selben 

Jahr auf der Shortlist zum Deutschen Buchpreis. 

Weitere Informationen zu allen Autoren bietet die deutsche Wikipedia-Seite 

(http://de.wikipedia.org). 

108 ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹17 / ÌÀÐÒ 2012

Zur Auswahl 

Für »Alatoran« habe ich in Absprache mit Barbara Wattendorf acht Prosaarbeiten von deutschen 

Gegenwartsautoren ausgewählt, die zwischen 1954 und 1971 geboren wurden. Die Auswahl ist 

subjektiv, aber keinesfalls zufällig: Alle Autoren wurden in Deutschland mit bedeutenden 

Literaturpreisen ausgezeichnet, ihre Bücher erreichen eine große Leserschaft und zeichnen sich 

durch ein strenges Formbewusstsein aus. 

Fünf der acht Autoren haben in Klagenfurt am Literaturwettbewerb um den »Ingeborg- 

Bachmann-Preis« teilgenommen, einem deutschsprachigen literarischen Vorlesewettbewerb, der 

nicht zuletzt wegen der Live-Übertragung im Fernsehen als eine der wichtigsten Auszeichnungen 

für vornehmlich jüngere Schriftsteller gilt. Alle fünf Autoren wurden dort ausgezeichnet, zwei 

haben den Hauptpreis gewonnen, ihre Gewinnertexte wurden (in leicht bearbeiteter Form) in 

diese Auswahl aufgenommen. 

Bei zwei Beiträgen handelt es sich Romanauszüge. Alle ausgewählten Autoren – bis auf Kathrin 

Passig, die eine erfolgreiche Sachbuchautorin ist – haben bereits mehrere Romane veröffentlicht. 

Als literarische Gattung dominieren Romane den deutschen belletristischen Buchmarkt, wohingegen 

Gedichtbände, Essays und selbst Kurzgeschichtensammlungen von den Verkaufszahlen her 

eine zu vernachlässigende Rolle spielen. 

Thematisch ist die deutsche Gegenwartsliteratur so vielfältig wie nie zuvor, das zeigt sich auch 

auf den nächsten Seiten: Das Spektrum reicht von traditionellen Erzählungen hin zur fragmentarischen 

Kurzprosa, es werden fiktive und autobiographische Liebes- und Krankheitsgeschichten 

erzählt, Märchen, Anekdoten und Gleichnisse, die in Deutschland und auf der ganzen Welt angesiedelt 

sind. Geschichten aus der Gegenwart, Vergangenheit und Zukunft, die in der Wirklichkeit 

oder in der Phantasie spielen, ergreifend, auffordernd oder sachlich dokumentierend. In der 

deutschen Prosa ist fast alles erlaubt, beherrscht wird die literarische Produktion seit dem Ende 

des Zweiten Weltkriegs aber weiterhin von Romanen mit einer realistischen Erzählweise. 

Die Vielfalt der Gegenwartsliteratur in Deutschland ist u.a. auf ein weitverzweigtes 

Literaturstipendiennetz zurückzuführen, ebenso auf das Vorhandensein zahlreicher 

Literaturpreise. Die wichtigsten deutschen Buchpreise sind der Deutsche Buchpreis (dbp) und der 

Preis der Leipziger Buchmesse, die jährlich jeweils im Herbst zur Frankfurter bzw. im Frühjahr 

zur Leipziger Buchmesse vergeben werden, sowie der aspekte-Literaturpreis. Zu den Nominierten 

und Gewinnern dieser Auszeichnungen zählen alle der in dieser Auswahl vorgestellten Autoren. 

Obwohl man seit 1995 am Deutschen Literaturinstitut Leipzig (DLL) und seit 1999 an der 

Universität Hildesheim literarisches Schreiben an zwei deutschen akademischen Hochschulen 

erlernen kann, hat keiner der hier vorgestellten Autoren einen solchen Studiengang belegt. Das 

mag hauptsächlich mit der relativen Jugend der Studiengänge zusammenhängen, und es ist 

wahrscheinlich, dass eine ähnliche Auswahl in zehn oder fünfzehn Jahren einige Absolventen 

dieser Studiengänge aufweisen würde. 

Eine Besonderheit bei der Auswahl gibt es noch: Alle vorgestellten Autoren haben – bis auf 

Dietmar Dath – einen Wohnsitz in Berlin. Auch wenn Berlin aufgrund seiner Größe, der 

Lebensumstände und auch den verhältnismäßig geringen Lebenshaltungskosten die mit Abstand 

größte Schriftstellerdichte Deutschlands aufzuweisen hat, so ist dieser Umstand, wie ich zugeben 

muss, doch in erster Linie Zufall. 

Marc Degens 

Bonn, April 2012 

ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹17 / ÌÀÐÒ 2012 

109 



110 ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹17 / ÌÀÐÒ 2012 

Bu nömrənin rəssamı: 

M ARION A LBRECHT 

MarionAlbrext 1966-cı ildə anadan olub. O “Janrlı rəssamlıq - 

İncəsənət və kommunikasiya” sahəsində çalışır. 

O, 1985-1987-ci illər arası Almaniyanın Vürsburq universitetində və 

ilahiyyat sahəsində təhsil aldıqdan sonra, Perunun Kusko şəhərində 

küçə uşaqları və yetimlərə qayğı mərkəzində işləmiş, daha sonra, 

1988-93 –cü illər arası Almaniyada Sosial Pedaqoqika sahəsində 

təhsil almışdır. 

Marionun rəsm əsərləri 2001-ci ildən başlayaraq öz ölkəsində və 

beynəlxalq sərgilərdə nümayiş olunmaqdadır, o beynəlxalq rəssam 

cəmiyyətləri ilə əməkdaşlıq edir və məktəblərdə, xəstəxanalarda, 

univerisitetlərdə müxtəlif art layihələrə rəhbərlik edir. 

Onun əsərləri rəng elemetləri ilə, hərəkət və emosiyaları 

canlandırmağa hesablanıb. Marion Albrext sərgilərində tez-tez 

rəsmləri ilə şeirlərini birləşdirir və rəsmlərini çatdırmaq üçün bir 

dəstə musiqiçi dəvət edir. Bu sinestetik birlik onun rəsmlərinin daha 

canlı mənalar əks etdirməsinə səbəb olur. 

Marion Albrext 1993-cü ildən bəri evlidir, üç övladı var. O 

Almaniyanın Nürnberq şəhəri yaxınlığındakı kiçik Erlanqen 

şəhərində yaşayır. Müxtəlif illərdə: Bamberqdə, Erlanqendə, 

Nürnberqdə, Ştutqartda, Drezdendə (Almaniya), Arequipada, 

Kuskoda, Limada (Peru), Dalasda, Midlanda, Vest Palm Biçdə, 

Vaşinqtonda (ABŞ), Fransada, Türkiyədə, Kipirdə, Kosovoda 

sərgiləri açılmışdır.

� 

Tərcüməçilər: 

Zaur Səttarlı – 1976-cı ildə anadan olub. Bakı Dövlət 

Universitetinin Beynəlxalq Əlaqələr bölümünü bitirib, daha 

sonra Bakı Slavyan Universitetində təhsilini davam etdirib. Azad 

Yazarlar Ocağının üzvüdür, ingilis və alman dillərindən etdiyi 5 

adda kitab Alatoran Yayınları seriyasından dərc olunub. 2011-ci 

ildə Robert Boş fondu və Höte institutunun dəstəyi ilə Berlin Ədəbi 

Kollokviumu və Tərcüməçilər kollokviumu adlı qurumların birgə həyata 

keçirdiyi müsabiqənin qalibi olub. 

Qurban Dağlı - 1977-ci ildə anadan olub. Bakı Dövlət 

Universitetinin Beynəlxalq Əlaqələr bölümünü bitirib, daha 

sonra Almaniya Saarland və Köln universitetlərində təhsilini 

davam etdirib. Hal-hazırda Berlində yaşayır və andlı tərcüməçi 

olaraq fəaliyyət göstərir. Hamm şəhərində yerləşən „Ultramar“ 

tərcümə bürosunun ştatdan kənar əməkdaşıdır (Azərbaycan dili üzrə). 

Gütersloh, Hamm, Lünen və Warstein şəhər məhkəmələrində çox saylı şifahi 

və yazılı tərcümə işlərini gerçəkləşdirmişdir. Karl Albrext ad. Kiel universitetinin 

nəzdində fəaliyyət göstərən sosial elmlər institutunda elmi işçi olaraq 

çalışmışdır. 

Gülara Heydərova - 1987-ci ildə anadan olub. 2004-2008-ci illərdə 

Azərbaycan Dillər Universitetinin Alman dili bölümünü 

bitirib, daha sonra 2009-2011-ci illərdə Qərb Universitetində təhsilini 

davam etdirib. 2011-ci ildə Venada keçirilən Avstriya 

ədəbiyyatına həsr olunmuş seminarda iştirak edib. “Alatoran” 

jurnalının tərcümə layihələrində iştirak edib. Hal-hazırda Almaniyada təhsilini 

davam etdirir. 

Namiq Hüseyinli - 1987-ci ildə anadan olub. 2008-ci ildə Bakı 

Dövlət Univeristetinin Biologiya fakültəsini bitirib. Bir müddət 

Dövlət Torpaq Komitəsində işləyib. Hal-hazırda sərbəst ədəbi 

yaradıcılıq fəaliyyətilə məşğuldur. Azad Yazarlar Ocağının üzvü 

və “Ağac” müstəqil tərcümə ədəbiyyatı dərgisinin redaktorudur. 

Yazıçılıq və tərcüməçilik fəaliyyətilə məşğuldur, “Alatoran” jurnalında 

hekayələri dərc olunub. Alman və rus dillərindən bir neçə tərcümə kitabının 

müəllifidir. 

ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹17 / ÌÀÐÒ 2012 

111

X - Alatoran

Erfolgreiche ePaper selbst erstellen

Template löschen?

Als Template speichern?