Schadensbilder bei Druckrohren - Berliner Sanierungstage
Schadensbilder bei Druckrohren - Berliner Sanierungstage
Schadensbilder bei Druckrohren - Berliner Sanierungstage
Sie wollen auch ein ePaper? Erhöhen Sie die Reichweite Ihrer Titel.
YUMPU macht aus Druck-PDFs automatisch weboptimierte ePaper, die Google liebt.
www.berliner-sanierungstage.de<br />
B e r l i n e r<br />
S a n i e r u n g s t a g<br />
13. März 2008 - Rehabilitation von Druckrohrleitungen<br />
Statik für Druckrohre<br />
Dipl.-Ing. Rita Röhner<br />
Dr.-Ing. Albert Hoch
Inhalt<br />
•<strong>Schadensbilder</strong> <strong>bei</strong> <strong>Druckrohren</strong><br />
•Bemessungskonzepte von Linern <strong>bei</strong> der Sanierung<br />
von <strong>Druckrohren</strong> in der ATV M-127, Teil 2 und in der<br />
ASTM F 1216-07b<br />
•Bruchmechanismen von verklebten Linern<br />
•Mechanische Modellvorstellung und<br />
Bemessungsansatz für Lastfall III<br />
•Rechen<strong>bei</strong>spiel für den Lastfall III<br />
•Ergebnisse/Parameterstudie<br />
•Berstversuche mit Drucklinern<br />
www.berliner-sanierungstage.de<br />
2
<strong>Schadensbilder</strong> <strong>bei</strong> <strong>Druckrohren</strong><br />
• Längsrisse im Altrohr<br />
• Löcher im Altrohr<br />
• Muffenspalte<br />
• Wanddickenabtragung<br />
• Korrosion<br />
Diese <strong>Schadensbilder</strong> sind für Druckrohrleitungen von<br />
besonderer Bedeutung, da die Funktionsfähigkeit und<br />
Standfestigkeit der Altrohre dadurch signifikant beeinträchtigt<br />
werden und die Liner teilweise oder ganz die statischen<br />
Lasten aufnehmen müssen, bevor das <strong>bei</strong><br />
Freispiegelleitungen der Fall ist.<br />
www.berliner-sanierungstage.de<br />
3
Belastungen aus Innendruck speziell<br />
<strong>bei</strong> <strong>Druckrohren</strong><br />
Langzeitzustand:<br />
• Betriebszustand<br />
Kurzzeitige Belastung:<br />
• Prüfdruck<br />
• Druckstoßberechnung<br />
p i<br />
www.berliner-sanierungstage.de<br />
4
Druckstoßberechnung nach Joukowsky<br />
mit:<br />
P jouk<br />
= a ⋅v<br />
⋅ ρ ⋅10 −5<br />
0<br />
P jouk : max. Druckstoß nach Joukowsky [bar]<br />
a: Druckwellengeschwindigkeit [m/s]<br />
a<br />
=<br />
1+<br />
E<br />
E P<br />
E<br />
M<br />
M<br />
R<br />
⋅<br />
d<br />
s<br />
m<br />
E M : E-Modul des Mediums [N/mm²]<br />
E R : E-Modul des Rohrmaterials [N/mm²]<br />
d M : mittlerer Rohrdurchmesser [mm]<br />
s: Rohrwanddicke [mm]<br />
ρ M : Dichte des Mediums [kg/m³]<br />
v 0 : Strömungsgeschwindikkeit [m/s]<br />
www.berliner-sanierungstage.de<br />
5
Druckstoßberechnung<br />
-Einfluss des Materialsv<br />
0<br />
[m/s]<br />
PVC-U DN 200<br />
PN 10<br />
[bar]<br />
PE-HD 225 x 20,5<br />
PN 10<br />
[bar]<br />
GGG DN 200<br />
K8<br />
[bar]<br />
0,5 1,45 0,61 5,99<br />
1,0 2,9 1,22 11,98<br />
1,5 4,36 1,83 17,98<br />
Dämpfung abhängig vom E-Modul<br />
www.berliner-sanierungstage.de<br />
6
Bemessungskonzept von Linern <strong>bei</strong> der<br />
Sanierung von <strong>Druckrohren</strong><br />
Altrohrzustand<br />
gemäß<br />
ASTM F 1216-07b<br />
Teilweise<br />
beschädigte Rohre<br />
Vollständig<br />
beschädigte Rohre<br />
<strong>Schadensbilder</strong> Lastfall I Lastfall II Lastfall III<br />
-leichte<br />
Wanddickenabtragung<br />
und kleine Löcher<br />
durch Korrosion<br />
-geringer Muffenspalt<br />
-Längsrisse mit<br />
geringen<br />
Rohrverformungen<br />
-starke Wanddickenabtragung<br />
und große<br />
Wandlöcher durch<br />
Korrosion<br />
-großer Muffenspalt<br />
-Längsrisse mit<br />
deutlich großen<br />
Rohrverformungen<br />
Gemäß ATV-M127, Teil 2<br />
-Grundwasser<br />
-Negativdruck<br />
-Grundwasser<br />
-Negativdruck<br />
-Erd- und<br />
Verkehrslasten<br />
Bemessung nach<br />
ASTM F 1216-07b<br />
bzw. ATV-M127,<br />
Teil 2<br />
www.berliner-sanierungstage.de<br />
-Innendruck<br />
(Wandlochmodell)<br />
-Negativdruck<br />
-Innendruck<br />
(Kesselformel)<br />
-Negativdruck<br />
Bemessung nach<br />
ASTM F 1216-07b<br />
Biegezugbruch<br />
von verklebten<br />
Linern durch<br />
Haft- und<br />
Reibungsabtragung<br />
an der<br />
Verbundfläche<br />
zwischen Liner<br />
und Altrohr <strong>bei</strong>m<br />
Ablösen der<br />
Ringzugkraft im<br />
Altrohr unter<br />
Innendruck<br />
?<br />
7
Altrohrzustände gemäß ATV M 127 Teil 2<br />
p E<br />
+ p V<br />
p a<br />
p a<br />
p a<br />
Altrohrzustand I:<br />
Das Altrohr ist voll<br />
tragfähig.<br />
Altrohrzustand II:<br />
Das Altrohr ist<br />
gerissen, das Altrohr-<br />
Bodensystem jedoch<br />
voll tragfähig.<br />
Altrohrzustand III:<br />
Das Altrohr-<br />
Bodensystem weist<br />
keine ausreichende<br />
Standsicherheit auf.<br />
Es sind deutliche<br />
Deformationen<br />
eingetreten.<br />
www.berliner-sanierungstage.de<br />
8
Bruchmechanismen von verklebten Linern<br />
-Materialkennwerte-<br />
Material<br />
E<br />
[MPa]<br />
σ z<br />
[MPa]<br />
ε grenz<br />
[%]<br />
PEHD 800/160 21/14 3,0<br />
PP 1250/312 39/17 2,0<br />
PVC-U 3000/1500 90/50 0,8<br />
Synthesefaser 3675/1400 23/20 2,0<br />
Beton 30000 3 - 8 0,015<br />
Duktiles Gusseisen 170000 420 0,250<br />
Steinzeug 50000 20 0,040<br />
Stahl 210000 336 0,200<br />
www.berliner-sanierungstage.de<br />
9
Stoffgesetz für Kunststoffe<br />
m<br />
=<br />
σ<br />
σ<br />
d , B<br />
Z , B<br />
Vergleichsspannung konisches Bruchkriterium:<br />
σ<br />
v,<br />
kon<br />
=<br />
m −1<br />
2⋅<br />
m<br />
[ ]<br />
2 1/ 2<br />
2<br />
2<br />
( σ + σ + σ ) ± ( σ −σ<br />
) + ( σ −σ<br />
) + ( σ −σ<br />
)<br />
1<br />
2<br />
3<br />
1+<br />
m<br />
2<br />
2<br />
www.berliner-sanierungstage.de<br />
1<br />
2<br />
2<br />
3<br />
3<br />
1<br />
10
Stoffgesetz für Kunststoffe<br />
-Zeitentwicklung-<br />
t<br />
1<br />
< t 2<br />
www.berliner-sanierungstage.de<br />
11
Bruchmechanismen von verklebten Linern<br />
-Ringzugkräfte-<br />
N = r * pi<br />
⇒ F<br />
HP<br />
( t)<br />
+ FL<br />
( t)<br />
= ( Di<br />
/ 2 − sL<br />
)*<br />
pi<br />
D i<br />
: Innen- bzw. Nenndurchmesser des Altrohres<br />
s L<br />
: Wanddicke des Liners<br />
www.berliner-sanierungstage.de<br />
12
Bruchmechanismen von verklebten Linern<br />
-Materialverhalten-<br />
12,0<br />
1<br />
0<br />
10,0<br />
8,0<br />
6,0<br />
4,0<br />
2,0<br />
Vertikalverformung [mm]<br />
F L(t)/(D i/2-s L)*p i [-]<br />
Restringzugfestigkeit<br />
des Altrohres F HP,RF<br />
F HP (t)/(D i /2-s L )*p i [-]<br />
1,E-02 1,E+00 1,E+02 1,E+04 1,E+06<br />
0,0<br />
0<br />
1<br />
Ze it t [h]<br />
1,0<br />
0,9<br />
0,8<br />
0,7<br />
E L (t)/E L (0)<br />
0,6<br />
0,5<br />
Langzeitscheiteldruckversuch Ringzugkräfte in Liner und Altrohr<br />
Synthesefaser-Liner<br />
www.berliner-sanierungstage.de<br />
13
Bruchmechanismen von verklebten Linern<br />
-Spannungsverlauf im Rissbereich-<br />
www.berliner-sanierungstage.de<br />
14
Mechanische Modellvorstellung und<br />
Bemessungsansatz für Lastfall III<br />
-Schubmodell für Verbundverhalten-<br />
F T<br />
F T,B =µ*F N<br />
ST<br />
∆F<br />
T<br />
/ ∆δ<br />
T<br />
=<br />
K<br />
T<br />
für<br />
F<br />
T<br />
><br />
F<br />
T , B<br />
∆F<br />
T<br />
/ ∆δ<br />
T<br />
=<br />
S<br />
T<br />
⋅ F<br />
T<br />
für<br />
F<br />
T<br />
≥<br />
F<br />
T , B<br />
K T<br />
F<br />
T , B<br />
= µ ⋅ F<br />
N<br />
δ T<br />
δ T,B<br />
www.berliner-sanierungstage.de<br />
15
Rechen<strong>bei</strong>spiel für den Lastfall III<br />
-Modell und Eingangsparameter-<br />
Riss t R<br />
ablösende Lasten<br />
∆p = ±σ HP,T<br />
Altrohr aus<br />
s HP =19,3 mm<br />
Asbestzement:<br />
E HP =33400 N/mm²<br />
Liner s L<br />
Altrohr s HP<br />
Kontaktelemente für<br />
Verbundverhalten<br />
Innendruck p i<br />
Liner: s L =6,3/8,2/10,1/12,0<br />
mm<br />
E L (0)=845 N/mm²<br />
σ BZ (0)=36 N/mm²<br />
E L (50)=423 N/mm²<br />
σ BZ (50)=18 N/mm²<br />
Verbundverhalten: µ=0,01 bis 1,0<br />
K T =5000 N/mm<br />
Rissbreite:<br />
<strong>bei</strong> µ=0,5<br />
t HP =0,1 mm<br />
Kontaktelemente für<br />
Bettung (Boden)<br />
www.berliner-sanierungstage.de<br />
16
Rechen<strong>bei</strong>spiel für den Lastfall III<br />
-Verformungen-<br />
www.berliner-sanierungstage.de<br />
17
Ergebnisse der Biegezugspannungen<br />
in Abhängigkeit der Reibung<br />
µ = 0,5<br />
µ = 0,01<br />
www.berliner-sanierungstage.de<br />
18
Ergebnisse der Parameterstudie<br />
-Variation der Wanddicke-<br />
30,0<br />
Biegezugspannung im Liner [N/mm²]<br />
25,0<br />
20,0<br />
15,0<br />
5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15<br />
Wanddicke des Liners sL<br />
[mm]<br />
www.berliner-sanierungstage.de<br />
19
Ergebnisse der Parameterstudie<br />
-Variation Reibungskoeffizient-<br />
45<br />
σ BZ (0)=36 N/mm²<br />
Kurzzeit p i =7 bar<br />
Langzeit p i =3 bar<br />
σ BZ (50)=18 N/mm²<br />
40<br />
35<br />
30<br />
25<br />
20<br />
15<br />
10<br />
5<br />
Biegezugspannung [N/mm²]<br />
1,0<br />
0,1<br />
Reibungskoeffizient µ [-]<br />
0,0<br />
0<br />
www.berliner-sanierungstage.de<br />
20
Berstversuche mit Drucklinern<br />
Materialien:<br />
E k =3300 MPa<br />
σ Z =212,65 MPa<br />
und<br />
E k =800 MPa<br />
σ Z =21 MPa<br />
330<br />
Loading Frame<br />
load<br />
Ch 1<br />
steel<br />
plates<br />
load<br />
Ch 2<br />
displacement<br />
Ch 6<br />
load<br />
Ch. 3<br />
steel<br />
plates<br />
load<br />
Ch 4<br />
displacement<br />
Ch. 7<br />
1000<br />
I- Section I- Section<br />
1200<br />
L/3 L/3 L/3 L/3 L/3 L/3<br />
Test Pipe<br />
L=5500 L=5500<br />
www.berliner-sanierungstage.de<br />
21
Berstversuche mit Drucklinern<br />
-Biegezugspannungenσ<br />
max = 66,2 N/mm²<br />
www.berliner-sanierungstage.de<br />
22
Berstversuche mit Drucklinern<br />
-Biegezugspannungen PEHDσ<br />
max = 23,05 N/mm²<br />
www.berliner-sanierungstage.de<br />
23
Zusammenfassung und Ausblick<br />
• Lastfälle I und II sind in ATV M-127 Teil 2 und<br />
ASTM F 1216-07b geregelt.<br />
• Lastfall III (Versagensmodell Biegezugbruch durch Haftund<br />
Reibungsabtrag) wurde für einen verklebten Liner und<br />
AZ II mit Rechen<strong>bei</strong>spiel und Parameterstudie vorgestellt.<br />
• Versagen folgt aus zeitabhängiger Lastumlagerung<br />
zwischen Liner und Altrohr.<br />
• Wesentlicher Parameter für die Größe der<br />
Biegezugspannungen ist der Reibungskoeffizient µ sowie<br />
K T .<br />
• Wirtschaftlichkeit wird durch Abminderung des<br />
Reibungskoeffizienten erreicht, konstruktiv also z.B. durch<br />
Verlegen einer Folie zwischen Liner und Altrohr.<br />
• Wünschenswert wären Versuchsergebnisse, die die<br />
Eingangsparameter µ und K T kalibrieren und die<br />
Wirkungsweise der eingebauten Folie untersuchen.<br />
www.berliner-sanierungstage.de<br />
24
Statik für Druckrohre<br />
Vielen Dank für Ihre Aufmerksamkeit!<br />
Dipl.-Ing. Rita Röhner<br />
Dr.-Ing. Albert Hoch<br />
www.berliner-sanierungstage.de<br />
25