Obersumme Untersumme Zwischenwertsumme - Technik
Obersumme Untersumme Zwischenwertsumme - Technik
Obersumme Untersumme Zwischenwertsumme - Technik
Sie wollen auch ein ePaper? Erhöhen Sie die Reichweite Ihrer Titel.
YUMPU macht aus Druck-PDFs automatisch weboptimierte ePaper, die Google liebt.
Prof. Dr.-Ing. Dirk Rabe, FB <strong>Technik</strong><br />
Mathematik I A<br />
Numerische Methoden zur Lösung bestimmter Integralen<br />
Da es oft schwierig oder sogar unmöglich ist, die Stammfunktion durch eine bekannte Funktion<br />
auszudrücken, ist es oft sinnvoll/einfacher bestimmte Integrale numerisch zu lösen.<br />
Ein bestimmtes Integral läßt sich durch Ober-, Unter- oder <strong>Zwischenwertsumme</strong>n approximieren.<br />
Dabei wird die Fläche eines Teilintervalls durch ein Rechteck approximiert. Für die Bestimmung<br />
der <strong>Obersumme</strong> (<strong>Untersumme</strong>) wird als Rechteckhöhe im Teilintervall der Maximalwert<br />
(Minimalwert) im Teilintervall angesetzt. Bei der <strong>Zwischenwertsumme</strong> wird der Funktionswert<br />
4<br />
für einen Zwischenwert (z.B. die Mitte) des Intervalls angesetzt.<br />
Die 3 folgenden Abb. zeigen die Ober-, Unter und <strong>Zwischenwertsumme</strong> zur Best. von x 2 dx<br />
:<br />
<strong>Obersumme</strong><br />
∫<br />
0<br />
<strong>Untersumme</strong><br />
<strong>Zwischenwertsumme</strong><br />
# Teilintervalle Fläche <strong>Untersumme</strong> Fläche <strong>Obersumme</strong> F. <strong>Zwischenwertsumme</strong><br />
4 14 30 21<br />
16 19,39 23,37 21,31<br />
256 21,21 21,46 21,33<br />
3
Prof. Dr.-Ing. Dirk Rabe, FB <strong>Technik</strong><br />
Mathematik I A<br />
Die exakte mathematische Lösung für dieses Beispiel ist natürlich sehr einfach:<br />
4<br />
x 2 x 3 4<br />
∫ dx<br />
----<br />
64<br />
= = ----- = 21 1 3 0 3 3 --<br />
0<br />
Der Grenzwert für #Teilintervalle → ∞ strebt für alle 3 Summen gegen den Wert des tatsächlichen<br />
bestimmten Integrals:<br />
4<br />
n<br />
n<br />
∫x 2 d x lim ∑<br />
4 – 0<br />
U i ⋅ -----------<br />
n<br />
O 4 0<br />
n<br />
lim ∑<br />
–<br />
⋅ ----------- i n → ∞ n<br />
Z 4 –<br />
= = = lim ∑ ⋅ -----------<br />
0<br />
i n → ∞ n → ∞ n<br />
0<br />
i = 1<br />
i = 1<br />
i = 1<br />
Neben diesen 3 Verfahren gibt es folgende weitere Verfahren:<br />
• Links- und Rechtssumme: ähnlich Unter-/<strong>Obersumme</strong>; jedoch wird anstelle des Max-/Min-<br />
Wertes immer der linke bzw. rechte Funktionswert angesetzt - für obiges Beispiel entspricht<br />
die <strong>Untersumme</strong> auch der Linkssumme und die Rechtssumme der <strong>Obersumme</strong>, da die Beispielfunktion<br />
im Integrations-Intervall monoton steigt.<br />
• Trapezsumme: Die Fläche für das Intervall [x i ;x i+1 ] wird durch ein Trapez angenähert. Die<br />
fx ( i – 1<br />
) + fx ( i<br />
)<br />
Teilfläche von einem Trapez ist gegeben durch A i<br />
= ---------------------------------- ⋅ ( x<br />
2<br />
i + 1<br />
– x i<br />
)<br />
• Simpson-Summe:<br />
Beim Trapezsummen-Verfahren wird die Funktionskurve für ein Teilintervall durch seine Sekante<br />
angenähert.<br />
Bei der Simpson-Summe wird die Funktionskurve durch ein Polynom 2.Grades<br />
( y = a 2 x 2 + a 1 x + a 0 ) für einen Doppelstreifen angenähert (siehe Abbildung). D.h., dass<br />
das Polynom durch die 3 Kurvenpunkte P 0 , P 1 und P 2 von f(x) definiert ist. Der Flächeninhalt<br />
A P1 zwischen dem Polynom und der x-Achse soll also den Flächeninhalt zwischen f(x) und<br />
der x-Achse im Intervall [x 0 ,x 2 ] approximieren.<br />
y<br />
P 2<br />
0<br />
y 0<br />
h h<br />
x 0 x 1<br />
x 2<br />
f(x)<br />
x<br />
4
Prof. Dr.-Ing. Dirk Rabe, FB <strong>Technik</strong><br />
Mathematik I A<br />
Der Flächeninhalt A P1 läßt sich wie folgt berechnen:<br />
x + 2h<br />
∫<br />
A P1<br />
= ( a 2<br />
x 2 + a 1<br />
x+<br />
a 0<br />
) dx<br />
=<br />
x 0<br />
⎛a 2<br />
x 3 a<br />
---------- 1<br />
x 2 ⎞<br />
⎜ + ---------- + a<br />
3 2 0<br />
x⎟<br />
⎝<br />
⎠<br />
x 0<br />
x 0<br />
+ 2h<br />
a 2 ( x 0 + 2h) 3 a<br />
------------------------------ 1 ( x 0 + 2h) 2<br />
3 2<br />
a<br />
------------------------------ 2 x 0<br />
a<br />
a<br />
3<br />
2<br />
0<br />
( x 0<br />
+ 2h)<br />
------------ 1 x 0<br />
=<br />
+ +<br />
– – ------------ – a<br />
3 2 0<br />
x 0<br />
3<br />
a 2<br />
x 0 2<br />
------------ 2a<br />
3 2<br />
x 0h 4a2 x 0<br />
h 2 8 2<br />
3 --a 2<br />
h 3 a 1<br />
x 0<br />
+ + + + ---------- + 2a<br />
2 1<br />
x 0<br />
h + 2a 1<br />
h 2 + a 0<br />
x 0<br />
+ 2a 0<br />
h<br />
=<br />
3 2<br />
a 2<br />
x<br />
------------ 0<br />
a 1<br />
x 0<br />
– – ------------ – a<br />
3 2 0<br />
x 0<br />
=<br />
2<br />
2a 2 x 0h + 4a2 x 0 h 2 + 8 3 --a 2 h 3 + 2a 1 x 0 h + 2a 1 h 2 + 2a 0 h<br />
=<br />
=<br />
h 2<br />
--( 6a<br />
3 2<br />
x 0<br />
+ 12a 2<br />
x 0<br />
h + 8a 2<br />
h 2 + 6a 1<br />
x 0<br />
+ 6a 1<br />
h + 6a 0<br />
)<br />
⎛<br />
2<br />
h<br />
a 2<br />
x 0<br />
+ a 1<br />
x 0<br />
+ a 0<br />
--⎜<br />
3⎜<br />
⎝<br />
⎧ ⎪⎪⎨⎪⎪⎩<br />
+ 4<br />
⎧ ⎪⎪⎪⎪⎪⎪⎪⎪⎨⎪⎪⎪⎪⎪⎪⎪⎪⎩<br />
y 0<br />
2<br />
⎛a 2<br />
x 0<br />
+ 2a 2<br />
x 0<br />
h + a 2<br />
h 2<br />
⎞<br />
⎜<br />
+ a 1<br />
( x 0<br />
+ h) + a ⎟<br />
⎜<br />
0<br />
⎝ a 2 ( x 0 + h) 2 ⎟<br />
⎠<br />
⎧ ⎪⎪⎪⎨⎪⎪⎪⎩<br />
+<br />
⎧ ⎪⎪⎪⎪⎨⎪⎪⎪⎪⎩<br />
⎧ ⎪⎪⎪⎪⎪⎪⎪⎪<br />
⎨<br />
⎪⎪⎪⎪⎪⎪⎪⎪⎩<br />
h<br />
A P1 = --( y<br />
3 0 + 4y 1 + y 2 )<br />
Daraus folgt, dass man die Koeffizienten a 2 , a 1 und a 0 nicht bestimmen muss, um die Fläche<br />
A P1 zu bestimmen. Analog zur Berechnung des Flächeninhalts A P1 können die Flächeninhalte<br />
der Doppelstreifen A Pi berechnet werden:<br />
A P2<br />
Das zu approximierende bestimmte Integral I =<br />
y 1<br />
2<br />
a 2 x 0 + 4a 2 x 0 h + 4a 2 h 2<br />
⎞<br />
⎟<br />
+ a 1 ( x 0 + 2h) + a 0 ⎟<br />
a 2 ( x 0 + 2h) 2 ⎟<br />
⎟<br />
⎟<br />
⎠<br />
h<br />
--<br />
h<br />
= ( y<br />
3 2 + 4y 3 + y 4 ) A P3 = --( y<br />
3 4 + 4y 5 + y 6 )<br />
h<br />
A Pi = --( y<br />
3 2i – 2 + 4y 2i – 1 + y 2i )<br />
y 2<br />
f( x) dx<br />
soll nun durch die Aufsummierung<br />
von n Doppelstreifen gebildet werden. Hierbei fällt auf, dass alle ungeraden Stützstel-<br />
b<br />
∫<br />
a<br />
5
Prof. Dr.-Ing. Dirk Rabe, FB <strong>Technik</strong><br />
Mathematik I A<br />
len 4-fach in die Flächenbildung eingehen und alle geraden Stützstellen bei zwei<br />
aufeinanderfolgenden Doppelstreifen je 1x (also insgesamt 2x) berücksichtigt werden (Ausnahme<br />
erster und letzter Doppelstreifen). Das bestimmte Integral läßt sich also wie folgt<br />
approximieren:<br />
n<br />
∑<br />
i = 1<br />
A Pi<br />
h⎛<br />
= --⎜<br />
3⎝<br />
⎧ ⎪⎨⎪⎩<br />
⎧ ⎪⎪⎪⎪⎨⎪⎪⎪⎪⎩<br />
⎧ ⎪⎪⎪⎪⎨⎪⎪⎪⎪⎩<br />
y 0<br />
+<br />
S0<br />
y 2n<br />
I<br />
=<br />
b<br />
∫<br />
a<br />
f( x) dx<br />
≈ ∑<br />
n<br />
A Pi<br />
i = 1<br />
⎛ ( y 1<br />
+ y 3<br />
+ … + y 2n – 1<br />
) ⎞ ⎛<br />
+ 4⎜<br />
⎟ + 2⎜<br />
⎝<br />
S1 ⎠ ⎝<br />
( y 2<br />
+ y 4<br />
+ … + y 2n – 2<br />
)<br />
S2<br />
⎞⎞<br />
⎟⎟<br />
⎠⎠<br />
Sämtliche dieser Approximationsverfahren konvergieren für n → ∞ gegen den tatsächlichen<br />
Integralwert. Erfahrungsgemäß konvergieren die verschiedenen Vefahren in folgender Reihenfolge:<br />
• am schnellsten: Simpson-Summe<br />
• <strong>Zwischenwertsumme</strong><br />
• Trapezsumme<br />
• Unter-, Ober-, Links- und Rechtssumme<br />
6
Prof. Dr.-Ing. Dirk Rabe, FB <strong>Technik</strong><br />
Mathematik I A<br />
Lösung komplizierter unbestimmter Integrale<br />
Trignometrische Integrale<br />
Enthalten die Integranden Produkte mehrerer trigonometrischer Funktionen oder zusammengesetzte<br />
Funktionen mit trigonometrischen Funktionen, so kann man diese oft durch geschickte<br />
Umformungen und Substitutionen lösen.<br />
Beispiele:<br />
∫<br />
( cosx) 3 dx<br />
∫<br />
( sinx) 5 ( cosx) 2 dx<br />
Wichtige trigonometrische Beziehungen für Umformungen:<br />
( sinϕ) 2 + ( cosϕ) 2<br />
sinϕ<br />
= 1 tanϕ<br />
= ----------- 1 + ( tanϕ) 2<br />
cosϕ<br />
sinα<br />
sinα<br />
cosα<br />
⋅ cosβ<br />
⋅ sinβ<br />
⋅ cosβ<br />
1<br />
= -- [ sin( α–<br />
β)<br />
+ sin( α+<br />
β)<br />
]<br />
2<br />
1<br />
= --[ cos( α–<br />
β)<br />
– cos( α+<br />
β)<br />
]<br />
2<br />
1<br />
= --[ cos( α–<br />
β)<br />
+ cos( α+<br />
β)<br />
]<br />
2<br />
( cosϕ) 2 = 1 ------------------------<br />
+ cos2ϕ<br />
( sinϕ) 2 = ------------------------<br />
1– cos2ϕ<br />
2<br />
2<br />
( cosϕ) 3 = 3 -------------------------------------<br />
cosϕ<br />
+ cos3ϕ<br />
( sinϕ) 3 =<br />
3 -----------------------------------<br />
sinϕ<br />
– sin3ϕ<br />
4<br />
4<br />
sinnϕ<br />
=<br />
∑<br />
n<br />
k = 0<br />
n<br />
⎛n⎞( cosϕ) k ( sinϕ) n– k n– k<br />
⎝k⎠<br />
sin ---------- π<br />
⎝<br />
⎛ 2 ⎠<br />
⎞<br />
cosnϕ<br />
n<br />
= ⎛ ⎞<br />
∑ ( cosϕ) ( sinϕ) ---------- – k π<br />
⎝k⎠<br />
⎝<br />
2 ⎠<br />
k = 0<br />
⎛n⎞ n!<br />
= --------------------------<br />
⎝k⎠<br />
( n – k)! ⋅ k!<br />
n! = n ⋅ ( n – 1) ⋅( n – 2)…3 ⋅ 2 ⋅ 1 0! = 1<br />
1<br />
= -------------------<br />
( cosϕ) 2<br />
( sinϕ) 2 ( cosϕ) 2 = 1 ------------------------<br />
– cos4ϕ<br />
( sinϕ) 3 ( cosϕ) 3 = ---------------------<br />
( sin2ϕ)3<br />
8<br />
8<br />
Weitere Strategien werden in der Vorlesung behandelt.<br />
7
Prof. Dr.-Ing. Dirk Rabe, FB <strong>Technik</strong><br />
Mathematik I A<br />
Trigonometrische Grundintegrale<br />
∫<br />
fx ( ) Fx ( ) = fx ( ) dx<br />
fx ( ) Fx ( ) = fx ( ) dx<br />
∫<br />
cosx<br />
sinx<br />
+ C<br />
x<br />
tan ln ----------<br />
1<br />
cosx<br />
+ C<br />
sinx<br />
– cosx<br />
+ C<br />
cotx<br />
ln<br />
sinx<br />
+ C<br />
------------------<br />
1<br />
( cosx) 2<br />
tanx<br />
+ C<br />
---------<br />
1<br />
sinx<br />
ln<br />
---------<br />
1<br />
+ cotx<br />
sinx<br />
+ C<br />
-----------------<br />
1<br />
( sinx) 2<br />
1<br />
– ---------- + C = – cotx<br />
+ C<br />
tanx<br />
----------<br />
1<br />
cosx<br />
ln<br />
----------<br />
1<br />
+ tanx<br />
cosx<br />
+ C<br />
------------------<br />
sinx<br />
( cosx) 2<br />
----------<br />
1<br />
+ C<br />
cosx<br />
-----------------<br />
cosx<br />
( sinx) 2<br />
1<br />
– --------- + C<br />
sinx<br />
Trignometrische Substitution<br />
Für folgende Terme im Integranden bieten sich trigonometrische Funktionen zur Substitution<br />
an:<br />
Term im<br />
Integranden<br />
Substitution<br />
Definitionsbereich<br />
von ϕ<br />
trignometrische<br />
Beziehung zur<br />
Vereinfachung<br />
a 2 – x 2<br />
x = a⋅<br />
sinϕ<br />
dx = a ⋅ cosϕ<br />
⋅ dϕ<br />
π<br />
–--<br />
≤ ϕ ≤ π 2<br />
-- 1 – ( sinϕ) 2 = ( cosϕ) 2<br />
2<br />
a 2 + x 2<br />
x = a⋅<br />
tanϕ<br />
dx<br />
a<br />
= -------------------<br />
( cosϕ) 2 ⋅ dϕ<br />
π<br />
–--<br />
< ϕ < π 2<br />
-- 1 + ( tanϕ) 2<br />
2<br />
=<br />
-------------------<br />
1<br />
( cosϕ) 2<br />
x 2 – a 2<br />
a<br />
x = -----------<br />
cosϕ<br />
tanϕ<br />
dx = a ⋅ ----------- ⋅ dϕ<br />
cosϕ<br />
0 ≤ ϕ <<br />
π -- oder<br />
2<br />
π<br />
-- < ϕ ≤ π<br />
2<br />
-------------------<br />
1<br />
( cosϕ) 2 – 1 = ( tanϕ) 2<br />
8
Prof. Dr.-Ing. Dirk Rabe, FB <strong>Technik</strong><br />
Mathematik I A<br />
graphische Darstellung der o.a. Integranden:<br />
x 2 – 4<br />
4 + x 2<br />
4 – x 2<br />
9