Formelsammlung - bei der ISME
Formelsammlung - bei der ISME
Formelsammlung - bei der ISME
Erfolgreiche ePaper selbst erstellen
Machen Sie aus Ihren PDF Publikationen ein blätterbares Flipbook mit unserer einzigartigen Google optimierten e-Paper Software.
<strong>Formelsammlung</strong> für den Modullehrgang<br />
1) Zahlenbereiche<br />
Eintrittsprüfung<br />
Natürliche Zahlen = positive Zahlen N = { 1,2, 3, …}<br />
Ganze Zahlen =<br />
Z = { 0, ± 1, ± 2, ± 3, …}<br />
Positive und negative Zahlen, sowie Null<br />
Rationale Zahlen =<br />
Bruchzahlen<br />
Reelle Zahlen =<br />
Bruchzahlen und Zahlen, die sich nicht<br />
durch Brüche darstellen lassen (irrationale<br />
Zahlen)<br />
2) Griechisches Alphabet<br />
⎧p ⎫<br />
Q = ⎨ p,q ∈Z<br />
und q ≠ 0 ⎬<br />
⎩q<br />
⎭<br />
R = "vollständige" Zahlengerade<br />
3) Logische Symbole<br />
≤ kleiner gleich<br />
≥ größer gleich<br />
≈ ungefähr<br />
∧ und<br />
∨<br />
∩ geschnitten ∪<br />
< kleiner<br />
> größer<br />
o<strong>der</strong><br />
vereinigt<br />
5 ∈ A 5 ist Element von A<br />
7 ∉ A 7 ist kein Element von A<br />
C = D C gleich D,<br />
C und D enthalten gleiche Elemente<br />
E ⊆ F E ist eine Teilmenge von F;<br />
aus x ∈ E folgt<br />
x ∈ F<br />
E ⊄ F E ist keine Teilmenge von F;<br />
aus x ∈ E fo lgt<br />
x ∈ F<br />
1
<strong>Formelsammlung</strong> für den Modullehrgang<br />
4) Potenz- und Wurzelgesetze<br />
Definitionen<br />
0<br />
= ⋅ ⋅ ⋅ ∈ N a = 1 mit a ≠ 0<br />
a 1 = a<br />
n<br />
a a a … a mit n<br />
n−Faktoren<br />
Rechengesetze<br />
(1)<br />
(2)<br />
a<br />
m n m+<br />
n<br />
⋅ a = a<br />
Multiplikation <strong>bei</strong> gleicher Basis<br />
n n<br />
n<br />
⋅ b = ( a ⋅b<br />
Multiplikation <strong>bei</strong> gleichem Exponenten<br />
a )<br />
m<br />
a m−n<br />
(3) = a mit a ≠ 0<br />
n<br />
a<br />
n<br />
a ⎛ a ⎞<br />
(4) = ⎜ ⎟ mit b ≠ 0<br />
n<br />
b ⎝ b ⎠<br />
n<br />
Division <strong>bei</strong> gleicher Basis<br />
Division <strong>bei</strong> gleichem Exponenten<br />
m m⋅n<br />
(5) ( )<br />
a<br />
n<br />
= a<br />
Potenzieren<br />
−n<br />
1 ⎛ 1 ⎞<br />
(6) a = = ⎜ ⎟ mit a ≠ 0<br />
n<br />
a ⎝ a ⎠<br />
−n<br />
⎛ 1 ⎞ 1 n<br />
(7) ⎜ ⎟ = = a mit a ≠ 0<br />
−n<br />
⎝ a ⎠ a<br />
−n<br />
⎛ a ⎞ ⎛ b ⎞<br />
(8) ⎜ ⎟ = ⎜ ⎟ mit a, b ≠ 0<br />
⎝ b ⎠ ⎝ a ⎠<br />
n<br />
n<br />
Potenzen mit negativem Exponenten<br />
Potenzen mit negativem Exponenten<br />
Potenzen mit negativem Exponenten<br />
Wurzeln (a, b ≥ 0)<br />
(1)<br />
(2)<br />
(3)<br />
m<br />
n m<br />
a<br />
n<br />
a mit a 0,m ,n<br />
n n n<br />
= ≥ ∈Z ∈ N (4) a ⋅ b = a ⋅b mit n ∈ N<br />
1<br />
− 1<br />
n<br />
a mit a 0, n<br />
n<br />
a<br />
n<br />
n<br />
n m<br />
= ≠ ∈ N (5) ( ) q<br />
a a<br />
n mit b 0, n<br />
n mq<br />
a a mit n,q N, m<br />
= ∈ ∈Z<br />
b = b<br />
≠ ∈ N (6) n p m np m<br />
a = a mit n, p ∈ N,m<br />
∈Z<br />
5) Satz von Pythagoras<br />
2 2<br />
a + b =<br />
c<br />
2<br />
2
<strong>Formelsammlung</strong> für den Modullehrgang<br />
6) Binomische Formeln<br />
2 2<br />
( a + b) ⋅ ( a − b)<br />
= a − b<br />
2<br />
( a ± b)<br />
2<br />
2<br />
= a ± 2ab<br />
+ b<br />
3<br />
( a ± b) 3 2<br />
2<br />
= a ± 3a<br />
b + 3ab<br />
3<br />
± b<br />
7) Quadratische Gleichung<br />
ax<br />
2<br />
Vieta :<br />
ax<br />
2<br />
+ bx + c = 0<br />
x<br />
1<br />
+ x<br />
2<br />
+ bx + c = a ⋅<br />
= −<br />
b<br />
a<br />
⇒<br />
( x − x ) ⋅ ( x − x )<br />
1<br />
x ⋅ x<br />
1<br />
2<br />
x<br />
2<br />
1,2<br />
=<br />
− b ±<br />
=<br />
c<br />
a<br />
2<br />
b − 4ac<br />
2a<br />
8) Funktionen<br />
a.) Lineare Funktionen<br />
y = mx + q<br />
∆y<br />
m = … Steigung<br />
∆x<br />
b.) Quadratische Funktionen<br />
2<br />
y = ax + bx + c<br />
Scheitelpunktformel:<br />
2 2 2<br />
2 ⎛ b ⎞ b ⎛ b 4ac − b ⎞<br />
y = ax + bx + c = a ⋅ ⎜ x + ⎟ + c − S ⎜ − | ⎟<br />
⎝ 2a ⎠ 4a ⎝ 2a 4a ⎠<br />
3
<strong>Formelsammlung</strong> für den Modullehrgang<br />
9) Ebene Figuren<br />
A…Flächeninhalt<br />
u… Umfang<br />
a.) Dreieck<br />
b.) Viereck<br />
4
<strong>Formelsammlung</strong> für den Modullehrgang<br />
c.) Kreis<br />
10) Körper<br />
5
<strong>Formelsammlung</strong> für den Modullehrgang<br />
6
<strong>Formelsammlung</strong> für den Modullehrgang<br />
Algebra und Arithmetik<br />
Folgen und Reihen<br />
Allgemein gilt:<br />
(1) n ∈ N<br />
(2) a<br />
1…1. Folgenglied<br />
Teilsummenfolge<br />
a<br />
n<br />
… n-tes Folgenglied<br />
s = a + a + a + … + a = ∑a<br />
n 1 2 3 n k<br />
k=<br />
1<br />
n<br />
Arithmetische Folge<br />
Graph<br />
Konstante Differenz d = a<br />
n+<br />
1<br />
− a<br />
n<br />
a = a + n −1 ⋅ d<br />
Explizite Darstellung ( )<br />
n 1<br />
Rekursive Darstellung a n 1<br />
a + n<br />
d<br />
Summenformel<br />
n<br />
n ⋅( n −1)<br />
⋅d<br />
sn = ⋅ ( a1 + a<br />
n ) = a1<br />
⋅ n +<br />
2 2<br />
Geometrische Folge<br />
Allgemein: q ≠ 1,q ≠ 0<br />
Graph<br />
a<br />
Konstanter Quotient q =<br />
a<br />
Explizite Darstellung<br />
n+<br />
1<br />
n<br />
a = a ⋅ q −<br />
n 1<br />
n 1<br />
Rekursive Darstellung a = n 1<br />
a ⋅<br />
+ n<br />
q<br />
Summenformel<br />
7
<strong>Formelsammlung</strong> für den Modullehrgang<br />
endlich<br />
unendlich<br />
n<br />
n<br />
1−<br />
q q −1<br />
n<br />
=<br />
1<br />
⋅ =<br />
1<br />
⋅<br />
s a a<br />
1−<br />
q q −1<br />
1<br />
s = a ⋅ ∞ 1<br />
q 1<br />
1−<br />
q<br />
<<br />
Fibonacci-Folge<br />
a = a + a mit a = 1,a = 1<br />
n+ 2 n n+<br />
1 1 2<br />
Exponential- und Logarithmusfunktionen<br />
Allgemeine Exponentialfunktion<br />
Natürliche Exponentialfunktion<br />
x<br />
y = a a > 1, x ∈ R<br />
Logarithmusfunktion ( )<br />
x<br />
y e e…<br />
Eulersche Zahl, x<br />
= ∈ R<br />
y = log x x > 0, a > 1<br />
a<br />
Basen<br />
Logarithmus<br />
x = log b ⇔ a = b<br />
(1) Allgemeiner Logarithmus ( )<br />
x<br />
(2) Dekadischer Logarithmus ( ) ( )<br />
x<br />
a<br />
x = log b = lg b ⇔ 10 = b<br />
(3) Natürlicher Logarithmus ( ) ( )<br />
x<br />
10<br />
x = log b = ln b ⇔ e = b<br />
(4) Binärer Logarithmus ( ) ( )<br />
x<br />
Basiswechsel log ( x)<br />
Logarithmengesetze p,q > 0<br />
e<br />
x = log c = lb c ⇔ 2 = c<br />
b<br />
2<br />
( )<br />
( )<br />
lg x<br />
=<br />
lg b<br />
( ) = ( ) + ( )<br />
log pq log p log q<br />
a a a<br />
⎛ p ⎞<br />
loga ⎜ ⎟ = loga p − loga<br />
q<br />
⎝ q ⎠<br />
n<br />
log p = n ⋅ log p<br />
a<br />
( ) a ( )<br />
( ) ( )<br />
1<br />
n<br />
( ) = ⋅<br />
a ( )<br />
loga<br />
p log p<br />
n<br />
8
<strong>Formelsammlung</strong> für den Modullehrgang<br />
1. Allgemeine Bezeichnungen<br />
∠ ABC… Winkel mit dem Scheitel B<br />
____<br />
AB…<br />
Strecke von A nach B<br />
Geometrie<br />
Winkelbeschriftung mit griechischen Buchstaben (siehe <strong>Formelsammlung</strong> Eintrittsprüfung)<br />
2. Winkel<br />
9
<strong>Formelsammlung</strong> für den Modullehrgang<br />
3. Winkelmaße<br />
Grad: 1° = 60 ′ (Minuten) = 3600 ′′ (Sekunden) bzw.<br />
180⋅b<br />
α = b…<br />
Bogenmass<br />
π<br />
π = 180°<br />
π⋅α<br />
Radiant: b = 180 °<br />
4. Einheitskreis und Winkelfunktionen<br />
G<br />
sin ( x)<br />
=<br />
H<br />
A<br />
cos ( x)<br />
=<br />
H<br />
sin x G<br />
tan ( x)<br />
= =<br />
cos x A<br />
( )<br />
( )<br />
G…<br />
Gegenkathete<br />
A…<br />
Ankathete<br />
H…<br />
Hypotenuse<br />
5. Trigonometrische Grundbeziehungen<br />
„Trigonometrischer Pythagoras“<br />
2<br />
cos ²( α ) + sin ( α ) = 1<br />
Komplementär- und Supplemetärwinkelsätze ( )<br />
( )<br />
sin(90 ° − ϕ ) = sin 90° + ϕ = cos( ϕ)<br />
cos(180 ° + ϕ ) = cos 180° − ϕ = −cos( ϕ)<br />
( )<br />
( )<br />
cos(90 ° − ϕ ) = sin(180 ° − ϕ ) = sin ϕ<br />
cos(90 ° + ϕ ) = sin(180 ° + ϕ ) = −sin<br />
ϕ<br />
10
<strong>Formelsammlung</strong> für den Modullehrgang<br />
6. Spezielle Winkel: Höhen- und Tiefenwinkel<br />
Horizontalebene<br />
7. Rechtwinkliges Dreieck<br />
Bezeichnungen im rechtwinkligen<br />
Dreieck<br />
Satz von Pythagoras<br />
2 2 2<br />
c = a + b<br />
8. Allgemeines Dreieck<br />
Winkelsumme 180°<br />
Sinus-Satz<br />
a b c<br />
= = = 2R<br />
sin α sin β sin γ<br />
( ) ( ) ( )<br />
R…<br />
Umkreisradius<br />
2 2 2<br />
a = b + c − 2⋅ b⋅c⋅cos<br />
α<br />
Cosinus-Satz ( )<br />
2 2 2<br />
b = a + c − 2⋅a ⋅c⋅cos( β)<br />
2 2 2<br />
c = a + b − 2⋅a ⋅ b⋅cos( γ)<br />
Flächenberechnung<br />
Allgemein<br />
Formel von Heron<br />
( ) ( ) ( )<br />
a ⋅b ⋅sin γ b ⋅c⋅sin α a ⋅c⋅sin<br />
β<br />
A = = = =<br />
2 2 2<br />
a ⋅b ⋅c<br />
( ) ( ) ( )<br />
4⋅R<br />
R…<br />
Umkreisradius<br />
a + b + c<br />
A = s⋅( s − a) ⋅( s − b) ⋅( s − c)<br />
wo<strong>bei</strong> s =<br />
2<br />
2<br />
= 2⋅ R ⋅sin α ⋅sin β ⋅sin<br />
γ =<br />
11
<strong>Formelsammlung</strong> für den Modullehrgang<br />
Inkreisradius<br />
A<br />
r =<br />
s<br />
( ) ( ) ( )<br />
s − a ⋅ s − b ⋅ s − c a + b + c<br />
r = mit s =<br />
s 2<br />
Kongruenz und Ähnlichkeit<br />
Kongruenzsätze<br />
Strahlensätze<br />
SSS - Stimmen zwei Dreiecke im Verhältnis <strong>der</strong> drei Seitenlängen<br />
überein, dann sind sie ähnlich zueinan<strong>der</strong>.<br />
SWS – Stimmen zwei Dreiecke im Verhältnis <strong>der</strong> Längen zweier<br />
Seiten und dem von ihnen eingeschlossene Winkel überein, dann sind<br />
sie ähnlich.<br />
Ssw – Stimmen zwei Dreiecke im Verhältnis zweier Seitenlängen und<br />
in dem <strong>der</strong> grösseren Seite gegenüberliegenden Winkel überein, dann<br />
sind sie ähnlich.<br />
WSW – Stimmen zwei Dreiecke in zwei Winkeln überein, dann sind<br />
sie ähnlich zueinan<strong>der</strong>.<br />
12
<strong>Formelsammlung</strong> für den Modullehrgang<br />
Wahrscheinlichkeit<br />
n ∈ N, k ∈ N , k ≤ n<br />
Kombinatorik<br />
Fakultät n! = 1⋅2⋅3⋅…<br />
⋅ n 0! = 1 1! = 1<br />
Binomialkoeffizient ⎛ n ⎞ n! n ⋅ n −1 ⋅…<br />
⋅ n − k + 1<br />
⎜ ⎟ = =<br />
⎝ k ⎠ k! ⋅( n − k )! 1⋅2⋅…<br />
⋅k<br />
( ) ( )<br />
Anzahl <strong>der</strong> geordneten Stichprobe mit Zurücklegen (Variation mit Wie<strong>der</strong>holung):<br />
k<br />
n<br />
Anzahl <strong>der</strong> geordneten Stichprobe ohne Zurücklegen (Variation ohne Wie<strong>der</strong>holung):<br />
n!<br />
n ( n 1) ( n k 1)<br />
n k ! = ⋅ − ⋅ …<br />
−<br />
⋅ − +<br />
( )<br />
Anzahl <strong>der</strong> ungeordneten Stichproben ohne Zurücklegen (Kombination ohne Wie<strong>der</strong>holung):<br />
⎛ n ⎞<br />
⎜ ⎟<br />
⎝ k ⎠<br />
Anzahl <strong>der</strong> möglichen Anordnungen von n verschiedenen Elementen (Permutation ohne<br />
Wie<strong>der</strong>holung)<br />
n!<br />
Wahrscheinlichkeitsrechnung<br />
Ω…<br />
Ereignisraum<br />
ω,E…<br />
Ereignis<br />
E…<br />
Gegenereignis<br />
n…<br />
Anzahl <strong>der</strong> Versuche<br />
fw<br />
… Absolute Häufigkeit<br />
h … Relative Häufigkeit<br />
w<br />
A ∪ B…<br />
A o<strong>der</strong> B<br />
A ∩ B…<br />
A und B<br />
( )<br />
P E<br />
…<br />
Wahrscheinlichkeit von E<br />
Relative Häufigkeit<br />
Gleichwahrscheinlichkeit<br />
Gegenwahrscheinlichkeit P( E) = 1−<br />
P( E)<br />
fw<br />
h<br />
w<br />
=<br />
n<br />
g Anzahl <strong>der</strong> günstigen Fälle<br />
P( E)<br />
= =<br />
m Anzahl <strong>der</strong> möglichen Fälle<br />
13
<strong>Formelsammlung</strong> für den Modullehrgang<br />
Additionssätze ( ∪ ) = ( ) + ( ) − ( ∩ )<br />
( ∪ ) = ( ) + ( )<br />
P E F P E P F P E F vereinbare Ereignisse<br />
P E F P E P F unvereinbare Ereignisse<br />
Bernoulli – Experiment<br />
Ziehen mit Zurücklegen<br />
Hypergeometrische<br />
Verteilung<br />
Ziehen ohne Zurücklegen<br />
und → Multiplikation<br />
o<strong>der</strong> → Addition<br />
n…<br />
Gesamtumfang <strong>der</strong> Stichprobe<br />
k…<br />
Anzahl <strong>der</strong> Erfolg e<br />
p…<br />
Wahrscheinlichkeit für Erfolg<br />
q = 1−<br />
p…<br />
Wahrscheinlichkeit für Misserfolg<br />
⎛ n ⎞<br />
Pn<br />
k P "Genau k Erfo lg e in n Versuchen" ⎜ ⎟ p q<br />
⎝ k ⎠<br />
N…<br />
Gesamtumfang <strong>der</strong> Stichprobe<br />
1<br />
2<br />
k n−k<br />
( ) = ( ) = ⋅ ⋅<br />
n…<br />
Kleine Stichprobe aus dem Gesamtumfang<br />
T … 1.Teilmenge<br />
T … 2.Teilmenge<br />
T + T = N<br />
1 2<br />
k…<br />
Anzahl <strong>der</strong> Erfo lg e aus T<br />
P<br />
n<br />
( k)<br />
⎛T1 ⎞ ⎛ T2<br />
⎞<br />
⎜ ⎟⋅⎜ ⎟<br />
k n − k<br />
=<br />
⎝ ⎠ ⎝ ⎠<br />
⎛ N ⎞<br />
⎜ ⎟<br />
⎝ n ⎠<br />
1<br />
14