28.02.2014 Aufrufe

Metall und Legierungen - Anorganische Chemie, AK Röhr, Freiburg

Metall und Legierungen - Anorganische Chemie, AK Röhr, Freiburg

Metall und Legierungen - Anorganische Chemie, AK Röhr, Freiburg

MEHR ANZEIGEN
WENIGER ANZEIGEN

Erfolgreiche ePaper selbst erstellen

Machen Sie aus Ihren PDF Publikationen ein blätterbares Flipbook mit unserer einzigartigen Google optimierten e-Paper Software.

Einleitung<br />

Sn,<br />

elementar<br />

Sn + Cu<br />

Sn + Nb<br />

Zinn: <strong>Metall</strong> <strong>und</strong> <strong>Legierungen</strong><br />

Chemische Bindung – Strukturen – Eigenschaften – Anwendung<br />

Sn + Cs<br />

CsSn usw.<br />

Sn 9 -<br />

Cluster<br />

Clathrate<br />

Zinn:<br />

<strong>Metall</strong> <strong>und</strong><br />

<strong>Legierungen</strong><br />

Zusammenfassung<br />

AGP-’Highlight’, 12.2013, C. <strong>Röhr</strong>


1 Einleitung: Intermetallische Phasen<br />

Einleitung<br />

Sn,<br />

elementar<br />

Sn + Cu<br />

Sn + Nb<br />

Sn + Cs<br />

CsSn usw.<br />

Sn 9 -<br />

Cluster<br />

Clathrate<br />

Zinn:<br />

<strong>Metall</strong> <strong>und</strong><br />

<strong>Legierungen</strong><br />

Zusammenfassung<br />

2 Sn, elementar<br />

3 Sn + Cu<br />

4 Sn + Nb<br />

5 Sn + Cs<br />

CsSn usw.<br />

Sn 9-Cluster<br />

Clathrate<br />

6 Zusammenfassung


1 Einleitung: Intermetallische Phasen<br />

Einleitung<br />

Sn,<br />

elementar<br />

Sn + Cu<br />

Sn + Nb<br />

Sn + Cs<br />

CsSn usw.<br />

Sn 9 -<br />

Cluster<br />

Clathrate<br />

Zinn:<br />

<strong>Metall</strong> <strong>und</strong><br />

<strong>Legierungen</strong><br />

Zusammenfassung<br />

2 Sn, elementar<br />

3 Sn + Cu<br />

4 Sn + Nb<br />

5 Sn + Cs<br />

CsSn usw.<br />

Sn 9-Cluster<br />

Clathrate<br />

6 Zusammenfassung


<strong>Metall</strong>e <strong>und</strong> <strong>Legierungen</strong><br />

Einleitung<br />

Sn,<br />

elementar<br />

Sn + Cu<br />

Sn + Nb<br />

Sn + Cs<br />

CsSn usw.<br />

Sn 9 -<br />

Cluster<br />

Clathrate<br />

Zinn:<br />

<strong>Metall</strong> <strong>und</strong><br />

<strong>Legierungen</strong><br />

Zusammenfassung<br />

Eigenschaften<br />

gute elektrische <strong>und</strong> Wärmeleiter<br />

vielfältige (einstellbare) mechanische<br />

Eigenschaften<br />

ungewöhnliche mechanische<br />

Eigenschaften (’Gestalterinnernde<br />

<strong>Legierungen</strong>’)<br />

ferromagnetisch<br />

Supraleiter<br />

heterogen-katalytische Eigenschaften<br />

auch nichtkristallin ↦→ metallische<br />

Gläser, Quasikristalle<br />

Anwendung<br />

mit weitem Abstand<br />

wichtigste mechanische<br />

Werkstoffe (Maschinenbau)<br />

Werkstoffe der Elektrotechnik<br />

<strong>und</strong> Elektronik<br />

Baustoffe<br />

Magnetwerkstoffe (inkl.<br />

Supraleitende Magnete)<br />

Heterogenkatalysatoren<br />

Thermoelektrika<br />

Elektrodenmaterialien ...


<strong>Metall</strong>e <strong>und</strong> <strong>Legierungen</strong><br />

Einleitung<br />

Sn,<br />

elementar<br />

Sn + Cu<br />

Sn + Nb<br />

Sn + Cs<br />

CsSn usw.<br />

Sn 9 -<br />

Cluster<br />

Clathrate<br />

Zinn:<br />

<strong>Metall</strong> <strong>und</strong><br />

<strong>Legierungen</strong><br />

Zusammenfassung<br />

Eigenschaften<br />

gute elektrische <strong>und</strong> Wärmeleiter<br />

vielfältige (einstellbare) mechanische<br />

Eigenschaften<br />

ungewöhnliche mechanische<br />

Eigenschaften (’Gestalterinnernde<br />

<strong>Legierungen</strong>’)<br />

ferromagnetisch<br />

Supraleiter<br />

heterogen-katalytische Eigenschaften<br />

auch nichtkristallin ↦→ metallische<br />

Gläser, Quasikristalle<br />

Anwendung<br />

mit weitem Abstand<br />

wichtigste mechanische<br />

Werkstoffe (Maschinenbau)<br />

Werkstoffe der Elektrotechnik<br />

<strong>und</strong> Elektronik<br />

Baustoffe<br />

Magnetwerkstoffe (inkl.<br />

Supraleitende Magnete)<br />

Heterogenkatalysatoren<br />

Thermoelektrika<br />

Elektrodenmaterialien ...<br />

?? Struktur – Eigenschaft ??


<strong>Metall</strong>e <strong>und</strong> <strong>Legierungen</strong><br />

Einleitung<br />

Sn,<br />

elementar<br />

Sn + Cu<br />

Sn + Nb<br />

Sn + Cs<br />

CsSn usw.<br />

Sn 9 -<br />

Cluster<br />

Clathrate<br />

Zinn:<br />

<strong>Metall</strong> <strong>und</strong><br />

<strong>Legierungen</strong><br />

Zusammenfassung<br />

Eigenschaften<br />

gute elektrische <strong>und</strong> Wärmeleiter<br />

vielfältige (einstellbare) mechanische<br />

Eigenschaften<br />

ungewöhnliche mechanische<br />

Eigenschaften (’Gestalterinnernde<br />

<strong>Legierungen</strong>’)<br />

ferromagnetisch<br />

Supraleiter<br />

heterogen-katalytische Eigenschaften<br />

auch nichtkristallin ↦→ metallische<br />

Gläser, Quasikristalle<br />

Anwendung<br />

mit weitem Abstand<br />

wichtigste mechanische<br />

Werkstoffe (Maschinenbau)<br />

Werkstoffe der Elektrotechnik<br />

<strong>und</strong> Elektronik<br />

Baustoffe<br />

Magnetwerkstoffe (inkl.<br />

Supraleitende Magnete)<br />

Heterogenkatalysatoren<br />

Thermoelektrika<br />

Elektrodenmaterialien ...<br />

?? Struktur – Eigenschaft ??<br />

?? Elemente/Elementverhältnisse – Struktur ??


<strong>Metall</strong>e <strong>und</strong> <strong>Legierungen</strong><br />

Einleitung<br />

Sn,<br />

elementar<br />

Sn + Cu<br />

Sn + Nb<br />

Sn + Cs<br />

CsSn usw.<br />

Sn 9 -<br />

Cluster<br />

Clathrate<br />

Zinn:<br />

<strong>Metall</strong> <strong>und</strong><br />

<strong>Legierungen</strong><br />

Zusammenfassung<br />

Eigenschaften<br />

gute elektrische <strong>und</strong> Wärmeleiter<br />

vielfältige (einstellbare) mechanische<br />

Eigenschaften<br />

ungewöhnliche mechanische<br />

Eigenschaften (’Gestalterinnernde<br />

<strong>Legierungen</strong>’)<br />

ferromagnetisch<br />

Supraleiter<br />

heterogen-katalytische Eigenschaften<br />

auch nichtkristallin ↦→ metallische<br />

Gläser, Quasikristalle<br />

Anwendung<br />

mit weitem Abstand<br />

wichtigste mechanische<br />

Werkstoffe (Maschinenbau)<br />

Werkstoffe der Elektrotechnik<br />

<strong>und</strong> Elektronik<br />

Baustoffe<br />

Magnetwerkstoffe (inkl.<br />

Supraleitende Magnete)<br />

Heterogenkatalysatoren<br />

Thermoelektrika<br />

Elektrodenmaterialien ...<br />

?? Struktur – Eigenschaft ??<br />

?? Elemente/Elementverhältnisse – Struktur ??<br />

?? Elemente – Elementverhältnisse/chemische Zusammensetzung ??


<strong>Metall</strong>e <strong>und</strong> <strong>Legierungen</strong><br />

Einleitung<br />

Sn,<br />

elementar<br />

Sn + Cu<br />

Sn + Nb<br />

Sn + Cs<br />

CsSn usw.<br />

Sn 9 -<br />

Cluster<br />

Clathrate<br />

Zinn:<br />

<strong>Metall</strong> <strong>und</strong><br />

<strong>Legierungen</strong><br />

Zusammenfassung<br />

Eigenschaften<br />

gute elektrische <strong>und</strong> Wärmeleiter<br />

vielfältige (einstellbare) mechanische<br />

Eigenschaften<br />

ungewöhnliche mechanische<br />

Eigenschaften (’Gestalterinnernde<br />

<strong>Legierungen</strong>’)<br />

ferromagnetisch<br />

Supraleiter<br />

heterogen-katalytische Eigenschaften<br />

auch nichtkristallin ↦→ metallische<br />

Gläser, Quasikristalle<br />

Anwendung<br />

mit weitem Abstand<br />

wichtigste mechanische<br />

Werkstoffe (Maschinenbau)<br />

Werkstoffe der Elektrotechnik<br />

<strong>und</strong> Elektronik<br />

Baustoffe<br />

Magnetwerkstoffe (inkl.<br />

Supraleitende Magnete)<br />

Heterogenkatalysatoren<br />

Thermoelektrika<br />

Elektrodenmaterialien ...<br />

?? Struktur – Eigenschaft ??<br />

?? Elemente/Elementverhältnisse – Struktur ??<br />

?? Elemente – Elementverhältnisse/chemische Zusammensetzung ??<br />

?? Stabilität ?? chemische Bindung ??


<strong>Metall</strong>e <strong>und</strong> <strong>Legierungen</strong><br />

Einleitung<br />

Sn,<br />

elementar<br />

Sn + Cu<br />

Sn + Nb<br />

Sn + Cs<br />

CsSn usw.<br />

Sn 9 -<br />

Cluster<br />

Clathrate<br />

Zinn:<br />

<strong>Metall</strong> <strong>und</strong><br />

<strong>Legierungen</strong><br />

Zusammenfassung<br />

Eigenschaften<br />

gute elektrische <strong>und</strong> Wärmeleiter<br />

vielfältige (einstellbare) mechanische<br />

Eigenschaften<br />

ungewöhnliche mechanische<br />

Eigenschaften (’Gestalterinnernde<br />

<strong>Legierungen</strong>’)<br />

ferromagnetisch<br />

Supraleiter<br />

heterogen-katalytische Eigenschaften<br />

auch nichtkristallin ↦→ metallische<br />

Gläser, Quasikristalle<br />

Anwendung<br />

mit weitem Abstand<br />

wichtigste mechanische<br />

Werkstoffe (Maschinenbau)<br />

Werkstoffe der Elektrotechnik<br />

<strong>und</strong> Elektronik<br />

Baustoffe<br />

Magnetwerkstoffe (inkl.<br />

Supraleitende Magnete)<br />

Heterogenkatalysatoren<br />

Thermoelektrika<br />

Elektrodenmaterialien ...<br />

?? Struktur – Eigenschaft ??<br />

?? Elemente/Elementverhältnisse – Struktur ??<br />

?? Elemente – Elementverhältnisse/chemische Zusammensetzung ??<br />

?? Stabilität ?? chemische Bindung ??


Ketelaar-Dreieck der Bindungstypen<br />

Einleitung<br />

Sn,<br />

elementar<br />

Sn + Cu<br />

Sn + Nb<br />

Sn + Cs<br />

CsSn usw.<br />

Sn 9 -<br />

Cluster<br />

Clathrate<br />

Zinn:<br />

<strong>Metall</strong> <strong>und</strong><br />

<strong>Legierungen</strong><br />

Zusammenfassung<br />

Bindungstypen nach EN<br />

Kovalente<br />

Verbindungen<br />

Ionenkristalle<br />

∆EN<br />

kovalent<br />

ionisch<br />

ΣEN<br />

metallisch<br />

Elemente<br />

<strong>Metall</strong>e<br />

<strong>Legierungen</strong>


Ketelaar-Dreieck der Bindungstypen<br />

Zinn:<br />

<strong>Metall</strong> <strong>und</strong><br />

<strong>Legierungen</strong><br />

Einleitung<br />

Sn,<br />

elementar<br />

Sn + Cu<br />

Sn + Nb<br />

Stabilität?<br />

Coulomb<br />

ionisch<br />

Sn + Cs<br />

CsSn usw.<br />

Sn 9 -<br />

Cluster<br />

Clathrate<br />

Zusammenfassung<br />

Bindungs−<br />

energie<br />

+vdW−WW<br />

kovalent<br />

metallisch<br />

?


Ketelaar-Dreieck der Bindungstypen<br />

Zinn:<br />

<strong>Metall</strong> <strong>und</strong><br />

<strong>Legierungen</strong><br />

Einleitung<br />

Sn,<br />

elementar<br />

Sn + Cu<br />

Sn + Nb<br />

Bindung, CN<br />

CN: 4−8<br />

mittlere Reichweite<br />

ionisch<br />

Sn + Cs<br />

CsSn usw.<br />

Sn 9 -<br />

Cluster<br />

Clathrate<br />

Zusammenfassung<br />

kurzreich−<br />

weitig<br />

gerichtet<br />

CN: 0−4<br />

kovalent<br />

ungerichtet<br />

metallisch<br />

langreich−<br />

weitig<br />

CN: 8−24


Ketelaar-Dreieck der Bindungstypen<br />

Einleitung<br />

Sn,<br />

elementar<br />

Sn + Cu<br />

Sn + Nb<br />

einfache Struktur−Konzepte<br />

Pauling−Regeln<br />

ionisch<br />

Sn + Cs<br />

CsSn usw.<br />

Sn 9 -<br />

Cluster<br />

Clathrate<br />

Zinn:<br />

<strong>Metall</strong> <strong>und</strong><br />

<strong>Legierungen</strong><br />

Zusammenfassung<br />

8−N−Regel<br />

VSEPR<br />

Wade−Regeln<br />

(MO−Theorie)<br />

kovalent<br />

metallisch<br />

dichte<br />

Packungen ?


Ketelaar-Dreieck der Bindungstypen<br />

Zinn:<br />

<strong>Metall</strong> <strong>und</strong><br />

<strong>Legierungen</strong><br />

E<br />

LB<br />

E<br />

E<br />

E<br />

∆ E<br />

Einleitung<br />

Sn,<br />

elementar<br />

Sn + Cu<br />

Sn + Nb<br />

Sn + Cs<br />

CsSn usw.<br />

Sn 9 -<br />

Cluster<br />

Clathrate<br />

Zusammenfassung<br />

E<br />

Zustandsdichten<br />

Bandstruktur<br />

LB<br />

E<br />

EF<br />

totale DOS<br />

1/Richtung<br />

ausgdehnter<br />

kovalenter Bdg.<br />

LB<br />

VB<br />

1/Richtung<br />

ohne ausgdehnte<br />

kovalenter Bdg.<br />

pDOS Anion<br />

kovalent<br />

EF<br />

ionisch<br />

pDOS Kation<br />

metallisch<br />

EF<br />

Bandstruktur<br />

E<br />

Γ<br />

E<br />

∆ E<br />

∆ E<br />

EF<br />

∆ E=0<br />

EF<br />

E F<br />

VB<br />

EF<br />

VB<br />

(totale <strong>und</strong> partielle) DOS<br />

Γ<br />

Bandstruktur<br />

(totale <strong>und</strong> partielle) DOS<br />

Bandstruktur<br />

Γ


PSE<br />

Zinn:<br />

<strong>Metall</strong> <strong>und</strong><br />

<strong>Legierungen</strong><br />

1<br />

I<br />

H<br />

2<br />

II<br />

III IV V VI VII VIII<br />

18<br />

13 14 15 16 17<br />

He<br />

Einleitung<br />

Li<br />

Be<br />

B<br />

C<br />

N<br />

O<br />

F<br />

Ne<br />

Sn,<br />

elementar<br />

Na<br />

Mg<br />

3 4 5 6 7 8 9 10 11 12<br />

Al<br />

Si<br />

P<br />

S<br />

Cl<br />

Ar<br />

Sn + Cu<br />

Sn + Nb<br />

Sn + Cs<br />

CsSn usw.<br />

Sn 9 -<br />

Cluster<br />

Clathrate<br />

Zusammenfassung<br />

K<br />

Rb<br />

Cs<br />

Fr<br />

Ca<br />

Sr<br />

Ba<br />

Ra<br />

Sc<br />

Y<br />

La<br />

Ac<br />

Ti<br />

Zr<br />

Hf<br />

Db<br />

V<br />

Nb<br />

Ta<br />

Jl<br />

Cr<br />

Mo<br />

W<br />

Rf<br />

Mn<br />

Tc<br />

Re<br />

Bh<br />

Fe<br />

Ru<br />

Os<br />

Hn<br />

Co<br />

Rh<br />

Ir<br />

Mt<br />

Ni<br />

Pd<br />

Pt<br />

Cu<br />

Ag<br />

Au<br />

Zn<br />

Cd<br />

Hg<br />

Ga<br />

In<br />

Tl<br />

Ge As Se<br />

Sn Sb Te<br />

Pb Bi Po<br />

Br<br />

I<br />

At<br />

Kr<br />

Xe<br />

Rn<br />

Ce Pr Nd Pm Sm Eu Gd<br />

Tb<br />

Dy<br />

Ho<br />

Er<br />

Tm<br />

Yb<br />

Lu<br />

Th<br />

Pa<br />

U<br />

Np Pu Am Cm Bk<br />

Cf<br />

Es<br />

Fm<br />

Md<br />

No<br />

Lr


PSE<br />

Zinn:<br />

<strong>Metall</strong> <strong>und</strong><br />

<strong>Legierungen</strong><br />

1<br />

I<br />

2<br />

II<br />

III IV V<br />

Einleitung<br />

Li<br />

Be<br />

Sn,<br />

elementar<br />

Na<br />

Mg<br />

3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Al<br />

Sn + Cu<br />

Sn + Nb<br />

K<br />

Ca<br />

Sc<br />

Ti<br />

V<br />

Cr<br />

Mn<br />

Fe<br />

Co<br />

Ni<br />

Cu<br />

Zn<br />

Ga<br />

Ge<br />

Sn + Cs<br />

Rb<br />

Sr<br />

Y<br />

Zr<br />

Nb<br />

Mo<br />

Tc<br />

Ru<br />

Rh<br />

Pd<br />

Ag<br />

Cd<br />

In<br />

Sn Sb<br />

CsSn usw.<br />

Sn 9 -<br />

Cluster<br />

Clathrate<br />

Zusammenfassung<br />

Cs<br />

Fr<br />

Ba<br />

Ra<br />

La<br />

Ac<br />

Hf<br />

Db<br />

Ta<br />

Jl<br />

W<br />

Rf<br />

Re<br />

Bh<br />

Os<br />

Hn<br />

Ir<br />

Mt<br />

Pt<br />

Au<br />

Hg<br />

Tl<br />

Pb<br />

Bi<br />

Ce Pr Nd Pm Sm Eu Gd<br />

Tb<br />

Dy<br />

Ho<br />

Er<br />

Tm<br />

Yb<br />

Lu<br />

Th<br />

Pa<br />

U<br />

Np Pu Am Cm Bk<br />

Cf<br />

Es<br />

Fm<br />

Md<br />

No<br />

Lr


PSE<br />

Zinn:<br />

<strong>Metall</strong> <strong>und</strong><br />

<strong>Legierungen</strong><br />

1<br />

I<br />

2<br />

II<br />

III IV V<br />

Einleitung<br />

Sn,<br />

elementar<br />

Sn + Cu<br />

Sn + Nb<br />

Sn + Cs<br />

CsSn usw.<br />

Sn 9 -<br />

Cluster<br />

Clathrate<br />

Zusammenfassung<br />

Li Be<br />

Na Mg<br />

K Ca<br />

Rb Sr<br />

Cs Ba<br />

Fr Ra<br />

A1<br />

A2<br />

3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Al<br />

Sc Ti V Cr Mn Fe Co Ni Cu Zn Ga Ge<br />

B2<br />

Y Zr Nb Mo Tc Ru Rh Pd Ag Cd In Sn Sb<br />

La Hf Ta W Re Os Ir Pt Au Hg Tl Pb Bi<br />

Ac Db Jl Rf Bh Hn Mt<br />

B1<br />

Ce Pr Nd Pm Sm Eu Gd Tb Dy Ho Er Tm Yb<br />

Lu<br />

Th Pa U Np Pu Am Cm Bk Cf Es Fm Md No Lr


Gruppierung der <strong>Metall</strong>e<br />

Einleitung<br />

Sn,<br />

elementar<br />

Sn + Cu<br />

Sn + Nb<br />

Sn + Cs<br />

CsSn usw.<br />

Sn 9 -<br />

Cluster<br />

Clathrate<br />

Zinn:<br />

<strong>Metall</strong> <strong>und</strong><br />

<strong>Legierungen</strong><br />

Zusammenfassung<br />

A1: Alkali- <strong>und</strong> Erdalkali-<strong>Metall</strong>e, Seltene Erden<br />

elektropositiv<br />

sehr große <strong>Metall</strong>radien<br />

A2: Übergangsmetalle (ohne Zn, Cd, Hg)<br />

sehr ähnliche <strong>Metall</strong>radien<br />

gleiche Elektronegativitäten<br />

unterschiedliche Zahl von Valenzelektronen<br />

B1: Zn-Gruppe, Triele, Sn <strong>und</strong> Pb<br />

stärker elektronegativ<br />

kristallisieren in besonderen <strong>Metall</strong>-Strukturen, die nicht mit kovalenten<br />

Konzepte erklärt werden können<br />

B2: Si, Ge, Elemente der V. <strong>und</strong> VI.-Hauptgruppe<br />

Kristallchemie mit der 8-N-Regel erklärbar<br />

(Grimm-Sommerfeld-Verbindungen)<br />

Übergang zu den Nichtmetallen<br />

bereits geringe Bandlücken


Ketelaar-Dreieck mit <strong>Legierungen</strong><br />

Einleitung<br />

<strong>Legierungen</strong><br />

Sn,<br />

elementar<br />

Sn + Cu<br />

Sn + Nb<br />

Sn + Cs<br />

CsSn usw.<br />

Sn 9 -<br />

Cluster<br />

Clathrate<br />

Zinn:<br />

<strong>Metall</strong> <strong>und</strong><br />

<strong>Legierungen</strong><br />

Zusammenfassung<br />

kovalent<br />

ionisch<br />

Zintl<br />

metallisch<br />

A1 B2<br />

A1 B1<br />

A1 A2<br />

A1 A1<br />

A2 −A2<br />

B1 − B2<br />

B2 − B2


PSE: Auswahl <strong>Metall</strong>e<br />

Zinn:<br />

<strong>Metall</strong> <strong>und</strong><br />

<strong>Legierungen</strong><br />

1<br />

I<br />

2<br />

II<br />

III IV V<br />

Einleitung<br />

Sn,<br />

elementar<br />

Sn + Cu<br />

Sn + Nb<br />

Sn + Cs<br />

Li<br />

Na<br />

K<br />

Be<br />

Mg<br />

Ca<br />

A2<br />

3 4 5 6 7 8 9 10 11 12<br />

Sc Ti V Cr Mn Fe<br />

Co Ni Cu Zn<br />

Al<br />

Ga<br />

Ge<br />

B2<br />

CsSn usw.<br />

Sn 9 -<br />

Cluster<br />

Clathrate<br />

Zusammenfassung<br />

Rb Sr<br />

Cs Ba<br />

Fr Ra<br />

A1<br />

Y<br />

La<br />

Ac<br />

Zr<br />

Hf<br />

Db<br />

Ce<br />

Nb<br />

Ta<br />

Jl<br />

Pr<br />

Mo Tc Ru Rh<br />

W Re Os Ir<br />

Rf Bh Hn Mt<br />

Nd Pm Sm Eu<br />

Pd<br />

Pt<br />

Gd<br />

Ag<br />

Au<br />

Tb<br />

Cd In Sn Sb<br />

Hg Tl Pb Bi<br />

B1<br />

Dy Ho Er Tm<br />

Yb<br />

Lu<br />

Th<br />

Pa U Np Pu Am Cm Bk Cf Es Fm Md No Lr


Strukturbestimmende Grössen in intermetallischen Phasen<br />

Einleitung<br />

Sn,<br />

elementar<br />

Sn + Cu<br />

Sn + Nb<br />

Sn + Cs<br />

CsSn usw.<br />

Sn 9 -<br />

Cluster<br />

Clathrate<br />

Zinn:<br />

<strong>Metall</strong> <strong>und</strong><br />

<strong>Legierungen</strong><br />

Zusammenfassung<br />

Elektronenzahlen ↦→ v.e.c.<br />

Ladungsübertrag ↦→ △(χ A − χ M )<br />

Radienverhältnisse<br />

VE-Zahl 1 2 3b 5b 1b 3 4<br />

Na - Al Si<br />

χ 1 1.01 - 1.47 1.74<br />

r 2 Kation 139 - - -<br />

r 3 <strong>Metall</strong> 190 - 143.2 131.9<br />

K Ca V Cu Ga Ge<br />

χ 0.91 1.04 1.9 1.82 2.02<br />

r Kation 164 134 - - -<br />

r <strong>Metall</strong> 234 197 128 141.1 136.9<br />

Rb Sr Nb Ag In Sn<br />

χ 0.89 0.99 1.60 1.49 1.72<br />

r Kation 172 144 - - -<br />

r <strong>Metall</strong> 248 215 147 166.3 162.3<br />

Cs Ba La Ta Au Tl Pb<br />

χ 0.86 0.97 1.08 1.44 1.55<br />

r Kation 188 161 136 - -<br />

r <strong>Metall</strong> 267 224 187 171.6 175.0<br />

1 : Allred-Rochow;<br />

2 : Shannon für CN = 12;<br />

3 : Gschneidner/Waber für CN = 12


Strukturbestimmende Grössen in intermetallischen Phasen<br />

Einleitung<br />

Sn,<br />

elementar<br />

Sn + Cu<br />

Sn + Nb<br />

Sn + Cs<br />

CsSn usw.<br />

Sn 9 -<br />

Cluster<br />

Clathrate<br />

Zinn:<br />

<strong>Metall</strong> <strong>und</strong><br />

<strong>Legierungen</strong><br />

Zusammenfassung<br />

Elektronenzahlen ↦→ v.e.c.<br />

Ladungsübertrag ↦→ △(χ A − χ M )<br />

Radienverhältnisse<br />

VE-Zahl 1 2 3b 5b 1b 3 4<br />

Na - Al Si<br />

χ 1 1.01 - 1.47 1.74<br />

r 2 Kation 139 - - -<br />

r 3 <strong>Metall</strong> 190 - 143.2 131.9<br />

K Ca V Cu Ga Ge<br />

χ 0.91 1.04 1.9 1.82 2.02<br />

r Kation 164 134 - - -<br />

r <strong>Metall</strong> 234 197 128 141.1 136.9<br />

Rb Sr Nb Ag In Sn<br />

χ 0.89 0.99 1.60 1.49 1.72<br />

r Kation 172 144 - - -<br />

r <strong>Metall</strong> 248 215 147 166.3 162.3<br />

Cs Ba La Ta Au Tl Pb<br />

χ 0.86 0.97 1.08 1.44 1.55<br />

r Kation 188 161 136 - -<br />

r <strong>Metall</strong> 267 224 187 171.6 175.0<br />

1 : Allred-Rochow;<br />

2 : Shannon für CN = 12;<br />

3 : Gschneidner/Waber für CN = 12


1 Einleitung: Intermetallische Phasen<br />

Einleitung<br />

Sn,<br />

elementar<br />

Sn + Cu<br />

Sn + Nb<br />

Sn + Cs<br />

CsSn usw.<br />

Sn 9 -<br />

Cluster<br />

Clathrate<br />

Zinn:<br />

<strong>Metall</strong> <strong>und</strong><br />

<strong>Legierungen</strong><br />

Zusammenfassung<br />

2 Sn, elementar<br />

3 Sn + Cu<br />

4 Sn + Nb<br />

5 Sn + Cs<br />

CsSn usw.<br />

Sn 9-Cluster<br />

Clathrate<br />

6 Zusammenfassung


Atomare <strong>und</strong> physikalische Eigenschaften von Zinn<br />

Einleitung<br />

Sn,<br />

elementar<br />

Sn + Cu<br />

Sn + Nb<br />

Sn + Cs<br />

CsSn usw.<br />

Sn 9 -<br />

Cluster<br />

Clathrate<br />

atomare Eigenschaften<br />

Elektronenkonfiguration: 5s 2 4d 10 5p 2 (4 Valenzelektronen)<br />

r <strong>Metall</strong> = 162.3 pm<br />

χ = 1.72<br />

Λ = 9.09 · 10 4 Ω −1 cm −1<br />

physikalische Eigenschaften des Elements<br />

M p = 231.91 o C<br />

dimorph: α-Sn<br />

>13.2 o C<br />

−−−−−→<br />


α- <strong>und</strong> β-Zinn: Kristallstrukturen <strong>und</strong> Eigenschaften<br />

Einleitung<br />

Sn,<br />

elementar<br />

Sn + Cu<br />

Sn + Nb<br />

Sn + Cs<br />

CsSn usw.<br />

Sn 9 -<br />

Cluster<br />

Clathrate<br />

Zinn:<br />

<strong>Metall</strong> <strong>und</strong><br />

<strong>Legierungen</strong><br />

Zusammenfassung<br />

graues Sn (< 13.2 o C)<br />

ρ = 5.769 gcm −3<br />

spröde<br />

Diamantstruktur (A4)<br />

CN = 4 (d Sn−Sn = 281 pm)<br />

• (lokal, ruby)<br />

metallisches/weißes Sn (> 13.2 o C)<br />

ρ = 7.285 gcm −3<br />

eigener Strukturtyp<br />

CN Sn = 4 + 2<br />

(d Sn−Sn = 301.6 (4×) + 317.5 (2×) pm)<br />

• (lokal, ruby)


Zustandsdichten von α- <strong>und</strong> β-Zinn<br />

Zinn:<br />

<strong>Metall</strong> <strong>und</strong><br />

<strong>Legierungen</strong><br />

Einleitung<br />

Sn,<br />

elementar<br />

Sn + Cu<br />

Sn + Nb<br />

DOS [eV -1 EZ -1 ]<br />

2,0<br />

1,5<br />

1,0<br />

0,5<br />

-10 -8 -6 -4 -2 0<br />

2<br />

total<br />

Sn s<br />

Sn p<br />

α-Sn<br />

Sn + Cs<br />

CsSn usw.<br />

Sn 9 -<br />

Cluster<br />

Clathrate<br />

Zusammenfassung<br />

DOS [ev -1 EZ -1 ]<br />

0,0<br />

1,5<br />

1,0<br />

0,5<br />

total<br />

Sn s<br />

Sn p<br />

β-Sn<br />

0,0<br />

-10 -8 -6 -4 -2 0<br />

2<br />

E-E F<br />

[eV]<br />

FP-LAPW, Wien2k, 1000 k-Punkte, PBE-GGA


α-Sn: Bandstruktur<br />

Zinn:<br />

<strong>Metall</strong> <strong>und</strong><br />

<strong>Legierungen</strong><br />

−8.0<br />

2<br />

Einleitung<br />

Sn,<br />

elementar<br />

Sn + Cu<br />

L<br />

−10.0Λ<br />

U<br />

Q<br />

Γ<br />

S<br />

W ∆<br />

Σ L Λ<br />

K W X<br />

Z<br />

0<br />

−2<br />

E F<br />

Sn + Nb<br />

Sn + Cs<br />

CsSn usw.<br />

Sn 9 -<br />

Cluster<br />

Clathrate<br />

Energie (eV)<br />

−4<br />

−6<br />

Zusammenfassung<br />

−8<br />

−10<br />

Sn<br />

W<br />

L<br />

Λ<br />

Γ ∆ X Z W K<br />

FP-LAPW, Wien2k, 1000 k-Punkte, PBE-GGA


1 Einleitung: Intermetallische Phasen<br />

Einleitung<br />

Sn,<br />

elementar<br />

Sn + Cu<br />

Sn + Nb<br />

Sn + Cs<br />

CsSn usw.<br />

Sn 9 -<br />

Cluster<br />

Clathrate<br />

Zinn:<br />

<strong>Metall</strong> <strong>und</strong><br />

<strong>Legierungen</strong><br />

Zusammenfassung<br />

2 Sn, elementar<br />

3 Sn + Cu<br />

4 Sn + Nb<br />

5 Sn + Cs<br />

CsSn usw.<br />

Sn 9-Cluster<br />

Clathrate<br />

6 Zusammenfassung


Sn + Cu<br />

Einleitung<br />

Sn,<br />

elementar<br />

Sn + Cu<br />

Sn + Nb<br />

Sn + Cs<br />

CsSn usw.<br />

Sn 9 -<br />

Cluster<br />

Clathrate<br />

Zinn:<br />

<strong>Metall</strong> <strong>und</strong><br />

<strong>Legierungen</strong><br />

Zusammenfassung<br />

+<br />

Kupfer: atomare <strong>und</strong> physikalische Eigenschaften<br />

atomare Eigenschaften<br />

Elektronenkonfiguration: 4s 1 3d 10 4p 0 (1 Valenzelektronen)<br />

r <strong>Metall</strong> = 127.8 pm<br />

χ = 1.75<br />

Λ = 5.9559 · 10 5 Ω −1 cm −1<br />

physikalische Eigenschaften des Elements<br />

M p = 1083.4 o C<br />

f.c.c.-Struktur


Cu + Sn (Bronze): Phasendiagramm<br />

Einleitung<br />

Sn,<br />

elementar<br />

Sn + Cu<br />

Sn + Nb<br />

Sn + Cs<br />

CsSn usw.<br />

Sn 9 -<br />

Cluster<br />

Clathrate<br />

Zinn:<br />

<strong>Metall</strong> <strong>und</strong><br />

<strong>Legierungen</strong><br />

Zusammenfassung<br />

Temperatur [°C]<br />

1000<br />

900<br />

800<br />

700<br />

600<br />

500<br />

400<br />

300<br />

200<br />

1083°<br />

α<br />

798°<br />

586°<br />

520°<br />

350°<br />

γ<br />

100<br />

0 20<br />

Cu<br />

520°<br />

640°<br />

350°<br />

ε<br />

415°<br />

η<br />

η<br />

798°<br />

586°<br />

β<br />

189° 186°<br />

ζ<br />

γ<br />

676°<br />

ε 640°<br />

582°<br />

δ<br />

415°<br />

232°<br />

227°<br />

40 60 80 100<br />

Sn<br />

Atom.−% Sn


Hume-Rothery-Phasen (’Elektronenverbindungen’)<br />

Einleitung<br />

Sn,<br />

elementar<br />

Sn + Cu<br />

Sn + Nb<br />

Sn + Cs<br />

CsSn usw.<br />

Sn 9 -<br />

Cluster<br />

Clathrate<br />

Zinn:<br />

<strong>Metall</strong> <strong>und</strong><br />

<strong>Legierungen</strong><br />

Zusammenfassung<br />

William Hume-Rothery<br />

1899 – 1968<br />

(University of Oxford)<br />

Hume-Rothery-Regeln (1928)<br />

Unterschiede der <strong>Metall</strong>radien


Struktur von γ-Messing<br />

27 x bcc − 0,0,0 <strong>und</strong> − 1/2,1/2,1/2<br />

Umgebung eines ´Loches´<br />

Im3m<br />

Einleitung<br />

Sn,<br />

elementar<br />

Sn + Cu<br />

Sn + Nb<br />

Sn + Cs<br />

CsSn usw.<br />

Sn 9 -<br />

Cluster<br />

Clathrate<br />

Zinn:<br />

<strong>Metall</strong> <strong>und</strong><br />

<strong>Legierungen</strong><br />

Zusammenfassung<br />

γ −Messing<br />

I43m<br />

Würfel<br />

Oktaeder<br />

Kuboktaeder<br />

8 Zn(I): xxx, x=0.110<br />

24 Zn(II): xxz, x=0.313, z=0.036<br />

8 Cu(I): xxx, x=−0.172<br />

12 Cu(II): x00, x=0.355<br />

Tetraeder<br />

Tetraeder<br />

Oktaeder<br />

Kuboktaeder


Eigenschaften <strong>und</strong> Verwendung von Bronze<br />

Zinn:<br />

<strong>Metall</strong> <strong>und</strong><br />

<strong>Legierungen</strong><br />

Einleitung<br />

Sn,<br />

elementar<br />

Sn + Cu<br />

Sn + Nb<br />

ca. 7 % Sn: für zähfeste<br />

Maschinenteile (s. links)<br />

20-25 % Sn: Glockenbronze<br />

(für Guß geeignet)<br />

Sn + Cs<br />

CsSn usw.<br />

Sn 9 -<br />

Cluster<br />

Clathrate<br />

Zusammenfassung<br />

E−Modul [kg/mm ]<br />

2<br />

15000<br />

10000<br />

5000<br />

Messing<br />

α β γ ε η α δ ε η<br />

Atom % Zn<br />

E−Modul [kg/mm ]<br />

2<br />

10000<br />

5000<br />

Cu 31Sn8<br />

Cu 3Sn<br />

Cu 3Sn2<br />

Atom % Sn<br />

Bronze<br />

E-Module von Messing <strong>und</strong> Bronze


1 Einleitung: Intermetallische Phasen<br />

Einleitung<br />

Sn,<br />

elementar<br />

Sn + Cu<br />

Sn + Nb<br />

Sn + Cs<br />

CsSn usw.<br />

Sn 9 -<br />

Cluster<br />

Clathrate<br />

Zinn:<br />

<strong>Metall</strong> <strong>und</strong><br />

<strong>Legierungen</strong><br />

Zusammenfassung<br />

2 Sn, elementar<br />

3 Sn + Cu<br />

4 Sn + Nb<br />

5 Sn + Cs<br />

CsSn usw.<br />

Sn 9-Cluster<br />

Clathrate<br />

6 Zusammenfassung


Sn + Nb<br />

Einleitung<br />

Sn,<br />

elementar<br />

Sn + Cu<br />

Sn + Nb<br />

Sn + Cs<br />

CsSn usw.<br />

Sn 9 -<br />

Cluster<br />

Clathrate<br />

Zinn:<br />

<strong>Metall</strong> <strong>und</strong><br />

<strong>Legierungen</strong><br />

Zusammenfassung<br />

+<br />

Nb: atomare <strong>und</strong> physikalische Eigenschaften des Elements<br />

Elektronenkonfiguration: 5s 2 4d 2 5p 1 (5 Valenzelektronen?)<br />

r <strong>Metall</strong> = 147 pm<br />

χ = 1.60<br />

b.c.c.-Struktur<br />

M p = 2468 o C<br />

Λ = 8.0 · 10 4 Ω −1 cm −1<br />

Verbindungen: nur stöchiometrische Phasen,<br />

jeweils mit eigenen Strukturtypen<br />

Nb 3 Sn (Cr 3 Si-Typ)<br />

Nb 6 Sn 5 (Tl 6 Sn 5 )<br />

NbSn 2 (Mg 2 Cu-Typ)


Sn + Nb<br />

Einleitung<br />

Sn,<br />

elementar<br />

Sn + Cu<br />

Sn + Nb<br />

Sn + Cs<br />

CsSn usw.<br />

Sn 9 -<br />

Cluster<br />

Clathrate<br />

Zinn:<br />

<strong>Metall</strong> <strong>und</strong><br />

<strong>Legierungen</strong><br />

Zusammenfassung<br />

+<br />

Nb: atomare <strong>und</strong> physikalische Eigenschaften des Elements<br />

Elektronenkonfiguration: 5s 2 4d 2 5p 1 (5 Valenzelektronen?)<br />

r <strong>Metall</strong> = 147 pm<br />

χ = 1.60<br />

b.c.c.-Struktur<br />

M p = 2468 o C<br />

Λ = 8.0 · 10 4 Ω −1 cm −1<br />

Verbindungen: nur stöchiometrische Phasen,<br />

jeweils mit eigenen Strukturtypen<br />

Nb 3 Sn (Cr 3 Si-Typ)<br />

Nb 6 Sn 5 (Tl 6 Sn 5 )<br />

NbSn 2 (Mg 2 Cu-Typ)


Frank-Kasper-Phasen<br />

Einleitung<br />

Sn,<br />

elementar<br />

Sn + Cu<br />

Sn + Nb<br />

Sn + Cs<br />

CsSn usw.<br />

Sn 9 -<br />

Cluster<br />

Clathrate<br />

Zinn:<br />

<strong>Metall</strong> <strong>und</strong><br />

<strong>Legierungen</strong><br />

Zusammenfassung<br />

Frederick Charles Frank ∗<br />

Unterschiede der <strong>Metall</strong>radien >15 %<br />

Frank-Kasper-Strukturen<br />

(1911 – 1998)<br />

J. S. Kasper ∗<br />

dichteste Packungen ungleich großer Kugeln<br />

Idee: Vermeidung der großen Oktaederlücken ↦→<br />

Tetraederpackungen<br />

Koordinationspolyeder ausschließlich mit Dreiecksflächen<br />

↦→ Frank-Kasper-Polyeder<br />

CN 12<br />

Ikosaeder CN 14<br />

2−fach überkapptes<br />

hexagonales Antiprisma<br />

CN 15<br />

3:3:3:3:3<br />

CN 16<br />

4−fach überkapptes<br />

gekapptes Tetraeder<br />

∗ F. C. Frank, J. S. Kapser, Acta Crystallogr. 11, 184 (1958). ibid. 12, 483 (1959).


Nb 3 Sn: Kristallstruktur<br />

Einleitung<br />

Sn,<br />

elementar<br />

Sn + Cu<br />

Sn + Nb<br />

Sn + Cs<br />

CsSn usw.<br />

Sn 9 -<br />

Cluster<br />

Clathrate<br />

Zinn:<br />

<strong>Metall</strong> <strong>und</strong><br />

<strong>Legierungen</strong><br />

Zusammenfassung<br />

Cr 3Si-Typ, kubisch,<br />

Raumgruppe Pm¯3n<br />

d Nb−Nb = 264.3 pm (2×)<br />

↦→ Nb-Ketten mit starker<br />

d-d-Wechselwirkung<br />

einander durchdringende<br />

FK-Polyeder<br />

CN Sn = 12 (Ikosaeder, FK-12)<br />

CN Nb = 14 (doppelt<br />

überkapptes hexagonales<br />

Antiprisma, FK-14)<br />

• ohne Polyeder (lokal, ruby)<br />

• mit Ikosaeder (lokal, ruby)<br />

• beide Polyeder (lokal, ruby)


Nb 3 Sn: Kristallstruktur<br />

Einleitung<br />

Sn,<br />

elementar<br />

Sn + Cu<br />

Sn + Nb<br />

Sn + Cs<br />

CsSn usw.<br />

Sn 9 -<br />

Cluster<br />

Clathrate<br />

Zinn:<br />

<strong>Metall</strong> <strong>und</strong><br />

<strong>Legierungen</strong><br />

Zusammenfassung<br />

Cr 3Si-Typ, kubisch,<br />

Raumgruppe Pm¯3n<br />

d Nb−Nb = 264.3 pm (2×)<br />

↦→ Nb-Ketten mit starker<br />

d-d-Wechselwirkung<br />

einander durchdringende<br />

FK-Polyeder<br />

CN Sn = 12 (Ikosaeder, FK-12)<br />

CN Nb = 14 (doppelt<br />

überkapptes hexagonales<br />

Antiprisma, FK-14)<br />

• ohne Polyeder (lokal, ruby)<br />

• mit Ikosaeder (lokal, ruby)<br />

• beide Polyeder (lokal, ruby)


Nb 3 Sn: Kristallstruktur<br />

Einleitung<br />

Sn,<br />

elementar<br />

Sn + Cu<br />

Sn + Nb<br />

Sn + Cs<br />

CsSn usw.<br />

Sn 9 -<br />

Cluster<br />

Clathrate<br />

Zinn:<br />

<strong>Metall</strong> <strong>und</strong><br />

<strong>Legierungen</strong><br />

Zusammenfassung<br />

Cr 3Si-Typ, kubisch,<br />

Raumgruppe Pm¯3n<br />

d Nb−Nb = 264.3 pm (2×)<br />

↦→ Nb-Ketten mit starker<br />

d-d-Wechselwirkung<br />

einander durchdringende<br />

FK-Polyeder<br />

CN Sn = 12 (Ikosaeder, FK-12)<br />

CN Nb = 14 (doppelt<br />

überkapptes hexagonales<br />

Antiprisma, FK-14)<br />

• ohne Polyeder (lokal, ruby)<br />

• mit Ikosaeder (lokal, ruby)<br />

• beide Polyeder (lokal, ruby)


Nb 3 Sn: elektronische Struktur (Zustandsdichten)<br />

Einleitung<br />

Sn,<br />

elementar<br />

Sn + Cu<br />

Sn + Nb<br />

Sn + Cs<br />

CsSn usw.<br />

Sn 9 -<br />

Cluster<br />

Clathrate<br />

Zinn:<br />

<strong>Metall</strong> <strong>und</strong><br />

<strong>Legierungen</strong><br />

Zusammenfassung<br />

DOS [eV -1 EZ -1 ]<br />

DOS [eV -1 EZ -1 ]<br />

15<br />

10<br />

5<br />

0<br />

1,0<br />

0,8<br />

0,6<br />

0,4<br />

0,2<br />

0,0<br />

-8 -6 -4 -2 0<br />

2<br />

total<br />

Sn s<br />

Sn p<br />

Nb d-e g<br />

Nb d-t g<br />

Nb 3<br />

Sn<br />

-8 -6 -4 -2 0<br />

2<br />

E-E F<br />

/eV<br />

FP-LAPW-Rechnung, 1000 k-Punkte, PBE-GGA


Nb 3 Sn: Supraleitende Eigenschaften <strong>und</strong> Bandstruktur<br />

Zinn:<br />

<strong>Metall</strong> <strong>und</strong><br />

<strong>Legierungen</strong><br />

Einleitung<br />

Sn,<br />

elementar<br />

−4 π M<br />

Sprungtemperatur: T c = 18.3 K<br />

Supraleiter 2. Art<br />

Supraleiter 1. Art<br />

−4 π M<br />

Supraleiter 2. Art<br />

2.0<br />

1.0<br />

0.0<br />

E F<br />

Sn + Cu<br />

Sn + Nb<br />

Sn + Cs<br />

CsSn usw.<br />

Sn 9 -<br />

Cluster<br />

Clathrate<br />

H c<br />

H<br />

c<br />

äußeres Magnetfeld<br />

H c<br />

supraleitender<br />

Misch−<br />

Zustand<br />

Normal−<br />

zustand<br />

zustand<br />

H H H c1 c<br />

c2<br />

äußeres Magnetfeld<br />

Energie [eV]<br />

−1.0<br />

−2.0<br />

−3.0<br />

Zusammenfassung<br />

kritische Magnetfeldstärke: H c=30 T<br />

’2-Band-Modell’<br />

↦→ direkt bei E F :<br />

steile (metallisch) <strong>und</strong><br />

flache (kovalent) Bänder<br />

−4.0<br />

−5.0<br />

X Γ R M Γ<br />

Bandstruktur von Nb 3Sn<br />

FP-LAPW-Rechnung, 1000 k-Punkte, PBE-GGA


Nb 3 Sn: Herstellung <strong>und</strong> Verwendung<br />

Einleitung<br />

Sn,<br />

elementar<br />

Sn + Cu<br />

Problem: sehr spröde<br />

Fertigung von Spulen (z.B. für NMR-Magnete)<br />

’bronze process’ (Nb-Drähte in Bronze)<br />

’internal tin’ Prozess (Cu mit Nb aussen, Sn innen)<br />

’powder-in-tube’ (PIT) Prozeß (Nb-Rohre, mit Sn gefüllt)<br />

Reaktion zu Nb 3 Sn erst nach Formgebung (Diffusion bei ca. 700 o C)<br />

fs.magnet.fsu.edu (ASC,Image Gallery) ⇓<br />

Sn + Nb<br />

Sn + Cs<br />

CsSn usw.<br />

Sn 9 -<br />

Cluster<br />

Clathrate<br />

Zinn:<br />

<strong>Metall</strong> <strong>und</strong><br />

<strong>Legierungen</strong><br />

Zusammenfassung<br />

Herstellungverfahren für Nb Sn-Drähte/Spulen<br />

SEM-Bild der Nb 3 Sn-’Drähte’ nach Wegätzen des Kupfers


1 Einleitung: Intermetallische Phasen<br />

Einleitung<br />

Sn,<br />

elementar<br />

Sn + Cu<br />

Sn + Nb<br />

Sn + Cs<br />

CsSn usw.<br />

Sn 9 -<br />

Cluster<br />

Clathrate<br />

Zinn:<br />

<strong>Metall</strong> <strong>und</strong><br />

<strong>Legierungen</strong><br />

Zusammenfassung<br />

2 Sn, elementar<br />

3 Sn + Cu<br />

4 Sn + Nb<br />

5 Sn + Cs<br />

CsSn usw.<br />

Sn 9-Cluster<br />

Clathrate<br />

6 Zusammenfassung


Sn + Cs<br />

Einleitung<br />

Sn,<br />

elementar<br />

Sn + Cu<br />

Sn + Nb<br />

Sn + Cs<br />

CsSn usw.<br />

Sn 9 -<br />

Cluster<br />

Clathrate<br />

Zinn:<br />

<strong>Metall</strong> <strong>und</strong><br />

<strong>Legierungen</strong><br />

Zusammenfassung<br />

+<br />

Caesium: atomare <strong>und</strong> physikalische Eigenschaften des Elements<br />

atomare Eigenschaften<br />

Elektronenkonfiguration: 6s 1 (1 Valenzelektron)<br />

r <strong>Metall</strong> = 267 pm<br />

r Cs + = 188 pm<br />

χ = 0.86<br />

Λ = 5.0 · 10 4 Ω −1 cm −1<br />

physikalische Eigenschaften des Elements<br />

M p = 28 o C<br />

b.c.c.-Struktur<br />

extrem luft- <strong>und</strong> feuchtigkeitsempfindlich


Phasendiagramm des Systems Cs – Sn<br />

Zinn:<br />

<strong>Metall</strong> <strong>und</strong><br />

<strong>Legierungen</strong><br />

Einleitung<br />

Sn,<br />

elementar<br />

Sn + Cu<br />

Sn + Nb<br />

1000<br />

°C<br />

800<br />

600<br />

~ 760°C<br />

590°C<br />

L<br />

β −CsSn<br />

630°C<br />

935°C<br />

884°C 875<br />

580°C<br />

Sn + Cs<br />

CsSn usw.<br />

Sn 9 -<br />

Cluster<br />

Clathrate<br />

Zusammenfassung<br />

400<br />

200<br />

28.39°C<br />

0<br />

0<br />

Cs<br />

10<br />

20<br />

27.5°C<br />

30<br />

α −CsSn<br />

Cs 2 Sn 3<br />

CsSn 2<br />

40 50 60 70<br />

Atom−% Zinn<br />

Cs 8 Sn 46<br />

80<br />

~ 232°C<br />

231.97°C<br />

(Sn)<br />

90 100<br />

Sn<br />

nach Massalski


Zintl-Konzept<br />

Einleitung<br />

Sn,<br />

elementar<br />

Sn + Cu<br />

Sn + Nb<br />

’ionische’ Zerlegung in A-Kationen (A1) <strong>und</strong><br />

M-(Poly)-Anionen (B1/B2)<br />

kovalente Bindung im M-(Poly)-Anion<br />

isostrukturell zu isoelektronischen Elementen (Zintl)<br />

Bindigkeit folgt der 8-N-Regel (Zintl-Klemm-Busmann)<br />

Wade-Regeln für elektronenarme Anionen<br />

Sn + Cs<br />

CsSn usw.<br />

Sn 9 -<br />

Cluster<br />

Clathrate<br />

Zinn:<br />

<strong>Metall</strong> <strong>und</strong><br />

<strong>Legierungen</strong><br />

Zusammenfassung<br />

Eduard Zintl<br />

1898 – 1941<br />

(FR: 1928 – 1933)


Zintl-Konzept<br />

Einleitung<br />

Sn,<br />

elementar<br />

Sn + Cu<br />

Sn + Nb<br />

Sn + Cs<br />

CsSn usw.<br />

Sn 9 -<br />

Cluster<br />

Clathrate<br />

’ionische’ Zerlegung in A-Kationen (A1) <strong>und</strong><br />

M-(Poly)-Anionen (B1/B2)<br />

kovalente Bindung im M-(Poly)-Anion<br />

isostrukturell zu isoelektronischen Elementen (Zintl)<br />

Bindigkeit folgt der 8-N-Regel (Zintl-Klemm-Busmann)<br />

Wade-Regeln für elektronenarme Anionen<br />

physikalische Eigenschaften<br />

’Strich’-Verbindungen (keine Phasenbreiten)<br />

relativ hohe Schmelzpunkte<br />

Halbleiter (schmale Bandlücke)<br />

Zinn:<br />

<strong>Metall</strong> <strong>und</strong><br />

<strong>Legierungen</strong><br />

Zusammenfassung<br />

Eduard Zintl<br />

1898 – 1941<br />

(FR: 1928 – 1933)


Zintl-Konzept<br />

Einleitung<br />

Sn,<br />

elementar<br />

Sn + Cu<br />

Sn + Nb<br />

Sn + Cs<br />

CsSn usw.<br />

Sn 9 -<br />

Cluster<br />

Clathrate<br />

Zinn:<br />

<strong>Metall</strong> <strong>und</strong><br />

<strong>Legierungen</strong><br />

Zusammenfassung<br />

Eduard Zintl<br />

1898 – 1941<br />

(FR: 1928 – 1933)<br />

’ionische’ Zerlegung in A-Kationen (A1) <strong>und</strong><br />

M-(Poly)-Anionen (B1/B2)<br />

kovalente Bindung im M-(Poly)-Anion<br />

isostrukturell zu isoelektronischen Elementen (Zintl)<br />

Bindigkeit folgt der 8-N-Regel (Zintl-Klemm-Busmann)<br />

Wade-Regeln für elektronenarme Anionen<br />

physikalische Eigenschaften<br />

’Strich’-Verbindungen (keine Phasenbreiten)<br />

relativ hohe Schmelzpunkte<br />

Halbleiter (schmale Bandlücke)<br />

elektronische Strukturen<br />

keine A-pDOS unterhalb E F (A-Kationen!)<br />

Valenzband mit M-p-Charakter<br />

Leitungsband mit M-p- <strong>und</strong>/oder A-s/d-Charakter<br />

M-s/p-Mischung vom chemischen Charakter von M <strong>und</strong><br />

von Dimensionalität des Polyanions abhängig<br />

bindungskritische Punkte auf M-M-Bindungen


Zintl-Konzept<br />

Einleitung<br />

Sn,<br />

elementar<br />

Sn + Cu<br />

Sn + Nb<br />

Sn + Cs<br />

CsSn usw.<br />

Sn 9 -<br />

Cluster<br />

Clathrate<br />

Zinn:<br />

<strong>Metall</strong> <strong>und</strong><br />

<strong>Legierungen</strong><br />

Zusammenfassung<br />

Eduard Zintl<br />

1898 – 1941<br />

(FR: 1928 – 1933)<br />

’ionische’ Zerlegung in A-Kationen (A1) <strong>und</strong><br />

M-(Poly)-Anionen (B1/B2)<br />

kovalente Bindung im M-(Poly)-Anion<br />

isostrukturell zu isoelektronischen Elementen (Zintl)<br />

Bindigkeit folgt der 8-N-Regel (Zintl-Klemm-Busmann)<br />

Wade-Regeln für elektronenarme Anionen<br />

physikalische Eigenschaften<br />

’Strich’-Verbindungen (keine Phasenbreiten)<br />

relativ hohe Schmelzpunkte<br />

Halbleiter (schmale Bandlücke)<br />

elektronische Strukturen<br />

keine A-pDOS unterhalb E F (A-Kationen!)<br />

Valenzband mit M-p-Charakter<br />

Leitungsband mit M-p- <strong>und</strong>/oder A-s/d-Charakter<br />

M-s/p-Mischung vom chemischen Charakter von M <strong>und</strong><br />

von Dimensionalität des Polyanions abhängig<br />

bindungskritische Punkte auf M-M-Bindungen


β-CsSn (VE/M=5)<br />

Zinn:<br />

<strong>Metall</strong> <strong>und</strong><br />

<strong>Legierungen</strong><br />

Sn(1)<br />

Cs(1)<br />

Cs(2)<br />

Sn(2)<br />

Cs(1)<br />

Cs(1)<br />

Cs(1)<br />

Cs(1)<br />

Einleitung<br />

Sn,<br />

elementar<br />

Sn + Cu<br />

4CsSn −→ 4Cs + + Sn 4−<br />

4<br />

Cs(1)<br />

Sn(1)<br />

Sn(1)<br />

295.2<br />

290.8<br />

290.8<br />

Cs(1)<br />

Cs(1)<br />

Cs(2)<br />

Cs(2)<br />

Sn(2)<br />

291.6<br />

Sn(2)<br />

Cs(2)<br />

Sn + Nb<br />

Sn + Cs<br />

CsSn usw.<br />

Sn 9 -<br />

Cluster<br />

Clathrate<br />

Zusammenfassung<br />

Strukturtyp<br />

KGe<br />

Kristallsystem<br />

kubisch<br />

Raumgruppe P¯43n, Nr. 218<br />

Gitterkonstante [pm] a 1444.74<br />

Z 32<br />

R-Werte R1 0.0395<br />

wR2 0.0709<br />

d Sn−Sn [pm] 291 - 295<br />

Sn(1)<br />

Sn(1)<br />

Sn(2)<br />

Sn(2)<br />

C. Hoch, C.R., Z. Anorg. Allg. Chem. 628, 1541 (2002).


Tetrelide A I M IV (VE/M=5)<br />

Zinn:<br />

<strong>Metall</strong> <strong>und</strong><br />

<strong>Legierungen</strong><br />

4 AM → 4 A + + [M 4] 4−<br />

Sn(1)<br />

Si<br />

Ge Sn Pb<br />

Einleitung<br />

Sn,<br />

elementar<br />

Sn + Cu<br />

Sn + Nb<br />

Sn + Cs<br />

CsSn usw.<br />

Sn 9 -<br />

Cluster<br />

Clathrate<br />

Zusammenfassung<br />

1.00<br />

0.99<br />

Rb(1)<br />

Rb(2)<br />

d 1<br />

Rb(2)<br />

Sn(1)<br />

RbSn<br />

Rb(2)<br />

d 2<br />

Rb(1)<br />

Sn(1)<br />

Sn(1)<br />

Sn(1)<br />

Rb(1)<br />

Rb(2)<br />

Na<br />

K<br />

Rb<br />

Cs<br />

Anionen−<br />

packung<br />

NaSi−Typ f.c.c.<br />

KGe−Typ Cr 3Si<br />

NaPb−Typ b.c.c.<br />

0.98<br />

δ= 2.40 mm/s<br />

−4 −3 −2 −1 0 1 2 3 4 5<br />

Isomerieverschiebung ([mm/s] gegen BaSnO ) 3<br />

Anionen-Packung im KGe-Typ<br />

E. Busmann,Z. Anorg. Allg. Chem. 313, 90 (1961); C. Hoch, C.R.,Z. Anorg. Allg. Chem. 628, 1541 (2002); + ...


K 4 Sn 9 (VE/M=4.44)<br />

Zinn:<br />

<strong>Metall</strong> <strong>und</strong><br />

<strong>Legierungen</strong><br />

Sn(1)<br />

293−300 pm<br />

K 4Sn 9 −→ 4K + + Sn 4−<br />

9<br />

Sn(4)<br />

Einleitung<br />

312−335 pm<br />

Sn,<br />

elementar<br />

Sn + Cu<br />

Sn + Nb<br />

Sn + Cs<br />

CsSn usw.<br />

Sn 9 -<br />

Cluster<br />

Clathrate<br />

Zusammenfassung<br />

Sn(9)<br />

Sn(6)<br />

295−300 pm<br />

293−302 pm<br />

Sn(7)<br />

e − -Bilanz für den Cluster:<br />

9 × 4 +<br />

| {z } |{z}<br />

4 −<br />

|{z}<br />

18 = 22<br />

Sn Ldg. s/l.p.<br />

11 e − -Paare = N + 2 (nido)<br />

Kristallsystem monoklin<br />

Raumgruppe P2 1 /c, Nr. 14<br />

Gitterkonstanten a 1423.8(2)<br />

[pm, o ] b 835.5(1)<br />

c 1648.7(3)<br />

β 95.261(3)<br />

Z 4<br />

R-Wert R1 0.027<br />

B<br />

A<br />

a<br />

0 c<br />

C. Hoch, M. Wendorff, C.R., Acta Cryst., C58, 45 (2002).


K 4 Sn 9 : Totale <strong>und</strong> partielle Sn Zustandsdichte<br />

Einleitung<br />

Sn,<br />

elementar<br />

Sn + Cu<br />

Sn + Nb<br />

Sn + Cs<br />

CsSn usw.<br />

Sn 9 -<br />

Cluster<br />

Clathrate<br />

Zinn:<br />

<strong>Metall</strong> <strong>und</strong><br />

<strong>Legierungen</strong><br />

Zusammenfassung<br />

DOS/eV<br />

DOS/eV<br />

80<br />

70<br />

60<br />

50<br />

40<br />

30<br />

20<br />

10<br />

1,00<br />

0,8<br />

0,6<br />

0,4<br />

0,2<br />

-8 -6 -4 -2 0<br />

2<br />

K 4<br />

Sn 9<br />

total<br />

K(1) total<br />

Sn(1) s<br />

Sn(1) p<br />

Sn(2) s<br />

Sn(2) p<br />

Sn(3) s<br />

Sn(3) p<br />

Sn(4) s<br />

Sn(4) p<br />

0.7 eV<br />

0,0<br />

-8 -6 -4 -2 0<br />

2<br />

E-E F<br />

[eV]<br />

elektronische Strukturen: FP-LAPW, PBE (Programme WIEN2k bzw. Elk).


Wade-Cluster M 9<br />

Einleitung<br />

Sn,<br />

elementar<br />

Sn + Cu<br />

Sn + Nb<br />

Sn + Cs<br />

CsSn usw.<br />

Sn 9 -<br />

Cluster<br />

Clathrate<br />

Si(1B)<br />

Si(4B)<br />

Si(5B)<br />

Si(9B)<br />

Si(6B)<br />

α<br />

A<br />

B β<br />

Si(8B)<br />

D<br />

χ γ<br />

Si(2B)<br />

Si(3B)<br />

C<br />

δ<br />

ε<br />

φ<br />

Si(7B)<br />

Zinn:<br />

<strong>Metall</strong> <strong>und</strong><br />

<strong>Legierungen</strong><br />

Zusammenfassung<br />

N Cluster Gesamtzahl an Exo-e − - Gerüst- Wade-<br />

Elektronen e − -Paaren Paare e − -Paare Cluster<br />

9 [Sn 9 ] 4− (4 × 9) + 4 = 40 20 9 11 = N + 2 nido<br />

9 [Bi 9 ] 5+ (5 × 9) - 5 = 40 20 9 11 = N + 2 nido<br />

9 [Sn 9 ] 2− (4 × 9) + 2 = 38 19 9 10 = N + 1 closo<br />

8 [Bi 8 ] 2+ (5 × 8) - 2 = 38 19 8 11 = N + 3 arachno


C<br />

A<br />

Rb 12 Sn 17 (VE/M=4.71)<br />

Rb 12Sn 17 −→ 12Rb + + 2Sn 4−<br />

4<br />

+ Sn 4−<br />

9<br />

Einleitung<br />

A<br />

Sn,<br />

elementar<br />

Sn + Cu<br />

0<br />

a<br />

B<br />

Sn + Nb<br />

Sn + Cs<br />

CsSn usw.<br />

Sn 9 -<br />

Cluster<br />

Clathrate<br />

Zinn:<br />

<strong>Metall</strong> <strong>und</strong><br />

<strong>Legierungen</strong><br />

Zusammenfassung<br />

Kristallsystem orthorhombisch<br />

Raumgruppe P2 1 2 1 2 1 , Nr. 19<br />

Z 4<br />

Gitter a 1504.1<br />

konstanten b 1539.3<br />

[pm] c 2147.8<br />

R-Wert R1 0.0813<br />

c<br />

C´<br />

A´<br />

B´<br />

C. Hoch, M. Wendorff, C.R. J. Alloys Comp. 361 206 (2003).


Cs 52 Sn 82 (VE/M=4.63)<br />

Cs 52Sn 82 −→ 52 Cs + + 7Sn 4−<br />

4<br />

| {z }<br />

28−<br />

+ 6Sn 4−<br />

9<br />

| {z }<br />

24−<br />

Einleitung<br />

Sn,<br />

elementar<br />

c<br />

Sn + Cu<br />

Sn + Nb<br />

Sn + Cs<br />

CsSn usw.<br />

Sn 9 -<br />

Cluster<br />

Clathrate<br />

Zinn:<br />

<strong>Metall</strong> <strong>und</strong><br />

<strong>Legierungen</strong><br />

Zusammenfassung<br />

Kristallsystem monoklin<br />

Raumgruppe P2 1 /c, Nr. 14<br />

Gitter- a 2730.4<br />

konstanten b 1556.5<br />

[pm, o ] c 5905.0<br />

β 99.193<br />

Z 4<br />

R-Wert R1 0.138<br />

a<br />

0<br />

C. Hoch, M. Wendorff, C.R., Z. Anorg. Allg. Chem., 629, 206-221 (2003).


A 8 Sn 44 □ 2 (A=Rb, Cs) (VE/M=4.18)<br />

Sn3a<br />

Sn3a<br />

Einleitung<br />

Sn,<br />

elementar<br />

Sn + Cu<br />

Sn + Nb<br />

Sn + Cs<br />

CsSn usw.<br />

Sn 9 -<br />

Cluster<br />

Clathrate<br />

Zinn:<br />

<strong>Metall</strong> <strong>und</strong><br />

<strong>Legierungen</strong><br />

Zusammenfassung<br />

Cs2<br />

Sn3a<br />

Sn2<br />

Sn3b Sn3b<br />

Sn2<br />

Sn3a<br />

Sn1 Sn2<br />

Sn2<br />

Sn2<br />

Sn3a<br />

Sn3b Sn3b<br />

Cs2<br />

Cs2<br />

Sn2<br />

Sn2<br />

Sn2<br />

Sn3a<br />

Clathrat-I-Struktur<br />

Sn3a<br />

Cs2<br />

Sn3a<br />

Rb 8Sn 44□ 2 ↦−→ 8 Rb + + 36 Sn 0 + 8 Sn −<br />

J. Gallmeier, H. Schäfer, A. Weiss, Z. Naturforsch. 24b, 665-667 (1969); J.-T. Zhao, J. D. Corbett, Inorg. Chem. 33 5721 (1994);<br />

G. Frisch, C. Hoch, C.R., P. Zönnchen, K.-D. Becker, D. Niemeier, Z. Anorg. Allg. Chem. 629, 1661 (2003); + ...


Rb 8 Sn 44 : 119 Sn-Mößbauer-Spektrum<br />

Einleitung<br />

Sn,<br />

elementar<br />

Sn + Cu<br />

Sn + Nb<br />

Sn + Cs<br />

CsSn usw.<br />

Sn 9 -<br />

Cluster<br />

Clathrate<br />

Zinn:<br />

<strong>Metall</strong> <strong>und</strong><br />

<strong>Legierungen</strong><br />

Zusammenfassung<br />

Absorption<br />

1,0<br />

0,9<br />

Rb 8 Sn 44<br />

-4 -2 0 2 4 6<br />

Isomerieverschiebung ([mm/s] gegen BaSnO 3<br />

)<br />

A<br />

B<br />

(4d) 10<br />

(5s)(5p) 3 (4d) (5s) 2<br />

0 1 2 3 4<br />

SnO 2 SnF4 SnCl SnBr SnI<br />

4 4 −Sn β−Sn SnO SnS SnF2 SnCl2<br />

4− 4− 4−<br />

SnS4 SnSe4<br />

SnTe4<br />

Sn(IV) ionic<br />

Sn(IV) covalent<br />

Sn(0) intermetallic<br />

2.0 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 2.6<br />

Sn 4− 2−<br />

2−<br />

4−<br />

α−Sn Sn Sn (äq.) Sn β−Sn<br />

5<br />

4<br />

α 4<br />

SnTe<br />

Sn(II)<br />

covalent<br />

2.8<br />

SnO<br />

ionic<br />

2.9<br />

Sn<br />

5<br />

SnSe<br />

Sn(II)<br />

2.7 3.0<br />

δ<br />

2−<br />

(ax.)<br />

?<br />

−<br />

Sn<br />

A<br />

Rb Sn 8 44<br />

Sn B<br />

0<br />

δ = 2.12(9) δ= 2.44(13)<br />

∆E = 0<br />

∆E = 0.7(3)<br />

A(rel.) = 0.7 A(rel.) = 0.3<br />

Skala der 119m Sn-Isomerieverschiebungen<br />

δ<br />

G. Frisch, C. Hoch, C.R., P. Zönnchen, K.-D. Becker, D. Niemeier, Z. Anorg. Allg. Chem. 629, 1661 (2003).


Zusammenfassung<br />

Einleitung<br />

Sn,<br />

elementar<br />

Sn + Cu<br />

Sn + Nb<br />

Sn + Cs<br />

CsSn usw.<br />

Sn 9 -<br />

Cluster<br />

Clathrate<br />

Zinn:<br />

<strong>Metall</strong> <strong>und</strong><br />

<strong>Legierungen</strong><br />

Zusammenfassung<br />

Allgemeines zu <strong>Metall</strong>en/<strong>Legierungen</strong><br />

praktisch <strong>und</strong> technisch wichtige Verbindungsklasse<br />

mit/ohne Phasenbreiten (Verbindungen?, Phasen?)<br />

keine einfachen Konzepte zur Erklärung von ...<br />

Klassifizierung der <strong>Metall</strong>e (A1, A2, B1, B2)<br />

erlaubt auch grobe Gruppierung der <strong>Legierungen</strong><br />

Verständnis der chemischen Bindung nur in wenigen Fällen einfach möglich<br />

geometrische ↔ elektronische Struktur ↔ Eigenschaft<br />

↦→ mit aktueller FK-Theorie möglich<br />

Beispiel: Zinn <strong>und</strong> seine <strong>Legierungen</strong><br />

mit anderen B1- <strong>und</strong> B2-Elementen häufig keine Verbindungsbildung<br />

A2(Cu) + Sn: Hume-Rothery-Phasen/Elektronenverbindungen (Bronze)<br />

A2(Nb) + Sn: Frank-Kasper-Phasen, praktisch wichtig: Nb 3 Sn (Cr 3 Si-Typ)<br />

als Supraleiter<br />

A1(Cs) + Sn: Zintl-Phasen: meist sehr einfache Erklärung von<br />

Zusammensetzung <strong>und</strong> Struktur, Halbleiter<br />

Erdalkali- <strong>und</strong> besonders Lanthanoid-Stannide: häufig nicht mehr<br />

elektronenpräzise


Zusammenfassung<br />

Einleitung<br />

Sn,<br />

elementar<br />

Sn + Cu<br />

Sn + Nb<br />

Sn + Cs<br />

CsSn usw.<br />

Sn 9 -<br />

Cluster<br />

Clathrate<br />

Zinn:<br />

<strong>Metall</strong> <strong>und</strong><br />

<strong>Legierungen</strong><br />

Zusammenfassung<br />

Allgemeines zu <strong>Metall</strong>en/<strong>Legierungen</strong><br />

praktisch <strong>und</strong> technisch wichtige Verbindungsklasse<br />

mit/ohne Phasenbreiten (Verbindungen?, Phasen?)<br />

keine einfachen Konzepte zur Erklärung von ...<br />

Klassifizierung der <strong>Metall</strong>e (A1, A2, B1, B2)<br />

erlaubt auch grobe Gruppierung der <strong>Legierungen</strong><br />

Verständnis der chemischen Bindung nur in wenigen Fällen einfach möglich<br />

geometrische ↔ elektronische Struktur ↔ Eigenschaft<br />

↦→ mit aktueller FK-Theorie möglich<br />

Beispiel: Zinn <strong>und</strong> seine <strong>Legierungen</strong><br />

mit anderen B1- <strong>und</strong> B2-Elementen häufig keine Verbindungsbildung<br />

A2(Cu) + Sn: Hume-Rothery-Phasen/Elektronenverbindungen (Bronze)<br />

A2(Nb) + Sn: Frank-Kasper-Phasen, praktisch wichtig: Nb 3 Sn (Cr 3 Si-Typ)<br />

als Supraleiter<br />

A1(Cs) + Sn: Zintl-Phasen: meist sehr einfache Erklärung von<br />

Zusammensetzung <strong>und</strong> Struktur, Halbleiter<br />

Erdalkali- <strong>und</strong> besonders Lanthanoid-Stannide: häufig nicht mehr<br />

elektronenpräzise<br />

Literatur<br />

http://ruby.chemie.uni-freiburg.de/Vorlesung/intermetallische 0.html<br />

Lehrbücher Strukturchemie (z.B. Müller)


Zusammenfassung<br />

Einleitung<br />

Sn,<br />

elementar<br />

Sn + Cu<br />

Sn + Nb<br />

Sn + Cs<br />

CsSn usw.<br />

Sn 9 -<br />

Cluster<br />

Clathrate<br />

Zinn:<br />

<strong>Metall</strong> <strong>und</strong><br />

<strong>Legierungen</strong><br />

Zusammenfassung<br />

Allgemeines zu <strong>Metall</strong>en/<strong>Legierungen</strong><br />

praktisch <strong>und</strong> technisch wichtige Verbindungsklasse<br />

mit/ohne Phasenbreiten (Verbindungen?, Phasen?)<br />

keine einfachen Konzepte zur Erklärung von ...<br />

Klassifizierung der <strong>Metall</strong>e (A1, A2, B1, B2)<br />

erlaubt auch grobe Gruppierung der <strong>Legierungen</strong><br />

Verständnis der chemischen Bindung nur in wenigen Fällen einfach möglich<br />

geometrische ↔ elektronische Struktur ↔ Eigenschaft<br />

↦→ mit aktueller FK-Theorie möglich<br />

Beispiel: Zinn <strong>und</strong> seine <strong>Legierungen</strong><br />

mit anderen B1- <strong>und</strong> B2-Elementen häufig keine Verbindungsbildung<br />

A2(Cu) + Sn: Hume-Rothery-Phasen/Elektronenverbindungen (Bronze)<br />

A2(Nb) + Sn: Frank-Kasper-Phasen, praktisch wichtig: Nb 3 Sn (Cr 3 Si-Typ)<br />

als Supraleiter<br />

A1(Cs) + Sn: Zintl-Phasen: meist sehr einfache Erklärung von<br />

Zusammensetzung <strong>und</strong> Struktur, Halbleiter<br />

Erdalkali- <strong>und</strong> besonders Lanthanoid-Stannide: häufig nicht mehr<br />

elektronenpräzise<br />

Literatur<br />

http://ruby.chemie.uni-freiburg.de/Vorlesung/intermetallische 0.html<br />

Lehrbücher Strukturchemie (z.B. Müller)

Hurra! Ihre Datei wurde hochgeladen und ist bereit für die Veröffentlichung.

Erfolgreich gespeichert!

Leider ist etwas schief gelaufen!