04.02.2014 Aufrufe

Alkaloide - Institut für Organische Chemie

Alkaloide - Institut für Organische Chemie

Alkaloide - Institut für Organische Chemie

MEHR ANZEIGEN
WENIGER ANZEIGEN

Erfolgreiche ePaper selbst erstellen

Machen Sie aus Ihren PDF Publikationen ein blätterbares Flipbook mit unserer einzigartigen Google optimierten e-Paper Software.

<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />

<strong>Alkaloide</strong><br />

H. Hönig<br />

Wirkstoffe aus dem Pflanzen- und Tierreich:<br />

Abwandlung und Nutzung<br />

LV 641.271 (V 2011.1)<br />

Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />

<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />

1


<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />

Inhalt<br />

Begriffe<br />

Aufbaureaktionen<br />

Vorkommen<br />

Isolierung + Identifizierung<br />

Eigenschaften<br />

Arzneimittel aus <strong>Alkaloide</strong>n<br />

Stoffklassen<br />

Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />

<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />

2


<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />

Begriffe (I)<br />

<strong>Alkaloide</strong> sind<br />

basisch reagierende Pflanzeninhaltsstoffe (Meissner 1819)<br />

N-heterocyclische Verbindungen (Hegnauer)<br />

cyclische organische Verbindungen, die N in negativer<br />

Oxidationsstufe enthalten und unter Organismen nur begrenzt<br />

verbreitet sind (Pelletier)<br />

Sie können aber auch andere Verbindungsklassen beinhalten<br />

und müssen nicht unbedingt Pflanzeninhaltsstoffe sein (auch<br />

aus Mikroorganismen und Tieren)<br />

Pseudoalkaloide: Das C-Gerüst stammt nicht von Aminosäuren,<br />

z.B. Isoprenoid-<strong>Alkaloide</strong> (Aconitin), Steroid-<strong>Alkaloide</strong><br />

(Samandarin), Peptid-<strong>Alkaloide</strong> (N später in der Biosynthese<br />

eingebaut): z.B. Coniin<br />

Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />

<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />

3


<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />

Begriffe (II)<br />

O<br />

H<br />

OH<br />

H<br />

N<br />

R/S ?<br />

H OH<br />

HO<br />

O O<br />

H<br />

O<br />

Coniin<br />

O<br />

RN 458-88-8<br />

Aconitin<br />

RN 302-27-2<br />

EC 206-121-7<br />

Protoalkaloide: Decarboxylierungsprodukte aus Aminosäuren<br />

(biogene Amine). Wichtigste Aminosäuren in dem<br />

Zusammenhang: Phe, Tyr, Lys, Pro, Orn. z.B. Putrescin (Orn,<br />

Arg) und Cadaverin (Lys).<br />

NH 2<br />

H N<br />

H 2 N<br />

NH 2<br />

2<br />

Putrescin<br />

RN 306-60-5<br />

O<br />

O<br />

O<br />

Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />

<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />

H<br />

N<br />

H<br />

Cadaverin<br />

RN 462-94-2<br />

4


<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />

L-Aminosäuren (WD)<br />

R<br />

H<br />

NH 2<br />

O<br />

OH<br />

R =<br />

RN<br />

Arg CH 2 -CH 2 -CH 2 -NH-C(=NH)-NH 2 74-79-3<br />

Asn CH 2 -C(=O)-NH 2 70-47-3<br />

Lys CH 2 -CH 2 -CH 2 -CH 2 -NH 2 56-87-1<br />

Orn CH 2 -CH 2 -CH 2 -NH 2 70-26-8<br />

Phe CH 2 -Ph 63-91-2<br />

Pro cycl- CH 2 -CH 2 -CH 2 -(N) 147-85-3<br />

Trp CH 2 -3-indolyl 73-22-4<br />

Tyr CH 2 -Ph-OH (p) 60-18-4<br />

Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />

<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />

5


<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />

Aufbaureaktionen (I)<br />

Cyclisierung durch Bildung von Azomethinen<br />

Pyrrolidin- und Piperidin-<strong>Alkaloide</strong> aus Orn bzw. Lys. Der<br />

Aminoaldehyd entsteht durch oxidative Deaminierung eines<br />

Diamins<br />

H<br />

O<br />

H 2 N<br />

H<br />

N<br />

(Schiffsche Base)<br />

Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />

<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />

6


<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />

Aufbaureaktionen (II)<br />

Cyclisierung durch Mannich-Reaktion<br />

Vor allem bei Isochinolin- und Indol-<strong>Alkaloide</strong>n. Kann auch in vitro<br />

durchgeführt werden. Pictet-Sprengler-Synthese (Tropinon)<br />

OH-<br />

X<br />

CH 2<br />

H<br />

R 2<br />

O<br />

HN<br />

R<br />

X<br />

CH 2 N + R X CH 2<br />

H<br />

H<br />

C +<br />

R 2<br />

R 2<br />

intramolekulare Aminomethylierung<br />

N<br />

R<br />

X<br />

CH 2<br />

H<br />

C<br />

R 2<br />

N<br />

OH<br />

R<br />

X<br />

CH<br />

C<br />

N<br />

H<br />

R<br />

R 2<br />

Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />

<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />

7


<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />

Aufbaureaktionen (III)<br />

Cyclisierung über ein Säureamid<br />

In vitro : Isochinolin-Synthesen nach Bischler-Napieralski<br />

H O<br />

HN<br />

- H 2<br />

O<br />

N<br />

R<br />

R<br />

Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />

<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />

8


<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />

Aufbaureaktionen (IV)<br />

Andere Reaktionen:<br />

Oxidative Kupplung von Phenolen (siehe Aromaten)<br />

Weitere wichtige Voraussetzung: Oxidative Spaltung von<br />

Brenzkatechinen zu Diolen<br />

Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />

<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />

9


<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />

Vorkommen (I)<br />

Jahr Anzahl Pflanzenarten<br />

1957 2.233 3.761<br />

1976 5.000 7.000<br />

1989 >10.000<br />

1995 >15.000<br />

2007 >25.000 [1]<br />

[1]: John W. Blunt & Murray H. G. Munro listen in ihrem Buch: Dictionary of Marine<br />

Natural Products alleine über 25.000 Naturstoffe aus marinen Quellen, d.h. eine Zahl<br />

von weit über 50.000 ist wahrscheinlich.<br />

Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />

<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />

10


<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />

Vorkommen (Ia)<br />

In höheren Pflanzen:<br />

N<br />

Loganiaceae ( Brechnussgewächse ):<br />

Brechnussbaum ( Strychnin )<br />

N<br />

H<br />

H<br />

H<br />

O<br />

H<br />

O<br />

Papaveraceae ( Mohngewächse ):<br />

Tränendes Herz ( Protopin );<br />

Klatschmohn ( Rhoeadin, Opiumalkaloide )<br />

Strychnin<br />

RN 57-24-9<br />

EINECS 200-319-7<br />

O<br />

O<br />

O<br />

O<br />

O<br />

N<br />

Protopin<br />

RN 130-86-9<br />

Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />

<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />

11


<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />

HO<br />

O<br />

H<br />

Vorkommen (Ib)<br />

In höheren Pflanzen:<br />

Solanaceae ( Nachtschattengewächse ): Kartoffel (oberirdische<br />

Teile ) (Solanin, Rhishitin ); Tollkirsche ( Atropin ); Tabak<br />

HO<br />

HO<br />

OH<br />

O<br />

OH<br />

O<br />

O<br />

HO<br />

OH<br />

OH<br />

O<br />

O<br />

Solanin<br />

RN 20562-02-1<br />

Liliaceae ( Liliengewächse ):<br />

Tulpen (Tuliposid );<br />

Nießwurz ( Veratramin )<br />

O<br />

H<br />

H<br />

H<br />

H<br />

H<br />

HO<br />

H<br />

N<br />

H<br />

H<br />

HO<br />

HO<br />

Rishitin<br />

RN 18178-54-6<br />

HO<br />

H<br />

Veratramin<br />

RN 160-70-8<br />

H<br />

N<br />

Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />

<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />

12


<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />

Vorkommen (II)<br />

In niederen Pflanzen:<br />

O<br />

O<br />

O<br />

Lycopodium ( Bärlapp ): Clavatin<br />

OH<br />

4-hydroxy-4H-furo[3,2-c]pyran-2(6H)-one<br />

Clavatin<br />

RN 149-29-1<br />

O<br />

N<br />

(7α,13α,15R)-15-methyllycopodan-5-one<br />

Clavatine<br />

RN 7096-84-6<br />

H<br />

O<br />

H<br />

N<br />

H<br />

H<br />

N<br />

N<br />

H<br />

HO<br />

Palustrin<br />

RN 22324-44-3<br />

Equisetum ( Schachtelhalm ): Palustrin<br />

Claviceps ( Mutterkornpilz ): Lysergsäure, Ergotamin<br />

Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />

<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />

13


<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />

Vorkommen (III)<br />

In Tieren:<br />

Salamander-alkaloide<br />

Froschgifte<br />

Krötengifte<br />

Fischgifte<br />

Tausendfüßler<br />

(in Säugetieren: ß-Carboline, Isochinoline, vor allem nach<br />

Alkoholeinnahme -> Acetaldehyd!)<br />

Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />

<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />

14


<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />

Isolierung, Identifizierung<br />

Früher:<br />

Alkalischer Aufschluss, Extraktion mit organischem LM;<br />

Hofmann-Abbau und Hydramin-Spaltung<br />

N<br />

H<br />

N +<br />

N +<br />

OH-<br />

OH-<br />

CH 3<br />

H<br />

CH 3<br />

OH<br />

N<br />

CH 3<br />

CH 3<br />

O<br />

H 3<br />

PO 4<br />

H<br />

NH<br />

∆<br />

H<br />

H<br />

H<br />

H<br />

O<br />

Heute: MS, NMR<br />

+ CH 3<br />

-NH 2 Ephedrin<br />

+ CH 3<br />

-NH 2<br />

Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />

<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />

15


<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />

Eigenschaften<br />

pKs-Werte:<br />

tert. Amine: 9-11<br />

N-Heteroaromaten: 4-6<br />

Amide: 2<br />

pH 3.5 - 7: > 99 %<br />

pH 9: 45 %<br />

(pKs ~9)<br />

Toxizitäten: variierend in weitem Bereich<br />

meist kristallin, wenige flüssig (Nikotin, Spartein)<br />

als Salze stabil<br />

+<br />

[ H 3 N ]<br />

O<br />

OH<br />

95 - 100 %<br />

(pKs ~2.2)<br />

O O -<br />

H 2 N<br />

NH NH 2<br />

Arg<br />

NH<br />

pH 3.5 bis 9 ?<br />

H<br />

N<br />

NH 2<br />

NH 2<br />

+<br />

100 %<br />

(pKs ~13.2)<br />

Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />

<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />

16


<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />

Arneimittel aus <strong>Alkaloide</strong>n<br />

Atropin<br />

Scopolamin<br />

Cocain<br />

Spartein<br />

Papaverin<br />

Morphin<br />

Tubocurarin<br />

Emetin<br />

Yohimbin<br />

Reserpin<br />

Ajmalin<br />

Vincamin<br />

Vincristin<br />

Ellipticin<br />

Chinin<br />

Camptothecin<br />

Parasympatholytikum<br />

Parasympatholytikum<br />

Lokalanästhetikum<br />

Antiarrhythmikum<br />

Spasmolytikum<br />

Analgetikum<br />

Muskelrelaxans<br />

Amöbizid<br />

α 2 -Rezeptorenblocker<br />

Blutdrucksenkend, sedativ<br />

Antiarrhythmikum<br />

Durchblutungsfördernd<br />

Antitumormittel<br />

Antitumormittel<br />

Antimalariamittel<br />

Antitumormittel<br />

Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />

<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />

17


<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />

Stoffklassen (I)<br />

Biogene Amine<br />

Pyrrolidin -, Piperidin - und Pyridin - <strong>Alkaloide</strong><br />

Tropan - <strong>Alkaloide</strong><br />

Pyrrolizidin - und Chinolizidin - <strong>Alkaloide</strong><br />

Isochinolin - <strong>Alkaloide</strong><br />

Benzyl - Isochinoline<br />

Pavine<br />

Protoberberine<br />

Phthalid - Isochinoline<br />

Thebaine-Morphine<br />

Aporphine<br />

Bis - Benzyl - Isochinoline<br />

Ipecacuanha - <strong>Alkaloide</strong><br />

Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />

<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />

18


<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />

Stoffklassen (II)<br />

Indol-<strong>Alkaloide</strong><br />

Yohimbane<br />

Aspido - Spermane<br />

Catharanthus -<strong>Alkaloide</strong><br />

Strychnos - <strong>Alkaloide</strong><br />

Pyrido - Carbazol - <strong>Alkaloide</strong><br />

Pyrrolidino - Indol - <strong>Alkaloide</strong><br />

Ergolin - <strong>Alkaloide</strong><br />

Tremorgene Indol - <strong>Alkaloide</strong>.<br />

Chinolin-<strong>Alkaloide</strong><br />

China - <strong>Alkaloide</strong><br />

Chinazolin - <strong>Alkaloide</strong><br />

Betalaine<br />

Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />

<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />

19


<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />

Biogene Amine (einfache)<br />

Einfache Amine aus Aminosäuren durch Decarboxylierung<br />

Amin R Vorkommen<br />

R<br />

Leu Isoamylamin (CH 3 ) 2 CH- MO, hP<br />

Ser Colamin HO- MO,P,T<br />

Thr Propanolamin HO-CH 2 - MO<br />

Cys Cysteamin HS- T<br />

Asp ß-Alanin HOOC- MO,P,T<br />

Glu γ-Aminobuttersäure HOOC-CH 2 - MO,P,T<br />

Orn Putrescin H 2 N-(CH 2 ) 2 - MO,P,T<br />

Lys Cadaverin H 2 N-(CH 2 ) 3 - MO<br />

Phe Phenylethylamin Ph-(CH 2 ) 2 - MO,hP<br />

Tyr Tyramin HO-p_C 6 H 4 - MO,hP,T<br />

Dopa Dopamin 3,4-di-OH-C 6 H 3 - T<br />

Trp Tryptamin Indolyl- MO,hP,T<br />

His Histamin 4-Imidazolyl- MO,T<br />

HO<br />

NH 2<br />

O<br />

R<br />

NH 2<br />

N H 2<br />

MO = Mikroorganismen<br />

P = Pflanzen; h = höhere<br />

T = Tiere<br />

N H 2<br />

NH<br />

NH NH 2<br />

Spermidin<br />

RN 124-20-9<br />

NH NH 2<br />

Spermin<br />

RN 71-44-3<br />

Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />

<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />

20


<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />

Biogene Amine (Phenylethylamine)<br />

N<br />

R 3<br />

R 1<br />

R 2<br />

R 1<br />

R 2<br />

R 3<br />

R 4<br />

RN<br />

R 1<br />

R 2<br />

R 3<br />

RN<br />

ß-Phenylethylamin H H H 64-04-0<br />

Hordenin CH 3<br />

CH 3<br />

OH 539-15-1<br />

N-Methyltyramin H CH 3<br />

OH 370-98-9<br />

Tyramin H H OH 51-67-2<br />

( aus Gerstenkeimen, hordeum vulgare )<br />

R 4<br />

R 3<br />

O<br />

O<br />

(R)<br />

OH<br />

R 1<br />

N<br />

R 2<br />

( u.a. aus Coryphanta macromeris, Dona Ana Kaktus )<br />

Epinephrin (Adrenalin) H CH 3<br />

H H 51-43-4<br />

Macromerin CH 3<br />

CH 3<br />

CH 3<br />

CH 3<br />

19751-75-8<br />

Metanephrin H CH 3<br />

CH 3<br />

H 5001-33-2<br />

Normacromerin H CH 3<br />

CH 3<br />

CH 3<br />

41787-64-8<br />

Norepinephrin (Noradrenalin) H H H H 51-41-2<br />

Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />

<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />

21


R 1<br />

R 2<br />

<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />

Biogene Amine (Phenylethylamine)<br />

(S)<br />

NH<br />

R 3<br />

R 1<br />

R 2<br />

R 3<br />

RN<br />

Cathinon =O H 71031-15-7<br />

Ephedrin OH H CH 3<br />

299-42-3<br />

Pseudoephedrin H OH CH 3<br />

90-82-4<br />

Norephedrin OH H H 492-41-1<br />

Cathin H OH H 492-39-7<br />

( u.a. aus Kath, Catha edulis )<br />

HO<br />

NH<br />

NH 2<br />

( u.a. aus Haloxylon salicornicum )<br />

OH<br />

Synephrin<br />

RN 614-35-7<br />

O<br />

O<br />

O<br />

Mescalin<br />

RN 54-04-6<br />

EINECS 200-190-7<br />

Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />

<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />

22


<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />

Biogene Amine (synthetische Phenylethylamine)<br />

(±)<br />

NH 2<br />

NH<br />

(S)<br />

NH<br />

Amphetamin<br />

RN 300-62-9<br />

Pervitin<br />

(+)-Methamphetamin<br />

RN 537-46-2<br />

Levopropylhexedrin<br />

RN 6192-97-8<br />

O<br />

NH<br />

OH<br />

ß-Blocker, gegen Bluthochdruck<br />

Propranolol (±)<br />

RN 525-66-6<br />

Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />

<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />

23


<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />

Biogene Amine (Indolylalkylamine)<br />

N<br />

R 1<br />

R 2<br />

R 3<br />

R 4<br />

N<br />

H<br />

R 1<br />

R 2<br />

R 3<br />

R 4<br />

RN<br />

Tryptamin H H H H 61-54-1<br />

Serotonin OH H H H 50-67-9<br />

Bufotenin OH H CH 3<br />

CH 3<br />

487-93-4<br />

Bufoviridin OSO 3<br />

H H CH 3<br />

CH 3<br />

16369-08-7<br />

Psilocin H OH CH 3<br />

CH 3<br />

520-53-6<br />

Psilocybin H OPO 3<br />

H 2<br />

CH 3<br />

CH 3<br />

520-52-5<br />

Baeocystin H OPO 3<br />

H 2<br />

CH 3<br />

H 21420-58-6<br />

Norbaeocystin H OPO 3<br />

H 2<br />

H H 21420-59-7<br />

O<br />

N<br />

H<br />

Melatonin<br />

RN 73-31-4<br />

EINECS 200-797-7<br />

( aus Gräsern )<br />

NH<br />

O<br />

( Schlafhormon )<br />

N<br />

H<br />

Gramin<br />

RN 87-52-5<br />

O<br />

N<br />

OH<br />

vergleiche den<br />

Pflanzenwuchsstoff<br />

N<br />

H<br />

Indolylessigsäure<br />

RN 87-51-4<br />

Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />

<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />

24


<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />

Biogene Amine (andere)<br />

O<br />

HN<br />

O<br />

NH 3<br />

+<br />

O<br />

Muscazon<br />

RN 2255-39-2<br />

EINECS 218-853-4<br />

O -<br />

O<br />

H<br />

N<br />

O<br />

NH 2<br />

O<br />

Ibotensäure<br />

RN 2552-55-8<br />

OH<br />

O<br />

H<br />

N<br />

O<br />

Muscimol<br />

RN 2763-96-4<br />

EINESC 220-430-4<br />

NH 2<br />

( Fliegenpilz )<br />

HO<br />

O<br />

N +<br />

Muscarin<br />

RN 300-54-9<br />

EINECS 206-094-1<br />

O<br />

HO<br />

O<br />

O<br />

NH<br />

Zimtsäure<br />

t: RN 140-10-3<br />

OH NH 2<br />

+<br />

HO<br />

Dopamin<br />

RN 51-61-6<br />

O<br />

O<br />

Colchicin<br />

RN 64-86-8<br />

O<br />

O<br />

( aus der Herbstzeitlose )<br />

Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />

<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />

25


<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />

Pyrrolidin - <strong>Alkaloide</strong><br />

O<br />

H<br />

O<br />

N<br />

N<br />

N<br />

Cuscohygrin<br />

(meso): RN 454-14-8<br />

Hygrin<br />

(S): RN 65941-22-2<br />

(R): RN 496-49-1<br />

(±) : 45771-52-6<br />

( aus dem Coca-Strauch )<br />

N<br />

N<br />

( aus „den Zigaretten“ )<br />

Nicotin<br />

RN 54-11-5<br />

EINECS 200-193-3<br />

Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />

<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />

26


<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />

Piperidin - <strong>Alkaloide</strong><br />

H<br />

N<br />

O<br />

Piperin<br />

RN 94-62-2<br />

EINECS 202-348-0<br />

( Frosch )<br />

O<br />

O<br />

( Pfeffer )<br />

OH<br />

N<br />

(-)-Lobelin<br />

RN 90-69-7<br />

O<br />

( aus Lobelia inflata,<br />

indischer Tabak )<br />

H<br />

N<br />

H<br />

Pumiliotoxin C<br />

RN 27766-71-8<br />

H<br />

N<br />

H<br />

Coniin<br />

RN 458-88-8<br />

( Schierling )<br />

N<br />

H<br />

Isopelletierin<br />

(±): RN 539-00-4<br />

( aus dem<br />

Granatapfel,<br />

Wurmmittel )<br />

Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />

<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />

O<br />

N<br />

O<br />

Arecolin<br />

RN 63-75-2<br />

O<br />

( aus der<br />

Betelnuss,<br />

Areca catechu )<br />

27


<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />

Pyridin - <strong>Alkaloide</strong><br />

N<br />

H<br />

N<br />

N<br />

N<br />

Anabasin<br />

RN 494-52-0<br />

( aus Anabasis aphylla )<br />

Nicotin<br />

RN 54-11-5<br />

EINECS 200-193-3<br />

N<br />

N<br />

N<br />

NH<br />

Nicotyrin<br />

RN 487-19-4<br />

( nach der Ernte )<br />

Betaserc<br />

Betahistidin<br />

RN 5638-76-6<br />

Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />

<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />

28


<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />

Tropan - <strong>Alkaloide</strong><br />

N<br />

Tropin<br />

RN 120-29-6<br />

OH<br />

N<br />

OH<br />

Pseudotropin<br />

RN 135-97-7<br />

( Siehe auch Drogen / Suchtgifte )<br />

N<br />

O<br />

O<br />

OH<br />

Homatropin<br />

RN 87-00-3<br />

N<br />

O<br />

Atropin<br />

O<br />

RN 51-55-8<br />

LD (Mensch) ca. 100 mg<br />

OH<br />

O<br />

N<br />

O<br />

OH<br />

N<br />

O<br />

O<br />

O<br />

Cocain<br />

RN 50-36-2<br />

EINECS 200-032-7<br />

( Suchtgift und<br />

lokalanästhetisch )<br />

HO<br />

O<br />

O<br />

N<br />

Scopolamin<br />

RN 51-34-3<br />

u.a. aus dem Bilsenkraut<br />

(PILS !!), Brechreiz-hemmend<br />

(Pflaster)<br />

O<br />

(L)-Hyoscyamin<br />

RN 101-31-5<br />

EINECS 202-933-0<br />

Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />

<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />

O<br />

N<br />

( Wurmmittel aus<br />

O<br />

Granatapfel )<br />

Pseudopelletierin<br />

RN 552-70-5<br />

29


<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />

Chinolizidin - <strong>Alkaloide</strong><br />

N<br />

O<br />

(-)-Cytisin<br />

RN 485-35-8<br />

NH<br />

H<br />

N<br />

5<br />

OH<br />

(-)-Lupinin<br />

(-): RN 486-70-4<br />

(±): RN 10248-30-3<br />

5-epi: RN 486-71-5<br />

H<br />

N<br />

N<br />

6 11<br />

H<br />

(-)-Spartein<br />

(-): RN 90-39-1<br />

(±): RN 4985-24-4<br />

(+): RN 492-08-0<br />

11ß: RN 446-95-7<br />

6α: RN 24915-04-6<br />

(+)-6α: RN 492-06-8<br />

[ bei Reizleitungsstörungen<br />

des Herzens ; LD 50 (Maus,<br />

or.) 220 mg/kg]<br />

Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />

<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />

30


<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />

Pyrrolizidin- <strong>Alkaloide</strong><br />

H<br />

OH<br />

H<br />

OH<br />

H<br />

OH<br />

HO<br />

H<br />

OH<br />

N<br />

(+)-Laburnin<br />

(+) Trachelanthamidin<br />

RN 3348-73-0<br />

HO<br />

H<br />

N<br />

(-)-Platynecin<br />

RN 520-62-7<br />

20 <strong>Alkaloide</strong><br />

40 Ester-<strong>Alkaloide</strong><br />

OH<br />

N<br />

(-)-Isoretronecanol<br />

RN 526-63-6<br />

HO<br />

H<br />

N<br />

OH<br />

(+)-Heliotridin<br />

RN 520-63-8<br />

(-)-Supinidin<br />

RN 551-59-7<br />

(+)-Retronecin<br />

RN 480-85-3<br />

Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />

<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />

N<br />

10 Ester-<strong>Alkaloide</strong> toxische-<strong>Alkaloide</strong><br />

sehr oft N-Oxid<br />

H<br />

O<br />

N<br />

N<br />

Callimorphin<br />

Indicin (100 Der.)<br />

Jacobin<br />

Monocrotalin (30 Der.)<br />

Retrorsin<br />

Senecionin<br />

> 20 <strong>Alkaloide</strong> Otonecin<br />

RN 6887-34-9<br />

HN<br />

Lolin<br />

RN 25161-91-5<br />

HO<br />

O<br />

N<br />

OH<br />

HO<br />

O -<br />

N +<br />

OH<br />

30 <strong>Alkaloide</strong><br />

31


<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />

(Benzyl)-Isochinolin- <strong>Alkaloide</strong><br />

Die meisten mit Benzyl-Gruppe:<br />

In unzähligen Pflanzengattungen<br />

O<br />

HO<br />

HO<br />

HO<br />

HO<br />

Dopa<br />

H 2 N<br />

OH<br />

HO<br />

Dopamin<br />

NH 2<br />

O<br />

HO<br />

NH<br />

H<br />

HO<br />

HO<br />

Einer der wenigen Vertreter ohne<br />

Benzyl-Gruppe; aus Peyotl, toxisch:<br />

HO<br />

HO<br />

OH<br />

HO<br />

O<br />

NH<br />

OH H<br />

Anhalonidin<br />

RN 3851-33-0<br />

Reaktionsmöglichkeiten<br />

durch Radikalbildung:<br />

HO<br />

HO<br />

OH<br />

NH<br />

H<br />

Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />

<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />

32


<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />

Benzyl-Isochinolin- <strong>Alkaloide</strong>: Typen<br />

N<br />

N<br />

N<br />

N<br />

Benzyl-Isochinolin-Typ<br />

Protoberberin-Typ<br />

O<br />

O<br />

Phthalid-Isochinolin-Typ<br />

Pavin-Typ<br />

N<br />

N<br />

N<br />

O<br />

Proaporphinin-Typ Aporphin-Typ Thebain-Morphin-Typ<br />

Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />

<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />

33


<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />

Benzophenanthridin-<strong>Alkaloide</strong> (I)<br />

N<br />

3,4-Benzophenanthrene -><br />

Benzo[c]phenanthridin<br />

O<br />

O<br />

H<br />

N<br />

(+)-Chelidonin<br />

RN 476-32-4<br />

OH<br />

H<br />

O<br />

O<br />

aus Schöllkraut, Helidonium majus:<br />

Mitosegift -> Warzenverteibend<br />

Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />

<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />

34


<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />

Benzophenanthridin-<strong>Alkaloide</strong> (II)<br />

O<br />

O<br />

N +<br />

Sanguinarin<br />

RN 2447-54-3<br />

O<br />

O<br />

aus Roter Blutwurz, (Potentilla erecta oder Potentilla<br />

tormentilla), auch: Dilledapp, (Aufrechtes)<br />

Fingerkraut, Rotwurz, Ruhrwurz, Siebenfinger oder<br />

Tormentill genannt; plaque- bzw. belaghemmende<br />

Wirkung. Findet Verwendung in Mundwässern und<br />

Zahnpasten. Gerbstoffdroge. Kann zur Entwicklung<br />

von Glaukomen beitragen (Innnenaugendruck)<br />

Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />

<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />

35


<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />

Pictet-Sprengler-Synthese<br />

O<br />

O<br />

O<br />

O<br />

+<br />

NH 2<br />

O<br />

O<br />

N<br />

O<br />

NH<br />

O<br />

O<br />

O<br />

O<br />

O<br />

O<br />

O<br />

O<br />

O<br />

O<br />

N<br />

Papaverin<br />

RN 58-74-2<br />

aus Papaverum somniferum (Mohn)<br />

Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />

<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />

36


<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />

Stereoselektive Induktion<br />

R 1<br />

R 2<br />

O<br />

O<br />

H<br />

NH 2<br />

O<br />

OH<br />

R 1<br />

R 2<br />

O<br />

O<br />

O<br />

H<br />

NH<br />

OH<br />

R 1<br />

O<br />

NH<br />

R 2 O<br />

H<br />

R 3<br />

R 3<br />

H<br />

das stereogene Zentrum der Ausgangsaminosäure ist durch die<br />

Decarboxylierung im Endprodukt nicht mehr vorhanden; das<br />

induzierte stereogene C bleibt aber trotz Decarboxylierung erhalten !<br />

Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />

<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />

37


<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />

Bischler-Napieralski-Synthese<br />

O<br />

NaOCH 3<br />

/ CH 3<br />

OH<br />

O<br />

O<br />

Na / Hg<br />

O<br />

O<br />

O<br />

O<br />

O -<br />

N +<br />

O<br />

O<br />

O -<br />

N +<br />

O<br />

O<br />

O<br />

+<br />

O<br />

NH 2<br />

Cl<br />

O<br />

N<br />

P 2<br />

O 5<br />

O<br />

O<br />

O<br />

NH<br />

O<br />

O<br />

O<br />

O<br />

O<br />

Papaverin<br />

RN 58-74-2<br />

O<br />

Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />

<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />

38


<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />

Pavin-Synthese<br />

O<br />

Sn / HCl<br />

O<br />

O<br />

N<br />

O<br />

NH<br />

Papaverin<br />

RN 58-74-2<br />

O<br />

O<br />

O<br />

+<br />

O<br />

O<br />

O<br />

O<br />

O<br />

NH +<br />

NH<br />

O<br />

O<br />

Pavin<br />

RN 529-79-3<br />

O<br />

O<br />

O<br />

O<br />

N<br />

Eschscholtzin<br />

RN 4040-75-9<br />

O<br />

O<br />

aus Eschscholtzia<br />

californica; californian<br />

poppy<br />

Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />

<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />

39


<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />

(Proto)Berberin-Synthese<br />

O<br />

O<br />

O<br />

N<br />

O<br />

N +<br />

O<br />

O<br />

Berberin<br />

RN 2086-83-1<br />

O<br />

O<br />

aus der Berberitze Berberis vulgaris.<br />

Berberin ist ein giftiger, gelber Farbstoff<br />

(<strong>für</strong> Baumwolle, Seide und Leder). Es zeigt<br />

Atmungsstimulierung, Hypotension und<br />

Convulsion. Antianaemisch, antibakteriell<br />

antifungal, cytotoxisch und neoplastisch.<br />

Zur Behandlung von Cholera und Diarrhoe<br />

Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />

<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />

40


<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />

Phthalid-Isochinolin-<strong>Alkaloide</strong><br />

Antitussivum<br />

O<br />

O<br />

O<br />

H<br />

N<br />

H<br />

O<br />

O<br />

O<br />

H<br />

N<br />

H<br />

O<br />

O<br />

O<br />

O<br />

O<br />

(-)-ß-Hydrastin<br />

RN 118-08-1<br />

O<br />

Narcotin<br />

Noscapin<br />

RN 128-62-1<br />

O<br />

aus Corydalis cava<br />

(hohler Lerchensporn)<br />

aus Hydrastis canadensis<br />

(Goldenseal, Orangenwurzel).<br />

Zur Pupillenerweiterung<br />

und Lokalanästhesie.<br />

Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />

<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />

41


<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />

Thebain-Biosynthese<br />

O<br />

O<br />

O<br />

HO<br />

HO<br />

O<br />

H<br />

N<br />

HO<br />

O<br />

H<br />

N<br />

HO<br />

O<br />

H<br />

N<br />

Reticulin<br />

(S): RN 485-19-8<br />

(R): RN<br />

OH<br />

O<br />

Salutaridin<br />

(R): RN 1936-18-1<br />

O<br />

O<br />

O<br />

O<br />

HO<br />

HO<br />

O<br />

Thebain<br />

RN 115-37-7<br />

H<br />

N<br />

O<br />

O<br />

O<br />

H<br />

H<br />

N<br />

O<br />

HO<br />

H<br />

H<br />

N<br />

Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />

<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />

42


<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />

Thebain-Morphin-<strong>Alkaloide</strong><br />

O<br />

O<br />

HO<br />

O<br />

O<br />

O<br />

H<br />

N<br />

O<br />

H<br />

N<br />

O<br />

H<br />

N<br />

O<br />

O<br />

H<br />

N<br />

O<br />

Thebain<br />

RN 115-37-7<br />

HO<br />

Codein<br />

RN 76-57-3<br />

HO<br />

Morphin<br />

RN 57-27-2<br />

O<br />

Heroin<br />

RN 561-27-3<br />

HO<br />

HO<br />

Antagonisten:<br />

O<br />

H<br />

N<br />

H<br />

N<br />

HO<br />

N-Allyl-normorphin<br />

Norfin, Nallin<br />

RN 62-67-9<br />

Pentazocin<br />

RN 359-83-1<br />

Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />

<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />

43


<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />

Aporphin-<strong>Alkaloide</strong><br />

HO<br />

O<br />

Emetikum !<br />

( Das stärkste<br />

bekannte<br />

Brechmittel)<br />

HO<br />

HO<br />

N<br />

H<br />

O<br />

O<br />

N<br />

H<br />

O<br />

O<br />

N<br />

H<br />

Apomorphin<br />

RN 58-00-4<br />

Boldin OH<br />

RN 476-70-0<br />

Glaucin<br />

RN 475-81-0<br />

O<br />

O<br />

O<br />

HO<br />

HO<br />

N +<br />

H<br />

O<br />

N<br />

H<br />

O<br />

Magnoflorin<br />

RN 2141-09-5<br />

Roemerin<br />

RN 548-08-3<br />

Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />

<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />

44


<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />

Bis-Benzyl-Isochinolin-<strong>Alkaloide</strong><br />

O<br />

HO<br />

O<br />

N +<br />

H<br />

OH<br />

HO<br />

H<br />

N +<br />

N +<br />

H<br />

O<br />

OH<br />

O<br />

H<br />

N +<br />

OH<br />

O<br />

OH<br />

O<br />

O<br />

OH<br />

Tubocurarin<br />

RN 57-94-3<br />

H<br />

O<br />

H<br />

OH<br />

N +<br />

H<br />

N +<br />

O<br />

O<br />

Insgesamt 225 verschiedene Verbindungen<br />

Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />

<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />

45


<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />

Ipecacuanha-<strong>Alkaloide</strong><br />

O<br />

HO<br />

H<br />

N<br />

O<br />

Alangisid<br />

RN 34482-51-4<br />

H<br />

O<br />

O<br />

aus der Brechwurzel, Cephaelis ipecacuanha<br />

aus Alangium lamarckii<br />

(Hartriegelgewächs)<br />

HO<br />

O<br />

OH<br />

O<br />

OH<br />

HO<br />

O<br />

H<br />

N<br />

H<br />

Emetin<br />

RN 483-18-1 HN<br />

EINECS: 207-592-1<br />

H<br />

O<br />

O<br />

Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />

<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />

46


<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />

Indol-<strong>Alkaloide</strong><br />

kommen praktisch ausschließlich in<br />

Apocynaceen (Hundsgiftgewächsen),<br />

Logianacae (Brechnussgewächsen) und<br />

Rubiaceen (Rötegewächsen) vor.<br />

Daneben noch in Blaualgen<br />

(Lyngbya majuscula)<br />

Durch Biosynthese aus Tryptophan<br />

N<br />

O<br />

N<br />

H<br />

H<br />

N<br />

Lyngbyatoxin A<br />

RN 70497-14-2<br />

OH<br />

Yohimban-Typ<br />

Aspido-Sperman-Typ<br />

Catharanthus-<strong>Alkaloide</strong><br />

Strychnos-Typ<br />

Pyrido-Carbazole<br />

Pyrrolidino-Indole<br />

Ergolin-<strong>Alkaloide</strong><br />

Termorgene Indolalkaloide<br />

Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />

<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />

47


<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />

Yohimban-<strong>Alkaloide</strong><br />

N<br />

H<br />

H<br />

O<br />

H<br />

N<br />

H<br />

lokalanästhetisch, gefäßerweiternd<br />

(Aphrodisiakum, alter Name „Aphrodin“)<br />

O<br />

Yohimbin<br />

RN 146-48-5<br />

OH<br />

O<br />

O<br />

N<br />

H<br />

H<br />

N<br />

O<br />

H<br />

O<br />

O<br />

H<br />

O<br />

O<br />

O<br />

O<br />

Reserpin<br />

RN 50-55-5<br />

aus Rauvolfia serpentina (Schlangenwurzel)<br />

sedativ, Blutdruck senkend<br />

Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />

<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />

48


<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />

Aspido-Sperman-<strong>Alkaloide</strong><br />

N<br />

H<br />

N<br />

H<br />

N<br />

O<br />

O<br />

OH<br />

O<br />

O<br />

N<br />

H<br />

Aspidospermin<br />

RN 466-49-9<br />

über 100 Verbindungen<br />

Vincamin<br />

RN 1617-90-9<br />

Förderung des cerebralen<br />

Stoffwechsels, Blutdruck senkend:<br />

aus Vinca major (periwinkle,<br />

Immergrün); s.a. Catharanthus-A.<br />

Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />

<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />

49


<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />

Catharanthus-<strong>Alkaloide</strong><br />

HO<br />

N<br />

N<br />

H<br />

N<br />

O<br />

O<br />

O<br />

Vinblastin<br />

RN 865-21-4<br />

N<br />

H<br />

HO<br />

H<br />

O<br />

O<br />

O<br />

O<br />

einige antimitotische Aktivität<br />

(gegen Leukämie und Hodgkin-<br />

Krankheit; Cytostaticum)<br />

aus Catharanthus roseus<br />

(Madagaskar Immergrün)<br />

R = -CH=O : Vincristin, RN 57-22-7<br />

Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />

<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />

50


<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />

Strychnos-<strong>Alkaloide</strong><br />

N<br />

N<br />

O<br />

H<br />

H<br />

N<br />

H<br />

H<br />

O<br />

N<br />

H<br />

H<br />

O<br />

H<br />

O<br />

Strychnin<br />

RN 57-24-9<br />

EINECS 200-319-7<br />

H<br />

N +<br />

O<br />

H<br />

Brucin<br />

RN 537-57-3<br />

O<br />

HO<br />

H<br />

N<br />

H<br />

H<br />

N<br />

H<br />

OH<br />

N +<br />

H<br />

Toxiferin I<br />

RN 6888-23-9<br />

das effektivste Muskelrelaxans<br />

LD 50 (Maus, i.v.) 0.01 mg/kg<br />

Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />

<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />

51


<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />

Pyrido-Carbazol-<strong>Alkaloide</strong><br />

N<br />

N<br />

H<br />

Ellipticin<br />

RN 519-23-3<br />

aus Ochrosia elliptica; mutagen und<br />

klastogen (Chromosomenbrüche):<br />

cytotoxisch; 1 Präparat im Handel<br />

(Mangrovenart, Hundsgiftgewächs)<br />

Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />

<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />

52


<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />

Pyrrolidino-Indol-<strong>Alkaloide</strong><br />

HN<br />

O<br />

O<br />

N<br />

H<br />

N<br />

aus Physostigma venenosum;<br />

Ordalgift in Westafrika (Gottesurteile)<br />

[Calabar-Bohne]<br />

Physostigmin<br />

Eserin<br />

RN 57-47-6<br />

gegen Demenz, Antiglaukom-Wirkung;<br />

Atropin-Antidot; LD (oral, Mensch) :<br />

6-10 mg<br />

Synthetische Derivate:<br />

N +<br />

O<br />

N<br />

O<br />

Br -<br />

N + O N<br />

O<br />

Neostigmin<br />

RN 59-99-4<br />

Pyridostigmin Br -<br />

RN 101-26-8<br />

EINECS 202-929-9<br />

ion: RN 155-97-5<br />

Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />

<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />

53


<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />

Ergot-<strong>Alkaloide</strong><br />

H<br />

O<br />

N<br />

N<br />

H<br />

aus Claviceps (Fadenpilz) auf Getreide<br />

(Mutterkorn); auch im Ipomoea-Harz<br />

HN<br />

( Synthetisches Derivat )<br />

Lysergsäurediethylamid<br />

LSD<br />

RN 50-37-3<br />

EINECS 200-033-2<br />

HN<br />

H<br />

N<br />

O<br />

NH<br />

O<br />

O<br />

OH<br />

N<br />

Ergotamin<br />

RN 113-15-5<br />

H<br />

N<br />

O<br />

( Ipomoea purga, Trichterwinde)<br />

Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />

<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />

54


<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />

Tremorgene Indol-<strong>Alkaloide</strong><br />

H<br />

N<br />

OH<br />

H<br />

O<br />

O<br />

H<br />

O<br />

OH<br />

aus Aspergillus und Penicillium - Arten<br />

O<br />

H<br />

H<br />

Lolitrem K<br />

RN 845727-35-7<br />

O<br />

OH<br />

OH<br />

O<br />

N<br />

H<br />

N<br />

N<br />

auf Lolium perenne<br />

(Taumellolch)<br />

O<br />

O<br />

H<br />

O<br />

H<br />

Verruculogen<br />

RN 12771-72-1<br />

Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />

<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />

55


<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />

Chinolin-<strong>Alkaloide</strong> (I)<br />

H<br />

H<br />

N<br />

O<br />

HO<br />

H<br />

H<br />

N<br />

O<br />

HO<br />

H<br />

H<br />

N<br />

(-)-Chinin<br />

RN 130-95-0<br />

HO<br />

H<br />

H<br />

N<br />

H<br />

N<br />

(+)-Chinidin<br />

RN 56-54-2<br />

H<br />

N<br />

HO<br />

H<br />

H<br />

Chinaalkaloide<br />

aus Chinarinde<br />

N<br />

(-)-Cinchonidin<br />

RN 485-71-2<br />

N<br />

(+)-Cinchonin<br />

RN 118-10-5<br />

Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />

<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />

56


<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />

Chinolin-<strong>Alkaloide</strong> (II)<br />

N<br />

N<br />

H<br />

N<br />

Nitramarin<br />

RN 95360-17-1<br />

fördert in Tierversuchen das<br />

Einschlafen; aus Nitraria komarovii<br />

N<br />

O<br />

O<br />

N<br />

HO<br />

O<br />

Camptothecin<br />

RN 7689-03-4<br />

antiviral und krebshemmend, aus<br />

Ophiorrhiza mungos<br />

Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />

<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />

57


<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />

Chinazolin-<strong>Alkaloide</strong><br />

N<br />

N<br />

Peganin<br />

Vasicin<br />

(-): RN 6159-55-3<br />

(±): RN 6159-56-4<br />

OH<br />

fördert Atmung und Sekretion;<br />

aus der Steppenraute (Syrian Rue,<br />

Peganum harmala)<br />

N<br />

N<br />

HO<br />

O<br />

N<br />

H<br />

O<br />

Febrifugin<br />

RN 24159-07-7<br />

aus dem Steinbrechgewächs Dichroa febrifuga.<br />

100 mal stärker als Chinin wirksam gegen<br />

Malaria-Erreger, aber toxisch !<br />

Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />

<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />

58


<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />

Betalaine<br />

O<br />

N +<br />

O -<br />

HHOO<br />

OH<br />

O<br />

OH<br />

O<br />

O<br />

HO<br />

O<br />

N<br />

H<br />

OH<br />

Indicaxanthin<br />

RN 2181-75-1<br />

aus der Opuntienfeige (Opuntia ficus-indica)<br />

O<br />

HO<br />

N +<br />

O -<br />

Betanin<br />

RN 7659-95-2<br />

O<br />

HO<br />

O<br />

N<br />

H<br />

OH<br />

Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />

<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />

59


<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />

Ende der Einheit<br />

„<strong>Alkaloide</strong>“<br />

Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />

<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />

60


<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />

Colchicin - Biosynthese<br />

O<br />

HO<br />

O<br />

O<br />

NH<br />

HO<br />

+ OH<br />

O<br />

O<br />

H<br />

N<br />

HO<br />

O<br />

O<br />

N<br />

O<br />

O<br />

O<br />

OH<br />

O<br />

Colchicin<br />

O<br />

O<br />

O<br />

O<br />

O<br />

NH<br />

O<br />

HO<br />

O<br />

O<br />

HO<br />

O<br />

N<br />

O<br />

O<br />

Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />

<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />

61


<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />

Tropinon - Synthese<br />

O<br />

O<br />

O<br />

O<br />

O<br />

+ H 2 N +<br />

O<br />

N<br />

O<br />

- H 2<br />

O<br />

O<br />

O<br />

O<br />

O<br />

O<br />

O<br />

OH<br />

N<br />

O<br />

N<br />

O<br />

OH<br />

O<br />

Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />

<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />

62


<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />

Retronecin - Derivate<br />

HO<br />

O<br />

H<br />

N<br />

O<br />

O<br />

Callimorphin<br />

RN 74991-73-4<br />

HO<br />

O<br />

H<br />

OH<br />

O<br />

O<br />

O<br />

O<br />

O<br />

HO<br />

(R)<br />

HO<br />

O<br />

H<br />

H<br />

N<br />

OH<br />

O<br />

O<br />

O<br />

HO<br />

(R)<br />

O (S)<br />

HO<br />

Indicin<br />

RN 480-82-0<br />

O<br />

O<br />

HO<br />

H<br />

O<br />

O<br />

O<br />

O<br />

O<br />

HO<br />

H<br />

N<br />

O<br />

Jacobin<br />

RN 6870-67-3<br />

O<br />

N<br />

Monocrotalin<br />

RN 315-22-0<br />

N<br />

Retrorsin<br />

RN 480-54-6<br />

N<br />

Senecionin<br />

RN 130-01-8<br />

Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />

<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />

63


<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />

Reduktive Aminierungen<br />

R 2<br />

+ NH 3<br />

O<br />

- H 2<br />

O<br />

R 1<br />

R 1<br />

R 2<br />

NH<br />

+ 2 H<br />

( Ni )<br />

R 2<br />

NH 2<br />

R H<br />

1<br />

R 1<br />

N<br />

O<br />

+ 2 H 2<br />

C=O / HCOOH<br />

- H 2<br />

O / - 2 CO 2 R 1<br />

N Eschweiler - Clarke<br />

R 1<br />

R 2 + HCOONH 4<br />

O<br />

R 2<br />

NH 2<br />

- H 2<br />

O / - CO 2 R H<br />

1<br />

Leuckart - Wallach<br />

Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />

<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />

64


<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />

Strecker Synthese und Abbau<br />

H<br />

R 1<br />

O<br />

+ HCN<br />

H<br />

R 1<br />

OH<br />

N<br />

+ NH 3<br />

H NH 2 + 2 H 2<br />

O<br />

- H 2<br />

O R 1<br />

N<br />

- NH 3<br />

H NH 2<br />

O<br />

R 1<br />

HO<br />

H<br />

R 1<br />

O<br />

+ H 2<br />

O<br />

- NH 3<br />

H<br />

R 1<br />

NH<br />

( O )<br />

- H 2<br />

O<br />

H<br />

NH 2<br />

H<br />

R 1<br />

- CO 2<br />

H NH 2<br />

O<br />

R 1<br />

HO<br />

Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />

<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />

65

Hurra! Ihre Datei wurde hochgeladen und ist bereit für die Veröffentlichung.

Erfolgreich gespeichert!

Leider ist etwas schief gelaufen!