Alkaloide - Institut für Organische Chemie
Alkaloide - Institut für Organische Chemie
Alkaloide - Institut für Organische Chemie
Erfolgreiche ePaper selbst erstellen
Machen Sie aus Ihren PDF Publikationen ein blätterbares Flipbook mit unserer einzigartigen Google optimierten e-Paper Software.
<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />
<strong>Alkaloide</strong><br />
H. Hönig<br />
Wirkstoffe aus dem Pflanzen- und Tierreich:<br />
Abwandlung und Nutzung<br />
LV 641.271 (V 2011.1)<br />
Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />
<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />
1
<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />
Inhalt<br />
Begriffe<br />
Aufbaureaktionen<br />
Vorkommen<br />
Isolierung + Identifizierung<br />
Eigenschaften<br />
Arzneimittel aus <strong>Alkaloide</strong>n<br />
Stoffklassen<br />
Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />
<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />
2
<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />
Begriffe (I)<br />
<strong>Alkaloide</strong> sind<br />
basisch reagierende Pflanzeninhaltsstoffe (Meissner 1819)<br />
N-heterocyclische Verbindungen (Hegnauer)<br />
cyclische organische Verbindungen, die N in negativer<br />
Oxidationsstufe enthalten und unter Organismen nur begrenzt<br />
verbreitet sind (Pelletier)<br />
Sie können aber auch andere Verbindungsklassen beinhalten<br />
und müssen nicht unbedingt Pflanzeninhaltsstoffe sein (auch<br />
aus Mikroorganismen und Tieren)<br />
Pseudoalkaloide: Das C-Gerüst stammt nicht von Aminosäuren,<br />
z.B. Isoprenoid-<strong>Alkaloide</strong> (Aconitin), Steroid-<strong>Alkaloide</strong><br />
(Samandarin), Peptid-<strong>Alkaloide</strong> (N später in der Biosynthese<br />
eingebaut): z.B. Coniin<br />
Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />
<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />
3
<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />
Begriffe (II)<br />
O<br />
H<br />
OH<br />
H<br />
N<br />
R/S ?<br />
H OH<br />
HO<br />
O O<br />
H<br />
O<br />
Coniin<br />
O<br />
RN 458-88-8<br />
Aconitin<br />
RN 302-27-2<br />
EC 206-121-7<br />
Protoalkaloide: Decarboxylierungsprodukte aus Aminosäuren<br />
(biogene Amine). Wichtigste Aminosäuren in dem<br />
Zusammenhang: Phe, Tyr, Lys, Pro, Orn. z.B. Putrescin (Orn,<br />
Arg) und Cadaverin (Lys).<br />
NH 2<br />
H N<br />
H 2 N<br />
NH 2<br />
2<br />
Putrescin<br />
RN 306-60-5<br />
O<br />
O<br />
O<br />
Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />
<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />
H<br />
N<br />
H<br />
Cadaverin<br />
RN 462-94-2<br />
4
<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />
L-Aminosäuren (WD)<br />
R<br />
H<br />
NH 2<br />
O<br />
OH<br />
R =<br />
RN<br />
Arg CH 2 -CH 2 -CH 2 -NH-C(=NH)-NH 2 74-79-3<br />
Asn CH 2 -C(=O)-NH 2 70-47-3<br />
Lys CH 2 -CH 2 -CH 2 -CH 2 -NH 2 56-87-1<br />
Orn CH 2 -CH 2 -CH 2 -NH 2 70-26-8<br />
Phe CH 2 -Ph 63-91-2<br />
Pro cycl- CH 2 -CH 2 -CH 2 -(N) 147-85-3<br />
Trp CH 2 -3-indolyl 73-22-4<br />
Tyr CH 2 -Ph-OH (p) 60-18-4<br />
Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />
<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />
5
<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />
Aufbaureaktionen (I)<br />
Cyclisierung durch Bildung von Azomethinen<br />
Pyrrolidin- und Piperidin-<strong>Alkaloide</strong> aus Orn bzw. Lys. Der<br />
Aminoaldehyd entsteht durch oxidative Deaminierung eines<br />
Diamins<br />
H<br />
O<br />
H 2 N<br />
H<br />
N<br />
(Schiffsche Base)<br />
Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />
<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />
6
<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />
Aufbaureaktionen (II)<br />
Cyclisierung durch Mannich-Reaktion<br />
Vor allem bei Isochinolin- und Indol-<strong>Alkaloide</strong>n. Kann auch in vitro<br />
durchgeführt werden. Pictet-Sprengler-Synthese (Tropinon)<br />
OH-<br />
X<br />
CH 2<br />
H<br />
R 2<br />
O<br />
HN<br />
R<br />
X<br />
CH 2 N + R X CH 2<br />
H<br />
H<br />
C +<br />
R 2<br />
R 2<br />
intramolekulare Aminomethylierung<br />
N<br />
R<br />
X<br />
CH 2<br />
H<br />
C<br />
R 2<br />
N<br />
OH<br />
R<br />
X<br />
CH<br />
C<br />
N<br />
H<br />
R<br />
R 2<br />
Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />
<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />
7
<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />
Aufbaureaktionen (III)<br />
Cyclisierung über ein Säureamid<br />
In vitro : Isochinolin-Synthesen nach Bischler-Napieralski<br />
H O<br />
HN<br />
- H 2<br />
O<br />
N<br />
R<br />
R<br />
Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />
<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />
8
<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />
Aufbaureaktionen (IV)<br />
Andere Reaktionen:<br />
Oxidative Kupplung von Phenolen (siehe Aromaten)<br />
Weitere wichtige Voraussetzung: Oxidative Spaltung von<br />
Brenzkatechinen zu Diolen<br />
Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />
<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />
9
<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />
Vorkommen (I)<br />
Jahr Anzahl Pflanzenarten<br />
1957 2.233 3.761<br />
1976 5.000 7.000<br />
1989 >10.000<br />
1995 >15.000<br />
2007 >25.000 [1]<br />
[1]: John W. Blunt & Murray H. G. Munro listen in ihrem Buch: Dictionary of Marine<br />
Natural Products alleine über 25.000 Naturstoffe aus marinen Quellen, d.h. eine Zahl<br />
von weit über 50.000 ist wahrscheinlich.<br />
Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />
<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />
10
<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />
Vorkommen (Ia)<br />
In höheren Pflanzen:<br />
N<br />
Loganiaceae ( Brechnussgewächse ):<br />
Brechnussbaum ( Strychnin )<br />
N<br />
H<br />
H<br />
H<br />
O<br />
H<br />
O<br />
Papaveraceae ( Mohngewächse ):<br />
Tränendes Herz ( Protopin );<br />
Klatschmohn ( Rhoeadin, Opiumalkaloide )<br />
Strychnin<br />
RN 57-24-9<br />
EINECS 200-319-7<br />
O<br />
O<br />
O<br />
O<br />
O<br />
N<br />
Protopin<br />
RN 130-86-9<br />
Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />
<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />
11
<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />
HO<br />
O<br />
H<br />
Vorkommen (Ib)<br />
In höheren Pflanzen:<br />
Solanaceae ( Nachtschattengewächse ): Kartoffel (oberirdische<br />
Teile ) (Solanin, Rhishitin ); Tollkirsche ( Atropin ); Tabak<br />
HO<br />
HO<br />
OH<br />
O<br />
OH<br />
O<br />
O<br />
HO<br />
OH<br />
OH<br />
O<br />
O<br />
Solanin<br />
RN 20562-02-1<br />
Liliaceae ( Liliengewächse ):<br />
Tulpen (Tuliposid );<br />
Nießwurz ( Veratramin )<br />
O<br />
H<br />
H<br />
H<br />
H<br />
H<br />
HO<br />
H<br />
N<br />
H<br />
H<br />
HO<br />
HO<br />
Rishitin<br />
RN 18178-54-6<br />
HO<br />
H<br />
Veratramin<br />
RN 160-70-8<br />
H<br />
N<br />
Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />
<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />
12
<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />
Vorkommen (II)<br />
In niederen Pflanzen:<br />
O<br />
O<br />
O<br />
Lycopodium ( Bärlapp ): Clavatin<br />
OH<br />
4-hydroxy-4H-furo[3,2-c]pyran-2(6H)-one<br />
Clavatin<br />
RN 149-29-1<br />
O<br />
N<br />
(7α,13α,15R)-15-methyllycopodan-5-one<br />
Clavatine<br />
RN 7096-84-6<br />
H<br />
O<br />
H<br />
N<br />
H<br />
H<br />
N<br />
N<br />
H<br />
HO<br />
Palustrin<br />
RN 22324-44-3<br />
Equisetum ( Schachtelhalm ): Palustrin<br />
Claviceps ( Mutterkornpilz ): Lysergsäure, Ergotamin<br />
Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />
<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />
13
<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />
Vorkommen (III)<br />
In Tieren:<br />
Salamander-alkaloide<br />
Froschgifte<br />
Krötengifte<br />
Fischgifte<br />
Tausendfüßler<br />
(in Säugetieren: ß-Carboline, Isochinoline, vor allem nach<br />
Alkoholeinnahme -> Acetaldehyd!)<br />
Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />
<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />
14
<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />
Isolierung, Identifizierung<br />
Früher:<br />
Alkalischer Aufschluss, Extraktion mit organischem LM;<br />
Hofmann-Abbau und Hydramin-Spaltung<br />
N<br />
H<br />
N +<br />
N +<br />
OH-<br />
OH-<br />
CH 3<br />
H<br />
CH 3<br />
OH<br />
N<br />
CH 3<br />
CH 3<br />
O<br />
H 3<br />
PO 4<br />
H<br />
NH<br />
∆<br />
H<br />
H<br />
H<br />
H<br />
O<br />
Heute: MS, NMR<br />
+ CH 3<br />
-NH 2 Ephedrin<br />
+ CH 3<br />
-NH 2<br />
Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />
<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />
15
<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />
Eigenschaften<br />
pKs-Werte:<br />
tert. Amine: 9-11<br />
N-Heteroaromaten: 4-6<br />
Amide: 2<br />
pH 3.5 - 7: > 99 %<br />
pH 9: 45 %<br />
(pKs ~9)<br />
Toxizitäten: variierend in weitem Bereich<br />
meist kristallin, wenige flüssig (Nikotin, Spartein)<br />
als Salze stabil<br />
+<br />
[ H 3 N ]<br />
O<br />
OH<br />
95 - 100 %<br />
(pKs ~2.2)<br />
O O -<br />
H 2 N<br />
NH NH 2<br />
Arg<br />
NH<br />
pH 3.5 bis 9 ?<br />
H<br />
N<br />
NH 2<br />
NH 2<br />
+<br />
100 %<br />
(pKs ~13.2)<br />
Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />
<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />
16
<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />
Arneimittel aus <strong>Alkaloide</strong>n<br />
Atropin<br />
Scopolamin<br />
Cocain<br />
Spartein<br />
Papaverin<br />
Morphin<br />
Tubocurarin<br />
Emetin<br />
Yohimbin<br />
Reserpin<br />
Ajmalin<br />
Vincamin<br />
Vincristin<br />
Ellipticin<br />
Chinin<br />
Camptothecin<br />
Parasympatholytikum<br />
Parasympatholytikum<br />
Lokalanästhetikum<br />
Antiarrhythmikum<br />
Spasmolytikum<br />
Analgetikum<br />
Muskelrelaxans<br />
Amöbizid<br />
α 2 -Rezeptorenblocker<br />
Blutdrucksenkend, sedativ<br />
Antiarrhythmikum<br />
Durchblutungsfördernd<br />
Antitumormittel<br />
Antitumormittel<br />
Antimalariamittel<br />
Antitumormittel<br />
Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />
<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />
17
<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />
Stoffklassen (I)<br />
Biogene Amine<br />
Pyrrolidin -, Piperidin - und Pyridin - <strong>Alkaloide</strong><br />
Tropan - <strong>Alkaloide</strong><br />
Pyrrolizidin - und Chinolizidin - <strong>Alkaloide</strong><br />
Isochinolin - <strong>Alkaloide</strong><br />
Benzyl - Isochinoline<br />
Pavine<br />
Protoberberine<br />
Phthalid - Isochinoline<br />
Thebaine-Morphine<br />
Aporphine<br />
Bis - Benzyl - Isochinoline<br />
Ipecacuanha - <strong>Alkaloide</strong><br />
Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />
<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />
18
<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />
Stoffklassen (II)<br />
Indol-<strong>Alkaloide</strong><br />
Yohimbane<br />
Aspido - Spermane<br />
Catharanthus -<strong>Alkaloide</strong><br />
Strychnos - <strong>Alkaloide</strong><br />
Pyrido - Carbazol - <strong>Alkaloide</strong><br />
Pyrrolidino - Indol - <strong>Alkaloide</strong><br />
Ergolin - <strong>Alkaloide</strong><br />
Tremorgene Indol - <strong>Alkaloide</strong>.<br />
Chinolin-<strong>Alkaloide</strong><br />
China - <strong>Alkaloide</strong><br />
Chinazolin - <strong>Alkaloide</strong><br />
Betalaine<br />
Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />
<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />
19
<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />
Biogene Amine (einfache)<br />
Einfache Amine aus Aminosäuren durch Decarboxylierung<br />
Amin R Vorkommen<br />
R<br />
Leu Isoamylamin (CH 3 ) 2 CH- MO, hP<br />
Ser Colamin HO- MO,P,T<br />
Thr Propanolamin HO-CH 2 - MO<br />
Cys Cysteamin HS- T<br />
Asp ß-Alanin HOOC- MO,P,T<br />
Glu γ-Aminobuttersäure HOOC-CH 2 - MO,P,T<br />
Orn Putrescin H 2 N-(CH 2 ) 2 - MO,P,T<br />
Lys Cadaverin H 2 N-(CH 2 ) 3 - MO<br />
Phe Phenylethylamin Ph-(CH 2 ) 2 - MO,hP<br />
Tyr Tyramin HO-p_C 6 H 4 - MO,hP,T<br />
Dopa Dopamin 3,4-di-OH-C 6 H 3 - T<br />
Trp Tryptamin Indolyl- MO,hP,T<br />
His Histamin 4-Imidazolyl- MO,T<br />
HO<br />
NH 2<br />
O<br />
R<br />
NH 2<br />
N H 2<br />
MO = Mikroorganismen<br />
P = Pflanzen; h = höhere<br />
T = Tiere<br />
N H 2<br />
NH<br />
NH NH 2<br />
Spermidin<br />
RN 124-20-9<br />
NH NH 2<br />
Spermin<br />
RN 71-44-3<br />
Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />
<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />
20
<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />
Biogene Amine (Phenylethylamine)<br />
N<br />
R 3<br />
R 1<br />
R 2<br />
R 1<br />
R 2<br />
R 3<br />
R 4<br />
RN<br />
R 1<br />
R 2<br />
R 3<br />
RN<br />
ß-Phenylethylamin H H H 64-04-0<br />
Hordenin CH 3<br />
CH 3<br />
OH 539-15-1<br />
N-Methyltyramin H CH 3<br />
OH 370-98-9<br />
Tyramin H H OH 51-67-2<br />
( aus Gerstenkeimen, hordeum vulgare )<br />
R 4<br />
R 3<br />
O<br />
O<br />
(R)<br />
OH<br />
R 1<br />
N<br />
R 2<br />
( u.a. aus Coryphanta macromeris, Dona Ana Kaktus )<br />
Epinephrin (Adrenalin) H CH 3<br />
H H 51-43-4<br />
Macromerin CH 3<br />
CH 3<br />
CH 3<br />
CH 3<br />
19751-75-8<br />
Metanephrin H CH 3<br />
CH 3<br />
H 5001-33-2<br />
Normacromerin H CH 3<br />
CH 3<br />
CH 3<br />
41787-64-8<br />
Norepinephrin (Noradrenalin) H H H H 51-41-2<br />
Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />
<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />
21
R 1<br />
R 2<br />
<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />
Biogene Amine (Phenylethylamine)<br />
(S)<br />
NH<br />
R 3<br />
R 1<br />
R 2<br />
R 3<br />
RN<br />
Cathinon =O H 71031-15-7<br />
Ephedrin OH H CH 3<br />
299-42-3<br />
Pseudoephedrin H OH CH 3<br />
90-82-4<br />
Norephedrin OH H H 492-41-1<br />
Cathin H OH H 492-39-7<br />
( u.a. aus Kath, Catha edulis )<br />
HO<br />
NH<br />
NH 2<br />
( u.a. aus Haloxylon salicornicum )<br />
OH<br />
Synephrin<br />
RN 614-35-7<br />
O<br />
O<br />
O<br />
Mescalin<br />
RN 54-04-6<br />
EINECS 200-190-7<br />
Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />
<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />
22
<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />
Biogene Amine (synthetische Phenylethylamine)<br />
(±)<br />
NH 2<br />
NH<br />
(S)<br />
NH<br />
Amphetamin<br />
RN 300-62-9<br />
Pervitin<br />
(+)-Methamphetamin<br />
RN 537-46-2<br />
Levopropylhexedrin<br />
RN 6192-97-8<br />
O<br />
NH<br />
OH<br />
ß-Blocker, gegen Bluthochdruck<br />
Propranolol (±)<br />
RN 525-66-6<br />
Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />
<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />
23
<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />
Biogene Amine (Indolylalkylamine)<br />
N<br />
R 1<br />
R 2<br />
R 3<br />
R 4<br />
N<br />
H<br />
R 1<br />
R 2<br />
R 3<br />
R 4<br />
RN<br />
Tryptamin H H H H 61-54-1<br />
Serotonin OH H H H 50-67-9<br />
Bufotenin OH H CH 3<br />
CH 3<br />
487-93-4<br />
Bufoviridin OSO 3<br />
H H CH 3<br />
CH 3<br />
16369-08-7<br />
Psilocin H OH CH 3<br />
CH 3<br />
520-53-6<br />
Psilocybin H OPO 3<br />
H 2<br />
CH 3<br />
CH 3<br />
520-52-5<br />
Baeocystin H OPO 3<br />
H 2<br />
CH 3<br />
H 21420-58-6<br />
Norbaeocystin H OPO 3<br />
H 2<br />
H H 21420-59-7<br />
O<br />
N<br />
H<br />
Melatonin<br />
RN 73-31-4<br />
EINECS 200-797-7<br />
( aus Gräsern )<br />
NH<br />
O<br />
( Schlafhormon )<br />
N<br />
H<br />
Gramin<br />
RN 87-52-5<br />
O<br />
N<br />
OH<br />
vergleiche den<br />
Pflanzenwuchsstoff<br />
N<br />
H<br />
Indolylessigsäure<br />
RN 87-51-4<br />
Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />
<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />
24
<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />
Biogene Amine (andere)<br />
O<br />
HN<br />
O<br />
NH 3<br />
+<br />
O<br />
Muscazon<br />
RN 2255-39-2<br />
EINECS 218-853-4<br />
O -<br />
O<br />
H<br />
N<br />
O<br />
NH 2<br />
O<br />
Ibotensäure<br />
RN 2552-55-8<br />
OH<br />
O<br />
H<br />
N<br />
O<br />
Muscimol<br />
RN 2763-96-4<br />
EINESC 220-430-4<br />
NH 2<br />
( Fliegenpilz )<br />
HO<br />
O<br />
N +<br />
Muscarin<br />
RN 300-54-9<br />
EINECS 206-094-1<br />
O<br />
HO<br />
O<br />
O<br />
NH<br />
Zimtsäure<br />
t: RN 140-10-3<br />
OH NH 2<br />
+<br />
HO<br />
Dopamin<br />
RN 51-61-6<br />
O<br />
O<br />
Colchicin<br />
RN 64-86-8<br />
O<br />
O<br />
( aus der Herbstzeitlose )<br />
Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />
<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />
25
<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />
Pyrrolidin - <strong>Alkaloide</strong><br />
O<br />
H<br />
O<br />
N<br />
N<br />
N<br />
Cuscohygrin<br />
(meso): RN 454-14-8<br />
Hygrin<br />
(S): RN 65941-22-2<br />
(R): RN 496-49-1<br />
(±) : 45771-52-6<br />
( aus dem Coca-Strauch )<br />
N<br />
N<br />
( aus „den Zigaretten“ )<br />
Nicotin<br />
RN 54-11-5<br />
EINECS 200-193-3<br />
Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />
<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />
26
<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />
Piperidin - <strong>Alkaloide</strong><br />
H<br />
N<br />
O<br />
Piperin<br />
RN 94-62-2<br />
EINECS 202-348-0<br />
( Frosch )<br />
O<br />
O<br />
( Pfeffer )<br />
OH<br />
N<br />
(-)-Lobelin<br />
RN 90-69-7<br />
O<br />
( aus Lobelia inflata,<br />
indischer Tabak )<br />
H<br />
N<br />
H<br />
Pumiliotoxin C<br />
RN 27766-71-8<br />
H<br />
N<br />
H<br />
Coniin<br />
RN 458-88-8<br />
( Schierling )<br />
N<br />
H<br />
Isopelletierin<br />
(±): RN 539-00-4<br />
( aus dem<br />
Granatapfel,<br />
Wurmmittel )<br />
Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />
<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />
O<br />
N<br />
O<br />
Arecolin<br />
RN 63-75-2<br />
O<br />
( aus der<br />
Betelnuss,<br />
Areca catechu )<br />
27
<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />
Pyridin - <strong>Alkaloide</strong><br />
N<br />
H<br />
N<br />
N<br />
N<br />
Anabasin<br />
RN 494-52-0<br />
( aus Anabasis aphylla )<br />
Nicotin<br />
RN 54-11-5<br />
EINECS 200-193-3<br />
N<br />
N<br />
N<br />
NH<br />
Nicotyrin<br />
RN 487-19-4<br />
( nach der Ernte )<br />
Betaserc<br />
Betahistidin<br />
RN 5638-76-6<br />
Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />
<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />
28
<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />
Tropan - <strong>Alkaloide</strong><br />
N<br />
Tropin<br />
RN 120-29-6<br />
OH<br />
N<br />
OH<br />
Pseudotropin<br />
RN 135-97-7<br />
( Siehe auch Drogen / Suchtgifte )<br />
N<br />
O<br />
O<br />
OH<br />
Homatropin<br />
RN 87-00-3<br />
N<br />
O<br />
Atropin<br />
O<br />
RN 51-55-8<br />
LD (Mensch) ca. 100 mg<br />
OH<br />
O<br />
N<br />
O<br />
OH<br />
N<br />
O<br />
O<br />
O<br />
Cocain<br />
RN 50-36-2<br />
EINECS 200-032-7<br />
( Suchtgift und<br />
lokalanästhetisch )<br />
HO<br />
O<br />
O<br />
N<br />
Scopolamin<br />
RN 51-34-3<br />
u.a. aus dem Bilsenkraut<br />
(PILS !!), Brechreiz-hemmend<br />
(Pflaster)<br />
O<br />
(L)-Hyoscyamin<br />
RN 101-31-5<br />
EINECS 202-933-0<br />
Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />
<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />
O<br />
N<br />
( Wurmmittel aus<br />
O<br />
Granatapfel )<br />
Pseudopelletierin<br />
RN 552-70-5<br />
29
<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />
Chinolizidin - <strong>Alkaloide</strong><br />
N<br />
O<br />
(-)-Cytisin<br />
RN 485-35-8<br />
NH<br />
H<br />
N<br />
5<br />
OH<br />
(-)-Lupinin<br />
(-): RN 486-70-4<br />
(±): RN 10248-30-3<br />
5-epi: RN 486-71-5<br />
H<br />
N<br />
N<br />
6 11<br />
H<br />
(-)-Spartein<br />
(-): RN 90-39-1<br />
(±): RN 4985-24-4<br />
(+): RN 492-08-0<br />
11ß: RN 446-95-7<br />
6α: RN 24915-04-6<br />
(+)-6α: RN 492-06-8<br />
[ bei Reizleitungsstörungen<br />
des Herzens ; LD 50 (Maus,<br />
or.) 220 mg/kg]<br />
Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />
<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />
30
<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />
Pyrrolizidin- <strong>Alkaloide</strong><br />
H<br />
OH<br />
H<br />
OH<br />
H<br />
OH<br />
HO<br />
H<br />
OH<br />
N<br />
(+)-Laburnin<br />
(+) Trachelanthamidin<br />
RN 3348-73-0<br />
HO<br />
H<br />
N<br />
(-)-Platynecin<br />
RN 520-62-7<br />
20 <strong>Alkaloide</strong><br />
40 Ester-<strong>Alkaloide</strong><br />
OH<br />
N<br />
(-)-Isoretronecanol<br />
RN 526-63-6<br />
HO<br />
H<br />
N<br />
OH<br />
(+)-Heliotridin<br />
RN 520-63-8<br />
(-)-Supinidin<br />
RN 551-59-7<br />
(+)-Retronecin<br />
RN 480-85-3<br />
Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />
<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />
N<br />
10 Ester-<strong>Alkaloide</strong> toxische-<strong>Alkaloide</strong><br />
sehr oft N-Oxid<br />
H<br />
O<br />
N<br />
N<br />
Callimorphin<br />
Indicin (100 Der.)<br />
Jacobin<br />
Monocrotalin (30 Der.)<br />
Retrorsin<br />
Senecionin<br />
> 20 <strong>Alkaloide</strong> Otonecin<br />
RN 6887-34-9<br />
HN<br />
Lolin<br />
RN 25161-91-5<br />
HO<br />
O<br />
N<br />
OH<br />
HO<br />
O -<br />
N +<br />
OH<br />
30 <strong>Alkaloide</strong><br />
31
<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />
(Benzyl)-Isochinolin- <strong>Alkaloide</strong><br />
Die meisten mit Benzyl-Gruppe:<br />
In unzähligen Pflanzengattungen<br />
O<br />
HO<br />
HO<br />
HO<br />
HO<br />
Dopa<br />
H 2 N<br />
OH<br />
HO<br />
Dopamin<br />
NH 2<br />
O<br />
HO<br />
NH<br />
H<br />
HO<br />
HO<br />
Einer der wenigen Vertreter ohne<br />
Benzyl-Gruppe; aus Peyotl, toxisch:<br />
HO<br />
HO<br />
OH<br />
HO<br />
O<br />
NH<br />
OH H<br />
Anhalonidin<br />
RN 3851-33-0<br />
Reaktionsmöglichkeiten<br />
durch Radikalbildung:<br />
HO<br />
HO<br />
OH<br />
NH<br />
H<br />
Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />
<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />
32
<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />
Benzyl-Isochinolin- <strong>Alkaloide</strong>: Typen<br />
N<br />
N<br />
N<br />
N<br />
Benzyl-Isochinolin-Typ<br />
Protoberberin-Typ<br />
O<br />
O<br />
Phthalid-Isochinolin-Typ<br />
Pavin-Typ<br />
N<br />
N<br />
N<br />
O<br />
Proaporphinin-Typ Aporphin-Typ Thebain-Morphin-Typ<br />
Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />
<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />
33
<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />
Benzophenanthridin-<strong>Alkaloide</strong> (I)<br />
N<br />
3,4-Benzophenanthrene -><br />
Benzo[c]phenanthridin<br />
O<br />
O<br />
H<br />
N<br />
(+)-Chelidonin<br />
RN 476-32-4<br />
OH<br />
H<br />
O<br />
O<br />
aus Schöllkraut, Helidonium majus:<br />
Mitosegift -> Warzenverteibend<br />
Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />
<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />
34
<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />
Benzophenanthridin-<strong>Alkaloide</strong> (II)<br />
O<br />
O<br />
N +<br />
Sanguinarin<br />
RN 2447-54-3<br />
O<br />
O<br />
aus Roter Blutwurz, (Potentilla erecta oder Potentilla<br />
tormentilla), auch: Dilledapp, (Aufrechtes)<br />
Fingerkraut, Rotwurz, Ruhrwurz, Siebenfinger oder<br />
Tormentill genannt; plaque- bzw. belaghemmende<br />
Wirkung. Findet Verwendung in Mundwässern und<br />
Zahnpasten. Gerbstoffdroge. Kann zur Entwicklung<br />
von Glaukomen beitragen (Innnenaugendruck)<br />
Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />
<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />
35
<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />
Pictet-Sprengler-Synthese<br />
O<br />
O<br />
O<br />
O<br />
+<br />
NH 2<br />
O<br />
O<br />
N<br />
O<br />
NH<br />
O<br />
O<br />
O<br />
O<br />
O<br />
O<br />
O<br />
O<br />
O<br />
O<br />
N<br />
Papaverin<br />
RN 58-74-2<br />
aus Papaverum somniferum (Mohn)<br />
Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />
<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />
36
<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />
Stereoselektive Induktion<br />
R 1<br />
R 2<br />
O<br />
O<br />
H<br />
NH 2<br />
O<br />
OH<br />
R 1<br />
R 2<br />
O<br />
O<br />
O<br />
H<br />
NH<br />
OH<br />
R 1<br />
O<br />
NH<br />
R 2 O<br />
H<br />
R 3<br />
R 3<br />
H<br />
das stereogene Zentrum der Ausgangsaminosäure ist durch die<br />
Decarboxylierung im Endprodukt nicht mehr vorhanden; das<br />
induzierte stereogene C bleibt aber trotz Decarboxylierung erhalten !<br />
Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />
<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />
37
<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />
Bischler-Napieralski-Synthese<br />
O<br />
NaOCH 3<br />
/ CH 3<br />
OH<br />
O<br />
O<br />
Na / Hg<br />
O<br />
O<br />
O<br />
O<br />
O -<br />
N +<br />
O<br />
O<br />
O -<br />
N +<br />
O<br />
O<br />
O<br />
+<br />
O<br />
NH 2<br />
Cl<br />
O<br />
N<br />
P 2<br />
O 5<br />
O<br />
O<br />
O<br />
NH<br />
O<br />
O<br />
O<br />
O<br />
O<br />
Papaverin<br />
RN 58-74-2<br />
O<br />
Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />
<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />
38
<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />
Pavin-Synthese<br />
O<br />
Sn / HCl<br />
O<br />
O<br />
N<br />
O<br />
NH<br />
Papaverin<br />
RN 58-74-2<br />
O<br />
O<br />
O<br />
+<br />
O<br />
O<br />
O<br />
O<br />
O<br />
NH +<br />
NH<br />
O<br />
O<br />
Pavin<br />
RN 529-79-3<br />
O<br />
O<br />
O<br />
O<br />
N<br />
Eschscholtzin<br />
RN 4040-75-9<br />
O<br />
O<br />
aus Eschscholtzia<br />
californica; californian<br />
poppy<br />
Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />
<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />
39
<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />
(Proto)Berberin-Synthese<br />
O<br />
O<br />
O<br />
N<br />
O<br />
N +<br />
O<br />
O<br />
Berberin<br />
RN 2086-83-1<br />
O<br />
O<br />
aus der Berberitze Berberis vulgaris.<br />
Berberin ist ein giftiger, gelber Farbstoff<br />
(<strong>für</strong> Baumwolle, Seide und Leder). Es zeigt<br />
Atmungsstimulierung, Hypotension und<br />
Convulsion. Antianaemisch, antibakteriell<br />
antifungal, cytotoxisch und neoplastisch.<br />
Zur Behandlung von Cholera und Diarrhoe<br />
Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />
<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />
40
<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />
Phthalid-Isochinolin-<strong>Alkaloide</strong><br />
Antitussivum<br />
O<br />
O<br />
O<br />
H<br />
N<br />
H<br />
O<br />
O<br />
O<br />
H<br />
N<br />
H<br />
O<br />
O<br />
O<br />
O<br />
O<br />
(-)-ß-Hydrastin<br />
RN 118-08-1<br />
O<br />
Narcotin<br />
Noscapin<br />
RN 128-62-1<br />
O<br />
aus Corydalis cava<br />
(hohler Lerchensporn)<br />
aus Hydrastis canadensis<br />
(Goldenseal, Orangenwurzel).<br />
Zur Pupillenerweiterung<br />
und Lokalanästhesie.<br />
Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />
<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />
41
<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />
Thebain-Biosynthese<br />
O<br />
O<br />
O<br />
HO<br />
HO<br />
O<br />
H<br />
N<br />
HO<br />
O<br />
H<br />
N<br />
HO<br />
O<br />
H<br />
N<br />
Reticulin<br />
(S): RN 485-19-8<br />
(R): RN<br />
OH<br />
O<br />
Salutaridin<br />
(R): RN 1936-18-1<br />
O<br />
O<br />
O<br />
O<br />
HO<br />
HO<br />
O<br />
Thebain<br />
RN 115-37-7<br />
H<br />
N<br />
O<br />
O<br />
O<br />
H<br />
H<br />
N<br />
O<br />
HO<br />
H<br />
H<br />
N<br />
Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />
<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />
42
<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />
Thebain-Morphin-<strong>Alkaloide</strong><br />
O<br />
O<br />
HO<br />
O<br />
O<br />
O<br />
H<br />
N<br />
O<br />
H<br />
N<br />
O<br />
H<br />
N<br />
O<br />
O<br />
H<br />
N<br />
O<br />
Thebain<br />
RN 115-37-7<br />
HO<br />
Codein<br />
RN 76-57-3<br />
HO<br />
Morphin<br />
RN 57-27-2<br />
O<br />
Heroin<br />
RN 561-27-3<br />
HO<br />
HO<br />
Antagonisten:<br />
O<br />
H<br />
N<br />
H<br />
N<br />
HO<br />
N-Allyl-normorphin<br />
Norfin, Nallin<br />
RN 62-67-9<br />
Pentazocin<br />
RN 359-83-1<br />
Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />
<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />
43
<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />
Aporphin-<strong>Alkaloide</strong><br />
HO<br />
O<br />
Emetikum !<br />
( Das stärkste<br />
bekannte<br />
Brechmittel)<br />
HO<br />
HO<br />
N<br />
H<br />
O<br />
O<br />
N<br />
H<br />
O<br />
O<br />
N<br />
H<br />
Apomorphin<br />
RN 58-00-4<br />
Boldin OH<br />
RN 476-70-0<br />
Glaucin<br />
RN 475-81-0<br />
O<br />
O<br />
O<br />
HO<br />
HO<br />
N +<br />
H<br />
O<br />
N<br />
H<br />
O<br />
Magnoflorin<br />
RN 2141-09-5<br />
Roemerin<br />
RN 548-08-3<br />
Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />
<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />
44
<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />
Bis-Benzyl-Isochinolin-<strong>Alkaloide</strong><br />
O<br />
HO<br />
O<br />
N +<br />
H<br />
OH<br />
HO<br />
H<br />
N +<br />
N +<br />
H<br />
O<br />
OH<br />
O<br />
H<br />
N +<br />
OH<br />
O<br />
OH<br />
O<br />
O<br />
OH<br />
Tubocurarin<br />
RN 57-94-3<br />
H<br />
O<br />
H<br />
OH<br />
N +<br />
H<br />
N +<br />
O<br />
O<br />
Insgesamt 225 verschiedene Verbindungen<br />
Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />
<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />
45
<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />
Ipecacuanha-<strong>Alkaloide</strong><br />
O<br />
HO<br />
H<br />
N<br />
O<br />
Alangisid<br />
RN 34482-51-4<br />
H<br />
O<br />
O<br />
aus der Brechwurzel, Cephaelis ipecacuanha<br />
aus Alangium lamarckii<br />
(Hartriegelgewächs)<br />
HO<br />
O<br />
OH<br />
O<br />
OH<br />
HO<br />
O<br />
H<br />
N<br />
H<br />
Emetin<br />
RN 483-18-1 HN<br />
EINECS: 207-592-1<br />
H<br />
O<br />
O<br />
Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />
<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />
46
<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />
Indol-<strong>Alkaloide</strong><br />
kommen praktisch ausschließlich in<br />
Apocynaceen (Hundsgiftgewächsen),<br />
Logianacae (Brechnussgewächsen) und<br />
Rubiaceen (Rötegewächsen) vor.<br />
Daneben noch in Blaualgen<br />
(Lyngbya majuscula)<br />
Durch Biosynthese aus Tryptophan<br />
N<br />
O<br />
N<br />
H<br />
H<br />
N<br />
Lyngbyatoxin A<br />
RN 70497-14-2<br />
OH<br />
Yohimban-Typ<br />
Aspido-Sperman-Typ<br />
Catharanthus-<strong>Alkaloide</strong><br />
Strychnos-Typ<br />
Pyrido-Carbazole<br />
Pyrrolidino-Indole<br />
Ergolin-<strong>Alkaloide</strong><br />
Termorgene Indolalkaloide<br />
Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />
<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />
47
<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />
Yohimban-<strong>Alkaloide</strong><br />
N<br />
H<br />
H<br />
O<br />
H<br />
N<br />
H<br />
lokalanästhetisch, gefäßerweiternd<br />
(Aphrodisiakum, alter Name „Aphrodin“)<br />
O<br />
Yohimbin<br />
RN 146-48-5<br />
OH<br />
O<br />
O<br />
N<br />
H<br />
H<br />
N<br />
O<br />
H<br />
O<br />
O<br />
H<br />
O<br />
O<br />
O<br />
O<br />
Reserpin<br />
RN 50-55-5<br />
aus Rauvolfia serpentina (Schlangenwurzel)<br />
sedativ, Blutdruck senkend<br />
Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />
<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />
48
<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />
Aspido-Sperman-<strong>Alkaloide</strong><br />
N<br />
H<br />
N<br />
H<br />
N<br />
O<br />
O<br />
OH<br />
O<br />
O<br />
N<br />
H<br />
Aspidospermin<br />
RN 466-49-9<br />
über 100 Verbindungen<br />
Vincamin<br />
RN 1617-90-9<br />
Förderung des cerebralen<br />
Stoffwechsels, Blutdruck senkend:<br />
aus Vinca major (periwinkle,<br />
Immergrün); s.a. Catharanthus-A.<br />
Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />
<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />
49
<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />
Catharanthus-<strong>Alkaloide</strong><br />
HO<br />
N<br />
N<br />
H<br />
N<br />
O<br />
O<br />
O<br />
Vinblastin<br />
RN 865-21-4<br />
N<br />
H<br />
HO<br />
H<br />
O<br />
O<br />
O<br />
O<br />
einige antimitotische Aktivität<br />
(gegen Leukämie und Hodgkin-<br />
Krankheit; Cytostaticum)<br />
aus Catharanthus roseus<br />
(Madagaskar Immergrün)<br />
R = -CH=O : Vincristin, RN 57-22-7<br />
Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />
<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />
50
<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />
Strychnos-<strong>Alkaloide</strong><br />
N<br />
N<br />
O<br />
H<br />
H<br />
N<br />
H<br />
H<br />
O<br />
N<br />
H<br />
H<br />
O<br />
H<br />
O<br />
Strychnin<br />
RN 57-24-9<br />
EINECS 200-319-7<br />
H<br />
N +<br />
O<br />
H<br />
Brucin<br />
RN 537-57-3<br />
O<br />
HO<br />
H<br />
N<br />
H<br />
H<br />
N<br />
H<br />
OH<br />
N +<br />
H<br />
Toxiferin I<br />
RN 6888-23-9<br />
das effektivste Muskelrelaxans<br />
LD 50 (Maus, i.v.) 0.01 mg/kg<br />
Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />
<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />
51
<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />
Pyrido-Carbazol-<strong>Alkaloide</strong><br />
N<br />
N<br />
H<br />
Ellipticin<br />
RN 519-23-3<br />
aus Ochrosia elliptica; mutagen und<br />
klastogen (Chromosomenbrüche):<br />
cytotoxisch; 1 Präparat im Handel<br />
(Mangrovenart, Hundsgiftgewächs)<br />
Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />
<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />
52
<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />
Pyrrolidino-Indol-<strong>Alkaloide</strong><br />
HN<br />
O<br />
O<br />
N<br />
H<br />
N<br />
aus Physostigma venenosum;<br />
Ordalgift in Westafrika (Gottesurteile)<br />
[Calabar-Bohne]<br />
Physostigmin<br />
Eserin<br />
RN 57-47-6<br />
gegen Demenz, Antiglaukom-Wirkung;<br />
Atropin-Antidot; LD (oral, Mensch) :<br />
6-10 mg<br />
Synthetische Derivate:<br />
N +<br />
O<br />
N<br />
O<br />
Br -<br />
N + O N<br />
O<br />
Neostigmin<br />
RN 59-99-4<br />
Pyridostigmin Br -<br />
RN 101-26-8<br />
EINECS 202-929-9<br />
ion: RN 155-97-5<br />
Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />
<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />
53
<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />
Ergot-<strong>Alkaloide</strong><br />
H<br />
O<br />
N<br />
N<br />
H<br />
aus Claviceps (Fadenpilz) auf Getreide<br />
(Mutterkorn); auch im Ipomoea-Harz<br />
HN<br />
( Synthetisches Derivat )<br />
Lysergsäurediethylamid<br />
LSD<br />
RN 50-37-3<br />
EINECS 200-033-2<br />
HN<br />
H<br />
N<br />
O<br />
NH<br />
O<br />
O<br />
OH<br />
N<br />
Ergotamin<br />
RN 113-15-5<br />
H<br />
N<br />
O<br />
( Ipomoea purga, Trichterwinde)<br />
Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />
<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />
54
<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />
Tremorgene Indol-<strong>Alkaloide</strong><br />
H<br />
N<br />
OH<br />
H<br />
O<br />
O<br />
H<br />
O<br />
OH<br />
aus Aspergillus und Penicillium - Arten<br />
O<br />
H<br />
H<br />
Lolitrem K<br />
RN 845727-35-7<br />
O<br />
OH<br />
OH<br />
O<br />
N<br />
H<br />
N<br />
N<br />
auf Lolium perenne<br />
(Taumellolch)<br />
O<br />
O<br />
H<br />
O<br />
H<br />
Verruculogen<br />
RN 12771-72-1<br />
Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />
<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />
55
<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />
Chinolin-<strong>Alkaloide</strong> (I)<br />
H<br />
H<br />
N<br />
O<br />
HO<br />
H<br />
H<br />
N<br />
O<br />
HO<br />
H<br />
H<br />
N<br />
(-)-Chinin<br />
RN 130-95-0<br />
HO<br />
H<br />
H<br />
N<br />
H<br />
N<br />
(+)-Chinidin<br />
RN 56-54-2<br />
H<br />
N<br />
HO<br />
H<br />
H<br />
Chinaalkaloide<br />
aus Chinarinde<br />
N<br />
(-)-Cinchonidin<br />
RN 485-71-2<br />
N<br />
(+)-Cinchonin<br />
RN 118-10-5<br />
Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />
<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />
56
<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />
Chinolin-<strong>Alkaloide</strong> (II)<br />
N<br />
N<br />
H<br />
N<br />
Nitramarin<br />
RN 95360-17-1<br />
fördert in Tierversuchen das<br />
Einschlafen; aus Nitraria komarovii<br />
N<br />
O<br />
O<br />
N<br />
HO<br />
O<br />
Camptothecin<br />
RN 7689-03-4<br />
antiviral und krebshemmend, aus<br />
Ophiorrhiza mungos<br />
Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />
<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />
57
<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />
Chinazolin-<strong>Alkaloide</strong><br />
N<br />
N<br />
Peganin<br />
Vasicin<br />
(-): RN 6159-55-3<br />
(±): RN 6159-56-4<br />
OH<br />
fördert Atmung und Sekretion;<br />
aus der Steppenraute (Syrian Rue,<br />
Peganum harmala)<br />
N<br />
N<br />
HO<br />
O<br />
N<br />
H<br />
O<br />
Febrifugin<br />
RN 24159-07-7<br />
aus dem Steinbrechgewächs Dichroa febrifuga.<br />
100 mal stärker als Chinin wirksam gegen<br />
Malaria-Erreger, aber toxisch !<br />
Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />
<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />
58
<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />
Betalaine<br />
O<br />
N +<br />
O -<br />
HHOO<br />
OH<br />
O<br />
OH<br />
O<br />
O<br />
HO<br />
O<br />
N<br />
H<br />
OH<br />
Indicaxanthin<br />
RN 2181-75-1<br />
aus der Opuntienfeige (Opuntia ficus-indica)<br />
O<br />
HO<br />
N +<br />
O -<br />
Betanin<br />
RN 7659-95-2<br />
O<br />
HO<br />
O<br />
N<br />
H<br />
OH<br />
Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />
<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />
59
<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />
Ende der Einheit<br />
„<strong>Alkaloide</strong>“<br />
Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />
<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />
60
<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />
Colchicin - Biosynthese<br />
O<br />
HO<br />
O<br />
O<br />
NH<br />
HO<br />
+ OH<br />
O<br />
O<br />
H<br />
N<br />
HO<br />
O<br />
O<br />
N<br />
O<br />
O<br />
O<br />
OH<br />
O<br />
Colchicin<br />
O<br />
O<br />
O<br />
O<br />
O<br />
NH<br />
O<br />
HO<br />
O<br />
O<br />
HO<br />
O<br />
N<br />
O<br />
O<br />
Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />
<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />
61
<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />
Tropinon - Synthese<br />
O<br />
O<br />
O<br />
O<br />
O<br />
+ H 2 N +<br />
O<br />
N<br />
O<br />
- H 2<br />
O<br />
O<br />
O<br />
O<br />
O<br />
O<br />
O<br />
OH<br />
N<br />
O<br />
N<br />
O<br />
OH<br />
O<br />
Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />
<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />
62
<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />
Retronecin - Derivate<br />
HO<br />
O<br />
H<br />
N<br />
O<br />
O<br />
Callimorphin<br />
RN 74991-73-4<br />
HO<br />
O<br />
H<br />
OH<br />
O<br />
O<br />
O<br />
O<br />
O<br />
HO<br />
(R)<br />
HO<br />
O<br />
H<br />
H<br />
N<br />
OH<br />
O<br />
O<br />
O<br />
HO<br />
(R)<br />
O (S)<br />
HO<br />
Indicin<br />
RN 480-82-0<br />
O<br />
O<br />
HO<br />
H<br />
O<br />
O<br />
O<br />
O<br />
O<br />
HO<br />
H<br />
N<br />
O<br />
Jacobin<br />
RN 6870-67-3<br />
O<br />
N<br />
Monocrotalin<br />
RN 315-22-0<br />
N<br />
Retrorsin<br />
RN 480-54-6<br />
N<br />
Senecionin<br />
RN 130-01-8<br />
Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />
<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />
63
<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />
Reduktive Aminierungen<br />
R 2<br />
+ NH 3<br />
O<br />
- H 2<br />
O<br />
R 1<br />
R 1<br />
R 2<br />
NH<br />
+ 2 H<br />
( Ni )<br />
R 2<br />
NH 2<br />
R H<br />
1<br />
R 1<br />
N<br />
O<br />
+ 2 H 2<br />
C=O / HCOOH<br />
- H 2<br />
O / - 2 CO 2 R 1<br />
N Eschweiler - Clarke<br />
R 1<br />
R 2 + HCOONH 4<br />
O<br />
R 2<br />
NH 2<br />
- H 2<br />
O / - CO 2 R H<br />
1<br />
Leuckart - Wallach<br />
Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />
<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />
64
<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong><br />
Strecker Synthese und Abbau<br />
H<br />
R 1<br />
O<br />
+ HCN<br />
H<br />
R 1<br />
OH<br />
N<br />
+ NH 3<br />
H NH 2 + 2 H 2<br />
O<br />
- H 2<br />
O R 1<br />
N<br />
- NH 3<br />
H NH 2<br />
O<br />
R 1<br />
HO<br />
H<br />
R 1<br />
O<br />
+ H 2<br />
O<br />
- NH 3<br />
H<br />
R 1<br />
NH<br />
( O )<br />
- H 2<br />
O<br />
H<br />
NH 2<br />
H<br />
R 1<br />
- CO 2<br />
H NH 2<br />
O<br />
R 1<br />
HO<br />
Professor H. Hönig Horst Cerjak, 19.12.2005<br />
<strong>Alkaloide</strong> SS 2011<br />
65