Hilfsblatt für Klausur
Hilfsblatt für Klausur
Hilfsblatt für Klausur
Erfolgreiche ePaper selbst erstellen
Machen Sie aus Ihren PDF Publikationen ein blätterbares Flipbook mit unserer einzigartigen Google optimierten e-Paper Software.
Theoretische Physik 2 - Elektrodynamik - Merkzettel zur 1. <strong>Klausur</strong><br />
Rechenregeln<br />
1<br />
δ-Funktion (Kugel): δ(⃗x) =<br />
r 2 δ(r)δ(θ)δ(ϕ) (1)<br />
∮<br />
sin<br />
∫<br />
θ<br />
∮ ∫<br />
∮<br />
∫<br />
Gaußscher Integralsatz:<br />
d⃗σ · ⃗V = dτ ∇ ⃗ · ⃗V oder d⃗σϕ = dτ ∇ϕ ⃗ oder d⃗σ × P ⃗ = dτ ∇ ⃗ × P ⃗ (2)<br />
S<br />
V<br />
S<br />
V<br />
S<br />
V<br />
∮ ∫<br />
∮ ∫<br />
∮<br />
∫<br />
Stokesscher Integralsatz:<br />
d⃗r · ⃗V = d⃗σ · ( ∇ ⃗ × V ⃗ ) oder d⃗r ϕ = d⃗σ × ( ∇ϕ) ⃗ oder d⃗r × P ⃗ = (d⃗σ × ∇) ⃗ × P ⃗ (3)<br />
c<br />
S<br />
c<br />
S<br />
c<br />
S<br />
( ) ∂x 2 ( ) ∂y 2 ( ) ∂z 2<br />
Skalenfaktoren (Kugel): h 2 i = g ii = + + , h r = 1, h θ = r, h ϕ = r sin θ (4)<br />
∂q i ∂q i ∂q i<br />
Längenelement (Kugel): d⃗r = ˆr dr + ˆθ · r · dθ + ˆϕ · r sin θdϕ (5)<br />
Flächenelement (Kugel): dA = dσ θϕ = r 2 sin θ dθ dϕ (6)<br />
Volumenelement (Kugel): dτ = r 2 sin θ dr dθ dϕ (7)<br />
Gradient (Kugel):<br />
∇f ⃗<br />
∂f = ˆr<br />
∂r + ˆθ 1 ∂f<br />
r<br />
Divergenz (Kugel): ⃗ ∇ · ⃗ V =<br />
1<br />
r 2 sin θ ·<br />
Laplace-Operator (Kugel): ⃗ ∇ 2 f =<br />
1<br />
r 2 sin θ · [ ∂<br />
∂r<br />
∂θ + ˆϕ 1 ∂f<br />
r sin θ ∂ϕ<br />
[<br />
sin θ ∂ ∂r (r2 V r) + r ∂ ∂θ (sin θV θ) + r ∂Vϕ<br />
∂ϕ<br />
(<br />
r 2 sin θ ∂f )<br />
+ ∂ (<br />
sin θ ∂f )<br />
+ 1 ∂ 2 ]<br />
f<br />
∂r ∂θ ∂θ sin θ ∂ϕ 2<br />
Wichtige Idendität: ∇ ⃗ 2 1 = −4π · δ(⃗r) (11)<br />
r<br />
⃗r ≠ 0 : ∇ ⃗ 2 1 r = ∇ ⃗ · ⃗∇ 1 (<br />
r = −⃗ ⃗r<br />
∇ ·<br />
r 3 = − ⃗∇ 1 )<br />
r 3 · ⃗r − 1<br />
r 3 · ⃗∇⃗r = 3 ⃗r<br />
r 5 ⃗r − 3<br />
r 3 = 0 (12)<br />
∫<br />
⃗r = 0 : dτ ∇ ⃗ 2 1 ∫<br />
V r = − ⃗∇ ⃗r<br />
V r<br />
∮S<br />
3 = − d⃗σ ˆr<br />
r<br />
∮S<br />
2 = − r 2 dΩ<br />
r 2 = −4π (13)<br />
Ladung, Ladungsdichten und Coulombsches Gesetz<br />
]<br />
(8)<br />
(9)<br />
(10)<br />
Ladungsdichte (Summe von Punktladungen):<br />
ϱ(⃗x) = ∑ i<br />
q i δ(⃗x − ⃗x i ) (14)<br />
Ladungsdichte (Kreisscheibe): ϱ(⃗x) = Q θ(r − R)δ(z) (15)<br />
πR2 ∫<br />
Allgemein gilt: Q = d 3 xϱ(⃗x) (16)<br />
V<br />
Kraft zwischen Punktladungen: F = 1<br />
⃗x 1 − ⃗x 2<br />
· q 1 q 2 ·<br />
4πε 0 |⃗x 1 − ⃗x 2 | 3 (17)<br />
Elektrostatisches Feld und Potential, Oberflächenladung<br />
∫<br />
E-Feld: E(⃗x) ⃗<br />
1 = ·<br />
4πε 0<br />
d 3 x ′ ϱ(⃗x ′ ) ·<br />
E-Feld und Potential Φ: ⃗ E(⃗x) = − ⃗ ∇Φ(⃗x), Φ(⃗x) = −<br />
1<br />
4πε 0<br />
∫<br />
Arbeit:<br />
Oberflächenladung:<br />
Poisson-, Laplacegleichung, Gaußsches Gesetz und Maxwell-Gleichungen<br />
Poisson-Gleichung:<br />
⃗x − ⃗x ′<br />
|⃗x − ⃗x ′ | 3 = − 1 ∫<br />
· ⃗∇ ·<br />
4πε 0<br />
d 3 x ′ ϱ(⃗x ′ )<br />
|⃗x − ⃗x ′ |<br />
d 3 x ϱ(⃗x′ )<br />
|⃗x − ⃗x ′ | , ∇ ⃗ × E ⃗ = 0 (19)<br />
∫ B<br />
∫ B ∫ B<br />
∫ B<br />
W = − d ⃗ l · ⃗F = −q d ⃗ l · ⃗E = q d ⃗ l · ⃗∇Φ = q dΦ = q · (Φ B − Φ A ) (20)<br />
A<br />
A<br />
A<br />
A<br />
W = 1 ∫ ∫<br />
d 3 x d 3 x ′ ϱ(⃗x)ϱ(⃗x′ )<br />
8πε 0 |⃗x − ⃗x ′ = 1 ∫<br />
d 3 x ϱ(⃗x) · Φ(⃗x) = ε ∫<br />
0<br />
| 2<br />
2<br />
d 3 x | E| ⃗ 2 (21)<br />
σ(⃗x) = ε 0 ((E 2 ) ⊥ − (E 1 ) ⊥ ) = − ∂Φ<br />
∣<br />
∂n n=Oberfläche<br />
(22)<br />
(18)<br />
⃗ ∇ 2 Φ(⃗x) = − ϱ(⃗x)<br />
ε 0<br />
(23)<br />
Laplace-Gleichung: ∇ ⃗ 2 Φ(⃗x) = 0 (24)<br />
∮<br />
Gaußsches Gesetz:<br />
d⃗σ E ⃗ = 1 ∫<br />
d 3 x ϱ(⃗x) = Q oder ∇ ⃗ E ⃗ = ϱ (25)<br />
S ε 0 V<br />
ε 0 ε 0<br />
Maxwell-Gleichungen (Differentialform): ∇ ⃗ × E ⃗ = 0, ∇ ⃗ · E ⃗<br />
ϱ = (26)<br />
ε<br />
∮<br />
∮ 0<br />
Maxwell-Gleichungen (Integralform):<br />
d ⃗ l · ⃗E = 0, d⃗σ · ⃗E = 1 ∫<br />
d 3 x ϱ(⃗x) = q<br />
(27)<br />
c<br />
c ε 0 V<br />
ε 0<br />
Maxwell-Gleichungen (Potentialform): ⃗ E = − ⃗ ∇Φ, ⃗ ∇ 2 Φ = − ϱ ε 0<br />
(28)<br />
Randwertprobleme (Greensche-Funktion)<br />
Greensche Funktion (Allgemein): G(⃗x, ⃗x ′ ) =<br />
1<br />
|⃗x − ⃗x ′ | + F (⃗x, ⃗x′ ) mit ⃗ ∇ 2 F = 0 in V (29)<br />
Dirichlet-Randbedingung: G D (⃗x, ⃗x ′ ) = 0 für ⃗x ′ auf S (30)<br />
Φ(⃗x) = 1 dτ<br />
4πε 0<br />
∫V<br />
′ ϱ(⃗x ′ )G D (⃗x, ⃗x ′ ) − 1 ∮<br />
dA ′ Φ(⃗x ′ ) ∂G D<br />
4π S<br />
∂n ′ (31)<br />
Greensche Funktion (Kugel): G D (⃗x, ⃗x ′ a<br />
) =<br />
1<br />
|⃗x − ⃗x ′ | −<br />
|⃗x − a2<br />
⃗x ′2 ⃗x ′ | · ⃗x ′ (32)
Randwertprobleme (Spiegelladung)<br />
Punktladung vor ebener geerdeter Metallfläche: Φ(⃗x) = 1<br />
4πε 0<br />
q<br />
( xyz )<br />
| −<br />
( a00 ) + 1<br />
| 4πε 0<br />
|<br />
(−q)<br />
( xyz )<br />
−<br />
Kraft auf Punktladung | F ⃗ | = 1 q 2<br />
Kraft auf die Punktladung (34)<br />
4πε 0 (2a) 2<br />
[<br />
]<br />
∂Φ<br />
Oberflächenladung<br />
σ = −ε 0<br />
∂x = − q ∂<br />
1<br />
√<br />
4π ∂x (x − a) 2 + y 2 + z − 1<br />
√ (35)<br />
2 (x + a) 2 + y 2 + z 2 x=0<br />
Punktladung vor geerdeter Metallkugel: siehe Greensche Funktion der Kugel: G D (⃗x, ⃗x ′ ) = Φ(⃗x ′ ) (36)<br />
Randwertprobleme (Variablenseparation in kartesischen Koordinaten)<br />
Produktansatz:<br />
Φ(x, y, z) = X(x)Y (y)Z(z),<br />
1<br />
X(x) · d2 X !<br />
dx 2 = −α 2 ,<br />
( −a<br />
0<br />
0<br />
1<br />
Y (y) · d2 Y !<br />
dy 2 = −β 2 ,<br />
)<br />
|<br />
(33)<br />
1<br />
Z(z) · d2 Z<br />
dz 2 = α2 + β 2 (37)<br />
Beispiel: Φ = 0 für x = 0, y = 0 → X = sin(αx), Y = sin(βy) (38)<br />
Φ = 0 für x = a, y = b → αa = nπ, α n = nπ mπ<br />
, βb = mπ, βm =<br />
a b<br />
√<br />
(39)<br />
Φ wird nicht in Abhängigkeit von z gleich 0 → Z = cosh( α 2 n + β2 mz) =: cosh(γnmz) (40)<br />
Φ nm(x, y, z) = sin(α nx) sin(β my) cosh(γ nmz), Φ(x, y, z) = ∑ n,m<br />
A nmΦ nm(x, y, z) (41)<br />
Φ(x, y, c) = V (x, y) → V (x, y) = ∑ n,m<br />
A nmΦ nm(x, y, c) = sin(α nx) sin(β my) cosh(γ nmc) (42)<br />
U nm = 2 √<br />
ab<br />
sin(α nx) sin(β my) vollständiger Satz orthonormaler Funktionen auf [0, a] × [0, b] (43)<br />
→<br />
√ ∫ ab<br />
2 a ∫ b<br />
Anm cosh(γnmc) = 〈Unm|V 〉 = √ dx dy V (x, y) sin(α nx) sin(β my) (44)<br />
2 ab 0 0<br />
(45)<br />
Randwertprobleme (Variablenseparation in Kugelkoordinaten)<br />
Legendre-Polynome: P 0 (x) = 1, P 1 (x) = x, P 2 (x) = 1 2 (3x2 − 1), P 3 (x) = 1 2 (5x3 − 3x) (46)<br />
√<br />
√<br />
2l + 1 (l − m)!<br />
2l + 1<br />
Kugelflächenfunktionen: Y lm (θ, ϕ) =<br />
4π (l + m)! P l m (cos θ)e imϕ , Y l,m=0 (θ) =<br />
4π P l(cos θ) (47)<br />
Allg. Lsg. des Randwertprob.: Φ(r, θ, ϕ) =<br />
∞∑<br />
l∑<br />
[<br />
A lm r l + B lm r −(l+1)] Y lm (θ, ϕ) (48)<br />
l=0 m=−l<br />
∞∑ [<br />
Lsg. bei azimutaler Symm.: Φ(r, θ) = A l r l + B l r −(l+1)] P l (cos θ) Lösung darf nicht von ϕ abhängen, also m = 0 (49)<br />
l=0<br />
Beispiel: Auf einer Kugeloberfläche (Radius R) ist Potential Φ(R, θ, ϕ) = Φ 0 sin 2 θ = Φ 0 (1 − cos 2 θ) (50)<br />
Randwertprobleme (Multipolentwicklung)<br />
Welche Flächenladungsdichte σ(θ) befindet sich auf der Oberfläche? (51)<br />
∞∑ [<br />
Ansatz: Φ(r, θ) = A l r l + B l r −(l+1)] P l (cos θ) da m = 0 (52)<br />
l=0<br />
innen: Für r = 0 Potential regulär → B l = 0 ∀l (53)<br />
∞∑<br />
→ A l R l !<br />
= Φ 0 (1 − cos 2 θ) (54)<br />
l=0<br />
außen: Für r → ∞ Potential Φ = 0 → A l = 0 ∀l (55)<br />
∞∑<br />
→ B l R −(l+1) !<br />
= Φ 0 (1 − cos 2 θ) (56)<br />
l=0<br />
Multipolentwicklung: Φ(⃗x) = 1<br />
4πε 0<br />
∫<br />
q =<br />
Q ij =<br />
∞ ∑<br />
l∑<br />
l=0 m=−l<br />
⎡<br />
4π<br />
2l + 1 q Y lm (θ, ϕ)<br />
lm<br />
r l+1 = 1<br />
4πε 0 ⎢<br />
∫<br />
d 3 ⃗x ′ ϱ(⃗x ′ ), Ladung (Skalar), ⃗p =<br />
∫<br />
q<br />
r<br />
⎣<br />
⃗p · ⃗x<br />
+<br />
r<br />
} {{ 3 + 1 2<br />
}<br />
∼ 1<br />
r 2<br />
∑<br />
i,j<br />
⎤<br />
x i x j<br />
Q ij<br />
r<br />
} {{ 5 + . . .<br />
⎥<br />
} ⎦<br />
∼ 1<br />
r 3<br />
(57)<br />
(58)<br />
d 3 ⃗x ′ ϱ(⃗x ′ )⃗x ′ , Dipolmoment (Vektor) (59)<br />
d 3 ⃗x ′ ϱ(⃗x ′ )(3x ′ i x′ j − (r′ ) 2 δ ij ), Quadrupolmoment (Tensor, symmetrisch, spurlos) (60)<br />
Rechenregel: q l,−m = (−1) m qlm ∗ (61)<br />
q 00 = √ 1<br />
√ √<br />
3<br />
3<br />
q, q 10 = −<br />
4π 8π (px − ipy), q 11 = pz (62)<br />
4π<br />
q 20 = 1 2<br />
√<br />
5<br />
4π Q 33, q 21 = − 1 3<br />
√<br />
15<br />
8π (Q 13 − iQ 23 ), q 22 = 1<br />
12<br />
√<br />
15<br />
2π (Q 11 − 2iQ 12 − Q 22 ) (63)