24.11.2013 Aufrufe

y - Lehrstuhl Numerische Mathematik - M2/Allgemeines

y - Lehrstuhl Numerische Mathematik - M2/Allgemeines

y - Lehrstuhl Numerische Mathematik - M2/Allgemeines

MEHR ANZEIGEN
WENIGER ANZEIGEN

Erfolgreiche ePaper selbst erstellen

Machen Sie aus Ihren PDF Publikationen ein blätterbares Flipbook mit unserer einzigartigen Google optimierten e-Paper Software.

Prof. Dr. Barbara Wohlmuth<br />

<strong>Lehrstuhl</strong> für <strong>Numerische</strong> <strong>Mathematik</strong><br />

Lokaler Fehler<br />

y ′ = y 2 , y(0.2) = 5/9, Lösung: y = 1<br />

Fehler nach dem 1. Schritt<br />

(2−t) 2<br />

10 0 1/h<br />

10 −2<br />

10 −4<br />

Fehler<br />

10 −6<br />

10 −8<br />

10 −10<br />

10 −12<br />

10 −14<br />

(I) Euler explizit<br />

(II) Euler implizit<br />

(IIIa) Crank−Nicolson<br />

(IIIb) Heun<br />

(IVa) Euler modifiziert<br />

(IVb) Euler mod. implizit<br />

10 0 10 1 10 2 10 3 10 4<br />

Kapitel IV (esv08) 1


Prof. Dr. Barbara Wohlmuth<br />

<strong>Lehrstuhl</strong> für <strong>Numerische</strong> <strong>Mathematik</strong><br />

Globaler Fehler<br />

y ′ = y 2 , y(0.2) = 5/9, Lösung: y = 1<br />

Fehler bei t=1.2<br />

(2−t) 2<br />

10 0 1/h<br />

10 −1<br />

10 −2<br />

10 −3<br />

Fehler<br />

10 −4<br />

10 −5<br />

10 −6<br />

10 −7<br />

10 −8<br />

(I) Euler explizit<br />

(II) Euler implizit<br />

(IIIa) Crank−Nicolson<br />

(IIIb) Heun<br />

(IVa) Euler modifiziert<br />

(IVb) Euler mod. implizit<br />

10 0 10 1 10 2 10 3 10 4<br />

Kapitel IV (esv09) 2


Prof. Dr. Barbara Wohlmuth<br />

<strong>Lehrstuhl</strong> für <strong>Numerische</strong> <strong>Mathematik</strong><br />

Lokaler Fehler: Vergleich<br />

y ′ = 2ty, y(0) = 1, Fehler bei t = h<br />

10 0 h<br />

Fehler<br />

10 −5<br />

10 −10<br />

exp. Euler<br />

c*h²<br />

mod. Euler<br />

Heun<br />

C*(h²)²<br />

1/2 1/8 1/32 1/128<br />

Ordnung p entspricht der Steigung −p im doppelt logarithmischen Plot<br />

Kapitel IV (konvergenz01) 3


Prof. Dr. Barbara Wohlmuth<br />

<strong>Lehrstuhl</strong> für <strong>Numerische</strong> <strong>Mathematik</strong><br />

Globaler Fehler: Vergleich<br />

y ′ = 2ty, y(0) = 1, Fehler bei t = 1<br />

10 0 h<br />

Fehler<br />

10 −2<br />

10 −4<br />

exp. Euler<br />

c*h<br />

mod. Euler<br />

Heun<br />

C*h²<br />

1/2 1/8 1/32 1/128<br />

Beobachtung: Globaler Fehler ist eine Ordnung niedriger als Lokaler<br />

Kapitel IV (konvergenz02) 4


Prof. Dr. Barbara Wohlmuth<br />

<strong>Lehrstuhl</strong> für <strong>Numerische</strong> <strong>Mathematik</strong><br />

Globaler Fehler: Vergleich<br />

y ′ = 5y, y(0) = 1, Fehler bei t = 2<br />

10 6 h<br />

10 4<br />

Fehler<br />

10 2<br />

10 0<br />

exp. Euler<br />

imp. Euler<br />

Heun<br />

C−N<br />

C*h<br />

C*h 2<br />

1 1/4 1/16 1/64 1/256 1/1024<br />

Kapitel IV (konvergenz03) 5


Prof. Dr. Barbara Wohlmuth<br />

<strong>Lehrstuhl</strong> für <strong>Numerische</strong> <strong>Mathematik</strong><br />

Globaler Fehler: Vergleich<br />

y ′ = −5y, y(0) = 1, Fehler bei t = 2<br />

10 −2<br />

exp. Euler<br />

imp. Euler<br />

Heun<br />

C−N<br />

C*h<br />

C*h 2<br />

10 0 h<br />

Fehler<br />

10 −4<br />

10 −6<br />

10 −8<br />

1 1/4 1/16 1/64 1/256 1/1024<br />

Kapitel IV (konvergenz04) 6


Prof. Dr. Barbara Wohlmuth<br />

<strong>Lehrstuhl</strong> für <strong>Numerische</strong> <strong>Mathematik</strong><br />

Runge–Kutta Verfahren<br />

y i+1 = y i +hφ(t i ,h i ,y i ), φ(t i ,h i ,y i ) =<br />

k j = f<br />

(<br />

s∑<br />

γ j k j ,<br />

j=1<br />

)<br />

s∑<br />

t i +α j h i , y i +h i β jl k l , j = 1,2,...,s<br />

wobei s als die Stufe des Verfahrens bezeichnet wird. Runge–Kutta Verfahren<br />

können mit Hilfe des Butcherschemas charakterisiert werden:<br />

l=1<br />

α 1 β 11 β 12 ... β 1s α 1 0 0 ... 0<br />

α 2 β 21 β 22 ... β 2s α 2 β 21 0 ... 0<br />

. . .<br />

... . . . .<br />

... .<br />

α s β s1 β s2 ... β ss α s β s1 β s2 ... 0<br />

γ 1 γ 2 ... γ s γ 1 γ 2 ... γ s<br />

implizit<br />

Bedingung für die Konsistenz: ∑ s<br />

j=1 γ j = 1<br />

explizit<br />

Kapitel IV (rk01) 7


Prof. Dr. Barbara Wohlmuth<br />

<strong>Lehrstuhl</strong> für <strong>Numerische</strong> <strong>Mathematik</strong><br />

Butcher–Schema, Beispiele<br />

Impliziter Euler:<br />

1 1<br />

1<br />

RK (1895): explizit, 4stufig, 4te Ordnung:<br />

0 0 0 0 0<br />

1/2 1/2 0 0 0<br />

1/2 0 1/2 0 0<br />

1 0 0 1 0<br />

1/6 2/6 2/6 1/6<br />

implizit, 2stufig, 4te Ordnung:<br />

1/2 − √ 3/6 1/4 1/4 − √ 3/6<br />

1/2 + √ 3/6 1/4 + √ 3/6 1/4<br />

1/2 1/2<br />

Kapitel IV (rk02) 8


Prof. Dr. Barbara Wohlmuth<br />

<strong>Lehrstuhl</strong> für <strong>Numerische</strong> <strong>Mathematik</strong><br />

RK 3 Verfahren: verschiedene Schrittweiten<br />

Restringiertes Dreikörperproblem, 1 Periode<br />

2 n = 6000<br />

1<br />

0<br />

2 n = 12000<br />

1<br />

0<br />

−1<br />

−1<br />

−2<br />

RK 3<br />

−1 0 1<br />

−2<br />

RK 3<br />

−1 0 1<br />

2 n = 24000<br />

1<br />

0<br />

2 n = 48000<br />

1<br />

0<br />

−1<br />

−1<br />

−2<br />

RK 3<br />

−1 0 1<br />

−2<br />

RK 3<br />

−1 0 1<br />

Kapitel IV (rk03) 9


Prof. Dr. Barbara Wohlmuth<br />

<strong>Lehrstuhl</strong> für <strong>Numerische</strong> <strong>Mathematik</strong><br />

RK 4 Verfahren: verschiedene Schrittweiten<br />

Restringiertes Dreikörperproblem, 1 Periode<br />

2 n = 6000<br />

1<br />

0<br />

−1<br />

2 n = 12000<br />

1<br />

0<br />

−1<br />

−2<br />

RK 4<br />

−1 0 1<br />

−2<br />

RK 4<br />

−1 0 1<br />

2 n = 24000<br />

1<br />

0<br />

−1<br />

2 n = 48000<br />

1<br />

0<br />

−1<br />

−2<br />

RK 4<br />

−1 0 1<br />

−2<br />

RK 4<br />

−1 0 1<br />

Kapitel IV (rk04) 10


Prof. Dr. Barbara Wohlmuth<br />

<strong>Lehrstuhl</strong> für <strong>Numerische</strong> <strong>Mathematik</strong><br />

Runge–Kutta Verfahren, Vergleich<br />

Restringiertes Dreikörperproblem, Fehler e(T)<br />

10 2 Anzahl der Schritte<br />

Fehler<br />

10 0<br />

10 −2<br />

10 −4<br />

10 −6<br />

Euler<br />

Heun<br />

RK 3<br />

RK 4<br />

10 4 10 5<br />

Längeneinheit für die euklidische Norm |(x,y)| ist die mittlere Entfernung Erde–Mond (384000<br />

km). Ein Fehler von 2.6 · 10 −6 entspricht 1 km. Für die letzte Rechnung benötigte das RK<br />

4–Verfahren 768000 Funktionsauswertungen.<br />

Kapitel IV (rk05) 11


Prof. Dr. Barbara Wohlmuth<br />

<strong>Lehrstuhl</strong> für <strong>Numerische</strong> <strong>Mathematik</strong><br />

RK4–Verfahren: Vergleich<br />

Vergleich von 3 expliziten Runge-Kutta Verfahren der Stufe 4 am Beispiel<br />

y ′ = y 2 , y(0.8) = 5 6<br />

mit y(t) = 1 , t ∈ [0.8, 1.8].<br />

2−t<br />

klassisch<br />

3/8–Regel<br />

Kuntzmann<br />

0<br />

1<br />

2<br />

1<br />

2<br />

1<br />

2<br />

0<br />

1<br />

2<br />

1 0 0 1<br />

0<br />

1<br />

3<br />

1<br />

3<br />

2<br />

3<br />

− 1 3<br />

1<br />

1 1 −1 1<br />

0<br />

2<br />

5<br />

2<br />

5<br />

3<br />

5<br />

− 3 20<br />

3<br />

4<br />

1<br />

19<br />

44<br />

− 15<br />

44<br />

40<br />

44<br />

1<br />

6<br />

1<br />

3<br />

1<br />

3<br />

1<br />

6<br />

1<br />

8<br />

3<br />

8<br />

3<br />

8<br />

1<br />

8<br />

55<br />

360<br />

125<br />

360<br />

125<br />

360<br />

55<br />

360<br />

Kapitel IV (rk06) 12


Prof. Dr. Barbara Wohlmuth<br />

<strong>Lehrstuhl</strong> für <strong>Numerische</strong> <strong>Mathematik</strong><br />

RK4–Verfahren: Vergleich<br />

y ′ = y 2 , y(0.8) = 5/6, Lösung y = 1/(2 − t), Fehler bei t = 1.8<br />

10 −1 Fehler für t=1.8<br />

10 −2<br />

10 −3<br />

10 −5 Zoom<br />

10 −4<br />

error<br />

10 −5<br />

10 −6<br />

error<br />

10 −7<br />

10 −8<br />

10 −9<br />

10 −10<br />

classical<br />

3/8−Regel<br />

Kuntzmann<br />

10 0 10 1 10 2 10 3<br />

1/h<br />

10 −6<br />

classical<br />

3/8−Regel<br />

Kuntzmann<br />

10 1.7 10 1.8 10 1.9<br />

1/h<br />

Kapitel IV (rk07) 13


Prof. Dr. Barbara Wohlmuth<br />

<strong>Lehrstuhl</strong> für <strong>Numerische</strong> <strong>Mathematik</strong><br />

Runge–Kutta Verfahren, Vergleich<br />

y ′ = −200ty 2 , y(−1) = 1/101, bestimme y(0)<br />

Einfluss von Rundungsfehlern: Fehler ≤ C ( h p + eps<br />

h<br />

)<br />

10 0 h<br />

Fehler<br />

10 −4<br />

10 −8<br />

10 −12<br />

Euler<br />

Heun<br />

RK 3<br />

RK 4<br />

1 1e−02 1e−04 1e−06<br />

Beobachtung: Je größer die Ordnung, desto früher tritt der Effekt auf<br />

Kapitel IV (rk09) 14


Prof. Dr. Barbara Wohlmuth<br />

<strong>Lehrstuhl</strong> für <strong>Numerische</strong> <strong>Mathematik</strong><br />

Einfluss von Rundungsfehlern<br />

y ′ = y 2 , y(0.2) = 5/9, Lösung: y = 1<br />

(2−t) 2<br />

Fehler bei t=1.2 (double, eps = 2.2e−16)<br />

Fehler bei t=1.2 (single, eps = 1.2e−7)<br />

10 0 1/h<br />

10 0 1/h<br />

10 −2<br />

10 −1<br />

10 −4<br />

10 −2<br />

error<br />

10 −6<br />

error<br />

10 −3<br />

10 −4<br />

10 −8<br />

10 −5<br />

10 −10<br />

10 −12<br />

(I) Euler explizit<br />

(IIIb) Heun<br />

(IVa) Euler modifiziert<br />

10 0 10 1 10 2 10 3 10 4 10 5 10 6<br />

10 −6<br />

10 −7<br />

(I) Euler explizit<br />

(IIIb) Heun<br />

(IVa) Euler modifiziert<br />

10 0 10 1 10 2 10 3 10 4 10 5 10 6<br />

Kapitel IV (esv10) 15


Prof. Dr. Barbara Wohlmuth<br />

<strong>Lehrstuhl</strong> für <strong>Numerische</strong> <strong>Mathematik</strong><br />

Runge–Kutta Verfahren, Rundungsfehler<br />

Einfluss der Ordnung p auf Rundungsfehler<br />

optimale Schrittweite<br />

optimaler Fehler<br />

10 −1<br />

10 −4<br />

10 −2<br />

10 −6<br />

h opt<br />

10 −3<br />

10 −4<br />

10 −5<br />

10 −6<br />

10 −7<br />

10 −8<br />

10 0 p<br />

single<br />

double<br />

2 4 6 8 10 12 14 16 18 20<br />

e opt<br />

10 −8<br />

10 −10<br />

10 −12<br />

10 −14<br />

10 −16<br />

10 −2 p<br />

single<br />

eps (single)<br />

double<br />

eps (double)<br />

2 4 6 8 10 12 14 16 18 20<br />

Mit der Maschinengenauigkeit eps gilt: e opt = O(eps p<br />

p+1)<br />

Kapitel IV (rk09a) 16


Prof. Dr. Barbara Wohlmuth<br />

<strong>Lehrstuhl</strong> für <strong>Numerische</strong> <strong>Mathematik</strong><br />

Einfluss der Glattheit der Lösung auf Konvergenz<br />

y ′ = √ t, y(0) = 0, Fehler bei t = 1<br />

10 −2 Fehler gegen Anzahl der Schritte<br />

10 −4<br />

10 −6<br />

Euler<br />

Heun<br />

RK 3<br />

RK 4<br />

10 1 10 2 10 3<br />

Theorie: Um Ordnung p zu beobachten, muss Lösung in C p+1 sein.<br />

Kapitel IV (rk10) 17


Prof. Dr. Barbara Wohlmuth<br />

<strong>Lehrstuhl</strong> für <strong>Numerische</strong> <strong>Mathematik</strong><br />

Einfluss der Glattheit der Lösung auf Konvergenz<br />

y ′ = t a , y(0) = 0, Fehler bei t = 1<br />

a = 0.5 a = 1.5 a = 2.5<br />

a = 3.5 a = 4.5 a = 5.5<br />

Bei kleinem a liefern Verfahren höherer Ordnung keine schnellere Konvergenz<br />

Kapitel IV (rk11) 18


Prof. Dr. Barbara Wohlmuth<br />

<strong>Lehrstuhl</strong> für <strong>Numerische</strong> <strong>Mathematik</strong><br />

Implizite Runge–Kutta Verfahren<br />

1<br />

2 − √ 3<br />

6<br />

1<br />

2 + √ 3<br />

6<br />

Ordnung 2<br />

1<br />

2<br />

1<br />

2<br />

1<br />

Ordnung 4<br />

1<br />

4<br />

1<br />

4 + √ 3<br />

6<br />

1<br />

2<br />

1<br />

4 − √ 3<br />

6<br />

1<br />

4<br />

1<br />

2<br />

Innere Iteration: k m+1<br />

i<br />

Ordnung 6: Kuntzmann und Butcher<br />

1<br />

2 − √ 15<br />

10<br />

1<br />

2<br />

1<br />

2 + √ 15<br />

10<br />

= f<br />

(<br />

5<br />

36<br />

5<br />

36 + √ 15<br />

24<br />

5<br />

36 + √ 15<br />

30<br />

5<br />

18<br />

2<br />

9 − √ 15<br />

15<br />

2<br />

9<br />

2<br />

9 + √ 15<br />

15<br />

4<br />

9<br />

s∑<br />

t i +α i h i , y i +h i β il kl<br />

m<br />

l=1<br />

5<br />

36 − √ 15<br />

30<br />

5<br />

36 − √ 15<br />

24<br />

5<br />

36<br />

)<br />

5<br />

18<br />

Kapitel IV (rk19) 19


Prof. Dr. Barbara Wohlmuth<br />

<strong>Lehrstuhl</strong> für <strong>Numerische</strong> <strong>Mathematik</strong><br />

y(t)<br />

1.4<br />

1.3<br />

1.2<br />

1.1<br />

Anzahl der inneren Iterationen: M<br />

y ′ = 1 4ty, y(0) = 1<br />

Implizites RK4−Verfahren<br />

exact solution<br />

h = 0.325<br />

h = 0.18571<br />

h = 0.13<br />

y(t)<br />

8<br />

7<br />

6<br />

5<br />

4<br />

3<br />

y ′ = ty 2 , y(0) = 1<br />

Implizites RK4−Verfahren<br />

exact solution<br />

h = 0.325<br />

h = 0.18571<br />

h = 0.13<br />

2<br />

Anzahl der Iterationen<br />

1<br />

0 0.2 0.4 0.6 0.8 1 1.2 1.4<br />

Zeit t<br />

9<br />

8<br />

7<br />

6<br />

5<br />

4<br />

3<br />

2<br />

1<br />

h = 0.325<br />

h = 0.18571<br />

h = 0.13<br />

Innere Iterationen<br />

Anzahl der Iterationen<br />

1<br />

0 0.2 0.4 0.6 0.8 1 1.2 1.4<br />

Zeit t<br />

120<br />

100<br />

80<br />

60<br />

40<br />

20<br />

h = 0.325<br />

h = 0.18571<br />

h = 0.13<br />

Innere Iterationen<br />

0<br />

0 0.2 0.4 0.6 0.8 1 1.2 1.4<br />

Zeit t<br />

0<br />

0 0.2 0.4 0.6 0.8 1 1.2 1.4<br />

Zeit t<br />

Beobachtung: M abhängig von Schrittweite und Lipschitz–Konstante<br />

Kapitel IV (rk20) 20


Prof. Dr. Barbara Wohlmuth<br />

<strong>Lehrstuhl</strong> für <strong>Numerische</strong> <strong>Mathematik</strong><br />

Einfluss des Startwertes auf innere Iteration<br />

y ′ = 1 4 ty, y(0) = 1 Startwerte k0 i+1 = 0 und k0 i+1 = kn max<br />

i<br />

5<br />

Innere Iterationen h = 0.0026<br />

5<br />

Innere Iterationen h = 0.00026<br />

4<br />

4<br />

Anzahl der Iterationen<br />

3<br />

2<br />

1<br />

Startwert 0<br />

Startwert aus vorigem Schritt<br />

0<br />

0 0.2 0.4 0.6 0.8 1 1.2 1.4<br />

Zeit t<br />

Anzahl der Iterationen<br />

3<br />

2<br />

1<br />

Startwert 0<br />

Startwert aus vorigem Schritt<br />

0<br />

0 0.2 0.4 0.6 0.8 1 1.2 1.4<br />

Zeit t<br />

Kapitel IV (rk21) 21


Prof. Dr. Barbara Wohlmuth<br />

<strong>Lehrstuhl</strong> für <strong>Numerische</strong> <strong>Mathematik</strong><br />

Van der Pol’s Gleichung<br />

I have a theory that whenever you want to get in trouble with a method, look for<br />

the Van der Pol equation. (P. E. Zadunaisky, 1982)<br />

Aufgabe: Modellierung der Schwingung einer Geigensaite.<br />

Pizzicato–Effekt: rasches Abklingen der Schwingung<br />

Bogenstrich hält die Schwingung aufrecht. Die Saite nimmt beim Übergang von Gleit– zu<br />

Haftreibung, bei gleicher Geschwindigkeit von Saite und Bogen, Energie auf.<br />

Modellierung: unstetige Anregung, keine Sinus–Schwingung<br />

x ′′ −ε ( x 2 k −x 2) x ′ +Dx = 0.<br />

mit den Anfangswerten y ′ (0) = 1 und D = 1, sowie ε = 10.<br />

Weitere Beispiele: Uhr (Pendel oder Batterie),<br />

Luftstrom bei Blasinstrumenten<br />

elektrischer Schaltkreis<br />

Kapitel IV (konvergenz10) 22


Prof. Dr. Barbara Wohlmuth<br />

<strong>Lehrstuhl</strong> für <strong>Numerische</strong> <strong>Mathematik</strong><br />

Anzahl der inneren Iterationen (implizit RK4)<br />

Vanderpol–Oszillator<br />

Abbruchkriterium: ‖k m+1 −k m ‖ < 10e-12<br />

3 h = 0.1<br />

3 h = 0.076923<br />

250<br />

Innere Iterationen<br />

2<br />

2<br />

1<br />

0<br />

1<br />

0<br />

200<br />

−1<br />

−2<br />

0 10 20 30 40 50<br />

3 h = 0.0625<br />

2<br />

−1<br />

−2<br />

0 10 20 30 40 50<br />

3 h = 0.052632<br />

2<br />

Anzahl der Iterationen<br />

150<br />

100<br />

1<br />

0<br />

1<br />

0<br />

50<br />

−1<br />

−2<br />

0 10 20 30 40 50<br />

−1<br />

−2<br />

0 10 20 30 40 50<br />

0<br />

0 10 20 30 40 50<br />

Zeit t<br />

Beobachtung: lokal stark unterschiedliche Anzahl von Iterationen<br />

Kapitel IV (rk22) 23


Prof. Dr. Barbara Wohlmuth<br />

<strong>Lehrstuhl</strong> für <strong>Numerische</strong> <strong>Mathematik</strong><br />

Innere Iterationen: Fixpunkt vs. Newton<br />

Innere Iterationen<br />

200<br />

100<br />

5<br />

0 20 40<br />

20<br />

h = 0.1<br />

Zeit<br />

h = 0.025<br />

Innere Iterationen<br />

40<br />

30<br />

20<br />

h = 0.05<br />

10<br />

5<br />

0<br />

0 20 40<br />

15<br />

Zeit<br />

h = 0.0125<br />

Innere Iterationen<br />

15<br />

10<br />

5<br />

Innere Iterationen<br />

10<br />

5<br />

0<br />

0 20 40<br />

Zeit<br />

0<br />

0 20 40<br />

Zeit<br />

Kapitel IV (rk22a) 24


Prof. Dr. Barbara Wohlmuth<br />

<strong>Lehrstuhl</strong> für <strong>Numerische</strong> <strong>Mathematik</strong><br />

Unterschiedliche implizite RK–Verfahren<br />

y ′ = ty 2 , y(0) = 1<br />

8<br />

7<br />

Ordnung 2<br />

Ordnung 4<br />

Ordnung 6<br />

Implizite RK−Verfahren<br />

60<br />

50<br />

Ordnung 2<br />

Ordnung 4<br />

Ordnung 6<br />

Innere Iterationen<br />

y(t)<br />

6<br />

5<br />

4<br />

3<br />

Anzahl der Iterationen<br />

40<br />

30<br />

20<br />

2<br />

10<br />

1<br />

0 0.2 0.4 0.6 0.8 1 1.2 1.4<br />

Zeit t<br />

0<br />

0 0.2 0.4 0.6 0.8 1 1.2 1.4<br />

Zeit t<br />

Beobachtung: Anzahl der inneren Iterationen hängt von der Ordnung ab<br />

Kapitel IV (rk24) 25


Prof. Dr. Barbara Wohlmuth<br />

<strong>Lehrstuhl</strong> für <strong>Numerische</strong> <strong>Mathematik</strong><br />

Implizite RK–Verfahren: Fehler<br />

y ′ = ty 2 , y(0) = 1<br />

10 0 Anzahl der Schritte<br />

10 −5<br />

Fehler<br />

10 −10<br />

Ordnung 2<br />

Ordnung 4<br />

Ordnung 6<br />

10 1 10 2<br />

Kapitel IV (rk25) 26


Prof. Dr. Barbara Wohlmuth<br />

<strong>Lehrstuhl</strong> für <strong>Numerische</strong> <strong>Mathematik</strong><br />

Kollokation<br />

Idee: Setze ein Polynom q i ∈ P(s)([t i ,t i+1 ]) mit<br />

• q i (t i ) = y i<br />

• ˙q(t ij ) = f ( t ij ,q i (t ij ) ) für j = 1,...,s, d.h. q i erfüllt die DGL an den<br />

Kollokationspunkten t ij = t i +α j h i mit 0 ≤ α 1 < α 2 < ... < α s ≤ 1<br />

Setze y i+1 := q i (t i+1 ).<br />

⇒ Mittels Quadratur können damit RKV höherer Ordnung entwickelt werden.<br />

Entsprechend der gewählten Quadratur Regel, lassen sich bei gegebener Stufenzahl<br />

s folgende Ordnung erwarten:<br />

• Gauß-Legendre→Ordnung 2s<br />

• Gauß-Radau IA bzw.IIA→Ordnung 2s − 1 (Anfangs- bzw. Endpunkt mit<br />

eingeschlossen)<br />

• Gauß-Lobatto→Ordnung 2s−2<br />

Neben Radau-IA/IIA gibt es noch weitere Verfahren von Lobatto/Radau<br />

(z.B.Lobatto IIIB,Lobatto IIIC,...).<br />

Kapitel IV (rk44) 27


Prof. Dr. Barbara Wohlmuth<br />

<strong>Lehrstuhl</strong> für <strong>Numerische</strong> <strong>Mathematik</strong><br />

Kollokation - Vergleich von 6 impliziten Runge-Kutta<br />

Verfahren<br />

Gauss-Legendre Gauss-Radau-(IIA) Gauss-Lobatto<br />

Stufe 1 impliziter Euler Crank-Nicolson<br />

1 1<br />

0 0 0<br />

1<br />

2<br />

1<br />

2<br />

1<br />

1<br />

1<br />

1<br />

2<br />

Hammer-Hollingsworth Stufe 2 Stufe 3<br />

1<br />

2 − √ 3<br />

6<br />

1<br />

2 + √ 3<br />

6<br />

1<br />

4<br />

1<br />

4 + √ 3<br />

6<br />

1<br />

2<br />

1<br />

4 − √ 3<br />

6<br />

1<br />

4<br />

1<br />

2<br />

1 5<br />

3 12<br />

− 1 12<br />

3 1<br />

1<br />

4 4<br />

3<br />

4<br />

1<br />

4<br />

1<br />

0<br />

6<br />

1 1<br />

2 6<br />

1<br />

1<br />

6<br />

1<br />

6<br />

1<br />

2<br />

1<br />

2<br />

1<br />

2<br />

−1 1<br />

3 6<br />

5<br />

12<br />

− 1<br />

12<br />

2 1<br />

3 6<br />

2<br />

3<br />

1<br />

6<br />

Kapitel IV (rk45) 28


Prof. Dr. Barbara Wohlmuth<br />

<strong>Lehrstuhl</strong> für <strong>Numerische</strong> <strong>Mathematik</strong><br />

Kollokation - Vergleich von 6 impliziten Runge-Kutta<br />

Verfahren<br />

10 −2 Number of steps<br />

10 −4<br />

10 −6<br />

Error<br />

10 −8<br />

10 −10<br />

10 −12<br />

10 −14<br />

Hammer−Hollingsworth<br />

Ch 4<br />

Gauss−Lobatto3<br />

Ch 4<br />

Gauss−Radau2<br />

Ch 3<br />

Crank−Nicolson<br />

Ch 2<br />

Impliziter−Euler<br />

Ch 1<br />

Gauss−Legendre1<br />

Ch 2<br />

10 1 10 2<br />

Kapitel IV (rk46) 29


Prof. Dr. Barbara Wohlmuth<br />

<strong>Lehrstuhl</strong> für <strong>Numerische</strong> <strong>Mathematik</strong><br />

Eingebettete Runge–Kutta Verfahren<br />

Bogacki– und Shampine–Verfahren: FSAL–Verfahren RK3(2)<br />

0<br />

1<br />

2<br />

1<br />

2<br />

3 3<br />

4<br />

0<br />

4<br />

1<br />

2<br />

9<br />

2<br />

p = 3<br />

9<br />

11<br />

ˆp = 2<br />

72<br />

1<br />

3<br />

1<br />

3<br />

5<br />

12<br />

4<br />

9<br />

4<br />

9<br />

5<br />

9<br />

− 1 8<br />

k i 4<br />

k i+1<br />

= f<br />

( ( 2<br />

t i + h i , y i + h i<br />

9 ki 1 + 1 3 ki 2 + 4 ))<br />

9 ki 3<br />

1 = f ( )<br />

t i+1 , y i+1<br />

( ( 2<br />

= f t i + h i , y i + h i<br />

9 ki 1 + 1 3 ki 2 + 4 ))<br />

9 ki 3<br />

= k i 4<br />

First Same As Last<br />

Entspricht in Matlab dem Aufruf von ode23<br />

Kapitel IV (rk16) 30


Prof. Dr. Barbara Wohlmuth<br />

<strong>Lehrstuhl</strong> für <strong>Numerische</strong> <strong>Mathematik</strong><br />

Eingebettete Runge–Kutta Verfahren<br />

DOPRI5(4)–Verfahren: FSAL–Verfahren<br />

0<br />

1<br />

5<br />

3<br />

10<br />

4<br />

5<br />

8<br />

9<br />

1<br />

5<br />

3 9<br />

40 40<br />

44<br />

45<br />

− 56<br />

15<br />

19372<br />

6561<br />

− 25360<br />

2187<br />

9017<br />

1<br />

3168<br />

− 355<br />

33<br />

1<br />

35<br />

348<br />

0<br />

500<br />

1113<br />

35 500<br />

p = 5<br />

348<br />

0<br />

1113<br />

5179 7571<br />

ˆp = 4<br />

57600<br />

0<br />

16695<br />

Entspricht in Matlab dem Aufruf von ode45<br />

32<br />

9<br />

64448<br />

6561<br />

− 212<br />

729<br />

46732 49<br />

5247 176<br />

− 5103<br />

18656<br />

125<br />

192<br />

− 2187<br />

6784<br />

125<br />

192<br />

− 2187<br />

6784<br />

393<br />

640<br />

− 92097<br />

339200<br />

11<br />

84<br />

11<br />

84<br />

187<br />

2100<br />

1<br />

40<br />

Kapitel IV (rk17) 31


Prof. Dr. Barbara Wohlmuth<br />

<strong>Lehrstuhl</strong> für <strong>Numerische</strong> <strong>Mathematik</strong><br />

Eingebettete Runge–Kutta Verfahren<br />

DOPRI8(7)–Verfahren: Butcherschema<br />

entnommen aus Deuflhard/Bornemann<br />

Kapitel IV (rk18) 32


Prof. Dr. Barbara Wohlmuth<br />

<strong>Lehrstuhl</strong> für <strong>Numerische</strong> <strong>Mathematik</strong><br />

Motivation für adaptive Schrittweite<br />

Ziel: Gegebene Genauigkeit mit möglichst minimalem Aufwand zu erreichen<br />

Idee: Wähle lokal unterschiedliche Schrittweiten<br />

Minimierungsproblem: Bestimme für gegebene Anzahl der Schritte die Verteilung<br />

der Stützstellen, so dass der Fehler minimal wird<br />

Aber: Viel zu teuer<br />

Ausweg: Bestimme die Schrittweite möglichst groß, so dass eine relative lokale<br />

Genauigkeit erfüllt ist<br />

Umsetzung: Bestimme den Fehler durch Vergleich mit einer besseren Lösung<br />

• halbe Schrittweite<br />

• höhere Ordnung<br />

h neu =??<br />

Kapitel IV (adapt01) 33


Prof. Dr. Barbara Wohlmuth<br />

<strong>Lehrstuhl</strong> für <strong>Numerische</strong> <strong>Mathematik</strong><br />

Adaptives Verfahren: Berechnung der neuen Schrittweite<br />

nach Dahmen-Reusken<br />

p : Ordnung des Verfahrens, EST: Schätzung des Fehlers, Parameter α max , α min ,<br />

β und TOL<br />

α = β p √<br />

hTOL<br />

EST<br />

α = min{α,α max }<br />

α = max{α,α min }<br />

h neu = αh<br />

h neu = min{h neu ,h max }<br />

h neu = max{h neu ,h min }<br />

Validierung: Ist EST ≤ hTOL oder h = h min ?<br />

Kapitel IV (adapt20) 34


Prof. Dr. Barbara Wohlmuth<br />

<strong>Lehrstuhl</strong> für <strong>Numerische</strong> <strong>Mathematik</strong><br />

Eingebettetes RK4(3)–Verfahren<br />

y ′ = y, y(0) = 1<br />

3<br />

2.5<br />

exakte Loesung<br />

Knoten und lokale Schrittweite<br />

TOL = 1e−6<br />

1<br />

0 0.2 0.4 0.6 0.8 1<br />

t<br />

10 −1<br />

10 −2<br />

0 0.2 0.4 0.6 0.8 1<br />

t<br />

Beobachtung: Geringe Schwankungen in der Schrittweite<br />

y<br />

2<br />

h<br />

1.5<br />

Kapitel IV (adapt02) 35


Prof. Dr. Barbara Wohlmuth<br />

<strong>Lehrstuhl</strong> für <strong>Numerische</strong> <strong>Mathematik</strong><br />

Eingebettetes RK4(3)–Verfahren<br />

y ′ = −200ty 2 , y(0) = 1<br />

1<br />

0.8<br />

exakte Loesung<br />

Knoten und lokale Schrittweite<br />

TOL = 1e−5<br />

10 −1 t<br />

0.6<br />

y<br />

h<br />

0.4<br />

0.2<br />

10 −2<br />

0<br />

0 0.2 0.4 0.6 0.8 1<br />

t<br />

0 0.2 0.4 0.6 0.8 1<br />

Beobachtung: Starke Schwankungen in der Schrittweite<br />

Kapitel IV (adapt03) 36


Prof. Dr. Barbara Wohlmuth<br />

<strong>Lehrstuhl</strong> für <strong>Numerische</strong> <strong>Mathematik</strong><br />

Eingebettetes RK4(3)–Verfahren<br />

y ′ = −sgn(t)y, y(−1) = 1/e<br />

1<br />

exakte Loesung<br />

Knoten und lokale Schrittweite<br />

TOL = 1e−5<br />

10 −1 t<br />

y<br />

0.8<br />

0.6<br />

0.4<br />

h<br />

10 −2<br />

10 −3<br />

0.2<br />

−1 −0.5 0 0.5 1<br />

t<br />

10 −4<br />

−1 −0.5 0 0.5 1<br />

Beobachtung: Algorithmus erkennt die Singularität;<br />

Vorgabe von minimaler Schrittweite verhindert “Festfressen”<br />

Kapitel IV (adapt04) 37


Prof. Dr. Barbara Wohlmuth<br />

<strong>Lehrstuhl</strong> für <strong>Numerische</strong> <strong>Mathematik</strong><br />

Eingebettetes RK4(3)–Verfahren<br />

Restringiertes Dreikörperproblem (1)<br />

1.5<br />

TOL=0.1−>#f=421<br />

1<br />

0.5<br />

0<br />

−0.5<br />

−1<br />

1.5<br />

TOL=0.01−>#f=741<br />

1<br />

0.5<br />

0<br />

−0.5<br />

−1<br />

1.5<br />

TOL=0.001−>#f=1809<br />

1<br />

0.5<br />

0<br />

−0.5<br />

−1<br />

adaptiv RK4(3)<br />

−1.5<br />

−1.5 −1 −0.5 0 0.5 1<br />

−1.5<br />

adaptiv RK4(3)<br />

0 5 10 15 0 5 10 15 0 5 10 15<br />

h max = 1.0 · 10 0 h max = 6.1 · 10 −1 h max = 3.3 · 10 −1<br />

−1.5 −1 −0.5 0 0.5 1 −1.5 −1 −0.5 0 0.5 1<br />

h avg = 2.8 · 10 −1<br />

h min = 3.0 · 10 −5<br />

h avg = 1.5 · 10 −1<br />

h min = 1.7 · 10 −5<br />

h avg = 6.5 · 10 −2<br />

h min = 9.6 · 10 −6<br />

−1.5<br />

adaptiv RK4(3)<br />

Kapitel IV (adapt05) 38


Prof. Dr. Barbara Wohlmuth<br />

<strong>Lehrstuhl</strong> für <strong>Numerische</strong> <strong>Mathematik</strong><br />

Eingebettetes RK4(3)–Verfahren<br />

Restringiertes Dreikörperproblem (2)<br />

1.5<br />

TOL=0.1−>#f=369<br />

1<br />

0.5<br />

0<br />

−0.5<br />

−1<br />

1.5<br />

TOL=0.01−>#f=673<br />

1<br />

0.5<br />

0<br />

−0.5<br />

−1<br />

1.5<br />

TOL=0.001−>#f=1653<br />

1<br />

0.5<br />

0<br />

−0.5<br />

−1<br />

adaptiv RK4(3)<br />

−1.5<br />

−1.5 −1 −0.5 0 0.5 1<br />

−1.5<br />

adaptiv RK4(3)<br />

0 2 4 6 8 10 0 2 4 6 8 10 0 2 4 6 8 10<br />

h max = 8.4 · 10 −1 h max = 6.7 · 10 −1 h max = 3.6 · 10 −1<br />

−1.5 −1 −0.5 0 0.5 1 −1.5 −1 −0.5 0 0.5 1<br />

h avg = 1.9 · 10 −1<br />

h min = 3.0 · 10 −5<br />

h avg = 1.1 · 10 −1<br />

h min = 1.6 · 10 −5<br />

h avg = 4.8 · 10 −2<br />

h min = 9.3 · 10 −6<br />

−1.5<br />

adaptiv RK4(3)<br />

Kapitel IV (adapt06) 39


Prof. Dr. Barbara Wohlmuth<br />

<strong>Lehrstuhl</strong> für <strong>Numerische</strong> <strong>Mathematik</strong><br />

Eingebettetes RK4(3)–Verfahren<br />

Restringiertes Dreikörperproblem (3)<br />

1.5<br />

TOL=0.1−>#f=405<br />

1<br />

0.5<br />

0<br />

−0.5<br />

−1<br />

1.5<br />

TOL=0.01−>#f=821<br />

1<br />

0.5<br />

0<br />

−0.5<br />

−1<br />

1.5<br />

TOL=0.001−>#f=1813<br />

1<br />

0.5<br />

0<br />

−0.5<br />

−1<br />

adaptiv RK4(3)<br />

−1.5<br />

−1.5 −1 −0.5 0 0.5 1<br />

−1.5<br />

adaptiv RK4(3)<br />

0 1 2 3 4 5 0 1 2 3 4 5 0 1 2 3 4 5<br />

h max = 8.6 · 10 −1 h max = 4.5 · 10 −1 h max = 2.5 · 10 −1<br />

−1.5 −1 −0.5 0 0.5 1 −1.5 −1 −0.5 0 0.5 1<br />

h avg = 8.8 · 10 −2<br />

h min = 2.7 · 10 −5<br />

h avg = 4.5 · 10 −2<br />

h min = 1.5 · 10 −5<br />

h avg = 2.1 · 10 −2<br />

h min = 8.6 · 10 −6<br />

−1.5<br />

adaptiv RK4(3)<br />

Kapitel IV (adapt07) 40


Prof. Dr. Barbara Wohlmuth<br />

<strong>Lehrstuhl</strong> für <strong>Numerische</strong> <strong>Mathematik</strong><br />

Eingebettetes RK4(3)–Verfahren<br />

Restringiertes Dreikörperproblem (4)<br />

1.5<br />

TOL=0.1−>#f=2085<br />

1<br />

0.5<br />

0<br />

−0.5<br />

−1<br />

1.5<br />

TOL=0.01−>#f=2205<br />

1<br />

0.5<br />

0<br />

−0.5<br />

−1<br />

1.5<br />

TOL=0.0001−>#f=9193<br />

1<br />

0.5<br />

0<br />

−0.5<br />

−1<br />

adaptiv RK4(3)<br />

−1.5<br />

−1.5 −1 −0.5 0 0.5 1<br />

−1.5<br />

adaptiv RK4(3)<br />

0 5 10 15 20 25 0 5 10 15 20 25 0 5 10 15 20 25<br />

h max = 5.3 · 10 −1 h max = 3.2 · 10 −1 h max = 9.0 · 10 −2<br />

−1.5 −1 −0.5 0 0.5 1 −1.5 −1 −0.5 0 0.5 1<br />

h avg = 1.0 · 10 −1<br />

h min = 3.2 · 10 −5<br />

h avg = 9.7 · 10 −2<br />

h min = 2.6 · 10 −3<br />

h avg = 2.0 · 10 −2<br />

h min = 1.4 · 10 −4<br />

−1.5<br />

adaptiv RK4(3)<br />

Kapitel IV (adapt08) 41


Prof. Dr. Barbara Wohlmuth<br />

<strong>Lehrstuhl</strong> für <strong>Numerische</strong> <strong>Mathematik</strong><br />

Eingebettetes RK4(3)–Verfahren<br />

Vanderpol–Oszillator<br />

3<br />

TOL=10−>#f=2025<br />

2<br />

1<br />

0<br />

−1<br />

−2<br />

3<br />

TOL=1−>#f=2105<br />

2<br />

1<br />

0<br />

−1<br />

−2<br />

3<br />

TOL=0.1−>#f=2513<br />

2<br />

1<br />

0<br />

−1<br />

−2<br />

adaptiv RK4(3)<br />

−3<br />

−3<br />

0 10 20 30 40 50<br />

adaptiv RK4(3)<br />

0 10 20 30 40 50 0 10 20 30 40 50 0 10 20 30 40 50<br />

h max = 7.8 · 10 −1 h max = 8.1 · 10 −1 h max = 5.0 · 10 −1<br />

0 10 20 30 40 50 0 10 20 30 40 50<br />

h avg = 1.4 · 10 −1<br />

h min = 7.1 · 10 −7<br />

h avg = 1.3 · 10 −1<br />

h min = 4.5 · 10 −7<br />

h avg = 1.1 · 10 −1<br />

h min = 2.8 · 10 −7<br />

−3<br />

adaptiv RK4(3)<br />

Kapitel IV (adapt09) 42


Prof. Dr. Barbara Wohlmuth<br />

<strong>Lehrstuhl</strong> für <strong>Numerische</strong> <strong>Mathematik</strong><br />

Runge–Kutta: adaptiv vs. äquidistant<br />

Restringiertes Dreikörperproblem, Fehler e(T)<br />

10 0<br />

10 −2<br />

Fehler<br />

10 −4<br />

10 −6<br />

10 −8<br />

10 −10<br />

adaptiv<br />

aequidistant<br />

10 2 10 3 10 4 10 5 10 6<br />

Anzahl der Funktionsauswertungen<br />

Blau: Standard RK 4–Verfahren, Rot: eingebettetes RK4(3)–Verfahren<br />

Für einen Fehler in der Größenordnung von 1 km benötigt das äquidistante Verfahren mit 384000<br />

Funktionsauswertungen über 60mal mehr als das adaptive (6261).<br />

Kapitel IV (adapt11) 43


Prof. Dr. Barbara Wohlmuth<br />

<strong>Lehrstuhl</strong> für <strong>Numerische</strong> <strong>Mathematik</strong><br />

Runge–Kutta: adaptiv vs. äquidistant<br />

Restringiertes Dreikörperproblem<br />

60<br />

40<br />

#f = 1000<br />

1.5<br />

1<br />

#f = 741<br />

20<br />

0.5<br />

0<br />

0<br />

−20<br />

−0.5<br />

−40<br />

−1<br />

−60<br />

RK 4<br />

−40 −20 0 20 40 60<br />

adaptiv RK4(3)<br />

−1.5<br />

−1.5 −1 −0.5 0 0.5 1<br />

Blau: ÄquidistantePunkte,<br />

Rot: Adaptive Punkte,<br />

bei ähnlicher Anzahl von Funktionsauswertungen.<br />

Kapitel IV (adapt12) 44


Prof. Dr. Barbara Wohlmuth<br />

<strong>Lehrstuhl</strong> für <strong>Numerische</strong> <strong>Mathematik</strong><br />

Runge–Kutta: adaptiv vs. äquidistant<br />

Vanderpol–Oszillator, Fehler e(T)<br />

10 −2 adaptiv<br />

10 −4<br />

10 −6<br />

10 −8<br />

10 −10<br />

äquidistant<br />

C*Anzahl 4<br />

10 4 10 5<br />

Anzahl der Funktionsauswertungen<br />

Blau: Standard RK4–Verfahren, Rot: eingebettetes RK4(3)–Verfahren<br />

Kapitel IV (adapt13) 45


Prof. Dr. Barbara Wohlmuth<br />

<strong>Lehrstuhl</strong> für <strong>Numerische</strong> <strong>Mathematik</strong><br />

Runge–Kutta: adaptiv vs. äquidistant<br />

Vanderpol–Oszillator<br />

Lösung x(t)<br />

2.5<br />

2<br />

1.5<br />

1<br />

0.5<br />

0<br />

−0.5<br />

−1<br />

#f = 2452<br />

3<br />

#f=2513<br />

2<br />

1<br />

0<br />

−1<br />

−1.5<br />

−2<br />

RK4, h = 0.081566<br />

−2.5<br />

0 10 20 30 40 50<br />

Zeit t<br />

−2<br />

adaptiv RK4(3)<br />

−3<br />

0 10 20 30 40 50<br />

Blau: Äquidistante Punkte, Rot: Adaptive Punkte,<br />

bei ähnlicher Anzahl von Funktionsauswertungen.<br />

Kapitel IV (adapt14) 46


Prof. Dr. Barbara Wohlmuth<br />

<strong>Lehrstuhl</strong> für <strong>Numerische</strong> <strong>Mathematik</strong><br />

Lokale Schrittweite<br />

Dreikörper-Problem<br />

2<br />

TOL = 1e-2<br />

Eingebettetes Runge−Kutta Verfahren RK4(3)<br />

2<br />

TOL = 1e-3<br />

Eingebettetes Runge−Kutta Verfahren RK4(3)<br />

1<br />

1<br />

0<br />

0<br />

−1<br />

−1<br />

TOL = 1e−02, Schritte = 10717<br />

−2<br />

−2 −1 0 1<br />

Schrittweite<br />

TOL = 1e−03, Schritte = 38897<br />

−2<br />

−2 −1 0 1<br />

Schrittweite<br />

10 0 t<br />

10 0 t<br />

10 −1<br />

10 −1<br />

10 −2<br />

10 −2<br />

10 −3<br />

10 −3<br />

h<br />

h<br />

10 −4<br />

10 −4<br />

10 −5<br />

10 −5<br />

10 −6<br />

10 −6<br />

10 −7<br />

0 5 10 15 20 25<br />

10 −7<br />

0 5 10 15 20 25<br />

Kapitel IV (adapt16) 47


Prof. Dr. Barbara Wohlmuth<br />

<strong>Lehrstuhl</strong> für <strong>Numerische</strong> <strong>Mathematik</strong><br />

Lokale Schrittweite<br />

Vanderpol-Oszillator<br />

TOL = 1e-1<br />

3<br />

Lösung<br />

Schrittweite<br />

10 0 t<br />

x(t)<br />

2<br />

1<br />

0<br />

−1<br />

−2<br />

h<br />

10 −1<br />

10 −2<br />

10 −3<br />

10 −4<br />

−3<br />

0 10 20 30<br />

t<br />

0 5 10 15 20 25 30<br />

Kapitel IV (adapt17) 48


Prof. Dr. Barbara Wohlmuth<br />

<strong>Lehrstuhl</strong> für <strong>Numerische</strong> <strong>Mathematik</strong><br />

Fehlversuche: Einfluss des Faktors β<br />

Vanderpol-Oszillator<br />

β = 0.85<br />

Schrittweite<br />

TOL = 5·10 −2 ,α max = 2,α min = 0.5<br />

β = 0.9<br />

Schrittweite<br />

β = 0.95<br />

Schrittweite<br />

10 0 t<br />

10 0 t<br />

10 0 t<br />

10 −1<br />

10 −1<br />

10 −1<br />

10 −2<br />

10 −2<br />

10 −2<br />

h<br />

h<br />

h<br />

10 −3<br />

10 −3<br />

10 −3<br />

10 −4<br />

10 −4<br />

10 −4<br />

0 5 10 15 20 25 30<br />

0 5 10 15 20 25 30<br />

0 5 10 15 20 25 30<br />

# Fehlversuche: 108<br />

# Schritte: 1149<br />

Aufwand: 1302<br />

# Fehlversuche: 172<br />

# Schritte: 1095<br />

Aufwand: 1267<br />

# Fehlversuche: 320<br />

# Schritte: 1012<br />

Aufwand: 1332<br />

Kapitel IV (adapt18) 49


Prof. Dr. Barbara Wohlmuth<br />

<strong>Lehrstuhl</strong> für <strong>Numerische</strong> <strong>Mathematik</strong><br />

Fehlversuche: Einfluss der Toleranz<br />

Vanderpol-Oszillator<br />

TOL = 5·10 −1<br />

Schrittweite<br />

β = 0.9,α max = 2,α min = 0.5<br />

TOL = 5·10 −2<br />

Schrittweite<br />

TOL = 5·10 −3<br />

Schrittweite<br />

10 0 t<br />

10 0 t<br />

10 0 t<br />

10 −1<br />

10 −1<br />

10 −1<br />

10 −2<br />

10 −2<br />

10 −2<br />

h<br />

h<br />

h<br />

10 −3<br />

10 −3<br />

10 −3<br />

10 −4<br />

10 −4<br />

10 −4<br />

0 5 10 15 20 25 30<br />

0 5 10 15 20 25 30<br />

0 5 10 15 20 25 30<br />

# Fehlversuche: 168<br />

# Schritte: 453<br />

Aufwand: 621<br />

# Fehlversuche: 172<br />

# Schritte: 1095<br />

Aufwand: 1267<br />

# Fehlversuche: 135<br />

# Schritte: 3112<br />

Aufwand: 3247<br />

Kapitel IV (adapt19) 50

Hurra! Ihre Datei wurde hochgeladen und ist bereit für die Veröffentlichung.

Erfolgreich gespeichert!

Leider ist etwas schief gelaufen!