y - Lehrstuhl Numerische Mathematik - M2/Allgemeines
y - Lehrstuhl Numerische Mathematik - M2/Allgemeines
y - Lehrstuhl Numerische Mathematik - M2/Allgemeines
Erfolgreiche ePaper selbst erstellen
Machen Sie aus Ihren PDF Publikationen ein blätterbares Flipbook mit unserer einzigartigen Google optimierten e-Paper Software.
Prof. Dr. Barbara Wohlmuth<br />
<strong>Lehrstuhl</strong> für <strong>Numerische</strong> <strong>Mathematik</strong><br />
Lokaler Fehler<br />
y ′ = y 2 , y(0.2) = 5/9, Lösung: y = 1<br />
Fehler nach dem 1. Schritt<br />
(2−t) 2<br />
10 0 1/h<br />
10 −2<br />
10 −4<br />
Fehler<br />
10 −6<br />
10 −8<br />
10 −10<br />
10 −12<br />
10 −14<br />
(I) Euler explizit<br />
(II) Euler implizit<br />
(IIIa) Crank−Nicolson<br />
(IIIb) Heun<br />
(IVa) Euler modifiziert<br />
(IVb) Euler mod. implizit<br />
10 0 10 1 10 2 10 3 10 4<br />
Kapitel IV (esv08) 1
Prof. Dr. Barbara Wohlmuth<br />
<strong>Lehrstuhl</strong> für <strong>Numerische</strong> <strong>Mathematik</strong><br />
Globaler Fehler<br />
y ′ = y 2 , y(0.2) = 5/9, Lösung: y = 1<br />
Fehler bei t=1.2<br />
(2−t) 2<br />
10 0 1/h<br />
10 −1<br />
10 −2<br />
10 −3<br />
Fehler<br />
10 −4<br />
10 −5<br />
10 −6<br />
10 −7<br />
10 −8<br />
(I) Euler explizit<br />
(II) Euler implizit<br />
(IIIa) Crank−Nicolson<br />
(IIIb) Heun<br />
(IVa) Euler modifiziert<br />
(IVb) Euler mod. implizit<br />
10 0 10 1 10 2 10 3 10 4<br />
Kapitel IV (esv09) 2
Prof. Dr. Barbara Wohlmuth<br />
<strong>Lehrstuhl</strong> für <strong>Numerische</strong> <strong>Mathematik</strong><br />
Lokaler Fehler: Vergleich<br />
y ′ = 2ty, y(0) = 1, Fehler bei t = h<br />
10 0 h<br />
Fehler<br />
10 −5<br />
10 −10<br />
exp. Euler<br />
c*h²<br />
mod. Euler<br />
Heun<br />
C*(h²)²<br />
1/2 1/8 1/32 1/128<br />
Ordnung p entspricht der Steigung −p im doppelt logarithmischen Plot<br />
Kapitel IV (konvergenz01) 3
Prof. Dr. Barbara Wohlmuth<br />
<strong>Lehrstuhl</strong> für <strong>Numerische</strong> <strong>Mathematik</strong><br />
Globaler Fehler: Vergleich<br />
y ′ = 2ty, y(0) = 1, Fehler bei t = 1<br />
10 0 h<br />
Fehler<br />
10 −2<br />
10 −4<br />
exp. Euler<br />
c*h<br />
mod. Euler<br />
Heun<br />
C*h²<br />
1/2 1/8 1/32 1/128<br />
Beobachtung: Globaler Fehler ist eine Ordnung niedriger als Lokaler<br />
Kapitel IV (konvergenz02) 4
Prof. Dr. Barbara Wohlmuth<br />
<strong>Lehrstuhl</strong> für <strong>Numerische</strong> <strong>Mathematik</strong><br />
Globaler Fehler: Vergleich<br />
y ′ = 5y, y(0) = 1, Fehler bei t = 2<br />
10 6 h<br />
10 4<br />
Fehler<br />
10 2<br />
10 0<br />
exp. Euler<br />
imp. Euler<br />
Heun<br />
C−N<br />
C*h<br />
C*h 2<br />
1 1/4 1/16 1/64 1/256 1/1024<br />
Kapitel IV (konvergenz03) 5
Prof. Dr. Barbara Wohlmuth<br />
<strong>Lehrstuhl</strong> für <strong>Numerische</strong> <strong>Mathematik</strong><br />
Globaler Fehler: Vergleich<br />
y ′ = −5y, y(0) = 1, Fehler bei t = 2<br />
10 −2<br />
exp. Euler<br />
imp. Euler<br />
Heun<br />
C−N<br />
C*h<br />
C*h 2<br />
10 0 h<br />
Fehler<br />
10 −4<br />
10 −6<br />
10 −8<br />
1 1/4 1/16 1/64 1/256 1/1024<br />
Kapitel IV (konvergenz04) 6
Prof. Dr. Barbara Wohlmuth<br />
<strong>Lehrstuhl</strong> für <strong>Numerische</strong> <strong>Mathematik</strong><br />
Runge–Kutta Verfahren<br />
y i+1 = y i +hφ(t i ,h i ,y i ), φ(t i ,h i ,y i ) =<br />
k j = f<br />
(<br />
s∑<br />
γ j k j ,<br />
j=1<br />
)<br />
s∑<br />
t i +α j h i , y i +h i β jl k l , j = 1,2,...,s<br />
wobei s als die Stufe des Verfahrens bezeichnet wird. Runge–Kutta Verfahren<br />
können mit Hilfe des Butcherschemas charakterisiert werden:<br />
l=1<br />
α 1 β 11 β 12 ... β 1s α 1 0 0 ... 0<br />
α 2 β 21 β 22 ... β 2s α 2 β 21 0 ... 0<br />
. . .<br />
... . . . .<br />
... .<br />
α s β s1 β s2 ... β ss α s β s1 β s2 ... 0<br />
γ 1 γ 2 ... γ s γ 1 γ 2 ... γ s<br />
implizit<br />
Bedingung für die Konsistenz: ∑ s<br />
j=1 γ j = 1<br />
explizit<br />
Kapitel IV (rk01) 7
Prof. Dr. Barbara Wohlmuth<br />
<strong>Lehrstuhl</strong> für <strong>Numerische</strong> <strong>Mathematik</strong><br />
Butcher–Schema, Beispiele<br />
Impliziter Euler:<br />
1 1<br />
1<br />
RK (1895): explizit, 4stufig, 4te Ordnung:<br />
0 0 0 0 0<br />
1/2 1/2 0 0 0<br />
1/2 0 1/2 0 0<br />
1 0 0 1 0<br />
1/6 2/6 2/6 1/6<br />
implizit, 2stufig, 4te Ordnung:<br />
1/2 − √ 3/6 1/4 1/4 − √ 3/6<br />
1/2 + √ 3/6 1/4 + √ 3/6 1/4<br />
1/2 1/2<br />
Kapitel IV (rk02) 8
Prof. Dr. Barbara Wohlmuth<br />
<strong>Lehrstuhl</strong> für <strong>Numerische</strong> <strong>Mathematik</strong><br />
RK 3 Verfahren: verschiedene Schrittweiten<br />
Restringiertes Dreikörperproblem, 1 Periode<br />
2 n = 6000<br />
1<br />
0<br />
2 n = 12000<br />
1<br />
0<br />
−1<br />
−1<br />
−2<br />
RK 3<br />
−1 0 1<br />
−2<br />
RK 3<br />
−1 0 1<br />
2 n = 24000<br />
1<br />
0<br />
2 n = 48000<br />
1<br />
0<br />
−1<br />
−1<br />
−2<br />
RK 3<br />
−1 0 1<br />
−2<br />
RK 3<br />
−1 0 1<br />
Kapitel IV (rk03) 9
Prof. Dr. Barbara Wohlmuth<br />
<strong>Lehrstuhl</strong> für <strong>Numerische</strong> <strong>Mathematik</strong><br />
RK 4 Verfahren: verschiedene Schrittweiten<br />
Restringiertes Dreikörperproblem, 1 Periode<br />
2 n = 6000<br />
1<br />
0<br />
−1<br />
2 n = 12000<br />
1<br />
0<br />
−1<br />
−2<br />
RK 4<br />
−1 0 1<br />
−2<br />
RK 4<br />
−1 0 1<br />
2 n = 24000<br />
1<br />
0<br />
−1<br />
2 n = 48000<br />
1<br />
0<br />
−1<br />
−2<br />
RK 4<br />
−1 0 1<br />
−2<br />
RK 4<br />
−1 0 1<br />
Kapitel IV (rk04) 10
Prof. Dr. Barbara Wohlmuth<br />
<strong>Lehrstuhl</strong> für <strong>Numerische</strong> <strong>Mathematik</strong><br />
Runge–Kutta Verfahren, Vergleich<br />
Restringiertes Dreikörperproblem, Fehler e(T)<br />
10 2 Anzahl der Schritte<br />
Fehler<br />
10 0<br />
10 −2<br />
10 −4<br />
10 −6<br />
Euler<br />
Heun<br />
RK 3<br />
RK 4<br />
10 4 10 5<br />
Längeneinheit für die euklidische Norm |(x,y)| ist die mittlere Entfernung Erde–Mond (384000<br />
km). Ein Fehler von 2.6 · 10 −6 entspricht 1 km. Für die letzte Rechnung benötigte das RK<br />
4–Verfahren 768000 Funktionsauswertungen.<br />
Kapitel IV (rk05) 11
Prof. Dr. Barbara Wohlmuth<br />
<strong>Lehrstuhl</strong> für <strong>Numerische</strong> <strong>Mathematik</strong><br />
RK4–Verfahren: Vergleich<br />
Vergleich von 3 expliziten Runge-Kutta Verfahren der Stufe 4 am Beispiel<br />
y ′ = y 2 , y(0.8) = 5 6<br />
mit y(t) = 1 , t ∈ [0.8, 1.8].<br />
2−t<br />
klassisch<br />
3/8–Regel<br />
Kuntzmann<br />
0<br />
1<br />
2<br />
1<br />
2<br />
1<br />
2<br />
0<br />
1<br />
2<br />
1 0 0 1<br />
0<br />
1<br />
3<br />
1<br />
3<br />
2<br />
3<br />
− 1 3<br />
1<br />
1 1 −1 1<br />
0<br />
2<br />
5<br />
2<br />
5<br />
3<br />
5<br />
− 3 20<br />
3<br />
4<br />
1<br />
19<br />
44<br />
− 15<br />
44<br />
40<br />
44<br />
1<br />
6<br />
1<br />
3<br />
1<br />
3<br />
1<br />
6<br />
1<br />
8<br />
3<br />
8<br />
3<br />
8<br />
1<br />
8<br />
55<br />
360<br />
125<br />
360<br />
125<br />
360<br />
55<br />
360<br />
Kapitel IV (rk06) 12
Prof. Dr. Barbara Wohlmuth<br />
<strong>Lehrstuhl</strong> für <strong>Numerische</strong> <strong>Mathematik</strong><br />
RK4–Verfahren: Vergleich<br />
y ′ = y 2 , y(0.8) = 5/6, Lösung y = 1/(2 − t), Fehler bei t = 1.8<br />
10 −1 Fehler für t=1.8<br />
10 −2<br />
10 −3<br />
10 −5 Zoom<br />
10 −4<br />
error<br />
10 −5<br />
10 −6<br />
error<br />
10 −7<br />
10 −8<br />
10 −9<br />
10 −10<br />
classical<br />
3/8−Regel<br />
Kuntzmann<br />
10 0 10 1 10 2 10 3<br />
1/h<br />
10 −6<br />
classical<br />
3/8−Regel<br />
Kuntzmann<br />
10 1.7 10 1.8 10 1.9<br />
1/h<br />
Kapitel IV (rk07) 13
Prof. Dr. Barbara Wohlmuth<br />
<strong>Lehrstuhl</strong> für <strong>Numerische</strong> <strong>Mathematik</strong><br />
Runge–Kutta Verfahren, Vergleich<br />
y ′ = −200ty 2 , y(−1) = 1/101, bestimme y(0)<br />
Einfluss von Rundungsfehlern: Fehler ≤ C ( h p + eps<br />
h<br />
)<br />
10 0 h<br />
Fehler<br />
10 −4<br />
10 −8<br />
10 −12<br />
Euler<br />
Heun<br />
RK 3<br />
RK 4<br />
1 1e−02 1e−04 1e−06<br />
Beobachtung: Je größer die Ordnung, desto früher tritt der Effekt auf<br />
Kapitel IV (rk09) 14
Prof. Dr. Barbara Wohlmuth<br />
<strong>Lehrstuhl</strong> für <strong>Numerische</strong> <strong>Mathematik</strong><br />
Einfluss von Rundungsfehlern<br />
y ′ = y 2 , y(0.2) = 5/9, Lösung: y = 1<br />
(2−t) 2<br />
Fehler bei t=1.2 (double, eps = 2.2e−16)<br />
Fehler bei t=1.2 (single, eps = 1.2e−7)<br />
10 0 1/h<br />
10 0 1/h<br />
10 −2<br />
10 −1<br />
10 −4<br />
10 −2<br />
error<br />
10 −6<br />
error<br />
10 −3<br />
10 −4<br />
10 −8<br />
10 −5<br />
10 −10<br />
10 −12<br />
(I) Euler explizit<br />
(IIIb) Heun<br />
(IVa) Euler modifiziert<br />
10 0 10 1 10 2 10 3 10 4 10 5 10 6<br />
10 −6<br />
10 −7<br />
(I) Euler explizit<br />
(IIIb) Heun<br />
(IVa) Euler modifiziert<br />
10 0 10 1 10 2 10 3 10 4 10 5 10 6<br />
Kapitel IV (esv10) 15
Prof. Dr. Barbara Wohlmuth<br />
<strong>Lehrstuhl</strong> für <strong>Numerische</strong> <strong>Mathematik</strong><br />
Runge–Kutta Verfahren, Rundungsfehler<br />
Einfluss der Ordnung p auf Rundungsfehler<br />
optimale Schrittweite<br />
optimaler Fehler<br />
10 −1<br />
10 −4<br />
10 −2<br />
10 −6<br />
h opt<br />
10 −3<br />
10 −4<br />
10 −5<br />
10 −6<br />
10 −7<br />
10 −8<br />
10 0 p<br />
single<br />
double<br />
2 4 6 8 10 12 14 16 18 20<br />
e opt<br />
10 −8<br />
10 −10<br />
10 −12<br />
10 −14<br />
10 −16<br />
10 −2 p<br />
single<br />
eps (single)<br />
double<br />
eps (double)<br />
2 4 6 8 10 12 14 16 18 20<br />
Mit der Maschinengenauigkeit eps gilt: e opt = O(eps p<br />
p+1)<br />
Kapitel IV (rk09a) 16
Prof. Dr. Barbara Wohlmuth<br />
<strong>Lehrstuhl</strong> für <strong>Numerische</strong> <strong>Mathematik</strong><br />
Einfluss der Glattheit der Lösung auf Konvergenz<br />
y ′ = √ t, y(0) = 0, Fehler bei t = 1<br />
10 −2 Fehler gegen Anzahl der Schritte<br />
10 −4<br />
10 −6<br />
Euler<br />
Heun<br />
RK 3<br />
RK 4<br />
10 1 10 2 10 3<br />
Theorie: Um Ordnung p zu beobachten, muss Lösung in C p+1 sein.<br />
Kapitel IV (rk10) 17
Prof. Dr. Barbara Wohlmuth<br />
<strong>Lehrstuhl</strong> für <strong>Numerische</strong> <strong>Mathematik</strong><br />
Einfluss der Glattheit der Lösung auf Konvergenz<br />
y ′ = t a , y(0) = 0, Fehler bei t = 1<br />
a = 0.5 a = 1.5 a = 2.5<br />
a = 3.5 a = 4.5 a = 5.5<br />
Bei kleinem a liefern Verfahren höherer Ordnung keine schnellere Konvergenz<br />
Kapitel IV (rk11) 18
Prof. Dr. Barbara Wohlmuth<br />
<strong>Lehrstuhl</strong> für <strong>Numerische</strong> <strong>Mathematik</strong><br />
Implizite Runge–Kutta Verfahren<br />
1<br />
2 − √ 3<br />
6<br />
1<br />
2 + √ 3<br />
6<br />
Ordnung 2<br />
1<br />
2<br />
1<br />
2<br />
1<br />
Ordnung 4<br />
1<br />
4<br />
1<br />
4 + √ 3<br />
6<br />
1<br />
2<br />
1<br />
4 − √ 3<br />
6<br />
1<br />
4<br />
1<br />
2<br />
Innere Iteration: k m+1<br />
i<br />
Ordnung 6: Kuntzmann und Butcher<br />
1<br />
2 − √ 15<br />
10<br />
1<br />
2<br />
1<br />
2 + √ 15<br />
10<br />
= f<br />
(<br />
5<br />
36<br />
5<br />
36 + √ 15<br />
24<br />
5<br />
36 + √ 15<br />
30<br />
5<br />
18<br />
2<br />
9 − √ 15<br />
15<br />
2<br />
9<br />
2<br />
9 + √ 15<br />
15<br />
4<br />
9<br />
s∑<br />
t i +α i h i , y i +h i β il kl<br />
m<br />
l=1<br />
5<br />
36 − √ 15<br />
30<br />
5<br />
36 − √ 15<br />
24<br />
5<br />
36<br />
)<br />
5<br />
18<br />
Kapitel IV (rk19) 19
Prof. Dr. Barbara Wohlmuth<br />
<strong>Lehrstuhl</strong> für <strong>Numerische</strong> <strong>Mathematik</strong><br />
y(t)<br />
1.4<br />
1.3<br />
1.2<br />
1.1<br />
Anzahl der inneren Iterationen: M<br />
y ′ = 1 4ty, y(0) = 1<br />
Implizites RK4−Verfahren<br />
exact solution<br />
h = 0.325<br />
h = 0.18571<br />
h = 0.13<br />
y(t)<br />
8<br />
7<br />
6<br />
5<br />
4<br />
3<br />
y ′ = ty 2 , y(0) = 1<br />
Implizites RK4−Verfahren<br />
exact solution<br />
h = 0.325<br />
h = 0.18571<br />
h = 0.13<br />
2<br />
Anzahl der Iterationen<br />
1<br />
0 0.2 0.4 0.6 0.8 1 1.2 1.4<br />
Zeit t<br />
9<br />
8<br />
7<br />
6<br />
5<br />
4<br />
3<br />
2<br />
1<br />
h = 0.325<br />
h = 0.18571<br />
h = 0.13<br />
Innere Iterationen<br />
Anzahl der Iterationen<br />
1<br />
0 0.2 0.4 0.6 0.8 1 1.2 1.4<br />
Zeit t<br />
120<br />
100<br />
80<br />
60<br />
40<br />
20<br />
h = 0.325<br />
h = 0.18571<br />
h = 0.13<br />
Innere Iterationen<br />
0<br />
0 0.2 0.4 0.6 0.8 1 1.2 1.4<br />
Zeit t<br />
0<br />
0 0.2 0.4 0.6 0.8 1 1.2 1.4<br />
Zeit t<br />
Beobachtung: M abhängig von Schrittweite und Lipschitz–Konstante<br />
Kapitel IV (rk20) 20
Prof. Dr. Barbara Wohlmuth<br />
<strong>Lehrstuhl</strong> für <strong>Numerische</strong> <strong>Mathematik</strong><br />
Einfluss des Startwertes auf innere Iteration<br />
y ′ = 1 4 ty, y(0) = 1 Startwerte k0 i+1 = 0 und k0 i+1 = kn max<br />
i<br />
5<br />
Innere Iterationen h = 0.0026<br />
5<br />
Innere Iterationen h = 0.00026<br />
4<br />
4<br />
Anzahl der Iterationen<br />
3<br />
2<br />
1<br />
Startwert 0<br />
Startwert aus vorigem Schritt<br />
0<br />
0 0.2 0.4 0.6 0.8 1 1.2 1.4<br />
Zeit t<br />
Anzahl der Iterationen<br />
3<br />
2<br />
1<br />
Startwert 0<br />
Startwert aus vorigem Schritt<br />
0<br />
0 0.2 0.4 0.6 0.8 1 1.2 1.4<br />
Zeit t<br />
Kapitel IV (rk21) 21
Prof. Dr. Barbara Wohlmuth<br />
<strong>Lehrstuhl</strong> für <strong>Numerische</strong> <strong>Mathematik</strong><br />
Van der Pol’s Gleichung<br />
I have a theory that whenever you want to get in trouble with a method, look for<br />
the Van der Pol equation. (P. E. Zadunaisky, 1982)<br />
Aufgabe: Modellierung der Schwingung einer Geigensaite.<br />
Pizzicato–Effekt: rasches Abklingen der Schwingung<br />
Bogenstrich hält die Schwingung aufrecht. Die Saite nimmt beim Übergang von Gleit– zu<br />
Haftreibung, bei gleicher Geschwindigkeit von Saite und Bogen, Energie auf.<br />
Modellierung: unstetige Anregung, keine Sinus–Schwingung<br />
x ′′ −ε ( x 2 k −x 2) x ′ +Dx = 0.<br />
mit den Anfangswerten y ′ (0) = 1 und D = 1, sowie ε = 10.<br />
Weitere Beispiele: Uhr (Pendel oder Batterie),<br />
Luftstrom bei Blasinstrumenten<br />
elektrischer Schaltkreis<br />
Kapitel IV (konvergenz10) 22
Prof. Dr. Barbara Wohlmuth<br />
<strong>Lehrstuhl</strong> für <strong>Numerische</strong> <strong>Mathematik</strong><br />
Anzahl der inneren Iterationen (implizit RK4)<br />
Vanderpol–Oszillator<br />
Abbruchkriterium: ‖k m+1 −k m ‖ < 10e-12<br />
3 h = 0.1<br />
3 h = 0.076923<br />
250<br />
Innere Iterationen<br />
2<br />
2<br />
1<br />
0<br />
1<br />
0<br />
200<br />
−1<br />
−2<br />
0 10 20 30 40 50<br />
3 h = 0.0625<br />
2<br />
−1<br />
−2<br />
0 10 20 30 40 50<br />
3 h = 0.052632<br />
2<br />
Anzahl der Iterationen<br />
150<br />
100<br />
1<br />
0<br />
1<br />
0<br />
50<br />
−1<br />
−2<br />
0 10 20 30 40 50<br />
−1<br />
−2<br />
0 10 20 30 40 50<br />
0<br />
0 10 20 30 40 50<br />
Zeit t<br />
Beobachtung: lokal stark unterschiedliche Anzahl von Iterationen<br />
Kapitel IV (rk22) 23
Prof. Dr. Barbara Wohlmuth<br />
<strong>Lehrstuhl</strong> für <strong>Numerische</strong> <strong>Mathematik</strong><br />
Innere Iterationen: Fixpunkt vs. Newton<br />
Innere Iterationen<br />
200<br />
100<br />
5<br />
0 20 40<br />
20<br />
h = 0.1<br />
Zeit<br />
h = 0.025<br />
Innere Iterationen<br />
40<br />
30<br />
20<br />
h = 0.05<br />
10<br />
5<br />
0<br />
0 20 40<br />
15<br />
Zeit<br />
h = 0.0125<br />
Innere Iterationen<br />
15<br />
10<br />
5<br />
Innere Iterationen<br />
10<br />
5<br />
0<br />
0 20 40<br />
Zeit<br />
0<br />
0 20 40<br />
Zeit<br />
Kapitel IV (rk22a) 24
Prof. Dr. Barbara Wohlmuth<br />
<strong>Lehrstuhl</strong> für <strong>Numerische</strong> <strong>Mathematik</strong><br />
Unterschiedliche implizite RK–Verfahren<br />
y ′ = ty 2 , y(0) = 1<br />
8<br />
7<br />
Ordnung 2<br />
Ordnung 4<br />
Ordnung 6<br />
Implizite RK−Verfahren<br />
60<br />
50<br />
Ordnung 2<br />
Ordnung 4<br />
Ordnung 6<br />
Innere Iterationen<br />
y(t)<br />
6<br />
5<br />
4<br />
3<br />
Anzahl der Iterationen<br />
40<br />
30<br />
20<br />
2<br />
10<br />
1<br />
0 0.2 0.4 0.6 0.8 1 1.2 1.4<br />
Zeit t<br />
0<br />
0 0.2 0.4 0.6 0.8 1 1.2 1.4<br />
Zeit t<br />
Beobachtung: Anzahl der inneren Iterationen hängt von der Ordnung ab<br />
Kapitel IV (rk24) 25
Prof. Dr. Barbara Wohlmuth<br />
<strong>Lehrstuhl</strong> für <strong>Numerische</strong> <strong>Mathematik</strong><br />
Implizite RK–Verfahren: Fehler<br />
y ′ = ty 2 , y(0) = 1<br />
10 0 Anzahl der Schritte<br />
10 −5<br />
Fehler<br />
10 −10<br />
Ordnung 2<br />
Ordnung 4<br />
Ordnung 6<br />
10 1 10 2<br />
Kapitel IV (rk25) 26
Prof. Dr. Barbara Wohlmuth<br />
<strong>Lehrstuhl</strong> für <strong>Numerische</strong> <strong>Mathematik</strong><br />
Kollokation<br />
Idee: Setze ein Polynom q i ∈ P(s)([t i ,t i+1 ]) mit<br />
• q i (t i ) = y i<br />
• ˙q(t ij ) = f ( t ij ,q i (t ij ) ) für j = 1,...,s, d.h. q i erfüllt die DGL an den<br />
Kollokationspunkten t ij = t i +α j h i mit 0 ≤ α 1 < α 2 < ... < α s ≤ 1<br />
Setze y i+1 := q i (t i+1 ).<br />
⇒ Mittels Quadratur können damit RKV höherer Ordnung entwickelt werden.<br />
Entsprechend der gewählten Quadratur Regel, lassen sich bei gegebener Stufenzahl<br />
s folgende Ordnung erwarten:<br />
• Gauß-Legendre→Ordnung 2s<br />
• Gauß-Radau IA bzw.IIA→Ordnung 2s − 1 (Anfangs- bzw. Endpunkt mit<br />
eingeschlossen)<br />
• Gauß-Lobatto→Ordnung 2s−2<br />
Neben Radau-IA/IIA gibt es noch weitere Verfahren von Lobatto/Radau<br />
(z.B.Lobatto IIIB,Lobatto IIIC,...).<br />
Kapitel IV (rk44) 27
Prof. Dr. Barbara Wohlmuth<br />
<strong>Lehrstuhl</strong> für <strong>Numerische</strong> <strong>Mathematik</strong><br />
Kollokation - Vergleich von 6 impliziten Runge-Kutta<br />
Verfahren<br />
Gauss-Legendre Gauss-Radau-(IIA) Gauss-Lobatto<br />
Stufe 1 impliziter Euler Crank-Nicolson<br />
1 1<br />
0 0 0<br />
1<br />
2<br />
1<br />
2<br />
1<br />
1<br />
1<br />
1<br />
2<br />
Hammer-Hollingsworth Stufe 2 Stufe 3<br />
1<br />
2 − √ 3<br />
6<br />
1<br />
2 + √ 3<br />
6<br />
1<br />
4<br />
1<br />
4 + √ 3<br />
6<br />
1<br />
2<br />
1<br />
4 − √ 3<br />
6<br />
1<br />
4<br />
1<br />
2<br />
1 5<br />
3 12<br />
− 1 12<br />
3 1<br />
1<br />
4 4<br />
3<br />
4<br />
1<br />
4<br />
1<br />
0<br />
6<br />
1 1<br />
2 6<br />
1<br />
1<br />
6<br />
1<br />
6<br />
1<br />
2<br />
1<br />
2<br />
1<br />
2<br />
−1 1<br />
3 6<br />
5<br />
12<br />
− 1<br />
12<br />
2 1<br />
3 6<br />
2<br />
3<br />
1<br />
6<br />
Kapitel IV (rk45) 28
Prof. Dr. Barbara Wohlmuth<br />
<strong>Lehrstuhl</strong> für <strong>Numerische</strong> <strong>Mathematik</strong><br />
Kollokation - Vergleich von 6 impliziten Runge-Kutta<br />
Verfahren<br />
10 −2 Number of steps<br />
10 −4<br />
10 −6<br />
Error<br />
10 −8<br />
10 −10<br />
10 −12<br />
10 −14<br />
Hammer−Hollingsworth<br />
Ch 4<br />
Gauss−Lobatto3<br />
Ch 4<br />
Gauss−Radau2<br />
Ch 3<br />
Crank−Nicolson<br />
Ch 2<br />
Impliziter−Euler<br />
Ch 1<br />
Gauss−Legendre1<br />
Ch 2<br />
10 1 10 2<br />
Kapitel IV (rk46) 29
Prof. Dr. Barbara Wohlmuth<br />
<strong>Lehrstuhl</strong> für <strong>Numerische</strong> <strong>Mathematik</strong><br />
Eingebettete Runge–Kutta Verfahren<br />
Bogacki– und Shampine–Verfahren: FSAL–Verfahren RK3(2)<br />
0<br />
1<br />
2<br />
1<br />
2<br />
3 3<br />
4<br />
0<br />
4<br />
1<br />
2<br />
9<br />
2<br />
p = 3<br />
9<br />
11<br />
ˆp = 2<br />
72<br />
1<br />
3<br />
1<br />
3<br />
5<br />
12<br />
4<br />
9<br />
4<br />
9<br />
5<br />
9<br />
− 1 8<br />
k i 4<br />
k i+1<br />
= f<br />
( ( 2<br />
t i + h i , y i + h i<br />
9 ki 1 + 1 3 ki 2 + 4 ))<br />
9 ki 3<br />
1 = f ( )<br />
t i+1 , y i+1<br />
( ( 2<br />
= f t i + h i , y i + h i<br />
9 ki 1 + 1 3 ki 2 + 4 ))<br />
9 ki 3<br />
= k i 4<br />
First Same As Last<br />
Entspricht in Matlab dem Aufruf von ode23<br />
Kapitel IV (rk16) 30
Prof. Dr. Barbara Wohlmuth<br />
<strong>Lehrstuhl</strong> für <strong>Numerische</strong> <strong>Mathematik</strong><br />
Eingebettete Runge–Kutta Verfahren<br />
DOPRI5(4)–Verfahren: FSAL–Verfahren<br />
0<br />
1<br />
5<br />
3<br />
10<br />
4<br />
5<br />
8<br />
9<br />
1<br />
5<br />
3 9<br />
40 40<br />
44<br />
45<br />
− 56<br />
15<br />
19372<br />
6561<br />
− 25360<br />
2187<br />
9017<br />
1<br />
3168<br />
− 355<br />
33<br />
1<br />
35<br />
348<br />
0<br />
500<br />
1113<br />
35 500<br />
p = 5<br />
348<br />
0<br />
1113<br />
5179 7571<br />
ˆp = 4<br />
57600<br />
0<br />
16695<br />
Entspricht in Matlab dem Aufruf von ode45<br />
32<br />
9<br />
64448<br />
6561<br />
− 212<br />
729<br />
46732 49<br />
5247 176<br />
− 5103<br />
18656<br />
125<br />
192<br />
− 2187<br />
6784<br />
125<br />
192<br />
− 2187<br />
6784<br />
393<br />
640<br />
− 92097<br />
339200<br />
11<br />
84<br />
11<br />
84<br />
187<br />
2100<br />
1<br />
40<br />
Kapitel IV (rk17) 31
Prof. Dr. Barbara Wohlmuth<br />
<strong>Lehrstuhl</strong> für <strong>Numerische</strong> <strong>Mathematik</strong><br />
Eingebettete Runge–Kutta Verfahren<br />
DOPRI8(7)–Verfahren: Butcherschema<br />
entnommen aus Deuflhard/Bornemann<br />
Kapitel IV (rk18) 32
Prof. Dr. Barbara Wohlmuth<br />
<strong>Lehrstuhl</strong> für <strong>Numerische</strong> <strong>Mathematik</strong><br />
Motivation für adaptive Schrittweite<br />
Ziel: Gegebene Genauigkeit mit möglichst minimalem Aufwand zu erreichen<br />
Idee: Wähle lokal unterschiedliche Schrittweiten<br />
Minimierungsproblem: Bestimme für gegebene Anzahl der Schritte die Verteilung<br />
der Stützstellen, so dass der Fehler minimal wird<br />
Aber: Viel zu teuer<br />
Ausweg: Bestimme die Schrittweite möglichst groß, so dass eine relative lokale<br />
Genauigkeit erfüllt ist<br />
Umsetzung: Bestimme den Fehler durch Vergleich mit einer besseren Lösung<br />
• halbe Schrittweite<br />
• höhere Ordnung<br />
h neu =??<br />
Kapitel IV (adapt01) 33
Prof. Dr. Barbara Wohlmuth<br />
<strong>Lehrstuhl</strong> für <strong>Numerische</strong> <strong>Mathematik</strong><br />
Adaptives Verfahren: Berechnung der neuen Schrittweite<br />
nach Dahmen-Reusken<br />
p : Ordnung des Verfahrens, EST: Schätzung des Fehlers, Parameter α max , α min ,<br />
β und TOL<br />
α = β p √<br />
hTOL<br />
EST<br />
α = min{α,α max }<br />
α = max{α,α min }<br />
h neu = αh<br />
h neu = min{h neu ,h max }<br />
h neu = max{h neu ,h min }<br />
Validierung: Ist EST ≤ hTOL oder h = h min ?<br />
Kapitel IV (adapt20) 34
Prof. Dr. Barbara Wohlmuth<br />
<strong>Lehrstuhl</strong> für <strong>Numerische</strong> <strong>Mathematik</strong><br />
Eingebettetes RK4(3)–Verfahren<br />
y ′ = y, y(0) = 1<br />
3<br />
2.5<br />
exakte Loesung<br />
Knoten und lokale Schrittweite<br />
TOL = 1e−6<br />
1<br />
0 0.2 0.4 0.6 0.8 1<br />
t<br />
10 −1<br />
10 −2<br />
0 0.2 0.4 0.6 0.8 1<br />
t<br />
Beobachtung: Geringe Schwankungen in der Schrittweite<br />
y<br />
2<br />
h<br />
1.5<br />
Kapitel IV (adapt02) 35
Prof. Dr. Barbara Wohlmuth<br />
<strong>Lehrstuhl</strong> für <strong>Numerische</strong> <strong>Mathematik</strong><br />
Eingebettetes RK4(3)–Verfahren<br />
y ′ = −200ty 2 , y(0) = 1<br />
1<br />
0.8<br />
exakte Loesung<br />
Knoten und lokale Schrittweite<br />
TOL = 1e−5<br />
10 −1 t<br />
0.6<br />
y<br />
h<br />
0.4<br />
0.2<br />
10 −2<br />
0<br />
0 0.2 0.4 0.6 0.8 1<br />
t<br />
0 0.2 0.4 0.6 0.8 1<br />
Beobachtung: Starke Schwankungen in der Schrittweite<br />
Kapitel IV (adapt03) 36
Prof. Dr. Barbara Wohlmuth<br />
<strong>Lehrstuhl</strong> für <strong>Numerische</strong> <strong>Mathematik</strong><br />
Eingebettetes RK4(3)–Verfahren<br />
y ′ = −sgn(t)y, y(−1) = 1/e<br />
1<br />
exakte Loesung<br />
Knoten und lokale Schrittweite<br />
TOL = 1e−5<br />
10 −1 t<br />
y<br />
0.8<br />
0.6<br />
0.4<br />
h<br />
10 −2<br />
10 −3<br />
0.2<br />
−1 −0.5 0 0.5 1<br />
t<br />
10 −4<br />
−1 −0.5 0 0.5 1<br />
Beobachtung: Algorithmus erkennt die Singularität;<br />
Vorgabe von minimaler Schrittweite verhindert “Festfressen”<br />
Kapitel IV (adapt04) 37
Prof. Dr. Barbara Wohlmuth<br />
<strong>Lehrstuhl</strong> für <strong>Numerische</strong> <strong>Mathematik</strong><br />
Eingebettetes RK4(3)–Verfahren<br />
Restringiertes Dreikörperproblem (1)<br />
1.5<br />
TOL=0.1−>#f=421<br />
1<br />
0.5<br />
0<br />
−0.5<br />
−1<br />
1.5<br />
TOL=0.01−>#f=741<br />
1<br />
0.5<br />
0<br />
−0.5<br />
−1<br />
1.5<br />
TOL=0.001−>#f=1809<br />
1<br />
0.5<br />
0<br />
−0.5<br />
−1<br />
adaptiv RK4(3)<br />
−1.5<br />
−1.5 −1 −0.5 0 0.5 1<br />
−1.5<br />
adaptiv RK4(3)<br />
0 5 10 15 0 5 10 15 0 5 10 15<br />
h max = 1.0 · 10 0 h max = 6.1 · 10 −1 h max = 3.3 · 10 −1<br />
−1.5 −1 −0.5 0 0.5 1 −1.5 −1 −0.5 0 0.5 1<br />
h avg = 2.8 · 10 −1<br />
h min = 3.0 · 10 −5<br />
h avg = 1.5 · 10 −1<br />
h min = 1.7 · 10 −5<br />
h avg = 6.5 · 10 −2<br />
h min = 9.6 · 10 −6<br />
−1.5<br />
adaptiv RK4(3)<br />
Kapitel IV (adapt05) 38
Prof. Dr. Barbara Wohlmuth<br />
<strong>Lehrstuhl</strong> für <strong>Numerische</strong> <strong>Mathematik</strong><br />
Eingebettetes RK4(3)–Verfahren<br />
Restringiertes Dreikörperproblem (2)<br />
1.5<br />
TOL=0.1−>#f=369<br />
1<br />
0.5<br />
0<br />
−0.5<br />
−1<br />
1.5<br />
TOL=0.01−>#f=673<br />
1<br />
0.5<br />
0<br />
−0.5<br />
−1<br />
1.5<br />
TOL=0.001−>#f=1653<br />
1<br />
0.5<br />
0<br />
−0.5<br />
−1<br />
adaptiv RK4(3)<br />
−1.5<br />
−1.5 −1 −0.5 0 0.5 1<br />
−1.5<br />
adaptiv RK4(3)<br />
0 2 4 6 8 10 0 2 4 6 8 10 0 2 4 6 8 10<br />
h max = 8.4 · 10 −1 h max = 6.7 · 10 −1 h max = 3.6 · 10 −1<br />
−1.5 −1 −0.5 0 0.5 1 −1.5 −1 −0.5 0 0.5 1<br />
h avg = 1.9 · 10 −1<br />
h min = 3.0 · 10 −5<br />
h avg = 1.1 · 10 −1<br />
h min = 1.6 · 10 −5<br />
h avg = 4.8 · 10 −2<br />
h min = 9.3 · 10 −6<br />
−1.5<br />
adaptiv RK4(3)<br />
Kapitel IV (adapt06) 39
Prof. Dr. Barbara Wohlmuth<br />
<strong>Lehrstuhl</strong> für <strong>Numerische</strong> <strong>Mathematik</strong><br />
Eingebettetes RK4(3)–Verfahren<br />
Restringiertes Dreikörperproblem (3)<br />
1.5<br />
TOL=0.1−>#f=405<br />
1<br />
0.5<br />
0<br />
−0.5<br />
−1<br />
1.5<br />
TOL=0.01−>#f=821<br />
1<br />
0.5<br />
0<br />
−0.5<br />
−1<br />
1.5<br />
TOL=0.001−>#f=1813<br />
1<br />
0.5<br />
0<br />
−0.5<br />
−1<br />
adaptiv RK4(3)<br />
−1.5<br />
−1.5 −1 −0.5 0 0.5 1<br />
−1.5<br />
adaptiv RK4(3)<br />
0 1 2 3 4 5 0 1 2 3 4 5 0 1 2 3 4 5<br />
h max = 8.6 · 10 −1 h max = 4.5 · 10 −1 h max = 2.5 · 10 −1<br />
−1.5 −1 −0.5 0 0.5 1 −1.5 −1 −0.5 0 0.5 1<br />
h avg = 8.8 · 10 −2<br />
h min = 2.7 · 10 −5<br />
h avg = 4.5 · 10 −2<br />
h min = 1.5 · 10 −5<br />
h avg = 2.1 · 10 −2<br />
h min = 8.6 · 10 −6<br />
−1.5<br />
adaptiv RK4(3)<br />
Kapitel IV (adapt07) 40
Prof. Dr. Barbara Wohlmuth<br />
<strong>Lehrstuhl</strong> für <strong>Numerische</strong> <strong>Mathematik</strong><br />
Eingebettetes RK4(3)–Verfahren<br />
Restringiertes Dreikörperproblem (4)<br />
1.5<br />
TOL=0.1−>#f=2085<br />
1<br />
0.5<br />
0<br />
−0.5<br />
−1<br />
1.5<br />
TOL=0.01−>#f=2205<br />
1<br />
0.5<br />
0<br />
−0.5<br />
−1<br />
1.5<br />
TOL=0.0001−>#f=9193<br />
1<br />
0.5<br />
0<br />
−0.5<br />
−1<br />
adaptiv RK4(3)<br />
−1.5<br />
−1.5 −1 −0.5 0 0.5 1<br />
−1.5<br />
adaptiv RK4(3)<br />
0 5 10 15 20 25 0 5 10 15 20 25 0 5 10 15 20 25<br />
h max = 5.3 · 10 −1 h max = 3.2 · 10 −1 h max = 9.0 · 10 −2<br />
−1.5 −1 −0.5 0 0.5 1 −1.5 −1 −0.5 0 0.5 1<br />
h avg = 1.0 · 10 −1<br />
h min = 3.2 · 10 −5<br />
h avg = 9.7 · 10 −2<br />
h min = 2.6 · 10 −3<br />
h avg = 2.0 · 10 −2<br />
h min = 1.4 · 10 −4<br />
−1.5<br />
adaptiv RK4(3)<br />
Kapitel IV (adapt08) 41
Prof. Dr. Barbara Wohlmuth<br />
<strong>Lehrstuhl</strong> für <strong>Numerische</strong> <strong>Mathematik</strong><br />
Eingebettetes RK4(3)–Verfahren<br />
Vanderpol–Oszillator<br />
3<br />
TOL=10−>#f=2025<br />
2<br />
1<br />
0<br />
−1<br />
−2<br />
3<br />
TOL=1−>#f=2105<br />
2<br />
1<br />
0<br />
−1<br />
−2<br />
3<br />
TOL=0.1−>#f=2513<br />
2<br />
1<br />
0<br />
−1<br />
−2<br />
adaptiv RK4(3)<br />
−3<br />
−3<br />
0 10 20 30 40 50<br />
adaptiv RK4(3)<br />
0 10 20 30 40 50 0 10 20 30 40 50 0 10 20 30 40 50<br />
h max = 7.8 · 10 −1 h max = 8.1 · 10 −1 h max = 5.0 · 10 −1<br />
0 10 20 30 40 50 0 10 20 30 40 50<br />
h avg = 1.4 · 10 −1<br />
h min = 7.1 · 10 −7<br />
h avg = 1.3 · 10 −1<br />
h min = 4.5 · 10 −7<br />
h avg = 1.1 · 10 −1<br />
h min = 2.8 · 10 −7<br />
−3<br />
adaptiv RK4(3)<br />
Kapitel IV (adapt09) 42
Prof. Dr. Barbara Wohlmuth<br />
<strong>Lehrstuhl</strong> für <strong>Numerische</strong> <strong>Mathematik</strong><br />
Runge–Kutta: adaptiv vs. äquidistant<br />
Restringiertes Dreikörperproblem, Fehler e(T)<br />
10 0<br />
10 −2<br />
Fehler<br />
10 −4<br />
10 −6<br />
10 −8<br />
10 −10<br />
adaptiv<br />
aequidistant<br />
10 2 10 3 10 4 10 5 10 6<br />
Anzahl der Funktionsauswertungen<br />
Blau: Standard RK 4–Verfahren, Rot: eingebettetes RK4(3)–Verfahren<br />
Für einen Fehler in der Größenordnung von 1 km benötigt das äquidistante Verfahren mit 384000<br />
Funktionsauswertungen über 60mal mehr als das adaptive (6261).<br />
Kapitel IV (adapt11) 43
Prof. Dr. Barbara Wohlmuth<br />
<strong>Lehrstuhl</strong> für <strong>Numerische</strong> <strong>Mathematik</strong><br />
Runge–Kutta: adaptiv vs. äquidistant<br />
Restringiertes Dreikörperproblem<br />
60<br />
40<br />
#f = 1000<br />
1.5<br />
1<br />
#f = 741<br />
20<br />
0.5<br />
0<br />
0<br />
−20<br />
−0.5<br />
−40<br />
−1<br />
−60<br />
RK 4<br />
−40 −20 0 20 40 60<br />
adaptiv RK4(3)<br />
−1.5<br />
−1.5 −1 −0.5 0 0.5 1<br />
Blau: ÄquidistantePunkte,<br />
Rot: Adaptive Punkte,<br />
bei ähnlicher Anzahl von Funktionsauswertungen.<br />
Kapitel IV (adapt12) 44
Prof. Dr. Barbara Wohlmuth<br />
<strong>Lehrstuhl</strong> für <strong>Numerische</strong> <strong>Mathematik</strong><br />
Runge–Kutta: adaptiv vs. äquidistant<br />
Vanderpol–Oszillator, Fehler e(T)<br />
10 −2 adaptiv<br />
10 −4<br />
10 −6<br />
10 −8<br />
10 −10<br />
äquidistant<br />
C*Anzahl 4<br />
10 4 10 5<br />
Anzahl der Funktionsauswertungen<br />
Blau: Standard RK4–Verfahren, Rot: eingebettetes RK4(3)–Verfahren<br />
Kapitel IV (adapt13) 45
Prof. Dr. Barbara Wohlmuth<br />
<strong>Lehrstuhl</strong> für <strong>Numerische</strong> <strong>Mathematik</strong><br />
Runge–Kutta: adaptiv vs. äquidistant<br />
Vanderpol–Oszillator<br />
Lösung x(t)<br />
2.5<br />
2<br />
1.5<br />
1<br />
0.5<br />
0<br />
−0.5<br />
−1<br />
#f = 2452<br />
3<br />
#f=2513<br />
2<br />
1<br />
0<br />
−1<br />
−1.5<br />
−2<br />
RK4, h = 0.081566<br />
−2.5<br />
0 10 20 30 40 50<br />
Zeit t<br />
−2<br />
adaptiv RK4(3)<br />
−3<br />
0 10 20 30 40 50<br />
Blau: Äquidistante Punkte, Rot: Adaptive Punkte,<br />
bei ähnlicher Anzahl von Funktionsauswertungen.<br />
Kapitel IV (adapt14) 46
Prof. Dr. Barbara Wohlmuth<br />
<strong>Lehrstuhl</strong> für <strong>Numerische</strong> <strong>Mathematik</strong><br />
Lokale Schrittweite<br />
Dreikörper-Problem<br />
2<br />
TOL = 1e-2<br />
Eingebettetes Runge−Kutta Verfahren RK4(3)<br />
2<br />
TOL = 1e-3<br />
Eingebettetes Runge−Kutta Verfahren RK4(3)<br />
1<br />
1<br />
0<br />
0<br />
−1<br />
−1<br />
TOL = 1e−02, Schritte = 10717<br />
−2<br />
−2 −1 0 1<br />
Schrittweite<br />
TOL = 1e−03, Schritte = 38897<br />
−2<br />
−2 −1 0 1<br />
Schrittweite<br />
10 0 t<br />
10 0 t<br />
10 −1<br />
10 −1<br />
10 −2<br />
10 −2<br />
10 −3<br />
10 −3<br />
h<br />
h<br />
10 −4<br />
10 −4<br />
10 −5<br />
10 −5<br />
10 −6<br />
10 −6<br />
10 −7<br />
0 5 10 15 20 25<br />
10 −7<br />
0 5 10 15 20 25<br />
Kapitel IV (adapt16) 47
Prof. Dr. Barbara Wohlmuth<br />
<strong>Lehrstuhl</strong> für <strong>Numerische</strong> <strong>Mathematik</strong><br />
Lokale Schrittweite<br />
Vanderpol-Oszillator<br />
TOL = 1e-1<br />
3<br />
Lösung<br />
Schrittweite<br />
10 0 t<br />
x(t)<br />
2<br />
1<br />
0<br />
−1<br />
−2<br />
h<br />
10 −1<br />
10 −2<br />
10 −3<br />
10 −4<br />
−3<br />
0 10 20 30<br />
t<br />
0 5 10 15 20 25 30<br />
Kapitel IV (adapt17) 48
Prof. Dr. Barbara Wohlmuth<br />
<strong>Lehrstuhl</strong> für <strong>Numerische</strong> <strong>Mathematik</strong><br />
Fehlversuche: Einfluss des Faktors β<br />
Vanderpol-Oszillator<br />
β = 0.85<br />
Schrittweite<br />
TOL = 5·10 −2 ,α max = 2,α min = 0.5<br />
β = 0.9<br />
Schrittweite<br />
β = 0.95<br />
Schrittweite<br />
10 0 t<br />
10 0 t<br />
10 0 t<br />
10 −1<br />
10 −1<br />
10 −1<br />
10 −2<br />
10 −2<br />
10 −2<br />
h<br />
h<br />
h<br />
10 −3<br />
10 −3<br />
10 −3<br />
10 −4<br />
10 −4<br />
10 −4<br />
0 5 10 15 20 25 30<br />
0 5 10 15 20 25 30<br />
0 5 10 15 20 25 30<br />
# Fehlversuche: 108<br />
# Schritte: 1149<br />
Aufwand: 1302<br />
# Fehlversuche: 172<br />
# Schritte: 1095<br />
Aufwand: 1267<br />
# Fehlversuche: 320<br />
# Schritte: 1012<br />
Aufwand: 1332<br />
Kapitel IV (adapt18) 49
Prof. Dr. Barbara Wohlmuth<br />
<strong>Lehrstuhl</strong> für <strong>Numerische</strong> <strong>Mathematik</strong><br />
Fehlversuche: Einfluss der Toleranz<br />
Vanderpol-Oszillator<br />
TOL = 5·10 −1<br />
Schrittweite<br />
β = 0.9,α max = 2,α min = 0.5<br />
TOL = 5·10 −2<br />
Schrittweite<br />
TOL = 5·10 −3<br />
Schrittweite<br />
10 0 t<br />
10 0 t<br />
10 0 t<br />
10 −1<br />
10 −1<br />
10 −1<br />
10 −2<br />
10 −2<br />
10 −2<br />
h<br />
h<br />
h<br />
10 −3<br />
10 −3<br />
10 −3<br />
10 −4<br />
10 −4<br />
10 −4<br />
0 5 10 15 20 25 30<br />
0 5 10 15 20 25 30<br />
0 5 10 15 20 25 30<br />
# Fehlversuche: 168<br />
# Schritte: 453<br />
Aufwand: 621<br />
# Fehlversuche: 172<br />
# Schritte: 1095<br />
Aufwand: 1267<br />
# Fehlversuche: 135<br />
# Schritte: 3112<br />
Aufwand: 3247<br />
Kapitel IV (adapt19) 50