04.11.2013 Aufrufe

Vorlesung Organische Chemie II

Vorlesung Organische Chemie II

Vorlesung Organische Chemie II

MEHR ANZEIGEN
WENIGER ANZEIGEN

Sie wollen auch ein ePaper? Erhöhen Sie die Reichweite Ihrer Titel.

YUMPU macht aus Druck-PDFs automatisch weboptimierte ePaper, die Google liebt.

<strong>Vorlesung</strong> <strong>Organische</strong> <strong>Chemie</strong> <strong>II</strong><br />

1. Gliederung nach Reaktionstypen (nicht nach Stoffklassen)<br />

Ausgehend von Kohlenwasserstoffen als Rohstoff sollen zunehmend funktionelle Gruppen eingeführt werden, die die<br />

chemische Reaktivität erhöhen und somit das gesamte Spektrum der Strukturänderungen erschließen.<br />

Problem: Gesättigte Kohlenwasserstoffe haben keine funktionellen Gruppen und sind daher inert gegenüber ionischen<br />

Reagentien.<br />

Lösung: nichtionische Reagentien = Radikale → Radikalreaktionen<br />

a) Radikalreaktionen (Kap 2)<br />

H<br />

H<br />

H<br />

C<br />

Ethan<br />

C<br />

H<br />

H<br />

H<br />

Cl<br />

H<br />

H<br />

C<br />

H<br />

Ethylradikal<br />

H<br />

Cl<br />

H<br />

H<br />

Cl<br />

Cl<br />

H<br />

H<br />

C C<br />

H<br />

Ethylchlorid<br />

Cl<br />

H<br />

H<br />

+ Cl<br />

Durch die radikalische Chlorierung kann ein Heteroatom (funktionelle Gruppe) eingeführt werden. Erst dieses Heteroatom erlaubt<br />

(ionische) Reaktionen am Kohlenstoffgerüst, z.B. Substitution, Eliminierung.<br />

b) nukleophile Substitutionen (ionisch) Kap 3<br />

Ethylchlorid<br />

Elektrophil<br />

H<br />

H<br />

H<br />

C<br />

OMe<br />

Cl<br />

H<br />

Nukleophil<br />

Einführung neuer funktioneller Gruppen durch Austauschreaktion (Substitution)<br />

C<br />

H<br />

H<br />

H<br />

H<br />

C<br />

C<br />

H<br />

H<br />

OMe<br />

+ Cl<br />

Ethylmethylether (Substitutionsprodukt)


c) Eliminierungen (ionisch) Kap 4<br />

Ethylchlorid<br />

Elektrophil<br />

H<br />

H<br />

H<br />

C<br />

Cl<br />

C<br />

H<br />

H<br />

OMe<br />

Base<br />

H<br />

H<br />

H<br />

C C<br />

MeOH + Cl<br />

H<br />

Ethylen (Eliminierungsprodukt)<br />

Entfernung von funktionellen Gruppen durch Eliminierung, gleichzeitig Erzeugung von Doppelbindungsfunktion<br />

Nebenreaktion bei Substitutionen.<br />

d) Additionen (ionisch) Kap 5<br />

H<br />

H<br />

C<br />

C<br />

H<br />

H<br />

Ethylen (Nukleophil)<br />

HCl<br />

Elektrophil (H + )<br />

H<br />

H<br />

H<br />

C<br />

C<br />

Cl<br />

H<br />

H<br />

Einführung von bis zu zwei funktionellen Gruppen durch elektrophile Addition an die Doppelbindung. Umkehr der Eliminierung.


e) Aromatische Substitutionen (ionisch) Kap 6<br />

Benzol<br />

(Nukleophil)<br />

Br<br />

Elektrophil<br />

H<br />

Br<br />

Br<br />

+ H +<br />

Addition<br />

Eliminierung<br />

Durch zweistufigen Additions-Eliminierungsmechanismus können Aromaten mit einem neuen Substituenten versehen werden.<br />

Elektrophile u. nukleophile Substitution am Aromaten möglich.<br />

f) Oxidationen u. Dehydrierungen (ionisch + radikalisch) Kap 7<br />

rad. ion. ion.<br />

CH 4 CH 3 OH CH 2 O<br />

HCOOH<br />

Methanol<br />

Formaldehyd<br />

Ameisensäure<br />

Einführung und Änderung funktioneller Gruppen durch Oxidation bzw. Dehydrierung. Rückreaktion = Reduktionen.<br />

g) Carbonylreaktionen (ionisch) Kap 8<br />

O<br />

O<br />

El<br />

H<br />

O<br />

H<br />

protoniertes Aceton<br />

Aceton<br />

(Dimethylketon)<br />

Nu<br />

CH 3 MgBr<br />

(CH 3 - )<br />

OMgBr<br />

tert.Butoxymagnesiumbromid


Bei Reaktionen von Carbonsäurederivaten an der CO-Gruppe können Heteroatomsubstituenten ausgetauscht werden.<br />

Die CO-Gruppe bleibt dabei erhalten.<br />

O<br />

MeOH (H + )<br />

O<br />

MeNH 2<br />

O<br />

OH<br />

OMe<br />

Essigsäuremethylester<br />

NHMe<br />

Essigsäure-N-methylamid<br />

Bei Reaktionen von Aldehyden u. Ketonen an der CO-Gruppe wird diese verändert. Z.B. Bildung einer neuen C-<br />

Heteroatombindung.<br />

O MeNH 2<br />

Me<br />

N<br />

Aceton-N-methylimin<br />

-H 2 O<br />

Bei Reaktionen von Carbonylverbindungen mit C-Nukleophilen entstehen C-C-Bindungen.<br />

O<br />

O<br />

O<br />

O<br />

H +<br />

OH<br />

O<br />

H<br />

Acetaldehyd<br />

H<br />

H<br />

Acetaldol<br />

H<br />

Vinyloge Carbonylverbindungen übertragen Polarität der CO-Gruppe auf das konjugierte Doppelbindungssystem<br />

O<br />

OMe<br />

Acrylsäuremethylester<br />

El<br />

O<br />

OMe<br />

Nu<br />

HC<br />

COOEt<br />

COOEt<br />

Anion des<br />

Malonsäurediethylesters<br />

COOEt<br />

O<br />

EtOOC<br />

OMe<br />

Michael-Addition


h) Reaktionen von Heterocarbonylverbindungen (ionisch) Kap 9<br />

O<br />

C<br />

O<br />

N<br />

O<br />

S<br />

N<br />

C<br />

S<br />

C<br />

N<br />

C<br />

Heterocarbonylgruppen zeigen Reaktivität analog zur Carbonylgruppe<br />

i) Umlagerungen (ionisch) Kap 10<br />

a) Pinakolonumlagerung:<br />

H + , - H 2 O<br />

OH OH<br />

OH<br />

HO<br />

-H + O Pinakolon<br />

Carbeniumion


1.1 Unterschiedliche Reaktionstypen in der <strong>Organische</strong>n Synthese<br />

Einteilung nach:<br />

1. elektronischen Gesichtspunkten:<br />

a) Radikalreaktionen<br />

Homolyse<br />

Cl Cl Cl + Cl<br />

Radikalaustausch<br />

2.Strukturänderungen:<br />

a) Substitution (S)<br />

NO 2<br />

+ HNO 3 + H 2 O<br />

b) polare (ionische) Reaktionen<br />

Heterolyse<br />

Cl + H CH 3 Cl-H +<br />

Elektrophil<br />

ionischer Austausch<br />

Cl + Cl<br />

I + Cl<br />

Et I + Cl<br />

Nukleophil<br />

Säure-Base-Rkt.<br />

+<br />

Et 3 N +<br />

Base<br />

Elektrophil<br />

H<br />

Et 3 N-H<br />

c) konzertierte Mehrzentrenreaktionen (Cycloadditionen)<br />

Cl<br />

Säure<br />

Elektrophil<br />

CH 3<br />

+<br />

Nukleophil<br />

d) Elektronenübertragungsreaktionen (Oxidationen u. Reduktionen)<br />

Cl<br />

b) Addition (A)<br />

c) Eliminierung (E)<br />

d) Umlagerungen<br />

+ Br 2<br />

Br Br<br />

NOH<br />

OH<br />

3. kinetischen Gesichtspunkten:<br />

a) monomolekulare Rkt.<br />

b) bimolekulare Rkt.<br />

c) trimolekulare Rkt.<br />

(H + )<br />

-H 2 O<br />

(H + )<br />

NH<br />

O<br />

Einelektronentransfer<br />

R 3 N + M 3+ R 3 N + M 2+<br />

Reduktionsmittel Oxidationsmittel<br />

(engl. SET)<br />

meistens Kombination: z.B. S N 2


1.2 Wichtige Prinzipien in der <strong>Organische</strong>n Synthese:<br />

a) Bei ionischen Reaktionen reagieren nukleophile Zentren immer mit elektrophilen Zentren<br />

b) Basen reagieren sehr schnell mit Säuren (Neutralisation)<br />

c) Harte Nukleophile (hohe e-Dichte) reagieren bevorzugt mit harten Elektrophilen (weiche Reagentien analog)<br />

d) Für den Reaktionsverlauf ist oft die Stabilität der Zwischen- oder Endprodukte wichtig:<br />

e) Reaktive Intermediate:<br />

H<br />

H<br />

C<br />

N<br />

R<br />

Br<br />

Carbeniumion<br />

Carbokation<br />

(sp 2 planar)<br />

Radikal<br />

(sp 2 planar)<br />

Carbanion<br />

(sp 3 tetraedrisch)<br />

Carben<br />

Elektronensextett<br />

(sp 2 planar)<br />

Radikalkation<br />

(sp 2 planar)<br />

Radikalanion<br />

f) Stabilisierung der Intermediate (Produkte) durch:<br />

Induktiven Effekt (+I, -I) mesomeren Effekt (+M, -M) Hyperkonjugation<br />

CH 3<br />

Cl<br />

O<br />

O<br />

H 3 C CH 3 Cl Cl<br />

O<br />

+I -I<br />

O<br />

+M - M<br />

g) Lösungsmitteleffekte: Stabilisierung polarer Zentren durch polare LM (festere Solvathülle)


2. Radikalreaktionen<br />

2.1 Erzeugung von Radikalen<br />

a) Thermolyse<br />

Crackprozesse spalten<br />

C-C-Bindungen (800°)<br />

Gomberg<br />

CH 2<br />

+<br />

CH 2<br />

ΔT Pb(Me) 4<br />

+<br />

H 2 C<br />

CH 3<br />

ΔT<br />

Mesomerie<br />

Tritylradikal<br />

Radikalische<br />

Kombination<br />

Hexaphenylethan<br />

(instabil)<br />

H<br />

Olefine + Alkane<br />

Thermolyse<br />

Δ D H= 46 KJ/mol<br />

b) Photolyse, Radiolyse durch Absorption von Lichtquanten<br />

(λ = 300nm ≈ 400 kJ / mol)<br />

Pb + 4 CH 3<br />

O<br />

Strahlung muß absorbiert werden z.B. durch Sensibilisator (Farbstoffe, Ketone)<br />

Cl<br />

Cl<br />

hν<br />

hν<br />

Cl<br />

Cl<br />

O<br />

Benzophenon<br />

c) Redoxprozesse (chemische Energie)<br />

e - -Transfer<br />

ROOH + Fe 2+ R O O H + Fe 3+ RO + OH + Fe 3+<br />

Kolbe Synthese<br />

R<br />

O<br />

O<br />

Anode (+)<br />

- e - R<br />

O<br />

O<br />

- CO 2 R Anode<br />

R<br />

R R<br />

R<br />

R<br />

präp. Dimerisierung von Alkylradikalen<br />

(Orientierung der Carboxylate an der Anode)


Cl<br />

Ag<br />

Cl<br />

Ag<br />

- AgCl<br />

O<br />

Na-Metall<br />

O<br />

Na<br />

Tritylchlorid<br />

Tritylradikal<br />

Benzophenon<br />

Ketyl (blaues Radikalanion)<br />

Sauerstoff- u. Wasserfänger<br />

d) mechanische Energie<br />

(Ultraschall, Schwingmühle)<br />

2.2. Stabilität von Radikalen ≈ Stabilisierung des freien Radikalelektrons<br />

Allyl u. Benzylverbindungen bilden leicht Radikale (Mesomeriestab. des Radikals)<br />

Dissoziationsenthalpie einer Bindung ist niedriger, wenn energieärmeres (stabileres) Radikal entsteht<br />

Allylradikal:<br />

Benzylradikal:<br />

CH 2 CH 2 CH 2 CH 2<br />

Stabilisierung (leichtere Bildung): allyl = benzyl > tert. > sek. > prim. C-Radikal<br />

Erklärung: sterische Entspannung oder Hyperkonjugation


Radikalstrukturen und Radikalstabilitäten


2.3 Lebensdauer von Radikalen<br />

reaktive, meist kurzlebige Teilchen ( 10 -3 s), niedrige Konzentration<br />

Stabile isolierbare Radikale: niedrige Reaktivität u. hohe Langlebigkeit<br />

O 2 N<br />

O 2 N<br />

N<br />

N<br />

NO 2<br />

N<br />

N<br />

NO 2<br />

N<br />

N<br />

O 2 N<br />

O 2 N<br />

O<br />

O<br />

DPPH (Diphenylpikrylhydrazyl)<br />

TEMPO (2,2,6,6-Tetramethylpiperidin-1-oxyl)<br />

2.4 Typische Reaktionen von Radikalen<br />

a.) Verlust der Radikaleigenschaften<br />

1.) Radikalkombination<br />

b) Übertragung der Radikaleigenschaften<br />

1.) Zersetzung oder Fragmentierung (z.B. Starter)<br />

H 2 C<br />

CH 2<br />

O<br />

O<br />

+ CO 2<br />

2.) Disproportionierung<br />

2 H +<br />

H<br />

2.) Addition an Mehrfachbindungen (z.B. Polymerisation)<br />

Br + Br CH 2 CH 2<br />

3.) Abspaltung von Atomen oder Gruppierungen durch Radikale<br />

Cl + H R<br />

Cl-H + R<br />

(wesentlicher Teilschritt radikalischer Substitutionen)


c) Radikalkettenreaktionen (allg. Schema)<br />

Kettenstart: X X<br />

Kettenfortpflanzung:<br />

(Übertragung)<br />

Kettenabbruch:<br />

(Rekombination)<br />

X + H-R<br />

R + X-X<br />

X + X<br />

R + X<br />

2 X<br />

X-H + R<br />

R-X + X<br />

X-X<br />

R-X<br />

Start (X 2 )<br />

(Produkt) R-X<br />

X<br />

X 2<br />

R<br />

H-R (Edukt)<br />

H-X<br />

R + R<br />

R-R<br />

Radikalübertragung<br />

2.5. Reaktivität und Selektivität von Radikalen<br />

a) Relative Reaktivitäten von Radikalen mit Toluol<br />

H<br />

H H<br />

X<br />

H<br />

H<br />

+ H-X<br />

Reaktivität (X ):<br />

F > HO > CL > CH 3 > Br > ROO<br />

b) Radikalische Halogenierungen von Methan:<br />

X 2 + CH 4 H-X + X-CH 3 F: -423 kJ/mol (zu exotherm)<br />

Gesamtbilanz für X =<br />

Cl: -100<br />

(wenig selektiv)<br />

Br: -25<br />

(selektiv)<br />

I: +54 (endotherm - keine Rkt) Reaktivität<br />

F<br />

Cl<br />

Br<br />

I<br />

Selektivität


c) relative Reaktivitäten<br />

F<br />

Cl<br />

Br<br />

1° C-H 2° C-H 3° C-H<br />

1<br />

1<br />

1<br />

normiert<br />

1.2<br />

3.9<br />

32<br />

1.4<br />

5.1<br />

1600<br />

experimentelle<br />

Best. der rel.<br />

Reaktivitäten:<br />

+<br />

(Butan+Isobutan)<br />

X 2<br />

X<br />

X<br />

+<br />

X<br />

X<br />

häufig: hohe Reaktivität bedingt niedrige Selektivität und umgekehrt: Erklärung über Hammond-Postulat<br />

Hammond-Postulat<br />

freie Energie<br />

Reaktionskoordinate<br />

Exotherme Reaktion (früher ÜZ)<br />

Struktur des ÜZ ähnelt Edukten<br />

Endotherme Reaktion (später ÜZ)<br />

Struktur des ÜZ ähnelt Produkten<br />

>1kcal<br />

freie Energie<br />

Cl<br />

+Alkan<br />

2kcal<br />

2kcal<br />

1°<br />

2°<br />

3°<br />

HCl+ R<br />

freie Energie<br />

Br<br />

+Alkan<br />

1.5 kcal<br />

2kcal<br />

2kcal<br />

1°<br />

2°<br />

3°<br />

HBr+ R<br />

Reaktionskoordinate<br />

Cl-Radikal unselektiv, da früher ÜZ<br />

(nahe an Alkan mit ähnlichem Energieinhalt)<br />

Reaktionskoordinate<br />

Br-Radikal selektiv, da später ÜZ<br />

(nahe an Alkylradikalen (1°,2°,3°) mit verschiedenem<br />

Energieinhalt)


2.6 Radikalische Chlorierung<br />

a) in Seitenkette (benzylische H) von Aromaten präparativ nutzbar: SSS-Regel (Siedehitze, Sonnenlicht, Seitenkette)<br />

Kettenstart: Kette:<br />

H<br />

Cl H Cl-Cl H<br />

H<br />

hν<br />

Cl<br />

Cl 2 2 Cl<br />

H - HCl<br />

H<br />

H<br />

Toluol<br />

Benzylchlorid<br />

+ Cl<br />

H<br />

Cl<br />

H<br />

Benzylchlorid<br />

Cl 2<br />

hν (ΔT)<br />

- HCl<br />

Cl<br />

H<br />

Cl<br />

Benzylidendichlorid<br />

(Benzalchlorid)<br />

Cl 2<br />

hν (ΔT)<br />

- HCl<br />

Cl<br />

Cl<br />

Cl<br />

Benzotrichlorid<br />

Cl 2<br />

hν (ΔT)<br />

Cl<br />

Ethylbenzol<br />

- HCl<br />

1-Phenylethylchlorid<br />

b) von aromatischen Aldehyden u. Derivaten<br />

X Cl 2 (Cl )<br />

X<br />

R<br />

R<br />

H<br />

Cl<br />

X<br />

R<br />

+ HCl<br />

z.B.<br />

O<br />

H<br />

Benzaldehyd<br />

OH<br />

N<br />

Cl 2<br />

- HCl<br />

Cl 2<br />

O<br />

Cl<br />

Benzoylchlorid<br />

OH<br />

N<br />

X = O, N-OH, N-NH 2<br />

H<br />

- HCl<br />

Cl<br />

Benzaldoxim<br />

Benzhydroximoylchlorid<br />

c) Selektive Chlorierung mit Sulfurylchlorid: R-H + SO 2 Cl 2 R-Cl + SO 2 + HCl


Initiatoren:<br />

AIBN (Azo-bis-isobutyronitril)<br />

Δ T<br />

NC N N CN 2 N<br />

N C +N 2<br />

Kettenstart<br />

Kettenfortpflanzung<br />

Dibenzoylperoxid<br />

Initiator<br />

(AIBN, Dibenzoylperoxid)<br />

O<br />

2 St<br />

St Cl S Cl<br />

St-Cl +<br />

O<br />

R-H + SO 2 Cl<br />

R + Cl-SO 2 Cl<br />

O<br />

O<br />

R + H-SO 2 Cl (SO 2 +HCl)<br />

RCl + SO 2 Cl<br />

2.7. Radikalische Bromierung Br<br />

o-Xylol<br />

Br 2 , hν<br />

O<br />

O<br />

O<br />

S<br />

O<br />

Cl<br />

Δ T<br />

2<br />

+ HBr<br />

O<br />

O<br />

SO 2 Cl selektiver als Cl<br />

Beisp.:<br />

2 + 2 CO 2<br />

Phenylradikal<br />

SO 2 Cl 2<br />

AIBN<br />

-HCl,<br />

-SO 2<br />

Cl<br />

Selektive Bromierung mit NBS in Allyl(Benzyl-)stellung unter Erhalt der Doppelbindung<br />

Starter<br />

(AIBN)<br />

H<br />

H<br />

Br<br />

O<br />

N<br />

O<br />

N-Bromsuccinimid<br />

(NBS)<br />

AIBN<br />

3-Bromcyclohexen<br />

Br + HN<br />

O<br />

O<br />

Succinimid<br />

Mech: a) NBS Br 2<br />

(geringe Konz.)<br />

b) HBr + NBS<br />

c) Br 2 +<br />

H<br />

O<br />

NH<br />

O<br />

Br<br />

+ Br 2<br />

-HBr<br />

Br<br />

+ Br<br />

H<br />

analog: Ethylbenzol<br />

H<br />

H


2.8. Peroxygenierung<br />

R-H + O 2<br />

R-OO-H<br />

(Hydroperoxid)<br />

R-OO-R (Peroxid)<br />

Start<br />

R-H + O-O<br />

R + H-O-O<br />

Fortpflanzung<br />

R<br />

+ O-O<br />

R-OO<br />

OOH<br />

R-O-O-H + M + M<br />

R-OO + H-R<br />

R-OOH + R<br />

H<br />

R-OO + H<br />

Katalyse durch Schwermetallionen, Peroxide, Licht<br />

O 2 H +<br />

R-O-O-H + M + R-O - O-H + M 2+<br />

R-O + OH + M 2+<br />

Isopropylbenzol Cumolhydroperoxid<br />

2+ +<br />

(Cumol)<br />

Phenol +<br />

Aceton<br />

Autoxidation von Aldehyden:<br />

O<br />

H<br />

O-O<br />

O<br />

OOH<br />

Benzaldehyd Perbenzoesäure Halbacetal von Benzaldehyd mit<br />

Benzoesäure<br />

Perbenzoesäure<br />

O<br />

O<br />

OH<br />

H<br />

O<br />

2<br />

O<br />

OH<br />

Bei Ölfarben Siccative: Co,Mn, Pb-Salze<br />

(katalysieren Autoxidation in Allylstellung)<br />

R-O-O - H + M + M + , O 2 Harzbildung<br />

O<br />

H<br />

O 2<br />

COOR<br />

COOR<br />

O 2, RH<br />

OOH<br />

COOR<br />

(Vernetzung)


Peroxidgefahr bei Ethern:<br />

Diethylether, Diisopropylether, THF<br />

Anreichern d. Peroxide im Destillationsrückstand<br />

Peroxidteststäbchen<br />

Extrahieren mit Alkali<br />

O<br />

THF<br />

O 2<br />

-HOO<br />

O<br />

H<br />

O<br />

H<br />

O 2, THF<br />

O<br />

OOH<br />

+<br />

O<br />

H<br />

2.9. Radikalische Reduktion R-X + Bu 3 SnH R-H + Bu 3 Sn-X<br />

Start<br />

Kette<br />

(Initiator) St + H-SnBu 3 St-H + SnBu 3<br />

Br<br />

R-X + SnBu 3 R + X-SnBu<br />

AcO<br />

O<br />

3<br />

AcO<br />

AcO<br />

R + H-SnBu 3 R-H + SnBu 3 MeO<br />

AIBN<br />

D-SnBu 3<br />

D<br />

AcO<br />

AcO<br />

O<br />

AcO<br />

MeO<br />

2.10. Radikalische Addition an Mehrfachbindungen<br />

a) radikalische Polymerisation<br />

St<br />

St<br />

AIBN<br />

(Starter)<br />

NC<br />

+<br />

Styrol<br />

mesomeriestab.<br />

Benzylradikal<br />

+ n<br />

Styrol<br />

n<br />

Abbruch


) radikalische Addition an Doppelbindungen (Peroxideffekt)<br />

HBr (Br) HBr (H + )<br />

hν<br />

Radikalstarter<br />

(Dibenzoylperoxid)<br />

Br<br />

Anti-Markovnikov Addition<br />

ionisch:<br />

Br<br />

Markovnikov Addition<br />

Starter<br />

2<br />

O<br />

O<br />

- CO 2 H-Br<br />

+ Br<br />

H<br />

Br<br />

H-Br<br />

H<br />

+ Br<br />

Br<br />

Beisp:<br />

R<br />

Starter<br />

HBr (Br )<br />

CCl 4 (CCl 3 )<br />

R'CHO (R'CO)<br />

R'SH (R'S )<br />

R<br />

R<br />

R<br />

R<br />

H<br />

Cl<br />

H<br />

H<br />

Br<br />

mit HCl, HI keine Rkt.<br />

S R' CCl 3<br />

Bei Polymerisation Bildung von Telomeren<br />

R'<br />

O<br />

2.11. Radikale in der Stratosphäre<br />

Start:<br />

F<br />

Cl<br />

C<br />

F<br />

Cl<br />

h ν<br />

Cl<br />

Kette:<br />

F C + Cl<br />

Cl O O O O 2 + O Cl<br />

F<br />

FCKW<br />

Cl O<br />

O O O<br />

Cl + 2 O 2


2.12. Radikale in biologischen Systemen<br />

a) Ribonukleotid-Reduktase<br />

Tyrosylradikal<br />

P<br />

O<br />

O<br />

P<br />

H<br />

O<br />

H<br />

O<br />

Base<br />

P<br />

O<br />

P<br />

O<br />

O<br />

Base<br />

- OH<br />

+ H<br />

+ H<br />

P<br />

O<br />

P<br />

O<br />

H<br />

O<br />

Base<br />

Protein<br />

S<br />

HO OH<br />

Ribonukleotid (RNA)<br />

HO<br />

OH<br />

HO H<br />

Desoxyribonukleotid (DNA)<br />

b) Antioxidantien (Radikalinhibitoren)<br />

O<br />

H<br />

R<br />

O<br />

R<br />

O<br />

O<br />

OH<br />

Hydrochinon<br />

-RH<br />

O<br />

H<br />

-RH<br />

O<br />

O<br />

Chinon (p-Benzochinon)<br />

stab. Radikale<br />

H<br />

CH 2 OH<br />

OH<br />

O<br />

O<br />

R<br />

H<br />

CH 2 OH<br />

OH<br />

O<br />

O<br />

R<br />

H<br />

CH 2 OH<br />

OH<br />

O<br />

O<br />

HO<br />

O<br />

Vitamin E (α-Tocopherol)<br />

O<br />

O<br />

R<br />

-RH<br />

O OH<br />

H<br />

Ascorbinsäure<br />

O<br />

O<br />

H<br />

-RH<br />

O O<br />

Dehydroascorbinsäure<br />

HO<br />

tBu<br />

OCH 3<br />

HO<br />

tBu<br />

tBu<br />

O<br />

tBu<br />

tBu<br />

BHA<br />

BHT


3. Nukleophile Substitution, Elimierung, Addition<br />

Nukleophile Substitution<br />

Nukleophil reagiert am C<br />

(als Lewis Base)<br />

Br<br />

O-Me<br />

OMe<br />

+ Br<br />

Eliminierung<br />

Nukleophil reagiert am H<br />

(als Brönstedt Base)<br />

Br<br />

H<br />

O-Me<br />

Me-OH+ Br<br />

+H-Br<br />

Addition<br />

formale Rückreaktion<br />

der Eliminierung<br />

3.1 Nukleophile Substitution<br />

Allgemein: Nu + R-X Nu-R + X<br />

Nukleophil Elektrophil Nukleofuge Austrittsgruppe


a) Nukleophile: Anionen oder Neutralstoffe mit freiem Elektronenpaar<br />

Nu =<br />

Cl, Br, I, HO, RO, HS, RS, R 3 C lN Cl H-O-H, R-O-H, R-S-H, lNH 3 , lNR 3<br />

b) Elektrophile: enthalten nukleofuge Austrittsgruppe:<br />

elektronenziehender Substituent polarisiert C-X-Bindung<br />

C<br />

δ +<br />

δ -<br />

X<br />

Dipol<br />

Halogenide<br />

Sulfate, Sulfonate<br />

Oxonium-, Sulfonium-, Ammonium-,<br />

Diazoniumverbindungen<br />

Cl Br I<br />

O<br />

OH<br />

S O<br />

O<br />

O<br />

OR<br />

S O<br />

O<br />

O<br />

S<br />

O<br />

O<br />

O<br />

CF 3<br />

S O<br />

O<br />

H<br />

O<br />

H<br />

R<br />

R<br />

H X<br />

R<br />

R<br />

O S N<br />

R<br />

N<br />

N<br />

p-Toluolsulfonat<br />

(Tosylat)<br />

Trifluormethansulfonat<br />

(Triflat)<br />

weitere Elektrophile<br />

Cl<br />

Cl<br />

O O O O


c) Nukleophile Substitution: 2 Teilreaktionen<br />

Nukleophiler Angriff<br />

NuI C X<br />

Nukleofuger Austritt<br />

Teilraktionen gleichzeitig oder nacheinander:<br />

Energieprofile<br />

1) zuerst Spaltung C-X-Bindung,<br />

dann Aufbau der C-Y-Bindung: (S N 1)<br />

Cl<br />

-Cl<br />

INu<br />

Nu<br />

E<br />

Reaktionskoordinate<br />

2) Bindungsbruch und Bindungsbildung<br />

erfolgen gleichzeitig: (S N 2)<br />

Nu<br />

H<br />

C<br />

X<br />

H<br />

Nu C X<br />

Nu<br />

C<br />

H<br />

+ X<br />

E<br />

3) zuerst Aufbau der C-Y-Bindung, dann Spaltung C-X-Bindung:<br />

bei Si-Verbindungen<br />

am sp 2 -Kohlenstoff<br />

Nu - Si X<br />

Nu Si X<br />

MeO<br />

O<br />

N +<br />

F<br />

O<br />

NO 2<br />

O<br />

OMe<br />

OH<br />

HO O<br />

OMe<br />

E<br />

nukleophile<br />

aromatische<br />

Substitution<br />

Rkt. von<br />

Carboxylverbindungen


3.2.Faktoren, die S N -Reaktionen beeinflussen:<br />

a) Struktur des Elektrophils<br />

b) Reaktivität der Austrittsgruppe<br />

c) Reaktivität des Nukleophils<br />

d) Lösungsmittel<br />

e) Katalysator<br />

3.2.1. Einfluß der Struktur des Elektrophils<br />

Sterische Hinderung am C-Atom<br />

Stabilisierung des Carbeniumions<br />

H 3 C<br />

H 3 C X < H 2 C X<br />

H 3 C<br />

< HC X<br />

H 3 C<br />

CH 3<br />

< H 3 C C X<br />

CH 3<br />

Austrittsgruppe am prim. C<br />

S N 2 Mechanismus<br />

bei sek. C<br />

Grenzfälle<br />

(S N 2 + S N 1 möglich)<br />

Austrittsgruppe am tert. C<br />

S N 1 Mechanismus


a) Beschleunigung der S N 1-Reaktion durch Mesomeriestabilisierung des Carbeniumions<br />

OMe<br />

z.B. leichte Bildung u. Spaltung (sauer) von Tritylethern<br />

OMe<br />

Benzyl + < Diphenylmethyl + < Trityl + < Dimethoxytrityl +<br />

Cl<br />

-Cl<br />

HO-R<br />

R<br />

O<br />

H<br />

R<br />

O<br />

+H<br />

(Triphenylmethyl)<br />

b) Beschleunigung der S N 2-Reaktion bei Stabilisierung des S N 2-Üz durch benachbarte π-Systeme<br />

Testreaktion (S N 2):<br />

H 3 C<br />

CH 2 CH 2<br />

Cl<br />

KI/Aceton<br />

H 3 C<br />

CH 2 CH 2<br />

I<br />

+ KCl<br />

H 3 C CH 2 CH 2 Cl H 2 C CH CH 2 Cl CH 2 Cl<br />

V rel 1 90 270<br />

S N 2'<br />

Nu<br />

S N 2<br />

π*<br />

Nu -<br />

EtO<br />

O<br />

CH 2 Cl N C CH 2 Cl C CH 2 Cl<br />

O<br />

1600 2800 32000<br />

X<br />

X<br />

σ*<br />

Chloressigsäureethylester Chloracetonitril Phenacylchlorid<br />

c) Reaktivitätserniedrigung der S N 2-Reaktion durch sterische Hinderung am β-Kohlenstoff<br />

H 3 C<br />

H 3 C<br />

CH 2 CH 2 Cl<br />

H 3 C C CH 2<br />

V rel 10 6 H 3 C<br />

1<br />

Cl<br />

Neopentylchlorid


d) Reaktivitätserhöhung bei intramolekularen Reaktionen (Nachbargruppenreaktionen)<br />

Br<br />

OH<br />

Br<br />

O<br />

intramolekulare Reaktion durch<br />

Vororientierung (Nähe) bevorzugt<br />

HO<br />

O<br />

Br<br />

HO<br />

O<br />

Br<br />

OH<br />

intermolekulare Reaktion (bimolekular)<br />

sehr langsam (Spuren)<br />

3.2.2. Einfluß der Austrittsgruppe bei S N 2 u. S N 1 Reaktionen<br />

Testreaktion<br />

X<br />

Vrel<br />

OH + R-CH 2 -X<br />

- X<br />

R-CH 2 -OH<br />

I<br />

Br<br />

30000<br />

20000<br />

Cl<br />

200<br />

F<br />

1<br />

Reaktivität des Elektrophils:<br />

unreaktiv<br />

reaktiv<br />

R-NH 2 > F ><br />

Cl > Br ≈ OTs > I<br />

Basizität der Abgangsgruppe<br />

Bindungsdissoziationsenergie


3.2.3. Reaktivitätsabschätzung von Nukleophilen bei S N 2 Reaktionen<br />

bei deprotonierbaren Nukleophilen:<br />

RCOOH < RCOO<br />

Ar-OH < ArO<br />

R-OH < R-O<br />

Anion: besseres Nukleophil + stärkere Base<br />

als die korrespondierende Säure<br />

bei gleichem nukleophilem Atom:<br />

bei Wechsel der Periode des nu. Atoms meist:<br />

RCOOH < ArOH < ROH < RCOO < ArO < R-O<br />

Reaktivität (Nukleophilie)<br />

Basizität<br />

Reaktivität (Nukleophilie)<br />

höhere Polarisierbarkeit<br />

geringere Solvatation<br />

RO<br />

RS<br />

RSe<br />

F<br />

Cl<br />

I<br />

3.2.4. Lösungsmitteleffekte<br />

a) Solvatisierung in protischen LM<br />

b) Solvatisierung in dipolar aprotischen LM<br />

H<br />

O<br />

H<br />

H<br />

O<br />

H<br />

Cl H O<br />

H<br />

O<br />

H<br />

H<br />

H<br />

H<br />

O<br />

H<br />

H<br />

O<br />

Na +<br />

O<br />

H<br />

H<br />

H<br />

O<br />

H<br />

gute Solvatisierung von Anionen u. Kationen<br />

H<br />

H<br />

H<br />

H<br />

H<br />

H<br />

O -<br />

S +<br />

H<br />

H<br />

H<br />

S +<br />

O -<br />

H H<br />

H<br />

Cl S + O - Na +<br />

S +<br />

O -<br />

H<br />

H<br />

H<br />

H<br />

H<br />

H<br />

Anionen schlecht solvatisiert<br />

H<br />

H H<br />

H<br />

H<br />

H<br />

O -<br />

S +<br />

H<br />

H<br />

H<br />

H<br />

H<br />

H<br />

O -<br />

Kationen gut solvatisiert<br />

H H<br />

H<br />

S +<br />

H<br />

H H


c) In protonischen LM<br />

bei S N 1 Substraten verbesserte Abspaltung der Abgangsgruppe durch hohe Solvatation (Stabilisierung) der entstehenden Ionen<br />

Solvolyse:<br />

Cl<br />

- Cl<br />

NuH<br />

- H +<br />

Nu<br />

NuH<br />

k rel<br />

EtOH<br />

MeOH HCOOH H 2 O<br />

1 9 12200 335000<br />

(NuH = Lösungsmittel)<br />

im S N 2-ÜZ erfordert die Desolvatisierung eines anionischen Nukleophils Energie<br />

starke H-Brücken (H + hart) zu harten Nukleophilen (Reaktivitätserniedrigung)<br />

weniger H-Brücken zu weichen Nukleophilen (Reaktivitätserhöhung)<br />

H<br />

O<br />

H<br />

H<br />

Reaktivität bei S N 2 im prot. LM : CH 3 COO - < F - < Cl - < HO - < Br - < I -<br />

O<br />

H<br />

H<br />

Cl<br />

H<br />

O<br />

H<br />

H<br />

H<br />

I<br />

d) Im dipolar-aprotonischen LM (HMPT, DMF, DMSO) niedrige Solvatation von Anionen (nackte Anionen)<br />

Reaktionsgeschwindigkeit bei S N 2-Reaktionen in dip. aprot. LM erhöht<br />

Nu - + CH 3 -I<br />

I - + CH 3 -Nu<br />

(Reaktionszeiten<br />

97% Umsatz)<br />

MeOH (prot.)<br />

I - (17min)<br />

DMF (dip. aprot.)<br />

I - (8.7s)<br />

Br - (12h)<br />

Br - (8.7s)<br />

Cl - (13d)<br />

Cl - (1.4s)<br />

F - (2,2 a)<br />

F - (


e) Nukleophilie von Salzen: Anion nur als freies Ion nukleophil (Ionenpaar unreaktiv)<br />

bei S N 2 Reaktionen:<br />

Reaktivität d. Anions<br />

Ionenradius<br />

Dissoziation im org LM<br />

LiF < LiCl < LiBr < LiI<br />

LiCl < NaCl < KCl < CsCl<br />

Cs-Effekt: Cs-Salz reaktiver als Na-Salz<br />

Reaktivitätsverbesserung durch Kationensolvatisierung im LM oder Kryptanden<br />

Fähigkeit zur Kationensolvatisierung:<br />

O<br />

O<br />

O<br />

O<br />

O<br />

O<br />

Et 2 O < THF < Ethylenglycoldimethylether


Nitrit<br />

3.2.6 Regioselektivität ambidenter<br />

Nukleophile O N O<br />

Cyanid<br />

C<br />

N<br />

Enolat<br />

C C O<br />

H<br />

N O<br />

O<br />

O<br />

C N<br />

C C<br />

Nitril<br />

S N 2<br />

S N 1<br />

CH 2 C N<br />

KCN<br />

N=C Isonitril<br />

H<br />

O: hart<br />

N: weich<br />

N: hart<br />

C: weich<br />

O: hart<br />

C: weich<br />

a) hartes Elektrophil reagiert bevorzugt mit dem härteren Nukleophil (größere Ladungsdichte)<br />

O<br />

O<br />

O<br />

O<br />

Me-I<br />

Me-OTf<br />

OMe<br />

C: weich O: hart<br />

weiches El.<br />

hartes El.<br />

C-Alkylierung<br />

O-Alkylierung<br />

Enolether<br />

b) Härte (Ladungsdichte) des reagierenden C-Atoms steigt an beim S N 1-Mechanismus (rel. zu S N 2)<br />

S N 2<br />

S N 1<br />

Nitroalkan<br />

CH 2 NO 2 AgNO 2<br />

ONO tert. Alkylnitrit<br />

CH 2 -Cl<br />

Cl<br />

weich-weich-Kombination<br />

hart-hart-Kombination


3.2.7 Phasentransferkatalyse (Beschleunigung im Zweiphasensystem)<br />

ohne PTC:<br />

H 2 O<br />

<strong>Organische</strong> Phase<br />

(z.B. CH 2 Cl 2 )<br />

Na N 3<br />

R-X<br />

(unlösl. in H 2 O)<br />

keine Reaktion<br />

(NaN 3 unlöslich in org. LM)<br />

sehr langsame Rkt. an der Grenzfläche<br />

mit Phasentransferkatalysator(PTC):<br />

PTC:<br />

Bu<br />

Bu<br />

N<br />

Bu<br />

Bu<br />

HSO 4<br />

Me<br />

Oct<br />

N<br />

Oct<br />

Oct<br />

Cl<br />

(Aliquat 336)<br />

Nukleophil<br />

PTC<br />

COONa<br />

H 2 O<br />

freie Ionen<br />

Na N 3 NR 4 X<br />

NR 4 Cl<br />

<strong>Organische</strong><br />

R-Cl<br />

Phase (CH 2 Cl 2 )<br />

[Kontaktionenpaare]<br />

Extraktion (lipophil)<br />

[NR 4 N 3 + H 2 O 0-4 ]<br />

R-N 3 + [NR 4 Cl]<br />

Produkt<br />

Extraktion hydrophil)<br />

O<br />

C<br />

Bu-Br, Aliquat 336<br />

CH 2 Cl 2, H 2 O<br />

O-Bu<br />

+ NaBr<br />

Reaktionsbeschleunigung durch hohe Lipophilie der Ammoniumsalze (leichter Phasentransfer)<br />

hohe Umsätze bei niedrigen Reaktionstemperaturen<br />

keine hochsiedenden dipolar aprotischen LM notwendig<br />

Aussalzeffekt erhöht Ionenpaarkonzentration in org. Phase


3.2.8 S N -Reaktionen von Alkoholen u. Ethern<br />

a) Bildung von Halogeniden<br />

Br<br />

CH 3 Br<br />

H 3 C OH<br />

+ OH<br />

H-Br<br />

OH<br />

S N 2<br />

2<br />

Br<br />

OH<br />

H 2 SO 4 ΔT 6h (93%)<br />

+ H 2 O<br />

Br<br />

H-Cl<br />

- H Cl<br />

2 O<br />

OH OH 2<br />

Cl HCl, H 2 O RT 20 min (99%)<br />

Reaktionsgeschwindigkeit ≈ Säurestärke: HI > HBr > HCl > HF<br />

Ausbeutesteigerung in Gleichgewichtsreaktionen durch Extraktion oder Überschuß von Reaktanden<br />

Nebenraktionen: Ether, Olefine, Umlagerung bei sek u. tert. ROH (S N 1)<br />

Cl<br />

OH<br />

H + (HBr)<br />

~ H<br />

Br<br />

Br<br />

-H 2 O<br />

H<br />

Alternativen: Halogenide aus Alkohol + SOCl 2 (PCl 3 , PCl 5 )<br />

oder Tosylat nach Finkelstein substituieren<br />

OH<br />

Cl<br />

O<br />

O<br />

O O<br />

Pyridin<br />

S<br />

S<br />

O S Cl<br />

Cl Cl -H + Cl Cl -<br />

OH<br />

Cl<br />

O<br />

S<br />

O<br />

Pyridin<br />

-HCl<br />

O<br />

O<br />

S<br />

O<br />

DMSO<br />

Na + Br -<br />

Br<br />

NaO<br />

O<br />

S<br />

O<br />

(NaOTs)


) Saure Veretherung HO CH 2 CH 3<br />

2 Et-OH<br />

H<br />

H 3 C CH 2<br />

H<br />

O<br />

H<br />

- H 2 O<br />

H<br />

O<br />

O<br />

+ H<br />

OH<br />

H (H 2 SO 4 )<br />

-H 2 O<br />

-H (E1)<br />

EtOH (Lösungmittel)<br />

S N 1<br />

O<br />

Et<br />

+ H<br />

c) Etherspaltung (sauer)<br />

Nu<br />

H 3 C<br />

OR<br />

CH 3 Nu<br />

+ RO<br />

O<br />

H-Hal<br />

H<br />

O<br />

Hal<br />

+<br />

OH<br />

Reaktionsgeschwindigkeit:<br />

HI > HBr > HCl<br />

Hal<br />

O<br />

Et<br />

H-Hal<br />

O<br />

Et<br />

HO<br />

Et<br />

Hal<br />

HO<br />

Et<br />

Beisp:<br />

O<br />

THF<br />

H<br />

Hal<br />

Hal<br />

HCl<br />

S N 2 OH Cl<br />

HCl<br />

S N 2 Cl Cl<br />

NaCN<br />

S N 2<br />

NC<br />

CN<br />

Adipinsäuredinitril<br />

Adipinsäure<br />

COOH<br />

HOOC<br />

H 2 N<br />

NH 2<br />

Hexamethylendiamin<br />

-H 2 O<br />

Nylon (Polyamid)


3.2.9 S N -Reaktionen an Alkylhalogeniden, Sulfaten u. Sulfonaten<br />

a) Hydrolyse R-X + HOH R-OH + HX<br />

Problem: H 2 O schwaches Nu; Mischbarkeit<br />

1.) saure Katalyse<br />

H<br />

H<br />

O<br />

R X FeCl 3 HO-R + HX + FeCl 3<br />

2.) basische Hydrolyse HO + R X<br />

schnelle Hydrolyse nach S N 1:<br />

- X<br />

R-OH<br />

OH (- H 2 O) R X<br />

R-O<br />

- X<br />

R-O-R<br />

Cl<br />

H 2 O<br />

HO-H<br />

O H H<br />

O H<br />

Tritylchlorid<br />

-Cl<br />

-H<br />

Tritylalkohol<br />

10 min Rückfluß (95%)<br />

b) Ethersynthese (Williamson) aus Alkoholen und Phenolen<br />

R-O + R'-X R-O-R' + X -<br />

OH<br />

KOH<br />

- H 2 O<br />

O H 3 C O<br />

O<br />

S O CH 3<br />

O<br />

K<br />

S N 2<br />

OMe<br />

Methyl-ß-naphthylether<br />

+<br />

KO<br />

O<br />

S<br />

O<br />

O CH 3<br />

CH 3 -Br<br />

O<br />

O-Me<br />

Br + MeO<br />

S N 2<br />

K + S N 2<br />

Na +<br />

tert.-Butylmethylether<br />

E2<br />

(-HBr)


c) Estersynthese durch Alkylierung von Carboxylaten<br />

COOH<br />

COOK CH<br />

K 2 CO 3 -I<br />

3 Aceton<br />

COOMe<br />

HO<br />

COO<br />

Cs +<br />

Br<br />

HO<br />

O<br />

O<br />

O<br />

O<br />

- KI<br />

O<br />

DMF<br />

d) Alkylierung von Aminen<br />

R-X + NH 3 R-NH 3 X R-NH 2 R-NH-R<br />

NR 3<br />

- HX - HX<br />

+ HX<br />

+ HX + HX<br />

R-X<br />

R-X<br />

R-X<br />

Hauptprodukt<br />

NR 4 X<br />

Problem: Überreaktion,<br />

da Produkte nukleophiler als Edukt<br />

Monoalkylamine: Gabriel Synthese<br />

Phthalimid: pK S 9<br />

O<br />

N-H<br />

O<br />

KOH<br />

- H 2 O<br />

O<br />

N<br />

O<br />

K +<br />

Bu-OTs<br />

O<br />

N<br />

O<br />

H + (OH - )<br />

(Hydrazin)<br />

Bu NH 2 Bu<br />

Dialkylamine aus Derivaten von Monoalkylaminen: z.B. Sulfonamiden pK S 10<br />

O<br />

S<br />

O<br />

H<br />

N Me<br />

KOH<br />

-HOH<br />

O<br />

S<br />

O<br />

N Me<br />

K +<br />

Et<br />

- KI<br />

I<br />

O<br />

S<br />

O<br />

N<br />

Et<br />

Me<br />

H 2 O (H + )<br />

O<br />

S<br />

O<br />

OH<br />

+<br />

HN<br />

Et<br />

Me<br />

Ethyldicyclohexylamin:<br />

H<br />

N<br />

OSO 3 Et<br />

- HOSO 3 Et<br />

N<br />

94%<br />

Aminosäuren:<br />

O<br />

OH<br />

Br<br />

NH 3 in H 2 O<br />

NH 2<br />

O<br />

OH Alanin<br />

(rac.)<br />

Aromatische Amine durch Reduktion von Nitroverbindungen<br />

Amine auch durch Reduktion von: Amiden, Iminen, Nitrilen


e) Alkylierung von Phosphorverbindungen<br />

1.Phosphoniumsalze<br />

R'-X + PR 3<br />

R'-PR 3 X<br />

P<br />

Br<br />

ΔT<br />

Toluol<br />

P<br />

H<br />

Br<br />

Bu-Li<br />

P<br />

+ LiBr<br />

+ Bu-H<br />

2. Michaelis-Arbuzov-Reaktion P(<strong>II</strong>I) P(V)<br />

Isopropyltriphenylphosphoniumbromid<br />

(P-Ylid für Wittig-Rkt.)<br />

Br<br />

150°C<br />

S N 2<br />

OEt<br />

P<br />

O<br />

OEt<br />

+ Et-Br<br />

OEt<br />

150°C<br />

P(OEt) 3 P OEt<br />

S N 2<br />

Triethylphosphit<br />

O<br />

(Phosphorigsäuretriethylester)<br />

Br<br />

Benzylphosphonsäurediethylester<br />

f) Alkylierung von Schwefelverbindungen<br />

HS + R-X<br />

R-SH + X<br />

Thiol<br />

(Mercaptan)<br />

Base<br />

- HX<br />

R-S<br />

Thiolat<br />

R'<br />

R-X<br />

R'-X<br />

X<br />

R-S-R<br />

S<br />

-X - R R<br />

Sulfid (sym.) Sulfoniumsalz<br />

Thiole durch Alkylierung von Thioharnstoff:<br />

Br-Bu<br />

S<br />

NH 2<br />

NH 2<br />

Bu<br />

S<br />

NH 2<br />

NH 2<br />

X<br />

H 2 O, OH<br />

HO<br />

NH 2<br />

Bu SH + CO 2<br />

+ 2 NH 3<br />

Butanthiol + HX<br />

Thioharnstoff<br />

S-Alkyl-thiuroniumsalz<br />

(Kohlensäurederivat)<br />

Bu-S<br />

NH 2


Disulfidbildung von Thiolen:<br />

O 2<br />

(rad.)<br />

Disulfidaustausch:<br />

Pr-SH + Et-S-S-Et<br />

Base<br />

2 Et-SH Et-S-S-Et + H 2 O + 0.5 O 2<br />

Mech.:<br />

Pr-S-S-Et + Et-SH<br />

Pr-S<br />

Et<br />

S<br />

S<br />

Et<br />

Pr<br />

S<br />

S<br />

S<br />

Et<br />

Et<br />

Sulfoniumverbindungen in der Natur:<br />

Diethyldisulfid<br />

(elektrophil)<br />

H 2 N<br />

H 3 C<br />

COOH<br />

S<br />

O<br />

N<br />

N<br />

NH 2<br />

N<br />

N<br />

H 2 N<br />

3 x SAM<br />

O<br />

P<br />

O<br />

O<br />

O<br />

O<br />

O<br />

O<br />

R<br />

R<br />

Phosphatidylethanolamin<br />

O O - O<br />

OH OH<br />

S-Adenosylmethionin (SAM)<br />

N<br />

O P O<br />

O O -<br />

O<br />

O<br />

R<br />

R<br />

Phosphatidylcholin<br />

g) Finkelstein-Reaktion<br />

Hal' + R-OTs<br />

R-Hal' +<br />

(R-Hal)<br />

OTs<br />

(Hal)<br />

Iodide:<br />

Br<br />

KI-Aceton<br />

I<br />

+ KBr<br />

KI in Aceton löslich<br />

KBr, KCl unlöslich<br />

Fluoride:<br />

OTs<br />

K F<br />

DMF<br />

F<br />

+ K-OTs Rückreaktion sehr langsam


3.2.10 Konkurrenz von S N 1 u. S N 2 Reaktionen<br />

S N 2 nur bei starken Nukleophilen u. hoher Konzentration (bimolekular) möglich<br />

H<br />

CH 3<br />

MeO konz.<br />

H<br />

CH 3<br />

Et<br />

NH 3<br />

Et<br />

Cl<br />

H<br />

-Cl<br />

H<br />

OMe<br />

H 3 C<br />

H<br />

Br<br />

-HBr<br />

H 2 N<br />

H 3 C<br />

H<br />

S N 1 bevorzugt bei schwachen oder niedrig konzentrierten Nukleophilen<br />

(S N 1 wird nicht beschleunigt aber S N 2 wird verlangsamt)<br />

H 3 C<br />

Et<br />

H<br />

Br<br />

Et<br />

MeOH<br />

MeOH<br />

-Br H 3 C H -H<br />

H<br />

MeO<br />

Et<br />

R<br />

CH 3<br />

+<br />

H 3 C<br />

S<br />

Et<br />

H<br />

OMe<br />

CH 3<br />

H<br />

MeOH<br />

CH 3<br />

H<br />

CH 3<br />

MeOH<br />

OMe<br />

CH 3<br />

H<br />

Cl<br />

-Cl<br />

H<br />

tert. Carbeniumion<br />

-H +


3.2.11 S N -Reaktionen an substituierten Silanen<br />

a) Bildung von Silylethern (S N 2-Si)<br />

Et 3 N (-H )<br />

CH 3<br />

H 3 C<br />

CH 3<br />

CH 3<br />

BuOH<br />

BuO<br />

H 3 C<br />

Si Cl<br />

CH 3<br />

BuO Si Cl<br />

BuO Si CH 3<br />

-Cl<br />

CH 3<br />

CH 3<br />

b) Desilylierung (Abspaltung) mit F<br />

Butyltrimethylsilylether<br />

(Bu-OTMS)<br />

CH 3<br />

H 3 C CH 3<br />

F (Bu 4 NF)<br />

BuO Si CH 3<br />

BuO Si F<br />

BuO +<br />

H 3 C<br />

CH 3<br />

Si<br />

F<br />

CH 3<br />

CH 3<br />

CH 3<br />

TMS-CN + TMS-N 3 Ersatz für HCN u. HN 3<br />

3.2.12 Reaktionen mit Epoxiden<br />

O<br />

n<br />

H<br />

OMe<br />

MeO-CH 2 -CH 2 -O<br />

MeO-(CH 2 -CH 2 -O) n -CH 2 -CH 2 -OH<br />

O<br />

Polyethylenglycolmonomethylether<br />

O<br />

2<br />

CH 2 -CH 2 -OH<br />

HO-CH 2 -CH 2 -NH 2 HO-CH 2 -CH 2 -N<br />

NH 3 CH 2 -CH 2 -OH<br />

Ethanolamin<br />

Triethanolamin


4. Eliminierungen unter Bildung von C-C-Mehrfachbindungen<br />

a) α,β(1,2)-Eliminierungen<br />

H-Abstraktion in der Peripherie (Umkehrung der Addition an Doppelbindung)<br />

B H C C X<br />

H-B + C C + X<br />

Base<br />

b) α,α(1,1)-Eliminierungen<br />

X<br />

C Y C<br />

+ X-Y<br />

4.1. Mechanismen<br />

Carben<br />

(Elektronensextett)<br />

a) monomolekulare Eliminierung E1<br />

Beisp: Solvolyse von tert. Alkylhalogeniden<br />

EtOH<br />

E1<br />

E<br />

S N<br />

H 3 C<br />

CH 3<br />

CH 3<br />

Br<br />

-Br<br />

(langsam)<br />

H 3 C<br />

H<br />

CH 3<br />

HO-Et<br />

S N 1<br />

-H<br />

+<br />

H 3 C<br />

CH 3<br />

CH 3<br />

O-Et<br />

25°C: 19% + 81%<br />

55°C: 28% + 72%


E1 begünstigt durch:<br />

a) Verzweigung am Carbeniumion (Stabilisierung)<br />

b) hohe Austrittstendenz von X: F


Präparative Verschiebung zu E2: konzentrierte, starke, voluminöse, Base in dip. aprot LM<br />

Et<br />

Beisp:<br />

H<br />

N<br />

+<br />

Et<br />

N<br />

Br<br />

Br<br />

1-Octen<br />

H<br />

keine S N 2-Rkt.<br />

(Quaternisierung am N ungünstig)<br />

c) monomolekulare Eliminierung E1cB (E1conjugierte Base): zuerst Bildung eines stabilisierten Anions<br />

B<br />

Base<br />

R<br />

H C C<br />

H<br />

X<br />

vorgelagertes<br />

Gleichgewicht<br />

B-H +<br />

R<br />

C<br />

H<br />

C<br />

X<br />

B-H +<br />

R<br />

H<br />

+<br />

X<br />

konjugierte Base<br />

(Anion meist stabilisiert)<br />

Beisp: Basische Dehydratisierung von Aldolprodukten<br />

Base<br />

OH<br />

O<br />

HO<br />

OH<br />

O<br />

OH<br />

O<br />

-HO<br />

O<br />

H<br />

H<br />

H<br />

H<br />

H<br />

H<br />

H<br />

H<br />

H<br />

konjugierte Base<br />

(mesomeriestab. Enolat)


4.2. Regioselektivität der Eliminierung:<br />

bei sek. und tert. Ausgangsverbindungen mehrere Möglichkeiten der Eliminierung<br />

H 2 SO 4 (15%)<br />

+ H + , - H 2 O<br />

H<br />

Base<br />

-H<br />

12.5 % Hofmann Produkt<br />

Rkt. am leichter zugängl. H-Atom<br />

bei E2, E1cB bevorzugt<br />

OH<br />

E1<br />

H<br />

87.5 % Zaitsev Produkt<br />

-H<br />

meist thermodyn. stabiler<br />

bei E1 bevorzugt<br />

Regioselektivität abhängig von der Austrittsgruppe (Änderung des Mechanismus):<br />

(E1; Abspaltungstendenz<br />

%-Zaitsev Produkt)<br />

N 2 > I - > Br - > Cl - > OTs - > R 2 S > F - > R 3 N<br />

(E2; E1cB<br />

%-Hofmann Produkt)<br />

Beisp:<br />

X<br />

KOEt<br />

EtOH<br />

-H-X<br />

Zait.<br />

+<br />

Hofm.<br />

X =<br />

% Hofm.<br />

I<br />

20<br />

Br<br />

25<br />

Cl<br />

36<br />

F<br />

83<br />

Hofmann- Eliminierung außerdem begünstigt bei:<br />

a) sterisch gehinderter Base<br />

OK > Et OK<br />

b) sterisch gehindertem Substrat<br />

H 2 O (-H )<br />

+<br />

20 % Zait. 80 % Hofm.


4.3. Konkurrenz zwischen S N 2 und E2<br />

prim. Halogenid:<br />

Br<br />

S N 2<br />

EtO<br />

Eliminierung<br />

Substitution<br />

1% OEt 99%<br />

H<br />

E2<br />

Br<br />

EtO<br />

10% OEt 90%<br />

Br<br />

EtO<br />

62% OEt 38%<br />

tBuO<br />

92% OtBu 8%<br />

sek. Halogenid:<br />

Br<br />

EtO<br />

55% OEt 45%<br />

Br<br />

EtO<br />

OEt<br />

18%<br />

82%


4.4. Stereochemie von Eliminierungen<br />

anti-Eliminierung:<br />

bei E2 bevorzugt<br />

(gestaffelte Konformation)<br />

EtO<br />

H<br />

H<br />

NaOEt<br />

EtOH 75°C<br />

H 3 C<br />

Br<br />

H 3 C<br />

H<br />

(Z)-α-Methylstilben<br />

syn-Eliminierung ungünstig wg.:<br />

a) ekliptischer Konformation<br />

b) WW-Base-Austrittsgruppe<br />

c) ÜZ<br />

EtO<br />

H 3 C<br />

H<br />

Br<br />

H<br />

nicht<br />

beobachtet<br />

H 3 C<br />

H<br />

(E)-α-Methylstilben<br />

Cl<br />

E2<br />

EtO<br />

H<br />

H<br />

- HCl<br />

75% 25%<br />

Neomenthylchlorid<br />

H<br />

OTs<br />

H<br />

H<br />

OTs<br />

H<br />

E2<br />

EtO<br />

- HOTs<br />

H<br />

Menthyltosylat


E1 nicht stereospezifisch.<br />

Ausnahme: E1cB von Olefinen (anti-Elim.)<br />

H<br />

Cl<br />

OH<br />

H<br />

Cl<br />

OH<br />

Cl<br />

H<br />

Cl<br />

H<br />

langsam<br />

Cl<br />

schnell<br />

Cl<br />

H<br />

Cl<br />

H<br />

Thermische syn-Eliminierungen: z.B. von Acetaten<br />

Ph<br />

Ph<br />

H CH 3<br />

H CH 3<br />

H OAc<br />

Ph<br />

H CH 3<br />

H OAc<br />

Ph<br />

H<br />

Ph<br />

Ph<br />

OAc<br />

O<br />

O<br />

H 3 C<br />

H<br />

H 3 C<br />

CH 3<br />

H<br />

H<br />

O<br />

O<br />

H<br />

400°C<br />

H<br />

anti Konformation<br />

syn Konformation<br />

O<br />

OH<br />

+<br />

Syn Eliminierung von N-Oxiden (Cope-Eliminierung)<br />

R<br />

H<br />

- O<br />

NMe 2<br />

ΔT<br />

R<br />

H<br />

H<br />

O<br />

H<br />

H<br />

NMe 2


4.5. Saure Eliminierungen von Alkoholen und Ethern<br />

a) saure Dehydratisierung von Alkoholen:<br />

bei prim. Alkoholen sehr hohe Reaktionstemp. (200°C) notw. sonst bevorzugt Etherbildung (S N 2)<br />

OH<br />

E1<br />

160°C<br />

H 3 PO 4<br />

(50%)<br />

- H 2 O<br />

(Kp 83°C)<br />

E1<br />

E1<br />

(Kp 37°C)<br />

OH<br />

OH<br />

160°C<br />

100°C<br />

H 3 PO O<br />

4<br />

H 3 PO 4<br />

O<br />

(50%)<br />

(5%)<br />

(70%) (80%)<br />

(80%)<br />

- H 2 O<br />

- H 2 O<br />

Acetaldol<br />

Crotonaldehyd<br />

b) saure Eliminierung von Alkoholen aus Acetalen<br />

OMe<br />

+H<br />

H 3 PO 4<br />

(0.5%)<br />

H<br />

O<br />

Me<br />

-MeOH<br />

OMe<br />

-H<br />

OMe<br />

OMe<br />

Phenylacetaldehyddimethylacetal<br />

OMe<br />

mesomeriestab.<br />

Oxocarbeniumion<br />

OMe<br />

β-Methoxystyrol<br />

(Enolether)<br />

4.6. Dehydrohalogenierungen<br />

Et<br />

Beisp:<br />

H<br />

N<br />

Br<br />

180°C<br />

-HBr<br />

1-Hexen<br />

(Kp 63°C)


a) Elektronenziehender Substituent<br />

an C-H-Bindung erhöht<br />

Acidität + Abspaltungstendenz<br />

O<br />

Me 2 N<br />

- H<br />

O<br />

E1cB<br />

- Cl - C O<br />

O<br />

Cl<br />

Cl<br />

H<br />

Methylvinylketon<br />

H<br />

O<br />

NEt 3 (0°C),<br />

- H<br />

O<br />

E1cB<br />

- Cl -<br />

b) Alkine aus Dihalogeniden<br />

vicinal<br />

geminal<br />

4.7. Hofmann-Abbau (E2)<br />

H<br />

X<br />

H<br />

H<br />

H<br />

X<br />

X<br />

X<br />

Cl<br />

Propionylchlorid<br />

E2<br />

H<br />

E1cB<br />

NaNH 2 , NH 3<br />

C C<br />

Br<br />

1,2-Dibromhexan<br />

- HX X - HX<br />

Br<br />

NaOH-Triglycol<br />

200°C<br />

-2 HBr<br />

Cl<br />

Hex-1-in<br />

Methylketen<br />

(Keten der Propionsäure)<br />

(60 %)<br />

3 Me-I<br />

Δ<br />

NH 2<br />

1.5 Ag 2 O<br />

-3 AgI<br />

- H 2 O<br />

HO<br />

N<br />

95%<br />

Hofmann Prod.<br />

(NR 3 schlechte Austrittsgruppe)<br />

5%<br />

Zaitsev<br />

+ H 2 O + Me 3 N


4.8. Thermische syn-Eliminierungen<br />

a) Chugaev<br />

R<br />

OH<br />

OH<br />

- H 2 O<br />

R<br />

O<br />

S<br />

C<br />

S<br />

R<br />

O<br />

C<br />

S<br />

S<br />

Me-I<br />

S N 2<br />

R<br />

O<br />

C<br />

S-Me<br />

S<br />

Dithiokohlensäure-O,S-dialkylester<br />

(Xanthogenat, stabil)<br />

200°C<br />

R<br />

O<br />

H<br />

S<br />

S-Me<br />

R<br />

O<br />

H<br />

S<br />

S-Me<br />

COS + MeSH<br />

Dithiokohlensäuremethylester<br />

(labil)<br />

OH<br />

Menthol<br />

1. KOH, CS 2<br />

2. Me-I<br />

H<br />

O<br />

S<br />

H<br />

S-Me<br />

H<br />

200°C<br />

+<br />

66% 34%<br />

b) weitere syn-Eliminierungen:<br />

Leichtigkeit der Eliminierung<br />

O<br />

Se<br />

O<br />

H<br />

20°C<br />

Ph<br />

N +<br />

O<br />

O<br />

O<br />

SMe<br />

OMe<br />

Me<br />

> O - > S > S ><br />

H<br />

H<br />

H<br />

H<br />

O<br />

Aminoxid (Cope-Elim.)<br />

80° 120-200° 400° (Pyrolyse)


O<br />

O<br />

O<br />

400°C<br />

OH<br />

Pyridin<br />

-AcOH<br />

H<br />

O<br />

O<br />

O<br />

O-H<br />

c) syn-Decarboxylierungen von ß-Ketosäuren: ("Malonestersynthesen + Acetessigestersynthesen")<br />

H<br />

H<br />

COOEt<br />

COOEt<br />

Malonsäurediethylester<br />

1. NaOEt, R-X, S N 2<br />

(Alkylierung des<br />

Na-Enolats)<br />

2. OH - , H 2 O<br />

(Basische<br />

Esterhydrolyse)<br />

R<br />

H<br />

COOH<br />

COOH<br />

subst.<br />

Malonsäure<br />

R H<br />

O<br />

OH<br />

O O<br />

H<br />

ß-Ketosäure<br />

Δ<br />

-CO 2<br />

R<br />

H OH<br />

OH<br />

Enoltautomer<br />

R<br />

O<br />

OH<br />

subst.<br />

Essigsäure<br />

H<br />

H<br />

COOEt<br />

O<br />

1. NaOEt, R-X<br />

2.. OH - , H 2 O<br />

O<br />

R<br />

O<br />

H<br />

O<br />

Δ<br />

-CO 2<br />

R<br />

OH<br />

R<br />

O<br />

Acetessigsäureethylester<br />

ß-Ketosäure<br />

Enoltautomer<br />

subst. Keton<br />

COOH<br />

COOH<br />

Δ<br />

-CO 2<br />

H 3 C<br />

COOH<br />

Cl<br />

O<br />

OH<br />

Na NO 2<br />

Δ<br />

- O<br />

N +<br />

O O<br />

S N 2 -CO 2<br />

H O<br />

analog ß-Ketosäure<br />

- O<br />

HO<br />

N +<br />

- O<br />

N +<br />

O<br />

Nitromethan


4.9. α,α-Eliminierung:<br />

Carbene u. Nitrene<br />

1.) Darstellung<br />

Cl<br />

Cl<br />

C<br />

H<br />

Cl<br />

RO<br />

Cl<br />

Cl<br />

C<br />

Cl<br />

- Cl<br />

Cl<br />

Cl<br />

C<br />

Dichlorcarben:<br />

elektrophil<br />

reaktiv<br />

kurzlebig (< 1s)<br />

H<br />

C N N<br />

H<br />

Diazomethan<br />

ΔT, hν<br />

H<br />

C + N 2<br />

H<br />

Carben (Methylen)<br />

R<br />

N N N<br />

Azid<br />

ΔT, hν<br />

N R + N 2<br />

Nitren<br />

2.) Struktur<br />

103°<br />

H<br />

H<br />

C<br />

Singlettcarben<br />

136°<br />

H<br />

H<br />

C<br />

Triplettcarben (Diradikal)<br />

3.) Reaktionen a) Insertion in C-H-Bindungen<br />

OEt<br />

CH 2<br />

H-CH 2<br />

H-CH 2<br />

OEt<br />

+<br />

OEt<br />

b) Addition an Doppelbindungen<br />

CH 2<br />

CH 2<br />

c) Radikalische Abstraktion bei Triplett-Carbenen<br />

CH 2 H 3 C CH 3 CH 3 + H 2 C CH 3<br />

d) Umlagerungen<br />

z.B. Wolff-Umlagerung<br />

v. Diazoketonen<br />

R<br />

O<br />

N<br />

N<br />

O<br />

hν<br />

~ R<br />

R CH<br />

-N 2 Acylcarben<br />

R<br />

H<br />

C<br />

Keten<br />

O<br />

Zn-Cu<br />

4. Carbenoide CH 2 I 2 I CH 2 ZnI<br />

H 2 C + ZnI 2<br />

Simmons-Smith-Rkt.


5. Additionen an Doppel- u. Dreifachbindungen<br />

5.1. Mechanismus der elektrophilen Addition: Zweistufenmechanismus<br />

C<br />

C<br />

1. Schritt 2. Schritt<br />

H Cl H C<br />

Cl<br />

C<br />

H<br />

C<br />

C<br />

Cl<br />

HOH<br />

(Lösungsmittel)<br />

ROH<br />

(LM)<br />

Br<br />

H<br />

C<br />

C<br />

OH<br />

H<br />

C<br />

C<br />

OR<br />

H<br />

C<br />

C<br />

Br<br />

Beweis des Zweistufenmechanismus<br />

durch Konkurrenzexperimente<br />

(Gegenwart von 2. Nukleophil)<br />

Elektrophile für Addition an Doppelbindungen : H-Hal, H 2 SO 4 , HNO 3 , H 3 O + , Hal 2 , Interhalogene, H-O-Hal<br />

Reaktivitätszunahme mit Elektrophilie (Acidität):<br />

H-F


5.2. Additionsrichtung u. sterischer Verlauf der elektrophilen Addition (Ad E )<br />

Nu<br />

Nu<br />

Nu<br />

El<br />

Nu<br />

El<br />

El<br />

H<br />

B<br />

Grenzfälle:<br />

a) klassisches Carbeniumion<br />

b) unsymmetrisch verbrücktes<br />

Carbeniumion<br />

c) symmetrisch verbrücktes<br />

Carbeniumion<br />

d) Vierzentren-ÜZ<br />

(Hydroborierung)<br />

Stereoselelektivität: keine<br />

(bei stab. Kation)<br />

Stereoselelektivität: anti<br />

Regioselektivität: +<br />

Stereoselelektivität: anti<br />

Regioselektivität: -<br />

Stereoselelektivität: syn<br />

R<br />

Regioselektivität bei Ad E :<br />

Markovnikov-Addition wg. stabilerem Carbeniumion<br />

X<br />

H<br />

OH<br />

H<br />

Cl<br />

I<br />

OH<br />

Hal<br />

H<br />

B<br />

5.3. Stereochemie der Halogenaddition<br />

(H + ) (H + ) (I + ) (Hal + )<br />

Br<br />

Br<br />

Br<br />

R<br />

R<br />

Br<br />

Fähigkeit zur Verbrückung<br />

steigt mit Polarisierbarkeit:<br />

H + < F + < Cl + < Br + < I +<br />

Br<br />

Br<br />

S N 2<br />

R<br />

Br<br />

analog<br />

S N 1<br />

syn + anti Addition<br />

H überbrückt nicht (Carbeniumion)<br />

Br<br />

anti-Addition bei Aliphaten<br />

nur bei besonders stab. Carbeniumion<br />

z. B. bei R = Phenyl


Beispiele für anti-selektive Halogenaddition:<br />

H<br />

H COOH<br />

Br (Br 2 )<br />

COOH<br />

H<br />

Maleinsäure<br />

H<br />

Br<br />

COOH<br />

COOH<br />

Br<br />

H<br />

H<br />

Br<br />

R<br />

R COOH<br />

Br<br />

Br H H S<br />

COOH<br />

+ COOH<br />

COOH S<br />

2 Br<br />

Br<br />

H<br />

COOH<br />

H<br />

Br<br />

+<br />

H<br />

Br<br />

COOH<br />

Br<br />

H<br />

COOH COOH<br />

D+L-Dibrombernsteinsäure<br />

HOOC<br />

H<br />

H<br />

Fumarsäure<br />

COOH<br />

Br (Br 2 )<br />

HOOC<br />

H<br />

Br<br />

H<br />

COOH<br />

Br<br />

HOOC<br />

H<br />

Br<br />

S<br />

R<br />

Br<br />

H<br />

COOH<br />

R<br />

Br<br />

Br<br />

S<br />

COOH<br />

H<br />

H<br />

COOH<br />

meso-Dibrombernsteinsäure<br />

Br 2<br />

Br<br />

Br<br />

Br<br />

Cyclohexen<br />

H<br />

H<br />

H<br />

Br<br />

H<br />

Br<br />

Br<br />

Br<br />

S<br />

S<br />

Br<br />

+<br />

Br<br />

R<br />

R<br />

Br<br />

Definition: Fischer-Projektion<br />

D-Glucose vs. L-Glucose<br />

Racemat der beiden Diasteromeren


5.4. Addition von Protonensäuren u. Wasser an Olefine u. Acetylene<br />

H OH 2<br />

(H 2 SO 4 verd.)<br />

OH<br />

+ H<br />

Nebenreaktionen: Umlagerung u. Doppelbindungsverschiebung<br />

Isomere<br />

H-Br<br />

I<br />

H<br />

Br<br />

<strong>II</strong><br />

Br<br />

(55%) (45%)<br />

Br + Br<br />

+ H - H<br />

+ H<br />

Dodec-1-en<br />

( konz. H 2 SO 4 )<br />

- 10°C<br />

OSO 3 H<br />

(alle isomeren Dodecylsulfate)<br />

Hydratisierung von Acetylenen nur in Gegenwart von Kat. (Hg 2+ )<br />

+ H 2 O<br />

(H 2 SO 4 ), HgSO 4 OH +H , -Hg ++ OH +H , -H<br />

- H<br />

Hg<br />

H<br />

OH<br />

Enol H<br />

H<br />

Keton<br />

O


5.5. Addition von Halogen (Cl 2 , Br 2 )<br />

Br<br />

Br<br />

H 3 C<br />

H<br />

H<br />

Br<br />

CH 3<br />

CH 3<br />

AcOH<br />

Br<br />

H 3 C<br />

H<br />

+<br />

S S R R<br />

Br<br />

Br<br />

H<br />

nur anti-Addition<br />

Br 2<br />

AcOH<br />

Br 2<br />

Br 2<br />

Bei Phenylsubstituent an der Doppelbindung: syn+anti-Addition<br />

H<br />

Br<br />

H<br />

Br<br />

Br<br />

H<br />

Br<br />

Br Me<br />

H<br />

Br Br<br />

Ph + Ph Me<br />

H Br H H<br />

72 % anti 28 % syn<br />

+ Enantiomere<br />

Br<br />

Br<br />

Dreifachbindung weniger reaktiv<br />

geg. Elektrophil<br />

Br<br />

Br<br />

5.6. Alkohole durch Oxymercurierung<br />

weniger günstig<br />

Hg(OAc) 2<br />

-AcO<br />

AcOHg<br />

Mercuriniumion<br />

HOH<br />

AcOHg<br />

OH<br />

NaBH 4 , HO<br />

- Hg, - HOAc<br />

radikalisch<br />

HO<br />

R-Hg-X<br />

NaBH 4<br />

R-Hg-H<br />

R-Hg-H R + Hg-H<br />

1.Hg(OAc) 2 H 2 O<br />

2.NaBH 4 , HO<br />

OH<br />

(94%)<br />

ohne Umlagerung<br />

R<br />

+ H-Hg-R<br />

R-H<br />

+ Hg 0 + R


5.7. Epoxidierung u. Hydroxylierungen<br />

COOOH<br />

H<br />

O<br />

O<br />

O R<br />

Persäure<br />

O<br />

H<br />

+<br />

O<br />

O<br />

R<br />

Cl<br />

MCPBA<br />

O<br />

1,2-Epoxycyclohexan<br />

OH<br />

OH<br />

- H<br />

H<br />

O<br />

HOH<br />

+ H<br />

O<br />

HO<br />

OH<br />

OH<br />

trans-Dihydroxylierung durch<br />

saure oder basische Öffnung<br />

von Epoxiden<br />

Regioselektivität bei Epoxidöffnungen<br />

H<br />

OH<br />

O<br />

MeOH<br />

H 2 SO 4 verd.<br />

O<br />

NaOEt<br />

HO<br />

(83%)<br />

MeO<br />

Me<br />

OH<br />

EtOH<br />

80°C<br />

OEt<br />

cis-Dihydroxylierungen (syn-Additionen)<br />

O V<strong>II</strong>IO<br />

Os<br />

O O<br />

O V<strong>II</strong><br />

O<br />

Mn<br />

O O<br />

O VI<br />

Os O<br />

O O<br />

O<br />

V<br />

Mn O<br />

O O<br />

O<br />

HO VI O<br />

- Os<br />

HO O<br />

H HO<br />

H<br />

HO<br />

-<br />

HO<br />

V<br />

O<br />

Mn<br />

HO O<br />

MnO 2<br />

OsO 4<br />

OH<br />

(MnO - 4 )<br />

H 2 O<br />

cis-Dihydroxylierung<br />

OH<br />

analog Esterhydrolyse


5.8. Spaltung von Doppelbindungen durch Ozonolyse<br />

[3+2] Cycloaddition<br />

(synchron)<br />

Cycloreversion<br />

[3+2] Cycloaddition<br />

H 2 O<br />

O<br />

O<br />

O<br />

O<br />

O<br />

O<br />

O<br />

O<br />

O<br />

+<br />

O<br />

O<br />

O<br />

O<br />

O<br />

O<br />

O<br />

O<br />

Ozon (1,3-Dipol)<br />

Primärozonid<br />

Carbonyloxid<br />

(1,3-Dipol)<br />

Sekundärozonid<br />

(Acetal)<br />

oxidative Aufarbeitung des Sekundärozonids:<br />

O 3<br />

O O<br />

reduktive Aufarbeitung mit PPh 3 oder MeSMe:<br />

O<br />

H 2 O, H<br />

O<br />

HO<br />

O<br />

OH<br />

O<br />

O<br />

OH<br />

Keton + H 2 O 2 : stabil<br />

Aldehyd + H 2 O 2 → Säure<br />

O<br />

O<br />

O<br />

S<br />

O<br />

O<br />

O<br />

S<br />

O<br />

O<br />

O<br />

S<br />

DMSO<br />

Ozonolyse in der Naturstoffaufklärung u. zur schonenden Erzeugung v. Aldehyden<br />

OH<br />

1. O 3<br />

OH<br />

2. P(Ph) 3<br />

OH+<br />

CH 2 O + O=PH(Ph) 3


5.9. Hydroborierungen<br />

syn-Addition (konzertiert), anti-Markovnikov<br />

Weiterreaktion + oxidative Aufarbeitung<br />

H<br />

B<br />

H<br />

H<br />

H<br />

B<br />

H<br />

H<br />

δ +<br />

H<br />

B<br />

δ -<br />

H<br />

H<br />

H BH 2<br />

O-OH<br />

H BH 2 H BH<br />

2<br />

H B<br />

3<br />

Trialkylboran<br />

H<br />

B<br />

3<br />

O<br />

- HO<br />

OH<br />

H<br />

B<br />

2<br />

O<br />

H<br />

+ 2 O-OH<br />

B<br />

O<br />

H<br />

3 H 2 O<br />

H 3 BO 3 + 3<br />

HO<br />

H<br />

- 2 HO<br />

3<br />

Borsäuretrialkylester<br />

Alkohol (Anti-Markovnikov)<br />

Beisp.:<br />

1. B 2 H 6<br />

(BH 3 -MeSMe)<br />

H<br />

B<br />

H<br />

B<br />

2. H 2 O 2 , HO<br />

H<br />

OH<br />

+<br />

H<br />

OH<br />

3<br />

syn-Addition (rac.)<br />

3<br />

anti-Markovnikov-Alkohol (rac.)<br />

H<br />

BH<br />

B 2<br />

2 H 6<br />

R * MeCOOH<br />

R * -H<br />

B<br />

(+)−α-Pinen Isopinocampheylboran<br />

R * R * MeCOOD R * -D<br />

= Ipc-BH 2 (chirales Boran)<br />

bei chiralem R Retention


5.10. Polymerisation von Olefinen<br />

a) kationisch (H + , BF 3 , AlCl 3 )<br />

Abbruch<br />

R<br />

H + n<br />

- H<br />

CH 2 CH 2 CH 2<br />

R +<br />

n<br />

b) anionisch<br />

Li<br />

+<br />

Li<br />

n<br />

∗<br />

∗<br />

n<br />

Li<br />

"lebendes<br />

Polymer"<br />

O 2 , H 2 O<br />

Abbruch<br />

c) radikalisch<br />

R<br />

R<br />

R<br />

n<br />

Abbruch<br />

5.11. Anionische Addition an Acetylene (Vinylierungen)<br />

HC CH +<br />

O-Et<br />

150°C<br />

H<br />

H<br />

OR<br />

H-OEt<br />

- EtO<br />

OEt<br />

Ethylvinylether<br />

analoge Vinylierung von:<br />

RCOOH, Ar-OH, R-SH, R 2 NH<br />

COOH<br />

+ kat. (R-COO) 2 Zn<br />

HC<br />

150°C<br />

CH<br />

O<br />

O<br />

Caprylsäurevinylester


5.12. Cycloadditionen (Synthese von Carbo- und Heterocyclen)<br />

2+1<br />

2+2<br />

2+3<br />

2+4<br />

O<br />

O<br />

X<br />

X<br />

O<br />

O<br />

O<br />

O<br />

X = Carben, Nitren<br />

meist photochemisch<br />

1,3-dipolare Cycloaddition<br />

Diels-Alder-Reaktion<br />

1,3-Dipole:<br />

Diazoalkane<br />

Azide<br />

Nitrone etc.<br />

5. 13. Grenzorbitale bei Cycloadditionen<br />

2+1 CA<br />

LUMO<br />

antibindend<br />

HOMO<br />

bindend<br />

Ψ 2<br />

∗<br />

Ψ 1<br />

Ethylen π-MOs<br />

hν<br />

Ψ 2<br />

∗<br />

Ψ 1<br />

HOMO<br />

LUMO<br />

HOMO<br />

H<br />

H<br />

H<br />

HOMO<br />

H<br />

LUMO<br />

thermische Besetzung<br />

photochemische Besetzung<br />

(nach Anregung)<br />

thermisch erlaubt


2+2 CA<br />

2+3 CA<br />

a<br />

LUMO<br />

HOMO<br />

s<br />

thermisch<br />

verboten:<br />

außer bei<br />

suprafacialantarafacial<br />

s<br />

s<br />

aber:<br />

photochemisch<br />

erlaubt:<br />

suprafacialsuprafacial<br />

LUMO<br />

HOMO<br />

eines<br />

photochemisch<br />

angeregten<br />

Olefins<br />

LUMO<br />

HOMO<br />

Ψ 3<br />

Ψ 2<br />

Ψ 1<br />

LUMO<br />

HOMO<br />

s<br />

s<br />

s<br />

s<br />

thermisch erlaubt<br />

suprafacialsuprafacial<br />

HOMO<br />

LUMO<br />

MOs 1,3-Dipol<br />

2+4 CA<br />

Ψ 4<br />

∗<br />

LUMO<br />

Ψ 3<br />

∗<br />

Ψ 2<br />

HOMO<br />

s<br />

Ψ 3<br />

∗<br />

LUMO<br />

HOMO<br />

Ψ 2<br />

LUMO<br />

s<br />

HOMO<br />

Butadien π-MOs<br />

Ψ 1<br />

thermisch erlaubt<br />

suprafacialsuprafacial


a) [2+1] Cycloadditionen Cl<br />

Cl Cl Cl<br />

C<br />

trans-2-Buten<br />

trans-Cyclopropan<br />

b) [2+2] Cycloadditionen<br />

thermisch<br />

Keten<br />

C<br />

O<br />

C<br />

O<br />

C O<br />

C O<br />

Diketen<br />

H 2 C C O<br />

s<br />

HOMO<br />

(C=O)<br />

O<br />

photochemisch<br />

NC<br />

CN<br />

hν<br />

NC<br />

CN<br />

+<br />

NC<br />

CN<br />

H 2 C<br />

a<br />

C<br />

LUMO<br />

(Keten)<br />

Keten reagiert<br />

antarafacial<br />

c) 1,3-Dipolare Cycloadditionen [2+3]<br />

H 2 C<br />

+<br />

N<br />

N<br />

(Diazomethan)<br />

H 2 C<br />

H<br />

1<br />

N<br />

3<br />

N<br />

2<br />

COOMe<br />

+<br />

H 2 C<br />

H<br />

N<br />

N<br />

COOMe<br />

H<br />

trans (E)<br />

COOMe<br />

trans (E)<br />

Δ 1 -Pyrazolin<br />

cis (Z)<br />

< 0.003%


Azid<br />

+<br />

Alkin<br />

Ph<br />

EtOOC<br />

N<br />

ΔT<br />

N<br />

N N<br />

Ph<br />

N N<br />

+ N-Phenyltriazol<br />

COOEt<br />

EtOOC COOEt<br />

d) Diels-Alder-Reaktion [2+4] O<br />

O<br />

O<br />

+<br />

O<br />

O<br />

O<br />

cis-1,3-Dien<br />

elektronenreich<br />

Dienophil<br />

elektronenarm<br />

quasi-aromatischer<br />

Übergangszustand<br />

syn-Addition<br />

COOH<br />

COOH<br />

COOH<br />

HOOC<br />

COOH<br />

COOH<br />

COOH<br />

COOH<br />

HOOC<br />

COOH<br />

Hetero Diels-Alder Reaktionen<br />

O<br />

O<br />

O<br />

O<br />

O<br />

O<br />

O<br />

CHO<br />

Dihydropyran


endo-Selektivität bei Diels-Alder Reaktionen (endo-Regel)<br />

Hauptprod<br />

H<br />

H<br />

endo<br />

ΔT<br />

Cycloreversion<br />

Destillation<br />

ohne Vakuum!<br />

Sekundäre Orbitalwechselwirkungen<br />

als Grund für die endo-Selektivität<br />

HOMO<br />

Nebenprod.<br />

exo<br />

LUMO<br />

H<br />

H<br />

Dicyclopentadien<br />

RT<br />

5. 14. Heterogene Hydrierung<br />

H 2 /Pd<br />

RT<br />

H 2 /Ni<br />

175°C<br />

180 bar<br />

Pr<br />

H 2 /Pd<br />

Octan<br />

O<br />

H 2 /Pt<br />

O<br />

Pr<br />

H 2 /Pd/BaSO 4<br />

Pr<br />

RT (EtOAc)<br />

(81%)<br />

Lindlar-Kat.<br />

H H<br />

cis-Addition


6. Aromaten<br />

Welche Eigenschaften haben Aromaten?<br />

• cycl. konjugierte Systeme<br />

• nahezu eben<br />

• (4n+2) π-Elektronen<br />

• Ringstromeffekt im NMR<br />

• erniedrigte Hydrierwärme<br />

• Ausgleich der Bindungslängen<br />

2 π 6 π 6 π 6 π<br />

C<br />

H<br />

6.1. Elektrophile aromatische Substitution S E Ar<br />

Mechanismus:<br />

1) Erzeugung des Elektrophils<br />

H O - H O -<br />

H O N + O + N +<br />

OH H O<br />

H 2 O +<br />

O<br />

N<br />

O<br />

Br Br + FeBr 3 Br Br FeBr 3<br />

2) Addition zum σ-Komplex<br />

X<br />

X<br />

H<br />

X<br />

H<br />

X<br />

H<br />

X<br />

H<br />

3) Eliminierung<br />

σ-Komplex<br />

Wheland-Komplex)<br />

X<br />

H<br />

B<br />

X<br />

+ H-B


4) Bei Einführung eines neuen Substituenten ist die Aktivierungsenergie zum σ-Komplex entscheidend<br />

5) a) Substituenten 1. Ordnung (aktivierend) dirigieren ortho/para<br />

b) Halogene (desaktivierend) dirigieren ortho/para<br />

c) Substituenten 2. Ordnung (desaktivierend) dirigieren meta


6.1.1. Nitrierung<br />

Br<br />

2 H 2 SO 4 konz.<br />

OH<br />

OH<br />

SO 3 H 3 HNO 3<br />

TNT<br />

Br Br Br<br />

NO<br />

O 2 N<br />

2<br />

3. sehr<br />

schwer<br />

NO 2<br />

NO 2<br />

(36%) (62%) (2%)<br />

HSO 3<br />

(SO 3 )<br />

6.1.2. Sulfonierung (reversibel)<br />

OH<br />

HNO 3<br />

Essigsäure<br />

NO 2<br />

NO 2<br />

1.Nitrierung<br />

leicht<br />

ΔT (H )<br />

Ar Ar-SO 3 H Ar-SO 3 H + H 2 O Ar + H 2 SO 4<br />

SO 3 H<br />

2. schwer<br />

NO 2 Reduktion<br />

NH 2<br />

Fe / HCl<br />

Anilide<br />

(Ar-NH-CO-R)<br />

Isocyanate<br />

(Ar-NCO)<br />

O 2 N<br />

R-COCl<br />

OH<br />

NHSO 3 H<br />

Cyclamat (Süssstoff)<br />

NO 2<br />

Anilin<br />

1. Ra-Ni-H 2<br />

200°C<br />

2.ClSO 3 H<br />

ipso-Substitution<br />

- 2 H 2 SO 4<br />

SO 3 H<br />

durch NO 2<br />

O 2 N<br />

SO 3 H<br />

NO 2<br />

Pikrinsäure<br />

aromat. Amine<br />

NH 3 HSO 4<br />

200°C<br />

(Backverfahren)<br />

HO 3 S<br />

Sulfanilsäure<br />

NH 2<br />

+ H 2 O<br />

Chlorsulfonierung (Sulfochloride destillierbar)<br />

ArH + ClSO 3 H<br />

ArSO 3 H + HCl<br />

Cl<br />

OH<br />

S O<br />

HO<br />

Cl<br />

H<br />

O -<br />

S O<br />

O<br />

O<br />

S<br />

OH<br />

ArSO 3 H + ClSO 3 H ArSO 2 Cl + H 2 SO 4<br />

O


6.1.3. Halogenierung (Cl 2 , Br 2 , I 2 , Hal + ) F nur als F + einsetzbar<br />

Cl Cl + FeCl 3<br />

Cl<br />

H<br />

+ FeCl 4 + HCl + FeCl 3<br />

Cl<br />

für Halogenierung von Alkylaromaten SSS KKK Regel (Kälte, Katalysator, Kern) sonst rad. Halogenierung der Seitenkette<br />

NO 2<br />

CH 3<br />

Br 2 ,Fe<br />

NO 2<br />

OH<br />

OH<br />

3 Br 2<br />

Br Br<br />

Br 2<br />

- HBr -3 HBr - HBr<br />

Br<br />

CH 3<br />

Br<br />

tBu<br />

Br<br />

tBu blockiert<br />

o-Substitution<br />

BrN<br />

O<br />

NBr<br />

bei unreaktiven Aromaten: Halogenierung mit Hal +<br />

H<br />

H<br />

2<br />

O<br />

O<br />

Br<br />

H<br />

O 2 N NO 2<br />

2 SO<br />

Br<br />

4<br />

BrN N<br />

BrN N<br />

2<br />

Br<br />

+<br />

HN<br />

O<br />

NH<br />

O N O<br />

H<br />

Dibromisocyanursäure<br />

(DIB)<br />

O<br />

N<br />

H<br />

O<br />

O<br />

N<br />

H<br />

O<br />

O 2 N NO 2<br />

O<br />

N<br />

H<br />

O<br />

6.1.4. Friedel-Crafts-Alkylierung (reversibel)<br />

R<br />

Cl<br />

AlCl 3<br />

H<br />

R<br />

+ AlCl 4 + HCl + AlCl 3<br />

R


Elektrophil für FC-Alkylierung erzeugbar aus:<br />

ROH, Olefin:<br />

R-OH + H-X<br />

R + H 2 O + X<br />

R-Hal:<br />

R<br />

+ H 2 SO 4<br />

R<br />

+ HSO 4<br />

Nebenreaktionen:<br />

a) Mehrfachalkylierungen (Produkt basischer) daher Überschuß Aromat<br />

b) Umalkylierungen u. Regioisomerisierungen<br />

15-facher<br />

Überschuss<br />

AlCl 3<br />

Cl<br />

- HCl<br />

(83%)<br />

MeCl, AlCl 3<br />

- HCl<br />

ΔT<br />

lange Reaktionszeit<br />

m-Substitution<br />

thermodyn. stabiler<br />

c) Umlagerung des Elektrophils<br />

Beisp:<br />

- HCl<br />

Cl<br />

AlCl 3<br />

(27%)<br />

Butylbenzol<br />

+<br />

(49%)<br />

sec-Butylbenzol<br />

3<br />

CCl 4<br />

AlCl 3<br />

- 3 HCl<br />

C Cl<br />

(75%)<br />

2<br />

CCl 4<br />

AlCl 3<br />

- 2 HCl<br />

Cl<br />

C<br />

Cl<br />

H 2 O<br />

O<br />

H 2 SO 4<br />

5-10°C<br />

(65%)<br />

(65%)<br />

6.1.5. S E -AR durch Carbonylverbindungen<br />

R<br />

C<br />

O<br />

X<br />

E<br />

R Cl + AlCl 3 R Cl AlCl 3 R + AlCl 4<br />

R C<br />

Reaktivitätsanstieg (Elektrophilie)<br />

O<br />

O<br />

O<br />

CO < 2<br />

R C < R C < R C<br />

NR 2 OAr R<br />

< R C<br />

O<br />

H<br />

< R C<br />

O<br />

O<br />

O<br />

R<br />

~<br />

O<br />

Cl


a) Friedel-Crafts-Acylierungen<br />

R<br />

C<br />

O<br />

Cl<br />

+ AlCl 3<br />

R<br />

C<br />

O<br />

Cl<br />

AlCl 3<br />

R C<br />

O<br />

Cl AlCl 3<br />

R C O AlCl 4<br />

I<br />

<strong>II</strong><br />

<strong>II</strong>I<br />

Komplexe I u. <strong>II</strong> sehr voluminös → p-Subst<br />

(R = Alkyl)<br />

bei Acyliumion o/p-Verhältnis geringer<br />

(R = Aryl)<br />

CH 3 COCl + AlCl 3<br />

O<br />

AlCl 3<br />

+ HCl<br />

H 2 O<br />

O<br />

+<br />

O<br />

Acetophenon<br />

1.2 % o-Subst<br />

NO 2<br />

O<br />

Cl<br />

Me<br />

O<br />

AlCl 3<br />

+ HCl<br />

H 2 O<br />

O<br />

+<br />

O<br />

O 2 N<br />

AlCl 3<br />

NO 2<br />

NO 2 NO 2<br />

NO 2 NO 2<br />

NO 2<br />

2,4-Dinitrobenzophenon<br />

45 % o-Subst<br />

O<br />

O<br />

O<br />

O<br />

AlCl 3<br />

H 2 SO 4<br />

O<br />

HO<br />

O<br />

-H 2 O<br />

O<br />

Anthrachinon


Bei Phenolen: Fries'sche Verschiebung nach O-Acylierung<br />

OH<br />

Cl<br />

O<br />

-HCl<br />

O<br />

O<br />

O<br />

O<br />

AlCl 3<br />

intermolekulare<br />

FC-Acylierung<br />

OH<br />

O<br />

O<br />

O<br />

OH<br />

O<br />

+<br />

O<br />

O<br />

b) Formylierungen (Gattermann-Synthesen)<br />

H C<br />

Ar-H F<br />

(keine Phenole)<br />

O<br />

(CO + HCl)<br />

AlCl 3<br />

Ar-CHO<br />

für Phenole u. Phenylether<br />

MeO<br />

H<br />

C<br />

H<br />

N H-Cl<br />

NH<br />

AlCl 3<br />

MeO<br />

NH 2<br />

H<br />

Cl<br />

H 2 O<br />

MeO<br />

O<br />

C<br />

H<br />

Cl<br />

Formimidchlorid<br />

c) Formylierungen nach Vilsmeier (nur für Phenole, Ether, Amine)<br />

O<br />

N<br />

O<br />

H<br />

(DMF)<br />

O<br />

P<br />

Cl Cl Cl<br />

N<br />

Cl<br />

O<br />

H<br />

O<br />

P<br />

Cl Cl<br />

-HCl<br />

N<br />

Cl<br />

H<br />

P<br />

O<br />

N<br />

Cl<br />

N<br />

H 2 O<br />

-HOPOCl 2<br />

H<br />

OH<br />

N<br />

N<br />

-HNMe 2<br />

H<br />

C<br />

N<br />

O


d) Reaktion mit Aldehyden u. Ketonen<br />

1. Hydroxymethylierung<br />

H<br />

u. Chlormethylierung O<br />

H<br />

H<br />

OH<br />

H<br />

Nu:<br />

OOC-R<br />

OOC-R<br />

Cl -<br />

Cl<br />

=<br />

Polystyrol quervernetzt<br />

mit Divinylbenzol<br />

Merrifield-Harz<br />

Peptidsynthese,<br />

kombinatorische Bibliotheken<br />

2. Triphenylmethane<br />

N<br />

H<br />

O<br />

ZnCl 2<br />

Me 2 N<br />

H<br />

OH<br />

ZnCl 2<br />

Me 2 N<br />

- HO - H<br />

N<br />

H<br />

Me 2 N NMe 2<br />

Me 2 N<br />

Me 2 N<br />

O<br />

N<br />

POCl 3<br />

-HCl<br />

Me 2 N<br />

Me 2 N<br />

OPOCl 2<br />

NMe 2<br />

1. HO<br />

2. HCl<br />

Me 2 N<br />

Me 2 N<br />

Cl<br />

NMe 2<br />

Me 2 N<br />

Me 2 N<br />

Cl<br />

N<br />

Kristallviolett (chinoides System)<br />

e) Carboxylierungen mit CO 2<br />

O Na O<br />

O<br />

Na<br />

O O<br />

O<br />

H O Na<br />

ONa<br />

COONa<br />

OH<br />

+<br />

Druck<br />

OH<br />

Na-Salicylat<br />

COONa<br />

+<br />

ONa<br />

wg. Chelatmechanismus: o-Subst (Salicylsäure) mit Na-Phenolat; p-Subst (p-Hydroxybenzoesäure) mit K-Phenolat


6.1.6. Mehrfachsubstituierte Aromaten<br />

a) 3-Bromanilin NO 2 NO 2 NH 2<br />

Br 2 , Fe HCl, Fe<br />

Br<br />

Br<br />

b) 3-Butylchlorbenzol<br />

O<br />

Cl 2 , Fe<br />

O<br />

H 2 , Pd, EtOH<br />

Cl<br />

Cl<br />

c) o-tButylnitrobenzol<br />

HNO 3 , H 2 SO 4<br />

NO 2<br />

NO 2<br />

NO 2<br />

30°C<br />

(16%) (11%) (73%)<br />

SO 3 , H 2 SO 4<br />

HNO 3 , H 2 SO 4<br />

SO 3 HNO 2<br />

H 2 O, Δ<br />

kat. H 2 SO 4<br />

NO 2<br />

SO 3 H<br />

d) o-Nitroanilin<br />

NH 2<br />

AcCl<br />

Pyridin<br />

HN<br />

O<br />

SO 3 , H 2 SO 4<br />

HN<br />

O<br />

HNO 3 , H 2 SO 4<br />

HN<br />

O<br />

NO 2<br />

1. H 2 O, Δ<br />

kat. H 2 SO 4<br />

2. OH<br />

NH 2<br />

NO2<br />

SO 3 H<br />

SO 3 H


e) 9-Bromanthracen<br />

O<br />

Br N<br />

NBS H Br<br />

O<br />

H Br<br />

Br<br />

O<br />

-H + HN<br />

O<br />

6.1.6. Nukleophile Substitution an desaktivierten Aromaten (S N Ar) (Nitroaromaten, Pyridine etc.)<br />

Additions-<br />

Eliminierungs-<br />

Mechanismus<br />

O 2 N<br />

Cl<br />

NO 2<br />

H 2 O, pH 7<br />

40°C<br />

- H +<br />

Meisenheimer-Komplex<br />

HO Cl<br />

O 2 N NO 2<br />

O 2 N<br />

OH<br />

NO 2<br />

N<br />

N<br />

O O O O<br />

NO 2<br />

Cl<br />

OH, pH 10<br />

100°C<br />

NO 2<br />

NO 2<br />

OH<br />

NO 2<br />

NO 2<br />

Cl OH, pH 14<br />

160°C<br />

NO 2<br />

OH<br />

NO 2<br />

Eliminierungs-<br />

Additions-<br />

Mechanismus<br />

Cl OH, pH 14 Cl<br />

OH<br />

350°C<br />

-Cl<br />

* H<br />

*<br />

*<br />

*<br />

O-H (1.)<br />

* * OH<br />

- H 2 O<br />

+ H (2.)<br />

Arin<br />

58% 42%


Ciprofloxazin (Ciprobay)<br />

Cl<br />

F<br />

Cl<br />

O<br />

HN<br />

COOEt<br />

NaH<br />

- H 2<br />

Cl<br />

Cl<br />

F<br />

F<br />

Cl<br />

O<br />

N<br />

O<br />

COOEt<br />

S N Ar<br />

O<br />

OEt<br />

Cl<br />

F<br />

Cl<br />

O<br />

N<br />

COOEt<br />

-Cl<br />

Cl<br />

F<br />

H<br />

N<br />

N<br />

H<br />

F<br />

O<br />

COOEt<br />

N<br />

S N Ar -HCl<br />

O<br />

COOEt<br />

Cl<br />

N<br />

HN<br />

N<br />

N<br />

6.1.7. Substitutionen mit metallierten Aromaten<br />

a) Darstellung von metallierten Aromaten<br />

1) Ar-X + Metall<br />

(Oxidative Addition)<br />

Br<br />

Mg 0<br />

Mg <strong>II</strong> -Br<br />

Bu-Li<br />

2) Halogen-Metallaustausch Br Li + Bu-Br<br />

3) direkte Metallierung<br />

u. ortho-Metallierung<br />

MDG<br />

Bu-Li<br />

MDG<br />

Li<br />

+ Bu-H<br />

4) Ar-X + Metallkomplex<br />

(Oxidative Addition)<br />

Br<br />

L<br />

Pd 0 L<br />

L<br />

L<br />

Pd <strong>II</strong> Br


) dirigierte ortho-Metallierung (DOM)<br />

H<br />

O<br />

H<br />

MDG = Metallierung<br />

Li O<br />

O<br />

Dirigierende<br />

NEt<br />

sec BuLi<br />

NEt 2<br />

Bu-Br<br />

NEt Gruppe<br />

2<br />

2<br />

-78°C<br />

H + Li<br />

OMe<br />

OMe<br />

1) n BuLi, 0°C<br />

OMe<br />

OMe<br />

2) n-Decylbromid<br />

OMe<br />

OMe<br />

Li<br />

O<br />

NEt 2<br />

1) sec BuLi, -78°C<br />

O<br />

NEt 2<br />

2) B(OMe) 3<br />

- LiOMe<br />

O<br />

NEt 2<br />

H 2 O 2<br />

OH<br />

O<br />

NEt 2<br />

Li<br />

B(OMe) 2<br />

OH<br />

Br 2 , Fe<br />

O<br />

NEt 2<br />

O<br />

Br<br />

N<br />

O<br />

O<br />

NEt 2<br />

Br<br />

Br<br />

c) Pd-katalysierte Kreuzkupplungen<br />

Br<br />

(HO) 2 B<br />

L L<br />

L L<br />

L<br />

L L<br />

Pd <strong>II</strong><br />

Pd 0 OMe<br />

-<br />

Pd <strong>II</strong> L<br />

Pd 0<br />

Pd 0 (PPh 3 ) 4<br />

Br -BrB(OH) 2<br />

OMe<br />

instabil<br />

oxidative Addition Transmetallierung reduktive Eliminierung<br />

OMe


Pd-katalysierte Arylierungen<br />

Br<br />

OMe<br />

Pd(PPh 3 ) 4<br />

HO<br />

B<br />

OH<br />

L<br />

Pd 0 L<br />

OMe<br />

Suzuki<br />

Br<br />

OMe Pd(PPh 3 ) 4<br />

OMe<br />

Heck<br />

Br<br />

OMe Pd(PPh 3 ) 4<br />

CuI, R 2 NH<br />

OMe<br />

Sonogashira<br />

Br<br />

H 2 N<br />

OMe<br />

Pd(OAc) 2 P(tBu) 3<br />

NaOtBu<br />

H<br />

N<br />

OMe<br />

Buchwald-Hartwig


7. Oxidationen u. Dehydrierungen<br />

7.1. Allg.: Def. Oxidation: Zufuhr von Sauerstoff oder Entzug von Elektronen bzw. Wasserstoff<br />

Oxidation<br />

(Zahl der Heteroatome nimmt zu)<br />

Reduktion<br />

H<br />

H<br />

OH<br />

OH<br />

OH<br />

H<br />

C<br />

H<br />

H<br />

C<br />

OH<br />

H<br />

C<br />

OH<br />

HO<br />

C<br />

OH<br />

HO<br />

C<br />

OH<br />

H<br />

H<br />

H<br />

H<br />

OH<br />

O<br />

O<br />

O<br />

O<br />

H<br />

H<br />

H<br />

OH<br />

C<br />

O<br />

Cl<br />

C<br />

Cl<br />

O<br />

H<br />

O<br />

H<br />

OMe<br />

H OMe N C N<br />

OMe<br />

N<br />

N C H<br />

O<br />

C<br />

H<br />

Formale Oxidationszahlen:<br />

H (+1), =O (-2), -OH (-1), Hal (-1), C-C, C=C, C=C (0)<br />

formale<br />

Oxidationszahl C:<br />

CH 4<br />

CH 3 CH 3 OH H 3 C CH 2 OH H 2 C=O H 3 C C<br />

O<br />

H<br />

H<br />

C<br />

O<br />

OH<br />

H 3 C C<br />

-4 -3 -2 -1 0 +1 +2 +3 +4<br />

O<br />

OH<br />

CO 2


mögliche Einzelschritte bei der Oxidation (Reduktion) organischer Verbindungen<br />

a) Elektronenübertragung (+ e - )<br />

b) Wasserstoffübertragung (+ H . )<br />

c) Übertragung von Hydrid (+ H - )<br />

d) Übertragung von Sauerstoff (+ O)<br />

e) Oxidative Addition an Übergangsmetallkomplexe (+ M)<br />

Oxidierbarkeit durch Elektronenentzug: nimmt meist mit erhöhter Nukleophilie zu (energiereicherem HOMO)<br />

n,! -Orbitale energiereicher (leichter zu oxidieren) als "-Orbitale<br />

R H < R OH < R NH 2<br />

R 3 C CR 3 < RC CR < R 2 C CR 2<br />

< R SH<br />

Oxidierbarkeit. durch<br />

Elektronenentzug<br />

Oxidierbarkeit durch radikalische H-Abstraktion hängt von Stabilität des entstehenden Radikals ab<br />

R CH 2 H < R CH H <<br />

R<br />

R C H<br />

Oxidierbarkeit. durch<br />

rad. H-Abstraktion<br />

H<br />

!<br />

stabil gegen Radikale<br />

R<br />

H<br />

< R CH 2 O-H < R CH-OH<br />

R<br />

H<br />

< R<br />

O<br />

H<br />

!<br />

H<br />

H


7.2. Oxidation von Methyl- u. Methylengruppen<br />

a) Technische Oxidationen mit<br />

O 2 und Metallsalzen (radikalisch)<br />

O 2 , 165°C<br />

Co-Kat<br />

O<br />

O<br />

O<br />

+ +<br />

OH<br />

O Et(Me)<br />

1 15 3<br />

O 2 , 350-400°C<br />

O 2 , 200-500°C<br />

Cu-Kat<br />

CHO<br />

Acrolein<br />

Mo-Kat<br />

COOH<br />

Acrylsäure<br />

Andrussow-Verfahren (Me → CN)<br />

R CH 3<br />

O 2 , 400-450°C<br />

Bi 2 O 3 -MoO 3 -Kat<br />

R<br />

CHO<br />

NH 3<br />

R C<br />

-H 2 O<br />

NH<br />

H<br />

O 2<br />

-H 2 O<br />

R C N<br />

CH 4<br />

O 2 , NH 3<br />

Kat.<br />

HCN<br />

O 2 , NH 3<br />

Kat.<br />

CN<br />

Acrylnitril<br />

O 2 , NH 3<br />

Kat.<br />

CN<br />

CN<br />

Phthalonitril<br />

O 2 , NH 3<br />

Kat.<br />

CN<br />

Methacrylnitril


) Oxidationen von Alkylaromaten (Einelektronenübertragung-SET)<br />

H<br />

CH 3 M n+ -H +<br />

M n+<br />

-M (n-1)+<br />

-M (n-1)+<br />

Nu (H 2 O)<br />

-H + OH<br />

OH<br />

-M (n-1)+ H<br />

OH<br />

-H +<br />

OH<br />

-M (n-1)+ OH<br />

-H + O<br />

N<br />

2 KMnO 4<br />

N<br />

M n+ M n+ + CO 2<br />

COOH<br />

+ 2 MnO 2<br />

4 KMnO 4 COOH<br />

+ 2 KOH<br />

+ 4 MnO 2<br />

+ 4 KOH<br />

β-Picolin<br />

Nicotinsäure<br />

SO 2 NH 2<br />

2 KMnO 4 COOH<br />

SO 2 NH 2<br />

-H 2 O<br />

O<br />

S<br />

N<br />

H<br />

NaOH<br />

O<br />

S<br />

N<br />

Na<br />

o-Toluolsulfonsäureamid<br />

O O<br />

Saccharin<br />

O<br />

O<br />

selektive Oxidationen zu aromat. Aldehyden mit<br />

Cerammoniumnitrat (CAN) 4[NH 4 ] 2 [Ce IV (NO 3 ) 6 ]<br />

CHO<br />

p-Xylol<br />

H 2 O, AcOH<br />

- 4Ce <strong>II</strong>I<br />

p-Tolylaldehyd (68%)


c) Oxidation von enolisierbaren Ketonen u. Aldehyden<br />

O<br />

O<br />

O<br />

O<br />

O<br />

SeO O<br />

2<br />

O<br />

SeO 2<br />

OH<br />

O<br />

Phenylglyoxal<br />

Phenylglyoxylsäure<br />

Cyclohexan-1,2-dion<br />

Mech:<br />

R<br />

O<br />

R<br />

O H<br />

Enol<br />

O<br />

Se<br />

O<br />

R<br />

O<br />

OH<br />

Se<br />

O<br />

-H 2 O<br />

R<br />

O<br />

Se<br />

O<br />

H 2 O<br />

-Se, -H 2 O<br />

R<br />

O<br />

O<br />

Alternative für toxisches Selendioxid:<br />

I OAc<br />

OAc<br />

Diacetoxyiodobenzol<br />

7.3. Oxidation von Alkoholen<br />

a) Oxidation mit Chrom VI -Verbindungen<br />

sek. Alkohol<br />

OH<br />

Na 2 Cr 2 O 7<br />

verd. H 2 SO 4<br />

O<br />

prim. Alkohol<br />

OH<br />

Na 2 Cr 2 O 7<br />

verd. H 2 SO 4<br />

H 2 O<br />

O<br />

OH<br />

Na 2 Cr 2 O 7<br />

OH<br />

Aldehyde nur unter wasserfreien Bedingungen isolierbar:<br />

K 2 Cr 2 O 7 / Eisessig (Jones Oxidation);<br />

CrO 3 x 2Pyridin (Collins Oxidation); Pyridiniumdichromat<br />

OH<br />

Aldehydhydrat<br />

OH<br />

verd. H 2 SO 4<br />

CrO 3 x 2<br />

N<br />

O<br />

O


O<br />

Mech:<br />

OH<br />

+<br />

HO<br />

O<br />

+VI<br />

Cr O<br />

OH<br />

(H )<br />

- H 2 O<br />

O<br />

O<br />

Cr O<br />

OH<br />

Chromsäureester<br />

H Cr O<br />

H<br />

O<br />

OH<br />

H<br />

Base: H 2 O; Pyridin<br />

analog E2-Elim<br />

O<br />

+IV<br />

O Cr OH<br />

OH<br />

b) selektive Oxidationen zu Aldehyden mit DMSO+Oxalylchlorid (Swern-Oxidation)<br />

S<br />

O<br />

O<br />

Cl<br />

O<br />

Cl<br />

-60°C<br />

S<br />

O<br />

O<br />

O<br />

Cl<br />

S<br />

Cl<br />

+CO 2 +CO<br />

S<br />

Cl<br />

HO<br />

R<br />

-60°C<br />

-HCl<br />

S<br />

O<br />

H<br />

R<br />

RT<br />

S O<br />

H 2 C<br />

H<br />

S-Ylid:<br />

R<br />

-60°C<br />

Et 3 N<br />

Cl - S O<br />

H<br />

Cl -<br />

R<br />

S<br />

S-Ylid:<br />

c) Dess-Martin Periodinan (DMP)<br />

(toleriert viele funktionelle Gruppen)<br />

O<br />

R<br />

R<br />

OH<br />

H<br />

O<br />

O<br />

I<br />

OAc<br />

AcO OAc<br />

DMP<br />

R<br />

R<br />

O<br />

H<br />

O<br />

I<br />

OAc<br />

OAc OH<br />

O<br />

R<br />

R<br />

O +<br />

O<br />

O<br />

I<br />

OAc<br />

+ 2 AcOH


d) Katalytische Dehydrierung von Alkoholen in der Technik<br />

Techn. Synthese für:<br />

OH<br />

ΔT (Kat.)<br />

Kat: Cu, Ag, CuO, ZnO<br />

O<br />

H<br />

+ H 2<br />

Dehydrierung endotherm:<br />

hohe Temperaturen (350°C)<br />

schnelles Abkühlen der Produkte<br />

H<br />

O<br />

H<br />

O<br />

H<br />

O<br />

O<br />

e) Oxidation von primären Alkoholen u. Aldehyden zu Carbonsäuren<br />

KMnO 4<br />

OH COOH Aldehyde (Hydrate) oxidieren leichter als Alkohole<br />

oder<br />

daher Aldehyd meist nicht isolierbar<br />

Na 2 Cr 2 O 7<br />

verd. H 2 SO 4<br />

HO<br />

HO<br />

OH<br />

O<br />

OH<br />

O<br />

H<br />

OH<br />

HO<br />

HO<br />

OH<br />

O<br />

OH<br />

O<br />

I<br />

I<br />

HO<br />

HO<br />

OH<br />

O<br />

HO<br />

H<br />

O<br />

I<br />

OH<br />

-H 2 O, -I<br />

OH<br />

HO<br />

HO<br />

O<br />

HO O<br />

H 2 O<br />

D-Gluconsäurelacton<br />

COOH<br />

OH<br />

HO<br />

OH<br />

OH<br />

CH 2 OH<br />

D-Gluconsäure<br />

Oxidation von Glucose (Nachweis) mit:<br />

Ag 2 O-NH 4 OH<br />

(Tollens Reagenz)<br />

oder<br />

Glc<br />

Ag (Spiegel)<br />

+ Gluconsäure<br />

Cu(<strong>II</strong>)-Tartratkomplex<br />

(Fehling'sche Lösung)<br />

Glc<br />

Cu 2 O (rot)<br />

+ Gluconsäure


7.4. Oxidation von Aromaten zu Chinonen<br />

O<br />

O<br />

O<br />

O<br />

O<br />

a) Chinone aus aromatischen Kohlenwasserstoffen<br />

o-Benzochinon<br />

rot<br />

O<br />

p-Benzochinon<br />

gelb<br />

O<br />

kein m-Chinon<br />

O<br />

Oxidationsmittel: H 2 CrO 4 , H 2 O 2 , O 2 /V 2 O 5 , Anodische Oxidation (-e - )<br />

OH<br />

M n+ H<br />

M n+<br />

-M (n-1)+ Nu (H 2 O)<br />

-H + -M (n-1)+<br />

OH<br />

H -H+ OH<br />

OH M n+ OH -H + O -e - O O<br />

OH<br />

Nu (H 2 O)<br />

-M (n-1)+<br />

-H + H<br />

HO<br />

HO<br />

Phenol leichter<br />

Hydrochinon<br />

oxidierbar<br />

als Benzol -2 e -<br />

-2H +<br />

Beisp:<br />

Ag 2 O 2<br />

O<br />

H 2 CrO 4<br />

O<br />

O<br />

schwer<br />

O<br />

(20 %)<br />

O<br />

Naphthochinon<br />

O<br />

p-Benzochinon


O<br />

leicht<br />

H 2 CrO 4<br />

H 2 CrO 4<br />

O<br />

Anthracen<br />

O<br />

(90%)<br />

Anthrachinon<br />

Phenanthren<br />

O<br />

(37%)<br />

Phenanthrenchinon<br />

COOH<br />

COOH<br />

Diphensäure<br />

b) Chinone aus substitiuierten Aromaten (Phenole, Aniline)<br />

OH<br />

O O<br />

O<br />

+ H 2 O 2<br />

NH 2<br />

1/2 Br 2<br />

-Br<br />

NH 2<br />

NH 2<br />

NH 2<br />

1/2 Br 2<br />

-Br<br />

NH<br />

2 H 2 O<br />

-NH 3<br />

O<br />

OH<br />

O<br />

N<br />

N<br />

N<br />

N<br />

-H<br />

N<br />

-Me 2 NH<br />

O<br />

Hydrochinon<br />

p-Dimethylaminoanilin<br />

Wursters Rot<br />

Semichinon<br />

(stabiles Radikalkation)<br />

Chinonimmoniumsalz<br />

c) Chinonimine durch oxidative Kupplung<br />

N NH 2<br />

Ox.<br />

-e - N NH 2<br />

elektrophiles<br />

Radikalkation<br />

N<br />

S E Ar, -2H + , -e -<br />

N<br />

H<br />

N<br />

N<br />

-H , -2e -<br />

N N N<br />

Bindschedlers Grün<br />

Chinondiimin


Anwendung in der Farbphotographie<br />

N NH 2<br />

OH<br />

OH dirigiert para<br />

R<br />

4 Ag I Br* (*belichtet=<br />

stärkeres Oxidationsmittel<br />

durch Ag-Keime als Kat.)<br />

-4Ag 0 , -4HBr<br />

N<br />

N<br />

R<br />

O<br />

oxidatives Kupplungsprodukt<br />

in blaugrüner Farbschicht<br />

7.5. Oxidation von C-C Mehrfachbindungen: Oxidationsmittel KMnO 4 , HNO 3 , O 3 ,<br />

KMnO 4 , HO<br />

Kälte<br />

(Dihydroxylierung)<br />

KMnO 4 , H<br />

OH<br />

OH<br />

COOH<br />

COOH<br />

HIO 4<br />

(Glycolspaltung)<br />

(Periodatspaltung)<br />

CHO<br />

CHO<br />

e - -reicher<br />

KMnO 4 , HO<br />

N<br />

Chinolin<br />

N<br />

COOH<br />

COOH<br />

Ölsäure (9 Z)<br />

COOH<br />

HNO 3<br />

Nonansäure<br />

COOH<br />

+<br />

HOOC<br />

COOH<br />

Azelainsäure<br />

7.6. Glycolspaltung<br />

O<br />

OH<br />

OH<br />

"Glycol"<br />

(1,2-Diol)<br />

HI V<strong>II</strong> O 4<br />

oder Pb(OAc) 4<br />

O<br />

O<br />

Mech:<br />

OH<br />

OH<br />

O<br />

I OH<br />

O<br />

-H 2 O<br />

O<br />

O<br />

O<br />

I<br />

O<br />

OH<br />

H<br />

O<br />

O<br />

O<br />

I<br />

O<br />

V<br />

OH<br />

keine<br />

Überreaktion


Anwendung der Glycolspaltung: a) Synthese von Aldehyden u. Ketonen aus Olefinen u. Diolen<br />

kat. OsO 4<br />

HIO 4 , H 2 O<br />

b) historisch: Bestimmung der Ringgröße von Glycosiden<br />

Pyranoside:<br />

OH<br />

OH<br />

HIO O<br />

4 O<br />

HO<br />

O<br />

OMe<br />

HO<br />

OMe<br />

H O<br />

OH<br />

O<br />

OH<br />

Methyl-ß-D-glucopyranosid<br />

HCOOH<br />

HO<br />

OH<br />

O + O<br />

Furanoside:<br />

CH 2 OH<br />

HO OMe<br />

O HIO 4<br />

OH<br />

OH<br />

Methyl-ß-D-glucofuranosid<br />

CH 2 O<br />

H<br />

O<br />

H<br />

O<br />

O<br />

O<br />

OMe<br />

O<br />

Nachweis mit<br />

O<br />

O<br />

Dimedon<br />

7.7. Oxidation von Hydroxymethylgruppen u. Halofomabbau<br />

OH<br />

Br 2 , HO<br />

-H 2 O, -Br<br />

H<br />

Br<br />

O<br />

-H 2 O, -Br<br />

O<br />

H<br />

HO<br />

O<br />

Br<br />

Br<br />

- Br<br />

HO<br />

O<br />

H<br />

Br<br />

ω-Bromacetophenon<br />

(CH-acider als Acetophenon)<br />

Br 2<br />

HO<br />

Br 2<br />

HO<br />

O<br />

Br<br />

Br<br />

Br<br />

HO<br />

O<br />

OH<br />

Br<br />

Br<br />

Br<br />

OH<br />

O<br />

+<br />

Br<br />

H +<br />

Br<br />

Br<br />

CHBr 3<br />

Bromoform


7.8. Katalytische Dehydrierung von Kohlenwassserstoffen u. Hydroaromaten<br />

thermisch<br />

katalytisch (Ni, Pt, Pd, CrOx)<br />

≈ 650°C<br />

+ H 2 Dehydrierung<br />

55%<br />

99%<br />

+ CH 4<br />

Crackung<br />

45%<br />

1%<br />

ΔT, Kat.<br />

ΔT, Kat.<br />

ΔT, Kat.<br />

-3 H 2 N<br />

H<br />

-2 H 2 N -3 H<br />

H N 2<br />

H<br />

N<br />

ΔT, Kat.<br />

Pyrrolidin Pyrrol Piperidin<br />

-H 2<br />

Styrol<br />

Hexan-Isomere<br />

C 6 H 14<br />

Pt/Al 2 O 3<br />

-H 2<br />

ΔT,Pt<br />

Cyclisierung<br />

Platforming: Pt-Kat.<br />

-3 H<br />

Reforming: Re-Kat.<br />

2<br />

Dehydrierung<br />

Heptan-Isomere<br />

C 7 H 16<br />

ΔT,Kat.<br />

Cyclisierung<br />

Dehydrierung<br />

- 4 H 2


8. Reaktionen von Carbonylverbindungen<br />

Carbonylverbindungen sind leicht darstellbar<br />

und zeigen hohe Reaktivität. Viele Reaktionen der <strong>Organische</strong>n<br />

<strong>Chemie</strong> und der Biochemie basieren auf der Umsetzung<br />

von Carbonylverbindungen.<br />

R<br />

O<br />

C<br />

R<br />

R<br />

O<br />

C<br />

Addition von Elektrophilen<br />

Addition von Nukleophilen<br />

R<br />

H<br />

H H + -Abstraktion durch Basen<br />

Reaktionen an der Carbonylgruppe<br />

O<br />

a) mit Nu H<br />

b) mit E +<br />

O<br />

O ~H O<br />

sp 2 sp 3 sp 3<br />

sp 2<br />

NuH<br />

C<br />

C<br />

C<br />

C<br />

HNu<br />

Nu<br />

Produkt stabil oder<br />

Folgereaktionen<br />

E<br />

E<br />

O<br />

C<br />

sp 2<br />

NuH<br />

- H O<br />

Nu<br />

C<br />

sp 3<br />

E<br />

Reaktivität bei Carbonylreaktionen ist abhängig von: a) Nukleophilie von NuH; b) Aktivierung der Carbonylgruppe; c) Substituenteneinfluss<br />

1) Einfluß funktioneller Gruppen direkt an der Carbonylgruppe:<br />

Reaktivität<br />

O<br />

O<br />

O<br />

OH<br />

Base<br />

O<br />

NR 2<br />

O<br />

OR<br />

O<br />

CH 3<br />

O<br />

H<br />

O<br />

O<br />

O<br />

O<br />

Cl<br />

+M, +I<br />

+M, -I<br />

(OH)<br />

ohne Base<br />

+I<br />

-I, - M, + M -I


2) Einfluß weiter entfernter funktioneller Gruppen:<br />

a) Elektronische Einflüsse: O<br />

O<br />

OMe OMe<br />

ClH 2 C<br />

O<br />

OMe<br />

Cl 2 HC<br />

O<br />

OMe<br />

V HO<br />

-I(-M) erhöht Elektronenzug<br />

+ Geschwindigkeit der alk. Hydrolyse<br />

~ Säurestärke d. Carbonsäuren<br />

b) Sterische Einflüsse<br />

O<br />

O<br />

O<br />

V R-NH 2<br />

Geschwindigkeit<br />

der Iminbildung<br />

3) Elektrophilie des Katalysators (H + , AlCl 3 ) erhöht Reaktivität am Carbonyl-C,<br />

kann aber Reaktivität des Nukleophils herabsetzen.<br />

H<br />

O<br />

H 2 N<br />

R<br />

Heteroanaloge Carbonylverbindungen: analoge Reaktivität wie C=O<br />

Elektrophilie<br />

Nukleophilie<br />

O X S N-R N<br />

Thiocarbonyl Imin Nitril<br />

O X O S O N O<br />

- O<br />

N +<br />

Sulfoxid Nitroso Nitro<br />

O<br />

O X Y N N<br />

Azo


8.1. Reaktionen von Carbonylverbindungen mit Heteroatomnukleophilen<br />

Aldehyde u. Ketone:<br />

R<br />

NHR<br />

OR<br />

OR<br />

O NR N<br />

R OH<br />

OH<br />

OR<br />

Imin Enamin Halbaminal Halbacetal Acetal<br />

Carbonsäurederivate:<br />

HO<br />

O<br />

RO<br />

O<br />

RHN<br />

O<br />

Hal<br />

O<br />

R<br />

O<br />

O<br />

O<br />

8.1.1. Hydratisierung von<br />

Aldehyden u. Ketonen<br />

O<br />

H 2 O<br />

OH 2<br />

O<br />

~H<br />

OH<br />

OH<br />

Hydrat (gem. Diol)<br />

meist instabil<br />

(Erlenmeyer-Regel)<br />

stabile Hydrate (isolierbar) bei -I, -M Substituenten:<br />

O<br />

OH<br />

OH<br />

OH<br />

F 3 C OH<br />

Cl 3 C<br />

HOOC<br />

OH<br />

OH<br />

OH<br />

F 3 C<br />

OH<br />

O<br />

Chloralhydrat Glyoxylsäurehydrat Ninhydrin Hexafluoracetonhydrat<br />

O<br />

HO OH<br />

HO OH<br />

O<br />

Mesoxalsäurehydrat<br />

8.1.2. Bildung von Halbacetalen u. Acetalen<br />

O<br />

H<br />

O<br />

H<br />

R-OH<br />

-H<br />

OH<br />

OR<br />

H<br />

-H 2 O<br />

O<br />

R<br />

R-OH<br />

OR<br />

OR<br />

+H<br />

Halbacetal<br />

Bildung durch Säure- o. Basenkatalyse<br />

(meist instabil)<br />

Oxocarbeniumion<br />

Acetal<br />

Spaltung nur bei Säurekatalyse<br />

(stabil geg. Basen)


Acetalbildung begünstigt durch Mesomeriestabilisierung des Oxocarbeniumions:<br />

α-Alkoxycarbeniumion<br />

O<br />

Me<br />

O<br />

Me<br />

besser stabilisiert als<br />

Carbeniumion<br />

Aldehyde: leichte Reaktion mit Alkoholen (H )<br />

O<br />

HOEt<br />

OEt<br />

OH<br />

(97% Halbacetal)<br />

Ketone: erschwerte Reaktion (starke Säure, wasserentziehende Mittel: z.B. H 2 SO 4 , Orthoester)<br />

O<br />

EtOH, H<br />

HC(OEt) 3<br />

- HCOOEt<br />

OEt<br />

OEt<br />

OEt<br />

H<br />

H OEt<br />

OEt -HOEt<br />

Orthoameisensäuretriethylester<br />

(Esteracetal)<br />

H<br />

OEt<br />

OEt<br />

H 2 O<br />

-H<br />

OEt<br />

H OH<br />

OEt<br />

Esterhalbacetal<br />

-HOEt<br />

H<br />

O<br />

OEt<br />

Anwendung: a) Acetalisierung als Schutz für Aldehyde, Ketone u. Alkohole<br />

O<br />

COOEt<br />

H<br />

O O<br />

HO OH COOEt<br />

-H 2 O<br />

1. EtMgBr<br />

2. H 3 O<br />

O<br />

Et<br />

OH<br />

Et<br />

b) saure Bildung von Glycosiden (Fischer)<br />

H<br />

HO-Oct<br />

HO<br />

HO<br />

HO<br />

-H 2 O HO<br />

-H<br />

HO O HO O<br />

HO O<br />

HO O<br />

HO<br />

+ HO<br />

HO<br />

OH OH HO<br />

HO O Oct<br />

HO<br />

HO<br />

O Oct<br />

Glc (Halbacetal)<br />

Glucosylkation<br />

Octyl-α-D-Glucosid (Acetal)<br />

(Oxocarbeniumion)<br />

(biolog. abbaubares neutrales Detergens)<br />

(Nebenprod.)<br />

c) Thioacetale HS (H ) - H 2 O<br />

O +<br />

HS<br />

S<br />

S<br />

Dithiolan<br />

leichte Bildung,<br />

hohe Stabilität<br />

(S wenig basisch)<br />

Raney-Ni


8.1.3. Reaktionen von Aldehyden u. Ketonen mit Aminoverbindungen<br />

a) Allgemein: schnell<br />

~H<br />

NH O<br />

HN O<br />

N<br />

OH<br />

Halbaminal<br />

(instabil)<br />

prim. Amin:<br />

sek. Amin:<br />

H<br />

N<br />

R<br />

R<br />

N<br />

R<br />

OH<br />

OH<br />

langsam<br />

(H )-H 2 O<br />

langsam<br />

(H )-H 2 O<br />

H<br />

N<br />

R<br />

R<br />

N<br />

R<br />

H<br />

B (-BH )<br />

B (-BH )<br />

N<br />

R<br />

R<br />

N<br />

R<br />

Imin, Azomethin,<br />

Schiff'sche Base<br />

(Heterocarbonylverb.)<br />

Enamin (Azaenol)<br />

HN<br />

R<br />

Enamintautomer<br />

meist instabil<br />

z.B.:<br />

O NH 2 -H N O<br />

2 O<br />

+ +<br />

NH<br />

-H 2 O<br />

Imin<br />

N<br />

Enamin<br />

Rkt. mit<br />

Hydroxylamin- oder<br />

Hydrazinderivaten<br />

O + H 2 N-OH x HCl<br />

-H 2 O<br />

N<br />

OH<br />

Oxim<br />

+<br />

H 2 N-NH<br />

-H 2 O<br />

HN<br />

N<br />

Phenylhydrazon<br />

+ H 2 N-NH 2<br />

-2H 2 O<br />

N<br />

N<br />

Azin<br />

O<br />

-H 2 O<br />

N<br />

+ H 2 N-NH-CO-NH 2<br />

N NH 2<br />

Semicarbazon


) Reaktionsgeschwindigkeit V mit Aldehyd u. Keton zeigt Optimum bei pH ≈ pKs des Nukleophils<br />

V bestimmt durch:<br />

1.) Additionsschritt<br />

2.) Eliminierungsschritt<br />

Säureeinfluß<br />

Additionsschritt:<br />

H 2 NR + H<br />

H 3 N-R<br />

H<br />

O + H O<br />

desaktiviert Nu<br />

aktiviert CO<br />

V<br />

ca. pK s des Nu.<br />

Beisp:<br />

H<br />

H<br />

O<br />

+ 2<br />

HO<br />

pK s = 9.9<br />

- H 2 O O<br />

V max : pH = 10<br />

O<br />

Formaldehyddiphenylacetal<br />

pH<br />

O<br />

- H 2 O<br />

N<br />

V<br />

O + H 3 N-NH-CO-NH max : pH = 4<br />

2 N NH 2<br />

pK s = 3.6 (H + -Form)<br />

Acetonsemicarbazon<br />

c) Imine CHO<br />

NH 3<br />

- H 2 O<br />

CH=NH<br />

Acetaldimin<br />

HN NH<br />

N<br />

H<br />

Trimethylhexahydrotriazin<br />

N<br />

N N<br />

Triazin<br />

HO<br />

NH 3<br />

HN<br />

3H 2 CO<br />

N<br />

NH 3<br />

H 2 CO<br />

H 2 C=NH<br />

NH<br />

N<br />

- H 2 O<br />

HN<br />

N OH -3H 2 O<br />

Formimin<br />

HO<br />

d) Bildung von Iminen u. Enaminen bei der Synthese von Heterocyclen<br />

1.) 1,2-Diketone<br />

R O H 2 N<br />

- 2 H 2 O R N<br />

+<br />

Chinoxalin<br />

R O H 2 N<br />

R N<br />

N<br />

N<br />

N<br />

N<br />

Urotropin


2.) 1,3-Diketone<br />

R<br />

R<br />

O<br />

O<br />

+<br />

NH 2<br />

NH<br />

R<br />

- H 2 O - H<br />

N<br />

2 O<br />

O NH<br />

R<br />

R<br />

R<br />

N<br />

N<br />

N-Phenylpyrazol<br />

3.) 1,4-Diketone<br />

1. Hydrazon<br />

2. Enamin<br />

(Aromat)<br />

R<br />

O<br />

O<br />

+<br />

R<br />

NH 3<br />

R<br />

O H 2 N<br />

R<br />

OH<br />

R<br />

HO<br />

N<br />

H<br />

R<br />

OH<br />

- 2H 2 O<br />

R R<br />

N<br />

H<br />

subst. Pyrrol<br />

e) Osazone<br />

CHO<br />

OH<br />

R<br />

Zucker<br />

3<br />

H 2 N<br />

H<br />

N<br />

Oxidation an C-2<br />

zum Keton<br />

- NH 3 , - Anilin<br />

- 2H 2 O<br />

R<br />

N<br />

N<br />

H N<br />

H<br />

N<br />

Osazon (krist.)<br />

CHO CHO CH 2 OH<br />

OH HO<br />

O<br />

R<br />

R R<br />

Glucose Mannose Fructose<br />

gleiches Osazon<br />

8.1.4. Synthese von Carbonsäureestern<br />

a) saure Veresterung<br />

(prim. + sek. ROH)<br />

Et OH + R<br />

O<br />

OH<br />

H<br />

R<br />

H<br />

OH<br />

OH<br />

O<br />

Et<br />

~ H<br />

R<br />

OH 2<br />

O<br />

O<br />

Et<br />

H<br />

- H 2 O, - H<br />

R<br />

O<br />

OEt


ei tert. ROH anderer Mech.:<br />

OH<br />

H , - H 2 O<br />

Verschiebung des Gleichgewichts<br />

bei saurer Veresterung notwendig:<br />

HO<br />

O<br />

S N 1<br />

R<br />

Überschuss ROH oder RCOOH<br />

Entfernung von H 2 O (H 2 SO 4 oder Wasserabscheider)<br />

Entfernung des Esters (Extraktion oder Destillation)<br />

H<br />

O<br />

O<br />

R<br />

-H<br />

O<br />

R<br />

O<br />

tert. Ester säurelabil<br />

b) Ester aus aktivierten Carbonsäurederivaten:<br />

O<br />

1) aus Säurechloriden: R<br />

Cl<br />

R' OH<br />

langsam - HCl<br />

O<br />

R<br />

O-R'<br />

2) aus Anhydriden:<br />

O<br />

R O<br />

c) Alkylierung von Carboxylaten:<br />

O<br />

N<br />

R<br />

O<br />

N<br />

R<br />

Cl<br />

Acylpyridiniumsalz<br />

(stark aktiviert)<br />

Pyridin als Kat.<br />

H<br />

N<br />

oder<br />

HO-R'<br />

R<br />

O<br />

R<br />

O<br />

H<br />

O<br />

N<br />

O<br />

O<br />

Cl<br />

N<br />

R<br />

R<br />

R-COO<br />

OR'<br />

H<br />

+ R'-OH<br />

O<br />

R<br />

O R'<br />

+<br />

N<br />

Cl<br />

H<br />

O<br />

R<br />

O R'<br />

+ RCOOH<br />

R<br />

O<br />

O<br />

R'<br />

Cs<br />

Br<br />

S N<br />

- CsBr<br />

R<br />

O<br />

O<br />

R'<br />

R<br />

Nu<br />

O<br />

O<br />

+ R'OH<br />

Nu


8.1.5. Synthese von Carbonsäureamiden<br />

a) Synthese:<br />

direkte Umsetzung<br />

ungünstig<br />

wg. Salzbildung:<br />

R<br />

O<br />

OH<br />

+ NH 3 R<br />

O<br />

O<br />

NH 4<br />

ΔT<br />

R<br />

O<br />

NH 2<br />

+ H 2 O<br />

Beisp.:<br />

besser:<br />

R<br />

O<br />

Cl<br />

R<br />

O<br />

O<br />

O<br />

R<br />

+ H 2 N-R<br />

- H-X<br />

R<br />

O<br />

NH 2<br />

hohe Ausbeute, da<br />

keine Gleichgewichtsreaktion<br />

Cl<br />

NH 3 (konz.)<br />

NH 3<br />

NH 3<br />

NH 2<br />

O<br />

H 2 O<br />

O<br />

Cl<br />

O<br />

-Cl NH 3<br />

O<br />

- NH 4<br />

O<br />

Cl<br />

+<br />

HN<br />

N<br />

O<br />

N<br />

+<br />

N Cl<br />

H<br />

O<br />

O<br />

O<br />

H 2 NEt<br />

O<br />

NH 2 Et<br />

O<br />

O<br />

O O O<br />

~H NHEt O<br />

OH<br />

-AcOH<br />

O<br />

O<br />

NHEt<br />

O<br />

O<br />

O<br />

gem. Anhydrid<br />

-AcOH<br />

O<br />

N Et<br />

O<br />

N-Ethylphthalimid<br />

b) Struktur von Amiden: planar (Amidmesomerie)<br />

H<br />

O<br />

N<br />

H<br />

O<br />

N<br />

H<br />

O<br />

N<br />

CH 3<br />

CH 3<br />

N-Methylacetamid:<br />

O<br />

N<br />

H<br />

Z-Konformer<br />

O<br />

E<br />

N H


c) Synthese von Peptiden:<br />

H 2 N<br />

O<br />

H<br />

N<br />

O<br />

OH<br />

Dipeptid:<br />

L-Alanyl-L-phenylalanin<br />

(H-Ala-Phe-OH)<br />

Schutzgruppen notwendig für eindeutige Amidbildung<br />

selektiv geschützte<br />

Aminosäurebausteine:<br />

O<br />

O N<br />

H<br />

O<br />

Z-Ala-OH<br />

(Urethanschutzgruppe)<br />

OH<br />

+<br />

H 2 N<br />

O<br />

OtBu<br />

H-Phe-OtBu<br />

(Esterschutzgruppe)<br />

Zweiphasenreaktion<br />

Toluol / verd. NaOH<br />

-HCl<br />

-H<br />

O<br />

O<br />

Cl<br />

H 2 N<br />

O<br />

O<br />

H 3 N<br />

O<br />

OH<br />

Chlorameisensäurebenzylester<br />

(Z-Cl nach Zervas)<br />

OH<br />

- H 2 O<br />

H (H 2 SO 4 )<br />

O<br />

H 3 N<br />

O<br />

H 3 N<br />

O<br />

H-Ala-OH<br />

(Betainform)<br />

O<br />

H-Phe-OH<br />

(Betainform)


Peptidkopplung u. Entschützung<br />

Bzl-O<br />

O<br />

N<br />

H<br />

O<br />

OH<br />

N<br />

C<br />

N<br />

Bzl-O<br />

O<br />

N<br />

H<br />

O<br />

O<br />

H<br />

N<br />

C<br />

N<br />

Diisopropylcarbodiimid<br />

(DIC)<br />

HO<br />

Bzl-O<br />

O<br />

N<br />

H<br />

1. Aktivierung<br />

der Aminosäure<br />

O<br />

Aminosäure-OBt-ester<br />

(Aktivester)<br />

O<br />

N<br />

N<br />

N<br />

-<br />

N<br />

N<br />

N<br />

N-Hydroxybenzotriazol<br />

(HOBt)<br />

N<br />

H<br />

O<br />

N<br />

H<br />

Diisopropylharnstoff<br />

(schwerlösl.)<br />

Bzl-O<br />

O<br />

N<br />

H<br />

O<br />

O<br />

analog gem.<br />

Anhydrid<br />

N<br />

NH<br />

O<br />

2. Kopplung<br />

O<br />

N<br />

H<br />

H 2 N<br />

O<br />

geschütztes Dipeptid<br />

H<br />

N<br />

O<br />

O<br />

OtBu<br />

OtBu<br />

H<br />

N<br />

H 3 N<br />

CF 3 COO<br />

O<br />

entschütztes Dipeptid<br />

3. Entschützung<br />

b) Trifluoressigsäure -<br />

O<br />

H<br />

a) Pd-H 2 N<br />

H 2 N<br />

OtBu<br />

-<br />

- CO 2<br />

O<br />

O<br />

OH


d) Synthese von heterocyclischen Amiden:<br />

Barbiturate:<br />

O<br />

NH 2<br />

NH 2<br />

OEt<br />

- EtOH<br />

O<br />

NH<br />

NH 2<br />

+<br />

O<br />

O<br />

OEt<br />

Ph<br />

Et<br />

OEt<br />

-EtO<br />

O<br />

H 2 N<br />

H<br />

N<br />

O<br />

O<br />

Ph<br />

Et<br />

OEt<br />

OEt<br />

-EtOH<br />

O<br />

HN<br />

O<br />

Ph<br />

HN Et<br />

O<br />

Phenobarbital<br />

(Schlafmittel)<br />

Pyrazolone:<br />

EtO<br />

O<br />

O<br />

+<br />

NH 2<br />

NH<br />

-H 2 O<br />

EtO<br />

N<br />

O<br />

NH<br />

-EtOH<br />

O<br />

N<br />

N<br />

8.1.6. Hydrolyse von Carbonsäurederivaten<br />

3-Methyl-1-phenyl-pyrazol-5-on<br />

a) basische Hydrolyse von Estern u. Amiden<br />

R'<br />

O<br />

OMe<br />

+ OH<br />

HO O<br />

R' OMe<br />

tetraedr. Intermediat<br />

R<br />

O<br />

+ MeO<br />

OH<br />

pK s = 4.7<br />

irreversibel<br />

O<br />

R + MeOH<br />

O<br />

pK s =16<br />

Carboxylat<br />

gut löslich in H 2 O<br />

Verseifungsgeschwindigkeit korreliert mit:<br />

1.) Säurestärke<br />

2.) Verzweigung im<br />

Säure- u. Alkoholteil<br />

H 3 C<br />

O<br />

OMe<br />

O<br />

OMe<br />


Grenzfälle:<br />

O<br />

MeO<br />

O<br />

OMe<br />

H 2 O, RT<br />

O O<br />

HO OH<br />

pK s = 1.3<br />

+ 2 MeOH<br />

O<br />

O<br />

CH 3<br />

CH 3<br />

CH 3<br />

OH<br />

b) saure Hydrolyse: langsamer als alk. Hydrolyse. Außerdem Ester u. Säure oft wenig lösl. in H 2 O.<br />

tert. Alkylester:<br />

leicht sauer spaltbar<br />

(CF 3 COOH)<br />

(basenstabil)<br />

O<br />

OtBu<br />

c) Umesterungen: Ester + Alkohol + kat. Säure o. Base<br />

H<br />

H<br />

O<br />

O<br />

H<br />

O<br />

O<br />

OH<br />

O<br />

+<br />

-H<br />

Nu<br />

Nu<br />

Triacylglycerid<br />

O<br />

O<br />

O<br />

O<br />

O<br />

O<br />

kat. MeO in MeOH<br />

OH<br />

OH<br />

OH<br />

+ 3<br />

MeO<br />

O<br />

Fettsäuremethylester (Biodiesel)<br />

d) Alk. Hydrolyse von subst. Malonsäure- u. ß-Ketoestern<br />

R<br />

COOEt<br />

COOEt<br />

OH , H 2 O<br />

-EtOH<br />

schnell<br />

R<br />

COO<br />

COOEt<br />

OH , H 2 O<br />

langsam<br />

R<br />

COO<br />

COO<br />

Δ<br />

O<br />

R<br />

H<br />

O<br />

H<br />

O<br />

OH<br />

R<br />

CO 2<br />

COOH<br />

subst.<br />

Essigsäure<br />

H<br />

H<br />

COOEt<br />

O<br />

1. 2 NaOEt, 2 MeI<br />

2. OH , H 2 O<br />

3. Δ, -CO 2<br />

O<br />

Methylisopropylketon


8.1.7. Acidolyse von Carbonsäurederivaten<br />

a) Bildung von<br />

Carbonsäureanhydriden<br />

O<br />

OH<br />

HO 700°C<br />

O<br />

oder<br />

P 2 O 5<br />

O<br />

O<br />

O<br />

+ H 2 O<br />

O<br />

O<br />

OH<br />

OH<br />

180°C<br />

-H 2 O<br />

O<br />

O<br />

O<br />

b) Umesterungen von Estern mit Carbonsäuren<br />

O<br />

OMe<br />

+ HCOOH<br />

kat. H 2 SO 4<br />

O<br />

O<br />

O<br />

H<br />

+ HOMe<br />

H<br />

O<br />

O-Me<br />

+<br />

O<br />

OH<br />

c) Bildung gemischter Anhydride<br />

Ester der stärkeren Säure<br />

R'<br />

O<br />

OH<br />

R<br />

O<br />

O<br />

O<br />

R<br />

R'<br />

O<br />

O<br />

O<br />

R<br />

+<br />

R<br />

O<br />

OH<br />

R<br />

O<br />

O<br />

NHEt 3<br />

O<br />

Cl<br />

- NEt 3 x HCl<br />

R<br />

O<br />

O<br />

O<br />

H 2 N-R'<br />

R<br />

O<br />

NHR<br />

8.1.8. Additionen an Nitrile (weniger reaktiv als Amide, drastischere Reaktionsbedingungen)<br />

a) Addition von Wasser<br />

H O H<br />

R C N<br />

H<br />

R<br />

NH<br />

OH 2<br />

- H<br />

NH<br />

Tautom.<br />

NH 2<br />

Hydrolyse<br />

OH<br />

H O<br />

R C N<br />

R<br />

N<br />

OH<br />

R<br />

OH<br />

+ H Imidsäure<br />

(Tautomer eines<br />

Carbonsäureamids)<br />

R<br />

Amid<br />

O<br />

- NH 3<br />

R<br />

O


) Addition von Alkoholen u. Aminen unter sauren Bedingungen<br />

R C N<br />

R'<br />

O<br />

H<br />

H Cl<br />

R<br />

NH<br />

O<br />

R'<br />

H<br />

Cl<br />

2 R'-OH<br />

-NH 3<br />

R<br />

NH 2<br />

OR'<br />

Imidoesterhydrochlorid<br />

Cl<br />

H 2 O<br />

R<br />

2 H 2 N-R''<br />

-NH 3, -R'OH,<br />

H<br />

2.<br />

O<br />

H<br />

NH 2<br />

3.<br />

OR'<br />

1.<br />

analog Halbaminal<br />

- NH 3<br />

- H<br />

R<br />

Ester<br />

O<br />

OR'<br />

OR'<br />

N<br />

R''<br />

R<br />

OR'<br />

OR'<br />

Orthoester<br />

R<br />

HN<br />

R''<br />

Amidin<br />

8.1.9. Additionen an spez. Carbonylverbindungen<br />

a) Phosgen<br />

Cl<br />

O<br />

Cl<br />

HO<br />

Bzl<br />

- HCl<br />

Cl<br />

O<br />

O-Bzl<br />

+ HO-Bzl<br />

- HCl<br />

BzlO<br />

O<br />

O<br />

Chlorameisensäurebenzylester<br />

(Z-Cl)<br />

Dibenzylcarbonat<br />

(Kohlensäureester)<br />

Cl<br />

O<br />

Cl<br />

H 2 N<br />

R<br />

O<br />

- HCl - HCl<br />

Cl<br />

NHR<br />

Carbamoylchlorid<br />

(Carbaminsäurechlorid)<br />

O<br />

C<br />

N<br />

R<br />

Isocyanat<br />

H 2 N<br />

R<br />

HO-R'<br />

RHN<br />

R'O<br />

O<br />

O<br />

NHR<br />

NHR<br />

Harnstoffderivat<br />

Urethan (Carbaminsäureester,<br />

Carbamat)


) CO 2 , CS 2<br />

O<br />

O<br />

C<br />

O<br />

NH 3<br />

H 2 N<br />

HO<br />

Carbamidsäure<br />

(Carbaminsäure)<br />

NH 3<br />

H 2 N<br />

H 3 O<br />

H 2 N<br />

O<br />

O<br />

CO 2 + NH 3<br />

O NH<br />

HO<br />

4<br />

Ammoniumcarbamat<br />

Carbamidsäure<br />

(im Sauren instabil)<br />

O<br />

C<br />

O<br />

NaOMe<br />

MeO<br />

O<br />

O<br />

Na<br />

O<br />

Cl OR<br />

- NaCl<br />

O O<br />

MeO O OR<br />

Pyrokohlensäureester<br />

S<br />

C<br />

S<br />

NaOMe<br />

MeO<br />

S<br />

S<br />

Na<br />

Xanthogenat<br />

H 3 O<br />

MeO<br />

HO<br />

O<br />

Kohlensäuremethylester<br />

(im Sauren instabil)<br />

CO 2 + MeOH<br />

8.2.Reaktionen von Carbonylverbindungen mit C-Nukleophilen (C-C-Verknüpfungen)<br />

typische C-Nukleophile:<br />

a) Organometallverb. R-Mg-X, R-Li<br />

b) Cyanide, Acetylide: CN , R-C = C<br />

c) Ylide<br />

d) Enolate<br />

e) Enole, Enolether, Enamine<br />

aus C-H aciden Verb.


8.2.1. Addition von Blausäure<br />

Beisp.:<br />

OH<br />

O<br />

O H<br />

OH<br />

CN<br />

CN<br />

HCN CN + R<br />

R<br />

R<br />

NH<br />

O<br />

NH<br />

NH<br />

2<br />

NH 3<br />

CN - H<br />

CN<br />

CN<br />

R<br />

R<br />

R<br />

R<br />

pK s =9.2<br />

H<br />

H<br />

H<br />

Cyanhydrin<br />

(basenlabil)<br />

Strecker-Synthese:<br />

H - H 2 O H<br />

H<br />

H<br />

Aminonitril<br />

H 3 O<br />

H 3 O<br />

OH<br />

COOH<br />

R<br />

H<br />

α-Hydroxysäure<br />

NH 2<br />

R<br />

COOH<br />

H<br />

α-Aminosäure<br />

O<br />

1. HCN<br />

2. H 3 O<br />

COOH<br />

Methacrylsäure<br />

O<br />

H<br />

1. HCN<br />

2. H 3 O<br />

OH<br />

COOH<br />

Mandelsäure (rac.)<br />

H<br />

O<br />

Phenylacetaldehyd<br />

1. HCN, NH 3<br />

2. H 3 O<br />

NH 2<br />

COOH<br />

Phenylalanin (rac.)<br />

8.2.2. Addition von Acetyliden (Ethinylierung)<br />

H C C H<br />

NaNH 2<br />

pK s =26<br />

O<br />

NH<br />

fl. NH 3<br />

3<br />

1.<br />

OH<br />

Na C C H<br />

2. H<br />

pK s =36<br />

2 O<br />

pK s =18<br />

H 2<br />

Lindlar-Kat<br />

OH<br />

H 3 O<br />

-H 2 O<br />

Isopren<br />

(Naturkautschuk)<br />

O<br />

1. NaCCH<br />

2. H 2 O<br />

OH<br />

HO<br />

Östron<br />

HO<br />

17-Ethinylöstradiol<br />

(östrogene Komp. der "Pille")


8.2.3. Aldolreaktion<br />

Basische Katalyse:<br />

a) enolisierbare<br />

Aldehyde<br />

H<br />

O<br />

OH<br />

H<br />

pK s = 20<br />

H<br />

O<br />

+ H 2 O<br />

Enolat<br />

pK s = 15.7<br />

O<br />

H<br />

O O<br />

H<br />

Alkoholat<br />

pK s = 18<br />

+ H 2 O<br />

H<br />

O<br />

OH<br />

Acetaldol(50%)<br />

ß-Hydroxyalkohol<br />

+ OH<br />

b) Ketone<br />

O<br />

O Ba(OH) 2 (kat.) O<br />

O O<br />

Retro-Aldol bevorzugt<br />

H<br />

O<br />

OH<br />

Diacetonalkohol<br />

hohe Ausbeuten nur bei<br />

Entfernen des Produkts vom<br />

basischen Katalysator<br />

c) bei erhöhter Temperatur u. Basenkonzentration: Eliminierung<br />

H<br />

O<br />

OH<br />

+ OH<br />

- H 2 O<br />

H<br />

O<br />

OH<br />

H<br />

O<br />

OH<br />

E1cB<br />

H<br />

O<br />

+OH<br />

α,β-ungesättigte<br />

Carbonylverbindung<br />

Saure Katalyse:<br />

O<br />

H<br />

O<br />

H<br />

O<br />

H -H<br />

O<br />

H<br />

O<br />

H<br />

O<br />

H<br />

OH<br />

-H<br />

O<br />

OH<br />

H<br />

Enol<br />

Folgereaktion:<br />

O OH H O OH 2<br />

-H 2 O O<br />

-H<br />

O<br />

Mesityloxid


Gekreuzte Aldolreaktion:<br />

H<br />

O<br />

H<br />

H<br />

H<br />

+ OH<br />

3 acide H<br />

(Methylenkomponente)<br />

H<br />

O<br />

+HOH<br />

H<br />

O<br />

H<br />

O<br />

2<br />

OH O H H HO O<br />

H<br />

H<br />

HO<br />

+ OH + OH<br />

HO<br />

O<br />

H<br />

+<br />

O<br />

OH<br />

OH O Aldehyd langsam zutropfen<br />

sonst Selbstaldolisierung v. Acetaldehyd (Produktgemisch)<br />

bei unsymmetrischen Ketonen<br />

mehrere Reaktionsmöglichkeiten<br />

O<br />

H<br />

OH<br />

CHO<br />

O<br />

H<br />

- H 2 O<br />

O<br />

verzweigtes Produkt<br />

bei Säurekatalyse<br />

stabileres Enol<br />

OH<br />

O<br />

CHO<br />

OH<br />

O OH - H 2 O O<br />

unverzweigtes Produkt<br />

bei Basenkatalyse<br />

O<br />

OH<br />

kinetisch bev. Enolat<br />

E1cB<br />

OH<br />

O<br />

CHO<br />

H<br />

O<br />

-OH<br />

O<br />

stabileres Enolat<br />

OH<br />

langsam<br />

(Rückreaktion<br />

bevorzugt)


O<br />

OH<br />

HCl<br />

O<br />

+<br />

CHO<br />

+<br />

O<br />

Nachweis der<br />

gekoppelten<br />

Gleichgewichte<br />

durch Umsetzung der<br />

isolierten Intermediate:<br />

unverzweigtes Aldol<br />

O<br />

NaOH<br />

HCl<br />

O<br />

O<br />

+ CHO +<br />

+ CHO +<br />

O<br />

O<br />

OH<br />

verzweigtes Aldol<br />

NaOH<br />

CHO<br />

+<br />

O<br />

8.2.4. Addition weiterer C-H acider Verbindungen<br />

a) Perkin-Synthese (mit aromatischen Aldehyden)<br />

H<br />

O<br />

O<br />

O<br />

- H<br />

Base<br />

(Pyridin,<br />

AcONa)<br />

O<br />

O<br />

O<br />

- AcO<br />

CHO<br />

OH<br />

O<br />

O<br />

O<br />

Ac 2 O<br />

- AcOH<br />

H<br />

B<br />

OAc<br />

O<br />

OAc<br />

- BH<br />

- AcOH<br />

O<br />

OAc<br />

H 2 O, - AcOH<br />

O<br />

b) Nitrile als CH-acide Komponente<br />

KOH<br />

H 3 C CN<br />

pK s = 25 - H 2 O<br />

H 2 C<br />

CN<br />

CHO<br />

OH<br />

CN<br />

OH<br />

- H 2 O<br />

CN<br />

Zimtsäurenitril<br />

OH<br />

Zimtsäure


c) Glycidester nach Darzens<br />

Cl O<br />

H OEt<br />

NaOEt<br />

Cl<br />

O<br />

OEt<br />

CHO<br />

Cl<br />

O<br />

COOEt<br />

-Cl<br />

O<br />

Glycidester<br />

COOEt<br />

d) Picoline u. Cyclopentadien als CH-acide Komponenten<br />

N<br />

α-Picolin<br />

H<br />

HO<br />

N<br />

CH 3 CHO<br />

N<br />

OH<br />

HO<br />

- H 2 O<br />

N<br />

4 H 2<br />

Pd<br />

N<br />

H<br />

Coniin (R,S)<br />

O<br />

KOH<br />

-HO<br />

H H<br />

pK s = 16<br />

H<br />

H<br />

O<br />

OH<br />

Fulven<br />

e) Synthese von Chloramphenicol (Antibiotikum) durch Nitroaldolreaktion:<br />

O<br />

O<br />

N +<br />

H<br />

OH<br />

OH<br />

O<br />

O<br />

N +<br />

OH<br />

CHO<br />

O 2 N<br />

OH<br />

OH<br />

Pd/H 2<br />

H 2 N<br />

OH<br />

OH<br />

2-Hydroxynitroethan<br />

pK s = 10<br />

Nitronat<br />

(analog Enolat)<br />

Cl 2 HC<br />

1. Ac 2 O, H<br />

AcHN OAc<br />

2. NO 2<br />

O 2 N<br />

OAc<br />

OH<br />

O 2 N<br />

H 2 N<br />

OH<br />

OH<br />

O<br />

MeO CHCl 2<br />

- MeOH<br />

O 2 N<br />

O<br />

HN<br />

OH<br />

OH<br />

Chloramphenicol


8.2.5. Knoevenagel-Kondensation (ß-Dicarbonylverb. + Aldehyd o. Keton):<br />

EtOOC<br />

EtOOC<br />

pK s = 13<br />

H<br />

H<br />

Kat.<br />

- H<br />

EtO<br />

EtOOC<br />

O<br />

Esterenolat<br />

O<br />

EtOOC<br />

H<br />

EtOOC<br />

Kat. = Amin (Piperidin, Pyridin, NH 3 ) + Carbonsäure<br />

O<br />

EtOOC<br />

EtOOC<br />

OH<br />

-OH<br />

EtOOC<br />

EtOOC<br />

Isopropylidenmalonsäurediethylester<br />

NC<br />

H<br />

H<br />

NC<br />

Malononitril<br />

pK s = 11.2<br />

+<br />

O<br />

Ammoniumacetat<br />

- H 2 O<br />

NC<br />

NC<br />

Isopropylidenmalononitril<br />

(90 %)<br />

CHO<br />

+<br />

COOH<br />

COOH<br />

Pyridin,<br />

Piperidin<br />

- H 2 O<br />

COOH<br />

COOH<br />

ΔT<br />

-CO 2<br />

Zimtsäure<br />

COOH<br />

8.2.6. Mannich-Reaktion<br />

(Amin + Aldehyd + Keton + H ):<br />

Me 2 NH x HCl<br />

+<br />

H 2 CO<br />

+<br />

O<br />

H<br />

HCl x Me 2 N<br />

H<br />

H<br />

O<br />

Mechanismus:<br />

+ H Iminiumion<br />

H<br />

H OH - H 2 O H<br />

H<br />

O + NHMe 2 N<br />

H NMe H<br />

2<br />

H<br />

H H O<br />

H H<br />

-H<br />

O<br />

O<br />

+<br />

OH<br />

Enol<br />

Me 2 N<br />

Me 2 N<br />

x HCl<br />

Salz der Mannich-Base


O<br />

+ H 2 CO<br />

+ Me 2 NH x HCl<br />

H<br />

-H 2 O<br />

OH<br />

H<br />

H<br />

N<br />

O<br />

O<br />

O<br />

Base, #T<br />

H<br />

E1cB<br />

H H<br />

H H<br />

x HCl<br />

NHMe<br />

H<br />

2<br />

Enon<br />

+ Me 2 NH x HCl<br />

CHO<br />

N<br />

H<br />

CHO<br />

-H 2 O<br />

N<br />

OH<br />

H -H<br />

N<br />

CHO<br />

Indol<br />

NMe 2<br />

N<br />

H<br />

H 2 CO<br />

H<br />

NMe<br />

N<br />

2<br />

H<br />

x HCl<br />

Me 2 NH x HCl N<br />

H<br />

Gramin<br />

8.2.7. Acyloinkondensation + Umpolung<br />

O<br />

H<br />

Carbonyl-C<br />

elektrophil<br />

CN<br />

O<br />

H<br />

CN<br />

OH<br />

OH<br />

C<br />

C<br />

N<br />

N<br />

Carbanion<br />

nukleophil<br />

"umgepolter Benzaldehyd"<br />

H<br />

O<br />

N<br />

C<br />

O<br />

H<br />

O<br />

Cyanhydrin<br />

(basenlabil)<br />

- CN<br />

O<br />

Benzoin<br />

OH<br />

(Acyloin)<br />

8.2.8. Olefinierungen nach Horner-Wadsworth-Emmons (HWE) und nach Wittig<br />

a) HWE<br />

P(OEt) 3<br />

R<br />

X<br />

-Et-X<br />

(Michaelis-<br />

Arbuzov)<br />

H O<br />

OEt<br />

P<br />

R OEt<br />

Phosphonat<br />

NaH<br />

O<br />

P<br />

-H 2 R<br />

OEt<br />

OEt<br />

R<br />

O<br />

P OEt<br />

OEt<br />

Phosphonatcarbanion<br />

(nukleophiler als analoges<br />

Wittig-Reagenz)


Mech:<br />

O<br />

EtO OEt<br />

P O<br />

H<br />

O<br />

EtO OEt<br />

P O<br />

O<br />

EtO<br />

OEt<br />

P O<br />

[2+2 CR]<br />

+<br />

O<br />

OEt<br />

P OEt<br />

O<br />

Stilben (trans)<br />

Diethylphosphat<br />

b) Wittig<br />

R X H Ph<br />

PPh P Ph<br />

3<br />

R<br />

Ph<br />

X -<br />

Ph-Li<br />

(NaH)<br />

- Ph-H<br />

(- H 2 )<br />

R<br />

Ph<br />

P<br />

Ph<br />

Ylid<br />

Ph<br />

R<br />

Ph<br />

P Ph<br />

Ph<br />

Ylen<br />

Wittig-Reagenz<br />

Mech:<br />

O<br />

Ph<br />

Ph<br />

P<br />

Ph<br />

[2+2 CA]<br />

O<br />

Ph<br />

P<br />

Ph<br />

Ph<br />

[2+2 CR]<br />

+<br />

O<br />

Ph<br />

P Ph<br />

Ph<br />

α-Methylstyrol<br />

Triphenylphosphinoxid<br />

PPh 3<br />

Na-H<br />

O<br />

- H 2 PPh 3<br />

OAc<br />

1<br />

11<br />

OR<br />

5<br />

R = H Vitamin A 1 Retinol<br />

R = Ac<br />

R = H<br />

OH


8.2.9.Esterkondensation (Claisen-Kondensation)<br />

O<br />

OEt<br />

+<br />

O<br />

25 OEt<br />

EtO ΔT O O<br />

OEt<br />

Acetessigester<br />

+ EtOH<br />

O<br />

OEt<br />

+<br />

20<br />

O EtO ΔT O O<br />

Acetylaceton<br />

+ EtOH<br />

O<br />

OEt<br />

+<br />

25<br />

N<br />

EtO ΔT<br />

O<br />

N<br />

+ EtOH<br />

Mechanismus:<br />

+ EtOH<br />

EtO<br />

H<br />

25<br />

O<br />

OEt<br />

+ EtOH 18<br />

O<br />

OEt<br />

O<br />

OEt<br />

+ EtOH<br />

O O<br />

OEt<br />

OEt<br />

O<br />

+ EtO<br />

11<br />

H<br />

O<br />

OEt<br />

Na<br />

O<br />

Na<br />

O<br />

OEt<br />

Reaktionsprodukt<br />

energieärmer als Edukt<br />

H<br />

(Aufarb.)<br />

O<br />

O<br />

OEt<br />

keine Claisen-Kondensation ohne Enolatbildung im Produkt:<br />

O<br />

O O<br />

EtO<br />

2<br />

OEt<br />

25 OEt<br />

+ EtOH 18<br />

Gleichgewichtsbedingungen<br />

Trick: stärkere Base<br />

O Na-H<br />

-H 2<br />

25 OEt<br />

O<br />

OEt<br />

quant.<br />

Enolatbildung<br />

O<br />

OEt<br />

O<br />

O<br />

+ EtO<br />

OEt


Beisp.:<br />

25<br />

O<br />

OEt<br />

+<br />

O 1. EtO O O<br />

- EtOH<br />

20<br />

2. H<br />

EtO<br />

O<br />

OEt<br />

+<br />

O<br />

OEt<br />

1. EtO<br />

- EtOH<br />

2. H<br />

EtO<br />

O<br />

O<br />

OEt<br />

(86 %)<br />

Benzoylaceton<br />

(50 %)<br />

Phenylmalonsäurediethylester<br />

O<br />

EtO<br />

O<br />

OEt<br />

+<br />

O<br />

OEt<br />

1. EtO<br />

- EtOH<br />

2. H<br />

EtO<br />

O<br />

O<br />

COOEt<br />

(85 %)<br />

ΔT<br />

- CO<br />

EtO<br />

O<br />

O<br />

OEt<br />

(67 %)<br />

H<br />

H<br />

Phenylmalonsäurediethylester<br />

H<br />

O<br />

OEt<br />

+<br />

O<br />

1. EtO<br />

- EtOH<br />

2. H<br />

O<br />

O<br />

Formyltautomer (


Biosynthese von Fettsäuren:<br />

Acetyl-CoA<br />

HOOC<br />

Malonyl-CoA<br />

O<br />

O<br />

S-CoA<br />

S-CoA<br />

HS<br />

HS<br />

(Multienzymkomplex)<br />

- 2 HS-CoA<br />

O<br />

O<br />

O<br />

O<br />

S<br />

S<br />

Red.<br />

O<br />

HO<br />

O<br />

O<br />

HS<br />

S<br />

S<br />

O S O<br />

S<br />

Red.<br />

Red.2<br />

Elim.<br />

8.2.10. Alkylierung u. Acylierung von β-Dicarbonylverbindungen<br />

Elim.<br />

Red.2<br />

a) Alkylierung<br />

O<br />

O<br />

1. NaOEt<br />

O<br />

Na<br />

O<br />

2. Et-Br O O<br />

3. NaOEt<br />

- EtOH<br />

O<br />

O<br />

OEt<br />

-EtOH<br />

OEt<br />

- NaBr<br />

OEt<br />

4. MeI<br />

- NaI<br />

OEt<br />

O COOEt O Pr<br />

COOEt<br />

NaOEt<br />

EtOOC<br />

2 NaOEt<br />

EtOOC<br />

NC<br />

NaOEt<br />

Et-Br<br />

NC<br />

Et<br />

Pr-Br<br />

EtOOC<br />

EtOOC<br />

(85 %) Br Br<br />

(45 %)<br />

b) C-Acylierung<br />

O O<br />

OEt<br />

1. Mg(OEt) 2<br />

- EtOH<br />

O<br />

OEt<br />

Mg<br />

O<br />

2.<br />

OEt<br />

3. H<br />

O<br />

Cl<br />

O<br />

O<br />

O<br />

OEt<br />

O<br />

O<br />

mit Pyridin als Base<br />

O-Acylierung<br />

O<br />

OEt


8.2.11. Esterspaltung (Retro-Claisen)<br />

Claisen-Kondensation reversibel: β-Ketoesterspaltung mit Alkoholat<br />

(sehr leicht bei α,α-disubst. ß-Dicarbonylverb)<br />

O<br />

O<br />

EtOH, ΔT<br />

EtO<br />

O<br />

O<br />

O<br />

EtOH<br />

O<br />

O<br />

OEt<br />

OEt<br />

OEt<br />

+<br />

OEt<br />

OEt<br />

EtO<br />

EtO<br />

O EtOH, ΔT O OEt<br />

COOEt H COOEt<br />

EtOH, ΔT<br />

EtOOC<br />

O<br />

H<br />

EtOOC<br />

O<br />

bildet kein stab. Enolat<br />

Esterspaltung<br />

+ EtO<br />

Dieckmann<br />

stab. Enolat<br />

O<br />

O<br />

OEt<br />

NaOH, EtOH<br />

O<br />

O<br />

OEt<br />

EtO<br />

O<br />

OEt<br />

+<br />

O<br />

OEt<br />

+ EtO<br />

O<br />

OH<br />

größerer Rest<br />

enolisiert bevorzugt<br />

O<br />

(70 %)<br />

Benzoylessigsäureethylester<br />

8.2.12. Säurespaltung von β-Diketonen (Säure wird gebildet)<br />

O<br />

O<br />

HO<br />

HO<br />

O<br />

O<br />

HOOC<br />

O<br />

H<br />

HOOC<br />

O<br />

analog<br />

Retro-Aldol<br />

(50%)


8.2.13. Direkte Alkylierung von Esterenolaten<br />

H<br />

O<br />

25<br />

OEt<br />

Li<br />

N<br />

(LDA)<br />

-78°C<br />

(quant.)<br />

+<br />

O-Li<br />

OEt<br />

HN<br />

35<br />

H 3 C<br />

I<br />

O<br />

OEt<br />

H 3 C<br />

(87 %)<br />

Pivalinsäuremethylester<br />

a) Keine Claisen-Kondensation,da Ester zur Base gegeben wird<br />

(quant. Enolatbildung wg. starker Base)<br />

b) Keine Amidbildung des Esters wg. sterisch anspruchsvollem Amin<br />

c) Produkt nicht über Malonestersynthese zugänglich<br />

8.2.14. Aldolreaktion mit Esterenolaten<br />

ÜZ der E-Enolatbildung<br />

O<br />

OEt<br />

LDA<br />

-78°C<br />

(quant.)<br />

O-Li<br />

OEt<br />

E-Enolat<br />

CH 3 CHO<br />

OH<br />

O<br />

OEt<br />

OEt<br />

Li<br />

N H O CH 3<br />

H


8.3. Reaktionen von Carbonylverb. mit Organometallverbindungen<br />

8.3.1. Grignard-Verbindungen<br />

1. Darstellung<br />

Et<br />

Et Br<br />

Et 2 O Et Br<br />

Mg Mg Mg-Br<br />

Et 2 O OEt 2<br />

Mg<br />

Et Br<br />

(lösl. in Ether)<br />

(Oberfläche)<br />

Iodide reaktiver als Bromide > Chloride<br />

2. Komplexierung in Lösung und im Kristall durch Lösungsmittel<br />

R<br />

R<br />

O<br />

Et<br />

Mg<br />

Br<br />

O<br />

R<br />

R<br />

a) EtMgBr[O(Et) 2 ] 2 (monomer) b) EtMgBr[O(i-Pr) 2 ] 2 (dimer)<br />

ROR = THF, Diethylether,<br />

Diisopropylether<br />

X L<br />

L<br />

R Mg Mg<br />

X R<br />

Dimer<br />

L = Donorlösungsmittel<br />

2<br />

R Mg X<br />

R Mg R + MgX 2<br />

Monomer<br />

Dialkylmagnesium<br />

Schlenk-Gleichgewicht<br />

Ether, THF<br />

Dioxan, Et 3 N<br />

X L<br />

R<br />

R Mg Mg<br />

X L


3. Grignard-Verbindungen (Mg = Lewis-Säure; R - = Base + Nukleophil) reagieren mit:<br />

a) acidem Wasserstoff (H 2 O, Alkohole, Phenole, Thiole, Amine, Amide, Säuren etc.)<br />

Et-O-H Ph-Mg-Br<br />

Ph-H + MgBr(OEt)<br />

18<br />

37<br />

H 3 C H H 3 C-Mg-Br H 3 C Mg-Br + H 3 C-H<br />

25 48<br />

Quantitative Best. von aktivem Wasserstoff<br />

nach Zerevitinov (volumetrisch)<br />

b) Metallsalzen (Transmetallierung zum edleren Metall)<br />

2 Ph-Mg-Br + CdCl 2 CdPh 2 + 2 MgClBr<br />

2 Et-Mg-Br + ZnCl 2 ZnEt 2 + 2 MgClBr<br />

L<br />

Br<br />

Mg<br />

R<br />

Cl<br />

M<br />

Cl<br />

L<br />

c) Elektrophilen: Alkylhalogenide, Epoxide etc.<br />

3<br />

+<br />

Cl<br />

Cl<br />

H<br />

Cl<br />

MgBr<br />

Br<br />

S N 2 S<br />

Br<br />

N 2<br />

H<br />

+<br />

MgBr<br />

Br<br />

MgBr<br />

+<br />

Ph<br />

Mg<br />

O<br />

Br<br />

S N 2<br />

O-MgBr<br />

+<br />

Mg<br />

Br<br />

Ph<br />

OH<br />

MgBr<br />

Et<br />

+<br />

F<br />

O<br />

N<br />

F<br />

2 x S N Ar<br />

Et<br />

O<br />

N<br />

Et<br />

+ 2 MgBrF


d) Carbonylverbindungen<br />

X<br />

Mg<br />

R<br />

O R O MgX<br />

ternärer Mech.:<br />

C<br />

O<br />

R X<br />

Mg<br />

X<br />

Mg<br />

C<br />

O<br />

R<br />

Mg<br />

+MgX 2<br />

R<br />

H 2 O C +MgX 2<br />

OH<br />

+Mg(X)OH<br />

R(X)<br />

R(X)<br />

MgBr<br />

H<br />

O<br />

H<br />

CH 2 OH<br />

prim. ROH<br />

MgBr<br />

O<br />

H<br />

OH<br />

sek. ROH<br />

Et<br />

MgBr<br />

+<br />

O<br />

OH<br />

tert. ROH<br />

Me<br />

MgBr<br />

O<br />

OEt<br />

O<br />

Me<br />

MgBr<br />

OH<br />

tert. ROH<br />

MgBr<br />

+ CO 2<br />

COOH<br />

Carbonsäure<br />

MgBr<br />

+<br />

OMe<br />

N<br />

N MgBr<br />

OMe<br />

H 3 O<br />

O<br />

OMe<br />

MgBr<br />

H-C(OEt) 3<br />

Pent<br />

Br<br />

Mg<br />

OEt<br />

H<br />

OEt<br />

OEt<br />

OEt<br />

OEt<br />

H 3 O<br />

CHO


Bei Estern:<br />

Weiterreaktion<br />

zum Alkohol<br />

EtO<br />

C<br />

O<br />

R<br />

Mg<br />

R<br />

Mg<br />

X<br />

X<br />

+R-MgX<br />

R<br />

C<br />

EtO<br />

O<br />

Mg<br />

X<br />

C<br />

O<br />

R<br />

Keton reaktiver<br />

als Ester<br />

+R-MgX<br />

+EtO-MgX<br />

R<br />

C<br />

OH<br />

R<br />

Alkohol<br />

(Endprodukt)<br />

8.3.2. Organolithiumverbindungen (reaktiver als R-Mg-X, besser zur Umsetzung v. unreaktiven Substraten)<br />

Darstellung R-X + 2 Li R-Li + LiX<br />

Br<br />

2 Li<br />

Li<br />

+ LiBr<br />

R'-X + R-Li<br />

R'-Li + R-X<br />

Br<br />

Bu-Li<br />

Li<br />

+ Bu-Br<br />

R'-H + R-Li<br />

R'-Li + RH<br />

H<br />

Bu-Li<br />

Li<br />

+ H-Bu<br />

Rkt. mit Carbonsäuren zu Ketonen<br />

COOH<br />

Me-Li<br />

-CH 4<br />

O<br />

OLi<br />

Me-Li<br />

OLi<br />

OLi<br />

H 2 O<br />

O<br />

Reaktivitätserhöhung von Li-Organylen durch TMEDA (N,N,N',N'-Tetramethylethylendiamin):<br />

(n-Bu-Li) 6<br />

(n-Bu-Li) 6 NMe 2<br />

+ 6<br />

NMe 2<br />

(TMEDA)<br />

3<br />

n-Bu<br />

Li<br />

N<br />

N<br />

2<br />

6<br />

37<br />

H<br />

N<br />

3<br />

Li<br />

N<br />

+ 6 n-Bu H 48<br />

2


8.3.3. Organokupferverbindungen<br />

Darstellung:<br />

R-Li + Cu I -X<br />

- LiX<br />

R-Li<br />

R-Cu R Cu R Li R Cu R<br />

Kupferorganyl<br />

Lithiumdialkylcuprat<br />

Li<br />

Reaktionen:<br />

HO<br />

H 2 O<br />

BrMgO<br />

Me-MgBr<br />

(Me-Li)<br />

1 O<br />

Me 2 CuLi<br />

OLi<br />

H 2 O<br />

O<br />

1,2-Addition<br />

4<br />

1,4-Addition<br />

(konjugate Addition)<br />

O<br />

Cl<br />

+<br />

Me 2 CuLi<br />

-78 °C<br />

O<br />

(81 %)<br />

+ LiCl + CuMe<br />

Li (1%Na)<br />

CuI, -78°C<br />

Oct-I<br />

(90 %)<br />

Cl<br />

Li<br />

2<br />

CuLi<br />

Oct<br />

8.3.4. Organozinkverbindungen<br />

2 Et-I + 2 Zn<br />

- ZnI 2<br />

Et<br />

Zn<br />

Et<br />

H<br />

O<br />

HO<br />

Reformatsky-Synthese<br />

Br<br />

COOEt<br />

Zn<br />

THF<br />

Br<br />

EtO<br />

O<br />

Zn<br />

Zn<br />

O<br />

OEt<br />

Br<br />

THF<br />

O<br />

HO<br />

COOEt


8.4. Reduktionen von Carbonylverbindungen<br />

8.4.1. Reduktion mit komplexen B- und Al-Hydriden: Hydridüberträger.: LiAlH 4 , NaBH 4 , H-Al(iBu) 2 = DIBAL-H<br />

H<br />

Li H Al H<br />

O H O<br />

H<br />

+ AlH 3 + Li<br />

H OAlH 3<br />

Li<br />

Gesamtreaktion:<br />

LiAlH 4<br />

+ 4 O<br />

Li Al O H<br />

4<br />

2 H 2 O<br />

4 HO H + LiAlO 2<br />

Hydrid (LiAlH 4 ) reagiert primär<br />

mit acidem H zu H 2<br />

H 2 O, HOR, RCOOH, R-CO-CH 2 -CO-R, R-CO-NH 2<br />

Li-AlH 4 + 4 H-OR Li-Al(OR) 4 + 4 H-H LiAlH 4 in abs. LM<br />

NaBH 4 reduziert<br />

Aldehyde u. Ketone in H 2 O:<br />

OH<br />

HO O<br />

HO<br />

OH<br />

OH<br />

Glucose-(Halbacetal)<br />

HO<br />

HO<br />

OH<br />

OH<br />

OH<br />

O<br />

NaBH 4<br />

H 2 O<br />

OH<br />

HO OH<br />

HO<br />

OH<br />

OH<br />

Sorbitol (Süßstoff)<br />

Stöchiometrie der<br />

LiAlH 4 -Reduktion<br />

O<br />

R R<br />

O<br />

R OR'<br />

O<br />

R OH<br />

O<br />

R NH 2<br />

LiAlH 4<br />

R<br />

OH<br />

R<br />

H<br />

R CH 2<br />

OH<br />

0.25<br />

0.5<br />

R CH 2 NH 2 1.0<br />

R CH 2 OH 0.75<br />

Verbrauch LiAlH 4<br />

(mol/ 1 mol Carbonylverb.)


Ester<br />

Amide<br />

O AlH 3<br />

R H<br />

OR'<br />

Li<br />

O<br />

AlH 3<br />

R H<br />

N H - H-H<br />

R'<br />

Li<br />

R<br />

R<br />

O<br />

N<br />

R'<br />

AlH 3<br />

O<br />

H<br />

OR'<br />

AlH 2<br />

H<br />

R<br />

R'<br />

R<br />

O<br />

N<br />

R'O<br />

AlH 2<br />

O<br />

H<br />

H<br />

AlH 2<br />

H<br />

Li<br />

H 2 O<br />

R<br />

R'<br />

N<br />

R CH 2 OH<br />

Li<br />

O<br />

H<br />

AlH<br />

H<br />

H 2 O<br />

R CH 2 NHR'<br />

H<br />

N<br />

LiAlH 4<br />

H<br />

N<br />

LiAlH 4<br />

NH 2<br />

O<br />

CN<br />

Chemoselektivität<br />

O<br />

O<br />

NaBH 4 OH O<br />

NaBH 4<br />

OH<br />

OEt<br />

schnell<br />

OEt<br />

langsam<br />

OH<br />

O<br />

O<br />

NaBH 4<br />

OH O<br />

NHEt<br />

NHEt<br />

MeO<br />

MeO<br />

N<br />

Et<br />

COOEt<br />

H<br />

Al<br />

iBu<br />

iBu<br />

(DIBALH)<br />

Toluol<br />

-60°C<br />

MeO<br />

MeO<br />

iBu<br />

iBu<br />

Al<br />

N<br />

O<br />

Et<br />

H<br />

OEt<br />

H 2 O<br />

MeO<br />

MeO<br />

N<br />

Et<br />

CHO<br />

stabil in unpolaren LM + bei tiefen Temp.


Stereoselektivität bei Reduktion von α-chiralen Carbonylverbindungen:<br />

Grund: Felkin-Anh-Modell<br />

H<br />

CH 3<br />

H CH 3<br />

LiAlH 4<br />

H<br />

CH 3<br />

H 3 C<br />

CH3<br />

H<br />

H<br />

CH 3<br />

O<br />

H OH<br />

HO<br />

74 % 26 %<br />

8.4.2. Katalytische Hydrierung von Carbonylverbindungen<br />

H<br />

O<br />

H<br />

ungünstig<br />

H 3 C<br />

O<br />

günstiger<br />

Übergangszustand<br />

N<br />

Ra-Ni,<br />

H 2 N<br />

N<br />

H 2 , 100 atm<br />

90°C<br />

NH 2<br />

O<br />

O<br />

OEt<br />

Ra-Ni, OH O<br />

H 2 , 100 atm<br />

90°C<br />

OEt<br />

Ester, Amide, Carbonsäuren<br />

inert<br />

Reduktive Aminierung<br />

O<br />

- H 2 O<br />

+ MeNH 2 N<br />

(Überschuß)<br />

Me<br />

Ra-Ni,<br />

H 2 , 100 atm<br />

90°C<br />

N<br />

Me<br />

H<br />

8.4.3. C-Hydrid-Reduktionen<br />

Cannizzaro-Rkt.:<br />

(Disproportionierung von<br />

nicht enolisierbaren Aldehyden)<br />

2 CHO<br />

OH<br />

CH 2 OH<br />

+<br />

COO


Mech.:<br />

H<br />

C<br />

O<br />

H<br />

C<br />

O<br />

Na<br />

OH<br />

H<br />

H<br />

HOOC<br />

+<br />

ONa<br />

CH 2 OH<br />

NaOOC<br />

+<br />

gekreuzte Cannizzaro:<br />

MeO CHO + CH 2 O MeO CH 2 OH<br />

OH<br />

+ HCOOH<br />

3 CH 2 O +<br />

H<br />

H<br />

H<br />

O<br />

H<br />

OH<br />

3x Aldol<br />

HO<br />

HO<br />

OH<br />

O<br />

H<br />

kein α-H<br />

CH 2 O, OH<br />

Cannizz.<br />

HO<br />

HO<br />

OH<br />

OH<br />

Pentaerythritol<br />

+ HCOOH<br />

Leuckart-Wallach:<br />

O<br />

R'-NH 2<br />

+<br />

+ HCOOH<br />

(Reduktionsmittel)<br />

R<br />

HN R' + CO 2<br />

R<br />

Mech.:<br />

O<br />

NH 2<br />

Bu<br />

HCOOH, H<br />

-H 2 O<br />

H<br />

C<br />

N O<br />

Bu H<br />

H<br />

O<br />

Bu<br />

H<br />

NH<br />

+ CO 2 + H<br />

Bu NH 2 + H 2 CO<br />

HCOOH<br />

-CO 2<br />

Bu N<br />

H<br />

Me<br />

HCOOH, H 2 CO<br />

-CO 2<br />

Bu N<br />

Me<br />

Me


8.4.4. Wolff-Kizner Reduktion<br />

O<br />

H 2 N-NH 2<br />

OH , ΔT<br />

R<br />

R'<br />

-N 2<br />

R<br />

R'<br />

8.4.5. Reduktion durch unedle Metalle<br />

a. Clemmensen-Reduktion<br />

O<br />

Zn (Hg)<br />

OH<br />

O<br />

Zn (Hg)<br />

OH<br />

R<br />

R'<br />

HCl<br />

R<br />

R'<br />

HCl<br />

b. Pinakolsynthese<br />

2<br />

O<br />

Mg<br />

OH<br />

OH<br />

1,2-Diol<br />

Mech.:<br />

2<br />

O<br />

R'<br />

R<br />

Mg<br />

R<br />

O<br />

R'<br />

Mg<br />

R<br />

O<br />

R'<br />

R<br />

Mg<br />

O O<br />

R' R<br />

R'<br />

H 2 O<br />

- Mg (OH) 2<br />

R<br />

OH<br />

R'<br />

OH<br />

R<br />

R'<br />

Ketylradikal<br />

c. Bouveault-Blanc-Reduktion (Ester + Na + unreaktiver Alkohol)<br />

R<br />

O<br />

OR'<br />

2 Na<br />

O ROH<br />

R OR'<br />

Dianion<br />

R<br />

O<br />

H<br />

OR'<br />

- R'O<br />

R<br />

O<br />

H<br />

2 Na<br />

R<br />

O<br />

H<br />

ROH<br />

R<br />

H<br />

H<br />

OH


Beisp.:<br />

COOEt<br />

CH 2 OH<br />

(70 %)<br />

Na-Suspension in Xylol, i-Propanol<br />

8.5. Reaktionen vinyloger Carbonylverbindungen<br />

Vinylogie:<br />

nu<br />

nu<br />

O O O O<br />

el<br />

el<br />

Weitergabe der Polarität (C=O, OR, NR 2 ) über konjugiertes System (Olefin, Aromat)<br />

a) 1,4-Addition von Heteroatomnukleophilen an α,β-ungesättigte Carbonylverbindungen<br />

Reaktivität: O O<br />

><br />

> > O > O<br />

N<br />

OR<br />

NHR<br />

1,2-Addition meist reversibel (Carbonylreaktion) u. kinetisch bevorzugt<br />

Me-NH 2<br />

O<br />

schnell<br />

NH 2 Me<br />

O<br />

R<br />

R<br />

1,4-Addition meist irreversibel (Eliminierung nur mit starker Base) u. thermodynamisch bevorzugt<br />

H H O<br />

H H<br />

langsam<br />

Me-NH O<br />

N O<br />

N<br />

2<br />

O<br />

pK s = 20<br />

N<br />

COMe<br />

COMe


Me-SH<br />

+<br />

O<br />

S<br />

O<br />

1. NH 3 , HCN/KCN<br />

2. H 3 O<br />

S<br />

Strecker<br />

NH 2<br />

COOH<br />

Methionin<br />

H<br />

Br<br />

+<br />

N<br />

Br<br />

N<br />

Anti-Markovnikov-Addition<br />

Skraup'sche Chinolinsynthese<br />

NH 2<br />

(H )<br />

O<br />

O<br />

N<br />

H<br />

OH<br />

(H )<br />

(H ), - H 2 O<br />

Ox.<br />

S E Ar N Elim.<br />

N ( - H 2 )<br />

H<br />

H<br />

N<br />

Chinolin<br />

b) 1,4-Addition von C-H aciden Verbindungen an α,β-ungesättigte Carbonylverbindungen (Michael-Addition)<br />

EtOOC<br />

EtOOC<br />

EtO -<br />

- EtOH<br />

O<br />

O<br />

OEt<br />

OEt<br />

CN<br />

+ H<br />

EtOOC<br />

EtOOC<br />

CN<br />

CN<br />

(RO )<br />

EtOOC<br />

EtOOC<br />

CN<br />

CN<br />

Beisp.: Synthese von Dimedon<br />

EtOOC<br />

EtOOC<br />

+<br />

O<br />

Mesityloxid<br />

(aus Aceton)<br />

OEt<br />

H<br />

EtO O<br />

O<br />

EtOOC<br />

O<br />

+<br />

OEt<br />

- EtOH O<br />

Michael-<br />

OEt<br />

Addition EtOOC<br />

- EtOH


EtO<br />

O<br />

O<br />

OEt<br />

O<br />

-EtO -<br />

Claisen-<br />

Kondensation<br />

O<br />

EtOOC<br />

O<br />

(HO )<br />

- EtOH<br />

H<br />

O<br />

O<br />

O<br />

O<br />

ΔT<br />

-CO 2<br />

O<br />

O<br />

Dimedon<br />

Nachweis von Aldehyden mit Dimedon<br />

O<br />

O<br />

O<br />

O<br />

H<br />

H<br />

(OH ), -H 2 O<br />

Knoevenagel-<br />

Kondensation<br />

O<br />

O<br />

CH 2<br />

O<br />

Michael-<br />

Addition<br />

+ H<br />

O<br />

O<br />

CH 2<br />

O<br />

O<br />

krist.<br />

Robinson Anellierung<br />

O<br />

OH<br />

-H 2 O<br />

O<br />

thermodyn. stabileres<br />

Enolat<br />

O<br />

Michael-<br />

Addition<br />

+ H<br />

O<br />

O<br />

(OH )<br />

-H 2 O<br />

Aldol-<br />

Kondensation<br />

O<br />

A<br />

B<br />

C<br />

D<br />

Addition von Amiden<br />

24<br />

NH<br />

17<br />

O<br />

OH , -H 2 O<br />

N<br />

O<br />

CN<br />

Michael-<br />

Addition<br />

+ H<br />

N<br />

O<br />

CN Pd-H 2<br />

H<br />

-H 2 O<br />

N<br />

O<br />

NH2<br />

N<br />

N<br />

DBU<br />

(Amidin)


Dihydropyridine nach Hantzsch<br />

EtOOC<br />

R<br />

CHO<br />

O O<br />

NH 3<br />

COOEt<br />

-3H 2 O<br />

EtOOC<br />

R<br />

N<br />

H<br />

COOEt<br />

-2H 2 O<br />

EtOOC<br />

R<br />

N<br />

OH H OH<br />

COOEt<br />

Mech.:<br />

NH 3<br />

2<br />

EtOOC<br />

-H 2 O, - H<br />

OHC R EtOOC<br />

O<br />

Knoevenagel-<br />

Kondensation<br />

R<br />

O<br />

O<br />

O<br />

OEt<br />

Michael-<br />

Addition<br />

EtOOC<br />

O<br />

R<br />

O<br />

COOEt<br />

+ H<br />

c) Substitutionen von vinylogen Carbonylverbindungen<br />

H<br />

O<br />

H<br />

Me NH 2<br />

O - HCl<br />

O<br />

Me NH 2<br />

Cl<br />

Cl<br />

Me<br />

NH<br />

vinyloges Säurechlorid<br />

H<br />

O<br />

H 2 N NH 2<br />

H<br />

O<br />

-H 2 O<br />

Cl<br />

-HCl<br />

H 2 N<br />

NH<br />

N<br />

NH<br />

Pyrazol


8.6. Reaktionen von vinylogen Elektronendonorverbindungen<br />

NR 2 NHR 2<br />

Reaktivität (Nukleophilie)<br />

OH OR OSiR<br />

≈<br />

≈<br />

3<br />

NR<br />

< 2<br />

<<br />

O<br />

a) Silylenolether<br />

O<br />

Base (Et 3 N)<br />

O<br />

Me 3 Si-Cl<br />

SiMe 3<br />

O<br />

R-Cl<br />

TiCl 4<br />

O<br />

R<br />

+ TMS-Cl<br />

- Cl<br />

Silylenolether<br />

(stabil)<br />

R<br />

O<br />

H<br />

TiCl 4<br />

O OH<br />

+ TMS-Cl<br />

R<br />

Mukaiyama Aldol-Rkt.<br />

b) saure Monohalogenierung von Enolen (Carbonylverb.)<br />

Aldehyde + Ketone<br />

O<br />

H<br />

H<br />

H<br />

O -H OH Cl Cl O - H<br />

O<br />

- Cl<br />

Cl<br />

Cl<br />

im Basischen Perhalogenierung (z.B. Haloformreaktion)<br />

Carbonsäuren<br />

H 3 C<br />

O<br />

P rot + Br 2 (PBr 3 )<br />

H<br />

H 3 C O H H 3 C O Br Br H 3 C O<br />

H 2 O<br />

H 3 C<br />

O<br />

OH<br />

Br<br />

Br<br />

- HBr<br />

Br<br />

Br<br />

- HBr<br />

Br<br />

OH<br />

(70 %)


c) Acylierung u. Alkylierung von Enaminen<br />

O<br />

O<br />

N<br />

Cl<br />

O<br />

O<br />

N<br />

Cl<br />

O<br />

O<br />

N<br />

O<br />

Cl<br />

N O<br />

-HCl H 3 O O O<br />

O +<br />

N<br />

O<br />

Monoalkylierung mit reaktiven Elektrophilen<br />

O<br />

N<br />

CH 3<br />

O<br />

O<br />

N<br />

- H<br />

O<br />

N<br />

+<br />

O<br />

N<br />

CH 3<br />

H 3 O<br />

O<br />

O<br />

O<br />

O<br />

CH 3<br />

O<br />

N CH 2<br />

SO 2 OMe<br />

N<br />

CH 3<br />

N<br />

H<br />

H<br />

H<br />

N<br />

keine Enamin-Mesomerie<br />

H 3 C<br />

O<br />

N<br />

N<br />

N<br />

O<br />

O<br />

Enamin-Mesomerie (Orbitalüberlappung) möglich


9. Reaktionen von Heterocarbonylverbindungen<br />

9.1. Allgemeines<br />

Heterocarbonylaktivität wird durch Mesomerie bestimmt<br />

R<br />

O<br />

O<br />

O<br />

> R N + > R ><br />

R<br />

O<br />

S<br />

O<br />

R'<br />

O -<br />

OH<br />

OH<br />

α-CH-Acidität wird durch induktiven Effekt bestimmt<br />

O<br />

O<br />

O<br />

R CH 2 N > R CH N + 2<br />

> R CH 2<br />

> R CH 2<br />

O<br />

S<br />

O<br />

> R CH 2<br />

O<br />

O -<br />

R'<br />

OH<br />

OR'<br />

Nitrosoverbindungen<br />

tautomerisieren leicht<br />

zu Oximen:<br />

O<br />

OH<br />

R CH 2 N<br />

R CH N<br />

Nitrosoverb.<br />

Isonitrosoverb. (Oxim)<br />

9.2. Reduktion von Nitro- u. Nitrosoverbindungen<br />

R<br />

N + O<br />

O -<br />

(2 e ) (z.B. Fe, Sn, Zn)<br />

H<br />

, - H 2 O<br />

R<br />

N<br />

O<br />

2 e<br />

OH 2 e<br />

R NH<br />

H , - H 2 O H , - H 2 O<br />

R NH 2<br />

R<br />

N + O<br />

O -<br />

M<br />

R<br />

N<br />

O -<br />

O -<br />

H<br />

R<br />

N<br />

OH<br />

O -<br />

M<br />

H<br />

R<br />

N<br />

OH<br />

OH<br />

- H 2 O<br />

R<br />

N<br />

O<br />

+ 2 e , + 2 H<br />

R<br />

NH<br />

OH + 2 e , + 2 H<br />

R NH 2<br />

- H 2 O


4<br />

NO 2<br />

+ 9 Fe + 4 H 2 O<br />

HCl NH 2<br />

4<br />

+ 3 Fe 3 O 4<br />

NO 2<br />

Raney-Ni<br />

H 2<br />

NH 2<br />

O<br />

NO 2<br />

O<br />

Raney-Ni<br />

Hydrazin (H-Quelle) NH 2<br />

Cl<br />

Cl<br />

9.3. Reaktionen der salpetrigen Säure mit Aminoverbindungen u. Alkoholen<br />

O<br />

H + HO N<br />

H 2 O + N O<br />

Nitrosylkation<br />

- H<br />

R NH 2 N O R<br />

H<br />

N N O R N N OH<br />

+ H<br />

R N N<br />

+ H 2 O<br />

Diazohydroxid<br />

Diazoniumverb.<br />

a) aliphatische Amine<br />

NH 2<br />

NO<br />

- H 2 O<br />

N<br />

N<br />

aliphat. Diazoniumverb.<br />

(instabil)<br />

- N 2<br />

- H<br />

+ H 2 O OH<br />

+ H 2 O<br />

OH<br />

b) Amide<br />

O<br />

NO<br />

O<br />

+ H 2 O (-H )<br />

O<br />

R<br />

NH 2<br />

- H 2 O<br />

R<br />

N 2<br />

- N 2<br />

R<br />

OH


c) α-Aminosäuren u. α-Aminoketone<br />

H 2 N<br />

O<br />

OEt<br />

NO<br />

- H 2 O<br />

N 2<br />

O<br />

OEt<br />

- H<br />

N 2<br />

O<br />

OEt<br />

N<br />

N<br />

O<br />

OEt<br />

Diazoessigester<br />

H 2 N<br />

O<br />

NO<br />

- H 2 O<br />

N 2<br />

O<br />

- H<br />

N 2<br />

O<br />

N<br />

N<br />

O<br />

Diazomethylmethylketon<br />

d) aromatische Amine<br />

NH 2<br />

NO<br />

N<br />

N<br />

N<br />

N<br />

- H 2 O<br />

e) sekundäre Amine<br />

mesomeriestab. Diazoniumsalz<br />

NH<br />

NO<br />

- H<br />

N<br />

N<br />

O<br />

N,N-Dimethylnitrosamin (cancerogen)<br />

(Dimethylamid der salpetrigen Säure)<br />

f) tert. Amine: keine Reaktion bei Raumtemperatur; bei erhöhter Temperatur Nitrosamine<br />

g) Alkohole<br />

OH<br />

Isoamylalkohol<br />

O<br />

HO N<br />

- H 2 O<br />

O<br />

Isoamylnitrit<br />

N<br />

O<br />

Ersatz für HNO 2<br />

erweitert periphere Blutgefäße


9.4. Reaktionen der salpetrigen Säure mit CH-aciden Verbindungen<br />

O H + OH N O O<br />

H<br />

- H O<br />

O<br />

H 3 O<br />

O<br />

NO<br />

NO<br />

NOH<br />

- H 2 NOH<br />

O<br />

Diacetyl<br />

9.5. Reaktionen der Diazoniumsalze<br />

a) Verkochung<br />

N<br />

N<br />

Δ T (hν) H 2 O OH<br />

- N 2<br />

- H<br />

BF 4<br />

MeOH<br />

F<br />

OMe<br />

+BF 3<br />

+ H<br />

b) Reduktion<br />

N N Cl<br />

Benzoldiazoniumchlorid<br />

H 3 PO 2 + H 2 O<br />

( NaBH 4 )<br />

H<br />

+ H 3 PO 3 + N 2 + H<br />

Radikalmechanismus (H 2 PO 2 Kettenüberträger)<br />

Na 2 SO 3 +H 2 SO 3 + 2 H 2 O<br />

N N Cl<br />

NH NH 2<br />

+ NaHSO 4 + H 2 SO 4 + NaCl<br />

Benzoldiazoniumchlorid<br />

Phenylhydrazin


c) Sandmeyer Reaktion<br />

N<br />

N<br />

Cu I Cl 2<br />

N N + Cu <strong>II</strong> Cl 2 Cl + Cu I Cl<br />

Benzoldiazonium<br />

CuCl<br />

N<br />

N<br />

Cl<br />

CuBr<br />

Br<br />

I<br />

I<br />

(Radikal I wird gebildet)<br />

CuCN<br />

CN<br />

d) Azokupplung<br />

Aromat. Diazoniumionen sind schwache Elektrophile<br />

Reaktion nur mit reaktiven Aromaten (Amine, Phenole) in p-Stellung<br />

N<br />

S E Ar<br />

N N N N<br />

N<br />

- N 2<br />

- H<br />

H<br />

N<br />

N<br />

N<br />

"Buttergelb" (canc.)<br />

N<br />

N NH 2<br />

HO 3 S<br />

N<br />

N<br />

N<br />

Anilingelb<br />

Methylorange


Nebenreaktionen der Azokupplung:<br />

Diazotatbildung (zu alkalisch)<br />

N<br />

N<br />

OH<br />

N<br />

N<br />

OH<br />

OH<br />

N<br />

N<br />

O<br />

+ H 2 O<br />

langsam<br />

Diazohydroxid<br />

schnell<br />

Diazotat<br />

Triazenbildung bei unvollständiger Diazotierung<br />

- H<br />

N N H 2 N N<br />

N<br />

H N<br />

N,N'-Diphenyltriazen<br />

Diazoaminobenzol<br />

Baumwollfärbung<br />

O<br />

OH<br />

N<br />

H<br />

Naphthol AS (farblos, zieht<br />

in alk. Lösung auf BW auf)<br />

N<br />

N<br />

NO 2<br />

N<br />

N<br />

O<br />

OH<br />

N<br />

H<br />

Pararot<br />

(Entwicklungsfarbstoff)<br />

e) Kupplung mit CH-aciden Verbindungen<br />

O 2 N<br />

O<br />

O<br />

OEt<br />

O<br />

N<br />

O<br />

N<br />

OEt<br />

O<br />

N<br />

O<br />

NH<br />

OEt<br />

N<br />

N<br />

Phenylhydrazon


9.5. Aliphatische Diazoverbindungen<br />

N 2<br />

Alkyl<br />

N<br />

N<br />

Alkyl<br />

N 2<br />

Alkyl<br />

a) Darstellung von Diazomethan:<br />

Diazoalkan<br />

Diazoniumverb.<br />

O<br />

H 2 N NH 2<br />

H 2 N-Me O<br />

HNO 2 O<br />

- NH<br />

H 2 N N H 2 N<br />

3 - H H 2 O<br />

N<br />

NO<br />

OH<br />

- NH 3<br />

-CO 2<br />

N<br />

NO<br />

O<br />

N<br />

N<br />

HO<br />

N<br />

N<br />

-OH<br />

CH 2<br />

N<br />

N<br />

Nitrosomethylharnstoff<br />

Diazomethan<br />

"Diazald"<br />

O<br />

O<br />

S<br />

N<br />

NO<br />

OH<br />

O O<br />

S<br />

O<br />

N<br />

N<br />

H<br />

OH<br />

- H 2 O<br />

- pTosO<br />

N N CH 2<br />

N N CH 2<br />

Diazomethan<br />

b) Reaktionen von Diazomethan mit Protonensäuren<br />

R<br />

O<br />

OH<br />

H 2 C N N<br />

R<br />

O<br />

O<br />

N<br />

N<br />

CH 3<br />

- N 2<br />

R<br />

O<br />

OMe<br />

H 3 C N N<br />

OH<br />

CH 2 N 2<br />

CH 2 N 2 / BF 3<br />

- N 2<br />

OMe<br />

R OH R OBF<br />

- N 3<br />

2<br />

R<br />

OMe


9.6. Reaktionen der Sulfonsäurederivate<br />

H S H<br />

Ox<br />

O<br />

HO S<br />

OH<br />

Ox<br />

O O<br />

HO S<br />

OH<br />

Ox<br />

Ox<br />

O<br />

Ox<br />

O<br />

O<br />

R S H<br />

R S OH<br />

R S OH<br />

R S OH<br />

Thiol<br />

Sulfensäure<br />

Sulfinsäure<br />

Sulfonsäure<br />

Ox<br />

Red.<br />

(leicht)<br />

R S S R<br />

Disulfid<br />

Ox<br />

O<br />

Ox<br />

O<br />

O<br />

R S R<br />

Sulfid<br />

R S R<br />

Sulfoxid<br />

R S R<br />

Sulfon<br />

Cl<br />

SO 2 Cl<br />

p-Chlorbenzolsulfochlorid<br />

Prot + I 2 (kat.)<br />

AcOH<br />

Cl<br />

p-Chlorthiophenol<br />

SH SH O2 (Luft)<br />

2<br />

oder:<br />

H 2 O 2<br />

OH , I 2<br />

S<br />

S<br />

Diphenyldisulfid<br />

Butanthiol<br />

SH<br />

HNO 3 (konz.)<br />

SO 3 H<br />

Butansulfonsäure<br />

2<br />

H 3 N COO -<br />

SH<br />

Cystein<br />

O 2 (Luft)<br />

H 3 N<br />

COO OOC<br />

S S<br />

Cystin<br />

NH 3


10. Umlagerungen<br />

Elektronenbesetzung im ÜZ<br />

[1,2]-Umlagerungen<br />

Y<br />

A B<br />

Beisp. Me<br />

Me<br />

Me<br />

A<br />

Y<br />

ÜZ<br />

Me<br />

H<br />

B<br />

A<br />

Me<br />

Me<br />

Y<br />

B<br />

Me<br />

H<br />

Me<br />

antibindend<br />

MO<br />

bindend<br />

B B B<br />

nukleophile<br />

Umlagerung<br />

(Y - wandert)<br />

radikalische<br />

Umlagerung<br />

(Y )<br />

elektrophile<br />

Umlagerung<br />

(Y + )<br />

häufig selten selten<br />

[1,3-H]-Umlagerungen<br />

Allylumlagerung<br />

O<br />

OH<br />

Keto-Enol-Umlagerung<br />

N<br />

H<br />

N<br />

Imin-Enamin-Umlagerung<br />

N N N<br />

H<br />

N<br />

Azo-Hydrazon-Umlagerung<br />

sigmatrope (konzertierte) [3,3]-Umlagerungen<br />

Cope-Umlagerung<br />

O<br />

O<br />

Claisen-Umlagerung


10.1. [1.2]-Umlagerungen am Kohlenstoffatom<br />

Reaktionsmöglichkeiten<br />

für prim. Carbeniumion<br />

R<br />

R<br />

E1<br />

R<br />

R<br />

H<br />

S N 1<br />

-H<br />

Y<br />

H<br />

H<br />

~H<br />

~R<br />

R<br />

R<br />

R<br />

CH 3<br />

-H<br />

+ Y<br />

-H<br />

R<br />

R<br />

R<br />

R<br />

R<br />

Y<br />

CH 3<br />

R<br />

R<br />

H<br />

Y<br />

H<br />

R<br />

+ Y<br />

H<br />

H<br />

R<br />

Y<br />

R<br />

R<br />

Wanderungstendenz: ≈ Nukleophile des wandernden Rests<br />

subst. Phenylreste:<br />

H < CH 3 < Et < iPr < tBu < Ph<br />

p-NO 2 -Ph < p-Cl-Ph < Ph < p-Ph-Ph < p-Me-Ph < p-OMe-Ph<br />

a) Wagner-Meerwein-Umlagerung<br />

Cl<br />

(83%)<br />

H Cl<br />

Cl<br />

~ CH 3<br />

(17%)<br />

CH 3<br />

Cl - Cl<br />

S N 1


Br<br />

AlBr 3<br />

H<br />

Br<br />

~ H<br />

-AlBr 3<br />

AlBr 4<br />

AlBr 4<br />

quant.<br />

H + , - H 2 O<br />

~ R<br />

- H<br />

OH<br />

Borneol<br />

Camphen<br />

OH<br />

H , - H 2 O<br />

~ R<br />

- H<br />

3<br />

O<br />

Tetrahydrofurfurylalkohol<br />

O<br />

O O O<br />

3,4-Dihydro-2Hpyran<br />

b) Pinakolonumlagerung:<br />

H<br />

H<br />

OH OH H , - H 2 O O O O<br />

~ R<br />

-H<br />

Pinakolon<br />

OH<br />

OH<br />

H , - H 2 O<br />

OH<br />

~ H O H -H O<br />

H<br />

Phenylacetaldehyd


OH<br />

H , - H 2 O<br />

O H<br />

~ R -H<br />

O<br />

OH<br />

OH<br />

c) Tiffeneau-Umlagerung:<br />

O<br />

HCN<br />

N<br />

C<br />

OH<br />

Red.<br />

NH 2<br />

N<br />

H 2 C OH N OH<br />

HNO 2<br />

- N 2<br />

OH<br />

~ R<br />

H 2 C<br />

O<br />

H<br />

H 2 C<br />

O<br />

β-Aminoalkohol<br />

d) Wolff-Umlagerung:<br />

N<br />

O<br />

N<br />

CH<br />

R<br />

α-Diazoketon<br />

ΔT, Ag<br />

O<br />

R<br />

hν<br />

-N 2<br />

synchron<br />

O<br />

R<br />

CH<br />

N<br />

CH<br />

Ketocarben<br />

N<br />

~ R<br />

~ R<br />

O<br />

C<br />

Keten<br />

C<br />

Nu<br />

H<br />

R<br />

HOH<br />

R'-OH<br />

R'-NH 2<br />

HO<br />

HO<br />

C<br />

O<br />

R'-O<br />

O<br />

R'-NH<br />

H<br />

C<br />

R<br />

CH 2<br />

CH 2<br />

R<br />

R<br />

O<br />

HO<br />

CH 2<br />

R<br />

R<br />

O<br />

Cl<br />

H 2 C<br />

N<br />

N<br />

R<br />

O<br />

Cl<br />

N<br />

H<br />

N<br />

- HCl<br />

N<br />

O<br />

N<br />

CH<br />

R<br />

α-Diazoketon<br />

hν<br />

oder<br />

ΔT, Ag<br />

- N 2<br />

R<br />

H<br />

C<br />

C<br />

O<br />

H 2 O<br />

R<br />

CH 2<br />

O<br />

OH


Ringerweiterung von cyclischen Ketonen<br />

O<br />

N O N N O<br />

O<br />

O CH 2<br />

O<br />

H 2 C<br />

N<br />

CH 2<br />

+<br />

+<br />

10.2. [1.2]-Umlagerungen am Stickstoffatom<br />

Hauptprodukt<br />

Nebenprodukt<br />

Nebenprodukt<br />

(doppelte<br />

Ringerweiterung)<br />

Hofmann<br />

Lossen<br />

Curtius<br />

R<br />

O<br />

N<br />

X<br />

- N 2<br />

- X<br />

~ R<br />

O C N<br />

Isocyanat<br />

R<br />

NuH<br />

Schmidt<br />

Beckmann<br />

R'<br />

R<br />

N<br />

X<br />

~ R R' C N R H 2 O<br />

- X<br />

R' C N R<br />

R'<br />

O<br />

NH<br />

R<br />

a) Hofmann-Umlagerung<br />

Alkenylkation<br />

C,N = sp hybridisiert<br />

24<br />

O<br />

O OH O<br />

O<br />

O<br />

O OH<br />

Br Br<br />

OH<br />

~ CH 3 H 2 O<br />

C<br />

NH 2<br />

- H 2 O NH<br />

NH - H 2 O N Br - Br N<br />

NH -CO 2<br />

Me<br />

pK s 17<br />

Br<br />

NH 2


NH 2<br />

O<br />

Phenylacetamid<br />

NaOH<br />

Br 2<br />

-CO 2<br />

NH 2<br />

Benzylamin<br />

O<br />

NH<br />

O<br />

Phthalimid<br />

OH<br />

O<br />

O<br />

OH<br />

NH 2<br />

NaOH<br />

Br 2<br />

-CO 2<br />

O<br />

OH<br />

NH 2<br />

Anthranilsäure<br />

b) Curtius-Umlagerung<br />

R<br />

O<br />

HN NH 2<br />

HNO 2<br />

R<br />

O<br />

N N N<br />

ΔT<br />

R<br />

O<br />

N N N<br />

~ R<br />

- N 2<br />

O C N<br />

Isocyanat<br />

R<br />

Säurehydrazid<br />

Säureazid<br />

hν<br />

-N 2 R<br />

O<br />

N<br />

~ R<br />

O<br />

C<br />

N<br />

R<br />

Acylnitren<br />

O<br />

R<br />

N<br />

Säureazide aus Carbonsäuren<br />

Chlorameisensäureethylester<br />

R<br />

O<br />

OH<br />

Et 3 N<br />

O<br />

Cl<br />

O<br />

R O<br />

- H - Cl<br />

OEt<br />

O O<br />

R O OEt<br />

gem. Anhydrid<br />

NaN 3<br />

R<br />

O<br />

N 3<br />

+<br />

NaO<br />

O<br />

OEt


c) Beckmann-Umlagerung<br />

Alkenylkation<br />

R'<br />

R'<br />

OH 2<br />

- H<br />

R'<br />

Tautom.<br />

R'<br />

R<br />

OH H<br />

N N<br />

R' C N R<br />

R<br />

H 2 O<br />

HO<br />

N<br />

R<br />

O<br />

NH<br />

R<br />

O<br />

H 2 N OH<br />

x HCl<br />

- H 2 O<br />

OH konz. H 2 SO 4<br />

N<br />

NHO<br />

(70 %)<br />

(80 %)<br />

Cyclohexanonoxim<br />

ε-Caprolactam<br />

d) Schmidt-Reaktion (Carbonylverb. + HN 3 + H 2 SO 4 )<br />

H<br />

H<br />

O<br />

N HO N N N<br />

N<br />

N<br />

H<br />

N<br />

N<br />

N<br />

Alkenylkation<br />

N<br />

H 2 O<br />

- H<br />

N<br />

OH<br />

NH<br />

O<br />

ε-Caprolactam<br />

10.3. [1.2]-Umlagerungen am Sauerstoffatom<br />

H<br />

(H 2 SO 4 )<br />

- H 2 O - N 2<br />

- H<br />

a) Hydroperoxid-Umlagerungen<br />

~ Ph ~ H<br />

O<br />

OH<br />

O<br />

OH 2<br />

H 2 O<br />

O<br />

O<br />

OH 2<br />

O<br />

OH<br />

H<br />

OH<br />

O<br />

+<br />

Cumolhydroperoxid<br />

Halbacetal


) Baeyer-Villiger-Oxidation<br />

HO<br />

O O<br />

R<br />

O<br />

Cl<br />

H<br />

O<br />

O<br />

R<br />

O<br />

O<br />

Cl<br />

∗<br />

~ R<br />

- H<br />

O<br />

O<br />

R<br />

Lacton<br />

Konfigurationserhalt<br />

am Stereozentrum<br />

+<br />

O<br />

O<br />

Cl<br />

c) Oxidation von Boranen<br />

R<br />

O-OH<br />

R<br />

~ R<br />

- HO<br />

R<br />

R<br />

O<br />

R<br />

B<br />

R<br />

B<br />

O<br />

B<br />

O<br />

R<br />

B<br />

O<br />

R<br />

H<br />

O<br />

R<br />

R<br />

R<br />

OH<br />

R<br />

O<br />

10.4. Sigmatrope-Umlagerungen<br />

R<br />

Cope-Umlagerung<br />

(1,5-Dien)<br />

Ph 180°C<br />

2h<br />

Ph<br />

(72 %)<br />

Oxy-Cope-Umlagerung<br />

HO 190°C<br />

HO<br />

O<br />

HO<br />

HO<br />

O<br />

Claisen-Umlagerung<br />

Allylvinylether<br />

Oxa-Cope-Umlagerung<br />

(1,5-Dien)<br />

O<br />

ΔT<br />

O<br />

H<br />

OH<br />

(73 %)<br />

Allylphenol

Hurra! Ihre Datei wurde hochgeladen und ist bereit für die Veröffentlichung.

Erfolgreich gespeichert!

Leider ist etwas schief gelaufen!