Leseprobe (PDF-Download, 384 kB) - Frommann-Holzboog
Leseprobe (PDF-Download, 384 kB) - Frommann-Holzboog Leseprobe (PDF-Download, 384 kB) - Frommann-Holzboog
Johannes Reuchlin – Briefwechsel Band IV
- Seite 2 und 3: Johannes Reuchlin Briefwechsel Hera
- Seite 4 und 5: Gedruckt mit Unterstützung der Sta
- Seite 6 und 7: VIII Leben und Wirken in verschiede
- Seite 8 und 9: Editorische Notiz zu Band 1-4 (Ante
- Seite 10 und 11: 455 BSB Bayerische Staatsbibliothek
- Seite 12 und 13: Frühneuhochdeutsche Grammatik 457
- Seite 14 und 15: 459 komm. kommentiert Ks. Kaiser K
- Seite 16 und 17: 461 OESA Ordo Fratrum Eremitarum Sa
- Seite 18 und 19: 463 SuStB Staats- und Stadtbiblioth
- Seite 20 und 21: Privatbesitz Scheurl-Hs. J Paris Bi
- Seite 22 und 23: 467 Bismark: Vita et res gestae the
- Seite 24 und 25: 469 Hoogstraeten: Apologia secunda
- Seite 26 und 27: 471 tres cardinali Adriano dicati,
- Seite 28 und 29: III. Ausgaben des 19.-21. Jahrhunde
- Seite 30 und 31: 475 Holstein: Reuchlins Gedichte =
- Seite 32 und 33: 477 Peutinger: Briefwechsel, ed. K
- Seite 34 und 35: Forschungsliteratur 479 (Aufgeführ
- Seite 36 und 37: 481 Dall’Asta: Bücher = Matthias
- Seite 38 und 39: 483 Förstel: Griechische Grammatik
- Seite 40 und 41: 485 Hartfelder: Philipp Melanchthon
- Seite 42 und 43: 487 Pfefferkorns, Tübingen 1989 (=
- Seite 44 und 45: 489 Meyer: Hebräische Grammatik =
- Seite 46 und 47: 491 Raff: Wirtemberg = Gerhard Raff
- Seite 48 und 49: 493 mativen Grammatik, Amsterdam 19
- Seite 50 und 51: Register I. Stellenverzeichnis 495
Johannes Reuchlin – Briefwechsel<br />
Band IV
Johannes Reuchlin<br />
Briefwechsel<br />
Herausgegeben von<br />
der Heidelberger Akademie der Wissenschaften<br />
in Zusammenarbeit mit der Stadt Pforzheim<br />
frommann-holzboog
Johannes Reuchlin<br />
Briefwechsel<br />
Band IV<br />
1518–1522<br />
Bearbeitet von<br />
Matthias Dall’Asta und Gerald Dörner<br />
Stuttgart – Bad Cannstatt 2013
Gedruckt mit Unterstützung der Stadt Pforzheim<br />
Bibliografische Information der Deutschen Nationalbibliothek<br />
Die Deutsche Nationalbibliothek verzeichnet diese Publikation in der<br />
Deutschen Nationalbibliografie; detaillierte bibliografische Daten sind<br />
im Internet über 〈http://dnb.d-nb.de〉 abrufbar.<br />
ISBN 978-3-7728-1986-5<br />
© frommann-holzboog Verlag e.K. · Eckhart <strong>Holzboog</strong><br />
Stuttgart-Bad Cannstatt 2013<br />
www.frommann-holzboog.de<br />
Satz: Rhema – Tim Doherty, Münster<br />
Druck: Offizin Scheufele, Stuttgart<br />
Einband: Litges & Dopf, Heppenheim<br />
Gedruckt auf säurefreiem und alterungsbeständigem Papier
Vorwort<br />
Der vorliegende vierte und letzte Band der neuen Edition von Reuchlins<br />
Briefwechsel enthält neben den 82 überlieferten Schreiben der Jahre 1518–<br />
1522 und einem nachgetragenen (möglicherweise aber nur fingierten) Brief<br />
von 1492 noch vier weitere wichtige Zeugnisse aus Reuchlins letzten drei<br />
Lebensjahren, die in den Appendizes dokumentiert werden. Zwei Originalbriefe<br />
erscheinen nun erstmals im Druck (Epp. 364 u. 391). Über die aus<br />
Band I–III gewohnten editorischen Beigaben und Register hinaus enthält<br />
der Schlußband noch ein nach Verfassern und Adressaten aufgeschlüsseltes<br />
Gesamtverzeichnis der Korrespondenten sowie eine Liste von Corrigenda<br />
und kommentierenden Addenda zu den zuvor publizierten Bänden.<br />
Der Stadt Pforzheim und insbesondere den Mitarbeitern des Pforzheimer<br />
Kulturamtes danken wir herzlich für ihr langjähriges Interesse an unserer<br />
Arbeit und die tatkräftige Unterstützung des Editionsprojekts. Unser aufrichtiger<br />
Dank geht natürlich ebenso an die Heidelberger Akademie der Wissenschaften,<br />
deren zuletzt aus den Herren Professoren Dres. Adolf Laufs,<br />
Dieter Mertens, Gottfried Seebaß (†) und Manfred Oeming zusammengesetzte<br />
Kommission die Reuchlin-Edition unter der Leitung (seit 2005) von<br />
Herrn Professor Dr. Wilhelm Kühlmann bis zum Ende mit stets wohlwollender<br />
Kritik begleitet hat. Aufgrund unseres Wechsels an andere Forschungsstellen<br />
der Heidelberger Akademie zum Januar 2008 hat sich die Fertigstellung<br />
und Drucklegung des vorliegenden Bandes leider über einen längeren<br />
Zeitraum erstreckt. Herr Georg Burkard (†) konnte diese Zeit dazu nutzen,<br />
seine Übersetzung des Briefwechsels frühzeitig zu Ende zu führen. Nach<br />
seinem unerwarteten Tod am 16. Juli 2010 hat sich der Verlag entschlossen,<br />
Burkards nachgelassenes Manuskript schon vor dem entsprechenden<br />
Band der historisch-kritischen Ausgabe zu publizieren; im Juni 2011 ist die<br />
Übersetzung der letzten 82 Briefe von Reuchlins Briefwechsel als Band 4<br />
der sogenannten „Leseausgabe“ erschienen. Als kritischer Benutzer unseres<br />
Manuskripts hatte uns Herr Burkard bereits 2008 auf eine Reihe von Corrigenda<br />
hingewiesen sowie einige Konjekturen vorgeschlagen, die wir aufgegriffen<br />
und im textkritischen Apparat durch den Hinweis coni. Burkard<br />
gekennzeichnet haben. Für seinen Beistand in Hebraicis geht wie in den Jahren<br />
zuvor ein herzlicher Dank an Herrn Dr. Saverio Campanini (Bologna/<br />
Paris), von dem die Edition und Übersetzung von Ep. 391 stammt. Für die<br />
Erstellung der Register danken wir Frau Anna Buyer.<br />
Seit wir vor mehr als drei Lustren die Arbeit an Reuchlins Briefwechsel aufgenommen<br />
haben, ist die Dokumentation und Erforschung von Reuchlins
VIII<br />
Leben und Wirken in verschiedenen Richtungen vorangeschritten: Die Originaldrucke<br />
seiner Schriften sind inzwischen mit ganz wenigen Ausnahmen<br />
in digitalisierter Form im Internet zugänglich, und einige seiner Werke liegen<br />
mittlerweile auch in modernen Editionen vor; 2010 erschien im Rahmen<br />
der „Sämtlichen Werke“ schließlich auch die lang erwartete neue Ausgabe<br />
von Reuchlins Dialog „De arte cabalistica“. In den „Pforzheimer Reuchlinschriften“<br />
wurde eine stattliche Reihe von Tagungsbänden und Einzeluntersuchungen<br />
zum Leben und Wirken des Humanisten publiziert; seit dem<br />
Herbst 2008 gibt es in einem Anbau der Pforzheimer Schloßkirche auch ein<br />
neu konzipiertes „Museum Johannes Reuchlin“. 500 Jahre nach der Publikation<br />
von Reuchlins „Augenspiegel“ hat David H. Price 2011 mit seiner<br />
Monographie „Johannes Reuchlin and the Campaign to Destroy Jewish<br />
Books“ eine neue umfassende Darstellung des Judenbücherstreits vorgelegt,<br />
die an die Fragestellungen und Ergebnisse der jüngeren und jüngsten<br />
Forschung anknüpft und diese vertieft. Eine umfangreiche englischsprachige<br />
Reuchlin-Biographie aus der Feder von Franz Posset wird demnächst<br />
erscheinen. In Abwandlung eines späten Reuchlin-Wortes (aus Ep. 403)<br />
möchte man daher im festen Glauben an einen Nutzen der Historie für<br />
das Leben und bezogen auf die Rezeption Reuchlinscher Texte und Themen<br />
fast ausrufen: Iecimus singuli fundamenta novae posteritati.Obaberdie<br />
Wahrheit – wie von Reuchlin vorausgesagt – wirklich einer Sonne gleichend<br />
über den Horizont steigen, die Schatten vertreiben und mit hellem Glanze<br />
neu erstrahlen wird, das muß die Zukunft erst noch zeigen.<br />
Matthias Dall’Asta Gerald Dörner
Inhalt<br />
Vorwort ............................................ VII<br />
Einleitung<br />
I. Reuchlins Briefwechsel 1518–1522 .................... XIII<br />
II. Überlieferung und Textzeugen ....................... XLIV<br />
Zeittafel 1518–1522 .................................... XLVIII<br />
Verzeichnis der Briefe und Appendizes ..................... 1<br />
Addendum zu Band 1 .................................. 5<br />
Briefe 1518–1522 ..................................... 9<br />
Appendizes ......................................... 411<br />
Verzeichnis der Korrespondenten (Band 1–4) ................ 426<br />
Corrigenda und kommentierende Addenda zu Band 1–3 ....... 434<br />
Editorische Notiz zu Band 1–4 ........................... 453<br />
Abkürzungsverzeichnis ................................ 454<br />
Quellenverzeichnis<br />
I. Handschriften .................................... 464<br />
II. Ältere Drucke (15.–18. Jahrhundert) ................... 466<br />
III. Ausgaben des 19.–21. Jahrhunderts .................... 473<br />
Forschungsliteratur .................................... 479<br />
Register<br />
I. Stellenverzeichnis ................................. 495<br />
II. Personennamen ................................... 504<br />
III. Ortsnamen ...................................... 518
Editorische Notiz zu Band 1–4 (Anteile der Bearbeiter)<br />
Die Bearbeitung der Briefe war nach einzelnen Korrespondenzen und thematischen<br />
Gesichtspunkten folgendermaßen aufgeteilt:<br />
Bd. 1: Epp. 5, 8f., 11–14, 26, 31, 33f., 40f., 43f., 49f., 57, 60, 62 ergänzend,<br />
64f., 68, 71, 77–85, 87–90, 93–104, 106–109, 112f., 116, 118–120, 122, 125–<br />
127, 135f., App. IIIf. sowie Teil I und II 1/2 der Einleitung wurden von<br />
Matthias Dall’Asta, Epp. 1–4, 6f. 10, 15–25, 27–30, 32, 35–39, 42, 45–48,<br />
51–56, 58f., 61, 63, 66f., 69f., 72–76, 86, 91f., 105 ergänzend, 110f., 114f.,<br />
117, 121, 123f., 128–134, App. If. sowie Teil II 3 der Einleitung von Gerald<br />
Dörner bearbeitet. Die editorischen Bemerkungen (Teil III der Einleitung)<br />
wurden gemeinsam verfaßt.<br />
Bd. 2: Epp. 73a, 137–146, 149–151, 155f., 158f., 163f., 166–169, 172–174, 176–<br />
178, 180, 182–188, 190–192, 194–210, 213–216, 219f., 226f., 228 ergänzend,<br />
229, 231, App. IV–VI sowie Teil I 1/2 und II 1/3 der Einleitung wurden von<br />
Matthias Dall’Asta, Epp. 147f., 152–154, 157, 160–162, 165, 170f., 175, 179,<br />
181, 189, 193, 211f., 217f., 221–225, 230, App. I 1–107, II 1–33, III 1–4 sowie<br />
Teil I 3 und II 2 der Einleitung von Gerald Dörner bearbeitet.<br />
Bd. 3: Epp. 234, 236, 240, 242, 244–247, 253, 258, 261f., 264f., 275, 277<br />
ergänzend, 279f., 282–284, 286f., 289–292, 294–297, 300, 303f., 308, 310–<br />
314, 316–321, App. III sowie Teil I 3 und II 1/2 der Einleitung wurden von<br />
Matthias Dall’Asta, Epp. 232f., 235, 237–239, 241, 243, 248–252, 254–257,<br />
259f., 263, 266–274, 276, 278, 281, 285, 288, 293, 298f., 301f., 305f., 307<br />
ergänzend, 309, 315, App. If., IV sowie Teil I 1/2 der Einleitung von Gerald<br />
Dörner bearbeitet.<br />
Bd. 4: Epp. 55a, 324, 333f., 336–339, 344, 352–354, 358–363, 367f., 370, 372,<br />
374, 376, 378, 380, 382–385, 388, 390, 391 ergänzend, 392, 396–403, App. If.,<br />
IV sowie Teil I 3 und II der Einleitung wurden von Matthias Dall’Asta,<br />
Epp. 322f., 325–332, 335, 340–343, 345–351, 355–357, 364–366, 369, 371,<br />
373, 375, 377, 379, 381, 386f., 389, 393–395, App. III sowie Teil I 1/2 der<br />
Einleitung von Gerald Dörner bearbeitet.<br />
Die Edition der sechs hebräischen Briefe (Epp. 62, 105, 228, 277, 307 und<br />
391) übernahm Saverio Campanini. Die Textkonstitution und Kommentierung<br />
der Briefe erfolgte im beständigen Austausch, und alle Texte wurden<br />
abschließend von beiden Bearbeitern wechselseitig korrigiert.
Abkürzungsverzeichnis<br />
Abb. Abbildung<br />
Abt. Abteilung<br />
ADB Allgemeine deutsche Biographie, 45 Bde.,<br />
10 Bde. Nachträge und 1 Reg.bd., hrsg. durch<br />
die Historische Kommission bei der Königlichen<br />
Akademie der Wissenschaften, Leipzig<br />
1875–1912.<br />
add. addidit, addiderunt<br />
Anm. Anmerkung<br />
App. Appendix<br />
Bacc. art./iur./theol. Baccalaureus artium/iuris/theologiae<br />
Baufeld Christa Baufeld: Kleines frühneuhochdeutsches<br />
Wörterbuch. Lexik aus Dichtung und<br />
Fachliteratur des Frühneuhochdeutschen,<br />
BBKL<br />
Tübingen 1996.<br />
Biographisch-bibliographisches Kirchenlexikon,<br />
hrsg. von Friedrich-Wilhelm Bautz, fortgeführt<br />
von Traugott Bautz, Hamm u.a.<br />
1990ff.<br />
Bd., Bde. Band, Bände<br />
bearb. bearbeitet<br />
Bf. Bischof<br />
Bibl. Bibliothek<br />
Biograph. Lexikon Biographisches Lexikon der Ludwig-Maximi-<br />
Ingolstadt<br />
lians-Universität München, hrsg. von Laetitia<br />
Boehm u.a., Teil 1: Ingolstadt-Landshut<br />
1472–1826, Berlin 1998 (= Münchener Universitätsschriften,<br />
Forschungen 18).<br />
Bl. Blatt<br />
BLB Badische Landesbibliothek (Karlsruhe)<br />
BN Bibliothèque Nationale de France (Paris)
455<br />
BSB Bayerische Staatsbibliothek (München)<br />
bzw. beziehungsweise<br />
cf. confer<br />
CIC Corpus iuris canonici<br />
Cod. Codex<br />
COE Contemporaries of Erasmus. A Biographical<br />
Register of the Renaissance and Reformation,<br />
3 Bde., hrsg. von Peter Bietenholz/Thomas B.<br />
Deutscher, Toronto u.a. 1985–1987.<br />
coni. coniecit, coniecerunt<br />
corr. correxit, correxerunt<br />
CR Corpus Reformatorum. Philippi Melanthonis<br />
Opera quae supersunt omnia, Bd. I–<br />
XXVIII, hrsg. von Carl Gottlieb Bretschneider/Heinrich<br />
Ernst Bindseil, Halle/Braunschweig<br />
1834–1860, ND Nieuwkoop 1968.<br />
CSEL Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum,<br />
Wien 1866ff.<br />
DBI Dizionario biografico degli Italiani, hrsg. vom<br />
Istituto della Enciclopedia Italiana, bisher<br />
74 Bde., Rom 1960ff.<br />
del. delevit, deleverunt<br />
Denzinger Enchiridion symbolorum, definitionum et declarationum<br />
de rebus fidei et morum, hrsg.<br />
von Heinrich Denzinger, Freiburg 311976. ders. derselbe<br />
Deutscher Humanismus. Deutscher Humanismus 1480–1520. Verfas-<br />
Verfasserlexikon<br />
serlexikon, hrsg. von Franz Josef Worstbrock,<br />
Berlin/New York 2005ff.<br />
Diefenbach Lorenz Diefenbach: Glossarium latino-germanicum<br />
mediae et infimae aetatis, Frankfurt<br />
a.M. 1857, ND Darmstadt 1997.<br />
DNP Der Neue Pauly. Enzyklopädie der Antike,<br />
hrsg. von Hubert Cancik/Helmut Schneider/
456<br />
Dr. iur. can./iur. civ./med./<br />
theol./utr. iur.<br />
Manfred Landfester, 16 Bde. (mit Teilbden.),<br />
Stuttgart/Weimar 1996–2003.<br />
Doctor iuris canonici/iuris civilis/medicinae/<br />
theologiae/utriusque iuris<br />
dt. deutsch<br />
DThC Dictionnaire de théologie catholique, contenant<br />
l’exposé des doctrines de la théologie<br />
catholique, leurs preuves et leur histoire,<br />
begonnen von Alfred Vacant, Paris 1922–<br />
1972.<br />
DuCange Glossarium ad scriptores mediae et infimae<br />
Latinitatis, conditum a Carolo DuFresne,<br />
domino DuCange, editio nova aucta a Léopold<br />
Favre, 10 Bde., Paris 1937–1938.<br />
DW Deutsches Wörterbuch von Jakob und Wilhelm<br />
Grimm, 33 Bde., ND der Ausgabe Leipzig<br />
1854–1971 (in 16 Bden.), München 1999.<br />
ebd. ebendort<br />
ed. edidit, ediderunt<br />
edd. editores omnes<br />
eingel. eingeleitet<br />
EJ Encyclopaedia Judaica, 16 Bde., Jerusalem<br />
1971/72.<br />
Ep., Epp. Epistula, Epistulae<br />
ER Encyclopedia of the Renaissance, hrsg. von<br />
Paul F. Grendler, 6 Bde., New York 1999.<br />
Erg.bd. Ergänzungsband<br />
erl. erläutert<br />
Erzbf. Erzbischof<br />
Erzhzg. Erzherzog<br />
f., ff. folgende<br />
fl. Gulden
Frühneuhochdeutsche<br />
Grammatik<br />
457<br />
Frühneuhochdeutsche Grammatik, hrsg. von<br />
Oskar Reichmann/Klaus-Peter Wegera, Tübingen<br />
1993 (= Sammlung kurzer Grammatiken<br />
germanischer Dialekte A 12).<br />
FWb Frühneuhochdeutsches Wörterbuch, hrsg.<br />
von Robert R. Anderson/Ulrich Goebel/<br />
Oskar Reichmann, Berlin/New York 1986ff.<br />
Georges Ausführliches lateinisch-deutsches Handwörterbuch,<br />
2 Bde., bearb. von Karl Ernst<br />
Georges, Hannover/Leipzig 8 1913–1918, ND<br />
Darmstadt 1995 u.ö.<br />
ges. gesammelt<br />
Gesenius Wilhelm Gesenius: Hebräisches und aramäisches<br />
Handwörterbuch über das Alte Testament,<br />
Leipzig 17 1915, ND Berlin u.a. 1962.<br />
Gf. Graf<br />
Gft. Grafschaft<br />
Götze Alfred Götze: Frühneuhochdeutsches Glossar,<br />
Berlin 7 1967 (= Kleine Texte für Vorlesungen<br />
und Übungen 101).<br />
Graecogermania Graecogermania. Griechischstudien deutscher<br />
Humanisten. Die Editionstätigkeit der<br />
Griechen in der italienischen Renaissance<br />
(1469–1523), hrsg. von Dieter Harlfinger,<br />
Weinheim 1989 (= Ausstellungskataloge der<br />
Herzog August Bibliothek 59).<br />
griech. griechisch<br />
HAB Herzog August Bibliothek (Wolfenbüttel)<br />
Hain Ludwig Hain: Repertorium bibliographicum<br />
in quo libri omnes ab arte typographica<br />
inventa usque ad annum MD typis expressi<br />
[…] enumerantur, Teil I, Bd. 1 und 2, Teil II,<br />
Bd. 1 und 2, Stuttgart/Paris 1826–1838, ND<br />
Mailand 1948.
458<br />
Hdb. der bayerischen<br />
Geschichte<br />
Hdb. der lateinischen<br />
Literatur<br />
Handbuch der bayerischen Geschichte, begründet<br />
von Max Spindler, neu hrsg. von<br />
Andreas Kraus, Bd. 2: Das alte Bayern. Der<br />
Territorialstaat vom Ausgang des 12. Jahrhunderts<br />
bis zum Ausgang des 18. Jahrhunderts,<br />
München 2 1988.<br />
Handbuch der lateinischen Literatur der<br />
Antike, hrsg. von Reinhart Herzog/Peter<br />
Lebrecht Schmidt, bisher erschienen Bd. 1, 4<br />
und 5, München 1989ff.<br />
hebr. hebräisch<br />
Hennig Beate Hennig: Kleines mittelhochdeutsches<br />
Wörterbuch, Tübingen 42001. Historisches Lexikon<br />
Schweiz<br />
Historisches Lexikon der Schweiz, hrsg.<br />
von der Stiftung Historisches Lexikon der<br />
Schweiz, bislang 10 Bde., Basel 2002ff.<br />
Hist. WB der Philosophie Historisches Wörterbuch der Philosophie,<br />
13 Bde., hrsg. von Joachim Ritter/Karlfried<br />
Gründer, Basel u.a. 1971–2007.<br />
Hl. Heilige(r)<br />
Hoven René Hoven: Lexique de la prose latine de la<br />
Renaissance, Leiden/New York/Köln 1993.<br />
HRG Handwörterbuch zur deutschen Rechtsgeschichte,<br />
6 Bde., hrsg. von Adalbert Erler,<br />
Berlin 1971–1998.<br />
hrsg. herausgegeben<br />
HSA Hauptstaatsarchiv<br />
Hzg./Hzgin. Herzog/Herzogin<br />
Hzgt. Herzogtum<br />
in marg. in margine<br />
Jh. Jahrhundert<br />
Kap. Kapitel<br />
Kfst. Kurfürst<br />
Kg. König
459<br />
komm. kommentiert<br />
Ks. Kaiser<br />
Kühner/Holzweissig Raphael Kühner/Friedrich Holzweissig: Ausführliche<br />
Grammatik der lateinischen Sprache,<br />
Erster Teil: Elementar-, Formen- und<br />
Wortlehre, Hannover 21912, ND Hannover<br />
1994.<br />
Kühner/Stegmann Raphael Kühner/Carl Stegmann: Ausführliche<br />
Grammatik der lateinischen Sprache,<br />
Zweiter Teil: Satzlehre, 2 Bde., Hannover<br />
21914, ND Hannover 1997.<br />
lat. lateinisch<br />
Lex. d. MA. Lexikon des Mittelalters. Studienausgabe,<br />
Lexer<br />
9 Bde., Stuttgart/Weimar 1999.<br />
Matthias Lexer: Mittelhochdeutsches Handwörterbuch,<br />
3 Bde., Leipzig 1872–1878, ND<br />
Stuttgart 1979.<br />
Lexicon Latinitatis Medii Lexicon Latinitatis Medii aevi praesertim ad<br />
aevi<br />
res ecclesiasticas investigandas pertinens. Dictionnaire<br />
latin-français des auteurs du Moyen-<br />
Age, bearb. von Albert Blaise, Turnhout 1975,<br />
ND Turnhout 1998.<br />
LGB2 Lexikon des gesamten Buchwesens, hrsg. von<br />
Severin Corsten, Stuttgart 21987ff. Lic. iur./theol. Licentiatus iuris/theologiae<br />
Lit. Literatur<br />
LL legum<br />
LThK Lexikon für Theologie und Kirche, 14 Bde.,<br />
hrsg. von Josef Höfer/Karl Rahner, Freiburg<br />
i.Br. 21957–1968. Mag. art. Magister artium<br />
MBW Melanchthons Briefwechsel, hrsg. von Heinz<br />
Scheible und Christine Mundhenk: Regesten,<br />
Konkordanzen, Orte und Personen, bisher<br />
12 Bde., bearb. von Heinz Scheible/Walter
460<br />
Thüringer; Texte, bisher 12 Bde., bearb. von<br />
Richard Wetzel u.a., Stuttgart – Bad Cannstatt<br />
1977ff.<br />
MGG Die Musik in Geschichte und Gegenwart. Allgemeine<br />
Enzyklopädie der Musik, hrsg. von<br />
Ludwig Finsler, Kassel u.a. 21994ff. MUB Die Matrikel der Universität Basel, Bd. 1:<br />
1460–1529, hrsg. von Hans Georg Wackernagel,<br />
Basel 1951.<br />
MUH Die Matrikel der Universität Heidelberg von<br />
1386 bis 1662, 3 Bde., bearb. und hrsg.<br />
von Hermann Toepke, Heidelberg 1884–1893,<br />
ND Nendeln 1976.<br />
MUI Die Matrikel der Ludwig-Maximilians-Universität<br />
Ingolstadt – Landshut – München,<br />
Teil 1: Ingolstadt, Bd. 1: 1472–1600, in Verbindung<br />
mit Georg Wolff hrsg. von Götz Freiherrn<br />
von Pölnitz, München 1937.<br />
MUK Die Matrikel der Universität Köln, bearb. von<br />
Hermann Keussen, Bd. 2: 1476–1559, Bonn<br />
1919 (= Publikation der Gesellschaft für Rheinische<br />
Geschichtskunde 8).<br />
MUT Die Matrikeln der Universität Tübingen,<br />
Bd. 1: 1477–1600, hrsg. von Heinrich Hermelink,<br />
Stuttgart 1906.<br />
ND Nachdruck<br />
NDB Neue deutsche Biographie, hrsg. von der<br />
Historischen Kommission bei der Bayerischen<br />
Akademie der Wissenschaften, bisher<br />
24 Bde., Berlin 1953ff.<br />
NF Neue Folge<br />
Niermeyer Jan Frederik Niermeyer/Co van der Kieft:<br />
Mediae Latinitatis lexicon minus, überarb.<br />
von Johannes W. J. Burgers, 2 Bde., Leiden/<br />
Darmstadt 22002. Nr., nr. Nummer, numerus
461<br />
OESA Ordo Fratrum Eremitarum Sancti Augustini<br />
OFM Ordo Fratrum Minorum<br />
om. omisit, omiserunt<br />
OP Ordo Fratrum Praedicatorum<br />
orig. originalis<br />
Passow Franz Passow: Handwörterbuch der griechischen<br />
Sprache, 2 Bde. in 4 Teilbden., Leipzig<br />
51841–1857, ND Darmstadt 1993.<br />
Pfalzgf. Pfalzgraf<br />
Pfeilsticker Walther Pfeilsticker: Neues württembergisches<br />
Dienerbuch, 3 Bde., Stuttgart 1957–<br />
1975.<br />
PG Patrologiae cursus completus, in qua prodeunt<br />
patres, doctores scriptoresque ecclesiae,<br />
series Graeca, 161 Bde., Paris 1857ff.<br />
PL Patrologiae cursus completus […] omnium<br />
ss. patrum, doctorum scriptorumque ecclesiasticorum,<br />
series Latina, 221 Bde., Paris<br />
1841ff.<br />
PP Pirckheimer-Papiere<br />
RAC Reallexikon für Antike und Christentum.<br />
Sachwörterbuch zur Auseinandersetzung des<br />
Christentums mit der antiken Welt, hrsg. von<br />
Georg Schöllgen u.a., Stuttgart 21970ff. RBW Johannes Reuchlin. Briefwechsel, 3 Bde., bearb.<br />
von Matthias Dall’Asta/Gerald Dörner,<br />
Stuttgart – Bad Cannstatt 1999, 2003 und<br />
2007.<br />
RE Paulys Realencyclopädie der classischen Altertumswissenschaft.<br />
Neue Bearbeitung begonnen<br />
von Georg Wissowa, fortgeführt<br />
von Wilhelm Kroll/Karl Mittelhaus, hrsg.<br />
von Konrat Ziegler/Walther John, Stuttgart<br />
1893ff.<br />
Reg. Register
462<br />
RTA JR Reichstagsakten. Jüngere Reihe<br />
s. siehe<br />
S. Seite, sanctus oder salutem<br />
sc. scilicet<br />
Schwäbisches Wörterbuch Schwäbisches Wörterbuch. Auf Grund der<br />
von Adelbert von Keller begonnenen Sammlungen<br />
mit Unterstützung des württembergischen<br />
Staates, 6 Bde., bearb. von Hermann<br />
Fischer, Tübingen 1904–1936.<br />
S. D. salutem dicit<br />
S. D. P. salutem dicit plurimam<br />
Sign. Signatur<br />
Sleumer Albert Sleumer: Kirchenlateinisches Wörterbuch,<br />
Limburg a.d. Lahn 1926, ND Hildesheim<br />
u.a. 2002.<br />
Sp. Spalte<br />
S. P. D. salutem plurimam dicit<br />
SPK Staatsbibliothek<br />
(Berlin)<br />
Preußischer Kulturbesitz<br />
SS Sommersemester<br />
S. S. salutem summam<br />
St. Sankt<br />
StA Stadtarchiv<br />
StB Stadtbibliothek<br />
Stotz Peter Stotz: Handbuch der lateinischen Sprache<br />
des Mittelalters, 5 Bde., München 1996–<br />
2004 (= Handbuch der Altertumswissenschaften<br />
Abt. II,5).<br />
StUB Stadt- und Universitätsbibliothek<br />
SUB Staats- und Universitätsbibliothek<br />
suppl. supplevit/suppleverunt<br />
Suppl. Supplement
463<br />
SuStB Staats- und Stadtbibliothek<br />
s.v. sub voce<br />
ThGL (Stephanus) Thesaurus Graecae linguae, bearb. von Henri<br />
Estienne, 9 Bde., ND Graz 1954.<br />
ThLL Thesaurus linguae latinae, editus auctoritate<br />
et consilio Academicarum quinque Germanicarum<br />
Berolinensis, Gottingensis, Lipsiensis,<br />
Monacensis, Vindobonensis, bisher 10 Bde.<br />
(verschiedene Aufl.), Leipzig 1900ff.<br />
TRE Theologische Realenzyklopädie, 36 Bde.,<br />
u.a.<br />
hrsg. von Gerhard Krause/Gerhard Müller,<br />
Berlin/New York 1977–2004.<br />
und andere, unter anderem<br />
UB Universitätsbibliothek<br />
übers. übersetzt<br />
u.ö. und öfter<br />
UStB Universitäts- und Stadtbibliothek<br />
V., v. Vers, versus<br />
VD 16 Verzeichnis der im deutschen Sprachbereich<br />
erschienenen Drucke des XVI. Jahrhunderts.<br />
VD 16, hrsg. von der Bayerischen Staatsbibliothek<br />
in München (Redaktion: Irmgard<br />
Bezzel), 24 Bde., Stuttgart 1983–1997.<br />
vgl. vergleiche<br />
vol. volumen<br />
WA Martin Luther: Werke. Kritische Gesamtausgabe,<br />
Weimar 1883ff.<br />
WLB Württembergische Landesbibliothek (Stuttgart)<br />
WS Wintersemester<br />
Z. Zeile
Quellenverzeichnis<br />
I. Handschriften<br />
(Aufgeführt sind nur die Überlieferungsträger der edierten Briefe und Appendizes.)<br />
Berlin Staatsbibliothek Preußischer Kulturbesitz<br />
Ms. lat. fol. 239<br />
Bern Staatsarchiv<br />
B III 72 (Cod. Spalatini)<br />
Dresden Sächsische Landesbibliothek<br />
Mscr. C 352<br />
Eichstätt Diözesanarchiv<br />
Ms. 57 Codex Münch<br />
Gotha Landesbibliothek<br />
Chart. A 1289<br />
Halle a.d. S. Bibliothek der Frankeschen Stiftungen<br />
A 117<br />
Heidelberg Universitätsarchiv<br />
I, 3, 50 // M-IV-101/3<br />
Kopenhagen Kongelige Bibliotek<br />
E Don. Var. 122, 4°, Bd. 1<br />
München Bayerische Staatsbibliothek<br />
Cod. hebr. 426<br />
Clm 4007<br />
Clm 10366<br />
Universitätsbibliothek<br />
4° Cod. ms. 827<br />
Nürnberg Staatsarchiv<br />
Hofrat Ansbach-Bayreuth C 3, Nr. 646<br />
Stadtbibliothek<br />
PP 105<br />
PP 350<br />
PP 491<br />
PP 504, 28<br />
PP App. 929
Privatbesitz<br />
Scheurl-Hs. J<br />
Paris Bibliothèque Nationale de France<br />
Lat. 8643, Bd. 1<br />
Pforzheim Stadtarchiv<br />
Treu 37 058 (Widmung auf Titelseite)<br />
Stuttgart Hauptstaatsarchiv<br />
A 111 (Sachsen) Büschel 1<br />
Württembergische Landesbibliothek<br />
Cod. hist. qt. 200<br />
Uppsala Universitätsbibliothek<br />
Autographen-Sammlung Waller 652 D 2<br />
Weimar Thüringisches Hauptstaatsarchiv<br />
Ernestinisches Gesamtarchiv Reg. O 365<br />
Wien Österreichische Nationalbibliothek<br />
Autogr. 49/14-3<br />
Wolfenbüttel Herzog August Bibliothek<br />
Cod. Guelf. 214 Gud. lat. 4°<br />
465
466<br />
II. Ältere Drucke (15.–18. Jahrhundert)<br />
Acta iudiciorum (1518) = Acta iudiciorum inter F. Iacobum Hochstraten<br />
inquisitorem Coloniensium et Iohannem Reuchlin LL. doc. ex registro<br />
publico, autentico et sigillato, Hagenau: Thomas Anshelm 1518 [Benzing:<br />
Bibliographie Haguenovienne, Nr. 17]. Exemplar des StA Pforzheim, Sign.:<br />
Treu 36 315.<br />
Adam: Vitae theologorum (1615/20) = Melchior Adam: Vitae Germanorum<br />
theologorum, Heidelberg: Johannes Georg Geyder 1615 und 1620. Exemplar<br />
der UB Heidelberg, Sign.: Q 203.<br />
Adam: Vitae theologorum (1705) = Melchior Adam: Vitae Germanorum<br />
theologorum, Frankfurt a.M.: Johannes Maximilian 1705. Exemplar der<br />
WLB Stuttgart, Sign.: HBb 1370.<br />
Aeschinis et Demosthenis Orationes adversariae (1522) = T¿n t®c
467<br />
Bismark: Vita et res gestae theologorum = Johann Bismark: Vita et res gestae<br />
praecipuorum theologorum, Halle a.d. Saale: Christoph Bismarck 1614.<br />
Exemplar der ThULB Jena, Sign.: 4 Bud. Hist. Lit 69 (2).<br />
Camerarius: Vita Melanchthonis, ed. Strobel = Joachim Camerarius d.Ä.: De<br />
vita Philippi Melanchthonis narratio, hrsg. von Georg Theodor Strobel,<br />
Halle a.d. Saale: Johann Jakob Gebauer 1777. Exemplar der WLB Stuttgart,<br />
Sign.: HB 7311.<br />
Cellarius: Isagogicon in Hebraeas literas [1518] = Johannes Cellarius: Isagogicon<br />
[…] in Hebraeas literas, omnibus Hebraicarum literarum candidatis<br />
non minus utile quam necessarium, Hagenau: Thomas Anshelm [1518]<br />
[Benzing: Bibliographie, Nr. 151]. Exemplar der UB München, Sign.: W 4 Philol.<br />
1048.<br />
Crusius: Annales Suevicorum (1596) = Martini Crusii Graecae et Latinae<br />
linguae cum oratoria in acad. Tybing. professoris Annalium Suevicorum<br />
dodecas tertia, Frankfurt a.M.: Nicolaus Bassaeus 1596. Exemplar des StA<br />
Pforzheim, Sign.: Ez 395 3.<br />
Defensio praestantissimi viri Ioannis Reuchlin (1517) = Defensio praestantissimi<br />
viri Ioannis Reuchlin LL. doctoris a reverendo patre Georgio Benigno<br />
Nazareno archiepiscopo Romae per modum dialogi edita, atque ex<br />
opinione decem et octo gravissimorum virorum ad examinandum Oculare<br />
speculum a sanctiss. d. nostro Leone P. M. deputatorum, inter quos<br />
ipse primus ex ordine votum emiserat […], [Köln: Eucharius Cervicornus]<br />
1517. Exemplar des ND von 1989 in Erdmann-Pandˇzić: Dragišić und Reuchlin.<br />
Epistolae ad diversos (1521) = Epistolae D. Erasmi Roterodami ad diversos<br />
et aliquot aliorum ad illum, per amicos eruditos ex ingentibus fasciculis<br />
schedarum collectae, Basel: Johannes Froben 1521. Exemplar der WLB<br />
Stuttgart, Sign.: HBb 229.<br />
Epistolae trium illustrium virorum (1518) = Epistolae trium illustrium virorum<br />
ad Hermannum comitem Nuenarium, Köln: Eucharius Cervicornus<br />
1518 [Benzing: Bibliographie, Nr. 139]. Exemplar der UStB Köln, Sign.: 1 X<br />
515.<br />
Epistolae trium illustrium virorum [um 1518] = Epistolae trium illustrium<br />
virorum ad Hermannum comitem Nuenarium, [Hagenau: Thomas Anshelm<br />
ca. 1518] [Benzing: Bibliographie, Nr. 140]. Exemplar: Bibliotheca Palatina.<br />
Microfiches, München 1990, Nr. E 1125.
468<br />
Epistolarum D. Erasmi Roterodami libri XXXI, ed. Flesher/Young = Epistolarum<br />
D. Erasmi Roterodami libri XXXI […], hrsg. von Miles Flesher/<br />
Robert Young, London 1642. Exemplar der UB Heidelberg, Sign.: H 792 B RES.<br />
Erasmus: Opera omnia, ed. Clericus = Desiderii Erasmi Roterodami Opera<br />
omnia, hrsg. von Jean LeClerc, 10 Bde., Leiden 1703–1706. Exemplar:<br />
ND Hildesheim 1961/62.<br />
Forster: Dictionarium Hebraicum novum (1557) = Dictionarium Hebraicum<br />
novum, non ex rabinorum commentis nec nostratium doctorum stulta<br />
imitatione descriptum, sed ex ipsis thesauris sacrorum bibliorum […]<br />
depromptum […] autore Ioanne Forstero Augustano, Basel: Hieronymus<br />
Froben und Nikolaus Episcopius 1557 [Benzing: Bibliographie, Nr. 143].<br />
Exemplar des StA Pforzheim, Sign.: Tre 20 500.<br />
Forster: Dictionarium Hebraicum novum (1564) = Dictionarium Hebraicum<br />
novum, non ex rabinorum commentis nec nostratium doctorum stulta<br />
imitatione descriptum, sed ex ipsis thesauris sacrorum bibliorum […]<br />
depromptum […] autore Ioanne Forstero Augustano, Basel: Hieronymus<br />
Froben und Nikolaus Episcopius 1564 [VD 16, F 1902]. Exemplar der WLB<br />
Stuttgart, Sign.: Phil. fol. 250.<br />
Galatinus: De arcanis catholicae veritatis (1518) = [Petrus Galatinus]: Opus<br />
toti Christianae rei publicae maxime utile De arcanis catholicae veritatis<br />
contra obstinatissimam Iudaeorum nostrae tempestatis perfidiam ex Talmud<br />
aliisque Hebraicis libris nuper excerptum, Ortona Mare: Gershom<br />
Soncino 1518 [Böcking: Index, Nr. XXIII (1)]. Exemplar der WLB Stuttgart,<br />
Sign.: Theol. fol. 661.<br />
Gussebelius: Oratio (1520) = Oratio a Ioanne Gussubelio Longicampiano<br />
coram universitate Ingolstatensi habita pro D. Io. Capnione Phorcensi<br />
cum in lingua Hebraica et Graeca ludum literarium ex conducto aperiret.<br />
III. Nonas Martias MDXX., Augsburg: Silvan Otmar 1520. Exemplar der<br />
HAB Wolfenbüttel, Sign.: A:104.7 Quod. (4).<br />
Hoogstraeten: Apologia prima (1518) = Ad sanctissimum dominum nostrum<br />
Leonem papam decimum ac divinum Maxemilianum imperatorem semper<br />
Augustum. Apologia reverendi patris Iacobi Hochstraten, artium<br />
et sacre theologie professoris eximii, heretice pravitatis per Coloniensem,<br />
Moguntinensem, Treverensem provincias inquisitoris vigilantissimi, contra<br />
dialogum Georgio Benigno archiepiscopo Nazareno, in causa Ioannis<br />
Reuchlin ascriptum pluribusque erroribus scatentem et hic de verbo<br />
ad verbum fideliter impressum, Köln: [Quentel] 1518 [Böcking: Index,<br />
Nr. XXVIIII]. Exemplar der WLB Stuttgart, Sign.: HB 1021.
469<br />
Hoogstraeten: Apologia secunda (1519) = Ad reverendum dignissimumque<br />
patrem D. Ioannem Ingewinkel, sacrosancte sedis apostolice prothonotarium<br />
prepositumque Xantensem et apostolicarum concessionum censorem<br />
Coloniensisque ecclesiae archidiaconum, Apologia secunda reverendi<br />
patris Iacobi Hochstraten, artium et sacre theologie professoris<br />
eximii heretice pravitatis […] inquisitoris vigilantissimi, contra Defensionem<br />
quandam in favorem Ioannis Reuchlin novissime in lucem editam,<br />
Köln: Quentel 1519 [Böcking: Index, Nr. XXXIII]. Exemplar der SPK Berlin,<br />
Sign.: De 2547.<br />
Hoogstraeten: Destructio Cabale (1519) = Destructio Cabale seu cabalistice<br />
perfidie a Ioanne Reuchlin Capnione iampridem in lucem edite per reverendum<br />
patrem Iacobum Hochstraten, Köln: Quentel 1519 [Böcking:<br />
Index, Nr. XXXV]. Exemplar der WLB Stuttgart, Sign.: Theol. qt. 3294.<br />
Hoogstraeten: Erronee assertiones (1517) = Erronee assertiones in Oculari<br />
speculo Io. Reuchlin verbatim posite et conclusiones per magistrum Iacobum<br />
de Alta platea eisdem obiecte, [Rom: Giaccomo de Mazzocchi] 1517.<br />
Exemplar der British Library London, Sign.: 3836. de. 20.<br />
Illustrium virorum epistolae (1519) = Illustrium virorum epistolae Hebraicae,<br />
Graecae et Latinae ad Ioannem Reuchlin Phorcensem […] diversis temporibus<br />
missae, quibus iam pridem additus est liber secundus nunquam<br />
antea editus, Hagenau: Thomas Anshelm 1519 [Benzing: Bibliographie,<br />
Nr. 137]. Exemplar der BLB Karlsruhe, Sign.: 042 A 536.<br />
Libellus alter (1557) = Libellus alter epistolas complectens Eobani et aliorum<br />
quorundam doctissimorum virorum, necnon versus varii generis atque<br />
argumenti, Leipzig 1557. Exemplar der UB Mannheim, Sign.: Sch 073/168 an 1.<br />
Löscher: Reformations-Acta = Valentin Ernst Löscher: Vollständige Reformations-Acta<br />
und Documenta oder Umständliche Vorstellung des Evangelischen<br />
Reformations-Wercks, 3 Bde., Leipzig 1720–1729. Exemplar der<br />
BLB Karlsruhe, Sign.: 70 A 1621.<br />
Lotter/Veith: Historia Peutingeri = Historia vitae atque meritorum Conradi<br />
Peutingeri, hrsg. von Johann Georg Lotter und Franz Anton Veith,<br />
Augsburg: Stage 1783. Exemplar der UB Tübingen, Sign.: Kg 244.<br />
Maius: Vita Reuchlini = Vita Io. Reuchlini Phorcensis, primi in Germania<br />
Hebraicarum Graecarumque et aliarum bonarum literarum instauratoris,<br />
[…] succincte descripta editaque a Io. Henrico Maio Phorcensi, Durlach:<br />
Martin Müller 1687. Exemplar des StA Pforzheim, Sign.: Treu 33 500.
470<br />
Miscellaneen literarischen Innhalts, ed. Strobel = Miscellaneen literarischen<br />
Innhalts, gr ¢ostenteils aus ungedruckten Quellen hrsg. von Georg Theodor<br />
Strobel, Sammlung 1, Nürnberg: Martin Jakob Bauer 1778. Exemplar<br />
der UB Heidelberg, Sign.: H 841/16.<br />
Operum tertius tomus (1541) = Des. Erasmi Roterodami Operum tertius<br />
tomus epistolas complectens universas, quotquot ipse auctor unquam<br />
evulgavit aut evulgatas voluit, Basel: Hieronymus Froben und Nikolaus<br />
Episcopius 1541. Exemplar der WLB Stuttgart, Sign.: Misc. fol. 39-3.<br />
Opus epistolarum (1529) = Opus epistolarum Des. Erasmi Roterodami per<br />
autorem diligenter recognitum et adiectis innumeris novis fere ad trientem<br />
auctum, Basel: Hieronymus Froben, Johannes Herwagen und Nikolaus<br />
Episcopius 1529. Exemplar der UB Heidelberg, Sign.: H 792 A FOL.<br />
Pfefferkorn: Ain mitleydliche claeg (1521) = Ain mitleydliche claeg uber<br />
alle claeg an unsern allergnedichsten Kayser und gantze deutsche Nacion<br />
durch Johannes Pfefferkorn gegen den ungetruwen Johan Reuchlin unnd<br />
wydder seynen falschen raytschlack vurmalß vur die trewloißen Juden<br />
und wydder mich geübt und unchrystlichen ußgegossen, Köln: Servas<br />
Kruffter 1521 [Böcking: Index, Nr. XXXXIIII]. Exemplar der SPK Berlin,<br />
Sign.: 50 MA 11419.<br />
Pirckheimer: Opera, ed. Goldast = V. illustris Bilibaldi Pirckheimeri […]<br />
Opera politica, historica, philologica et epistolica […] collecta, recensita<br />
ac digesta a Melchiore Goldasto Haiminsfeldio, Frankfurt a.M.: Johann<br />
Bringer 1610. Exemplar ND Hildesheim 1969 (Willibald Pirckheimer: Opera).<br />
Prenotamenta Ortwini Gratii (1514) = Hoc in opusculo contra Speculum<br />
oculare Joannis Reuchlin Phorcensis hec in fidei et ecclesie tuitionem<br />
continentur: Prenotamenta Ortwini Gratii liberalium disciplinarum professoris<br />
citra omnem malevolentiam cunctis Christifidelibus dedicta […],<br />
Köln: [Quentel] 1514 [Böcking: Index, Nr. XIIII]. Exemplar der BLB Karlsruhe,<br />
Sign.: 87 A 2394.<br />
[Proverbia, Canticum et Ecclesiastes] (1522) = [Proverbia, Canticum canticorum<br />
et Ecclesiastes in lingua Hebraica], Venedig: Daniel Bomberg<br />
1522. Exemplar der ThULB Jena, Sign.: 12 Theol. VII,1.<br />
[Psalmi] (1521) = [Psalmi in lingua Hebraica], Venedig: Daniel Bomberg<br />
1521. Exemplare der WLB Stuttgart, Sign.: B hebr. 152201 und der ThULB Jena,<br />
Sign.: 12 Theol. VII,1.<br />
Reuchlin: De accentibus et orthographia (1518) = De accentibus et orthographia<br />
linguae Hebraicae a Iohanne Reuchlin Phorcensi LL. doctore libri
471<br />
tres cardinali Adriano dicati, Hagenau: Thomas Anshelm 1518 [Benzing:<br />
Bibliographie, Nr. 106]. Exemplar der WLB Stuttgart, Sign.: Phil. qt. 810.<br />
Reuchlin: De arte cabalistica (1517) = Ioannis Reuchlin Phorcensis LL. doc.<br />
De arte cabalistica libri tres Leoni X. dicati, Hagenau: Thomas Anshelm<br />
1517 [Benzing: Bibliographie, Nr. 99]. Exemplar des StA Pforzheim, Sign.: Treu<br />
36 262.<br />
Reuchlin: Liber S. Athanasii De variis quaestionibus (1519) = Liber S. Athanasii<br />
De variis quaestionibus. Nuper e Graeco in Latinum traductus<br />
Iohanne Reuchlino interprete. Adhuc item annotationes Capnioniae,<br />
Hagenau: Thomas Anshelm 1519 [Benzing: Bibliographie, Nr. 130]. Exemplare<br />
des StA Pforzheim, Sign.: Treu 27 200 und Treu 37 058.<br />
Riederer: Beytrag zu den Reformationsurkunden = Beytrag zu den Reformationsurkunden,<br />
betreffend die H¢andel, welche D. Eck bey Publication<br />
der p¢abstlichen Bullen wider den sel. D. Luther im Jahr 1520 erreget hat,<br />
aus gr ¢ostentheils ungedruckten Nachrichten, hrsg. und erl. von Johann<br />
Bartholomäus Riederer, Altdorf: Lorenz Schüpfel 1762. Exemplar der UB<br />
Heidelberg, Sign.: Q 5792.<br />
Sattler: Geschichte = Christian Friedrich Sattler: Geschichte des Herzogthums<br />
Würtenberg unter der Regierung der Herzogen, 13 Bde., Tübingen<br />
1769–1783. Exemplar der WLB Stuttgart, Sign.: HB 7471.<br />
Seckendorff: De Lutheranismo sive de reformatione = Veit Ludwig von<br />
Seckendorff: Commentarius historicus et apologeticus de Lutheranismo<br />
sive de reformatione, Frankfurt a.d. Oder/Leipzig: Johann Friedrich Gleditsch<br />
1688. Exemplar der WLB Stuttgart, Sign.: HBF 326.<br />
Sermo Procli Cyzicensis [1529] = Sermo Procli Cyzicensis episcopi […],<br />
interprete […] Iohanne Reuchlino Pforcensi, [Tübingen: Ulrich Morhart<br />
1529] [Benzing: Bibliographie, Nr. 107]. Exemplar der WLB Stuttgart, Sign.:<br />
Theol. qt. 5656.<br />
Strobel: Vermischte Beiträge = Georg Theodor Strobel: Vermischte Beiträge<br />
zur Geschichte der Literatur, Nürnberg: Martin Jakob Bauer 1775. Exemplar<br />
der UB Heidelberg, Sign.: F 415.<br />
Tertius libellus epistolarum (1561) = Tertius libellus epistolarum H. Eobani<br />
Hessi et aliorum quorundam virorum […] excellentium, hrsg. von Joachim<br />
Camerarius, Leipzig 1561. Exemplar des Melanchthonhauses Bretten, Sign.:<br />
L 848.<br />
Veith: Bibliotheca Augustana = Franz Anton Veith: Bibliotheca Augustana<br />
complectens notitias varias de vita et scriptis eruditorum, quos Augusta
472<br />
Vindelica orbi literato vel dedit vel aluit, Bd. 11, Augsburg: im Selbstverlag<br />
1795. Exemplar der UB Heidelberg, Sign.: F 3200 RES::11.<br />
Vocabularius breviloquus (1496) = Vocabularius breviloquus cum arte dipthongandi,<br />
punctandi et accentuandi, Straßburg: [Georg Husner] 1496<br />
[Benzing: Bibliographie, Nr. 19]. Exemplar des StA Pforzheim, Sign.: Tre 33 751.<br />
Von der Hardt: Aurora in Reuchlini senio = Hermann von der Hardt:<br />
Aurora in Reuchlini senio. Historia illius ab anno MDXVI. ad annum<br />
MDXIX. […], Helmstedt: Salomon Schnorr 1719. Exemplar der SPK Berlin,<br />
Sign.: Av 7752.<br />
Von der Hardt: Historia literaria reformationis = Hermann von der Hardt:<br />
Historia literaria reformationis in honorem iubilaei anno 1717, 5 Teile,<br />
Frankfurt a.M./Leipzig: Renger 1717. Exemplar der WLB Stuttgart, Sign.:<br />
Kirch.G. fol. 763.<br />
Wolf: Bibliotheca Hebraea = Io. Christophori Wolfii […] Bibliotheca Hebraea<br />
sive Notitia tum auctorum Hebr. cuiuscunque aetatis, tum scriptorum,<br />
quae vel Hebraice primum exarata vel ab aliis conversa sunt,<br />
ad nostram aetatem deducta, Bd. 4, Hamburg: Christian Liebezeit 1733.<br />
Exemplar der WLB Stuttgart, Sign.: HBF 729-4.<br />
Wundt: Programma memorabilium = Karl Friedrich Kasimir Wundt: Programma<br />
memorabilium ordinis philosophici Heidelbergensis partem secundam<br />
exhibens. Quo solennia legibus sacra illisque die XIII. Martii hora<br />
IX. L. Q. S. praetermittendam orationem de principum erga literas favore,<br />
optimo studiorum incitamento, rite indicunt rector et senatus academiae<br />
Heidelbergensis, Heidelberg: Johann Baptist Wiesen 1783. Exemplar der<br />
UB Heidelberg, Sign.: F 21022 RES.<br />
Xenophontis Apologia (1520) = Xenof¿ntoc >Apolog–a Swkràtouc pr‰c<br />
toÃc dikastàc. >Aghs–laoc.
III. Ausgaben des 19.–21. Jahrhunderts<br />
473<br />
Agricola: Letters, ed. van der Laan/Akkerman = Rudolph Agricola: Letters,<br />
hrsg., übers. (engl.) und komm. von Adrie van der Laan/Fokke<br />
Akkerman, Tempe (Arizona) 2002 (= Medieval and Renaissance Texts<br />
and Studies 216).<br />
Album academiae Vitebergensis = Album academiae Vitebergensis, Ältere<br />
Reihe, Bd. 1: 1502–1560, hrsg. von Carl Eduard Förstemann, Leipzig<br />
1841.<br />
Amerbach: Korrespondenz, ed. Hartmann, = Die Amerbachkorrespondenz,<br />
Bd. 1–5, bearb. und hrsg. von Alfred Hartmann, ab Bd. 6 bearb. und hrsg.<br />
von Beat Rudolf Jenny, Basel 1942ff.<br />
Analecten zur Geschichte der Reformation, ed. Horawitz = Adalbert Horawitz:<br />
Analecten zur Geschichte der Reformation und des Humanismus<br />
in Schwaben, Wien 1878.<br />
Briefe und Akten zum Leben Oekolampads, ed. Staehelin = Briefe und Akten<br />
zum Leben Oekolampads, hrsg. von Ernst Staehelin, Bd. 1: 1499–1526,<br />
Leipzig 1927, ND New York/London 1971.<br />
Bucer: Correspondance, ed. Rott = Martin Bucer: Correspondance, Bd. 1:<br />
Correspondance jusqu’en 1524, hrsg. von Jean Rott, Leiden 1979 (= Martini<br />
Buceri Opera omnia III,1).<br />
Camerarius: Narratio, ed. Burkard/Kühlmann = Joachim Camerarius: Narratio<br />
de Helio Eobano Hesso. Comprehendens mentionem de compluribus<br />
illius aetatis doctis et eruditis viris (1553) / Das Leben des Dichters<br />
Helius Eobanus Hessus mit Erwähnung mehrerer seiner gelehrten<br />
und gebildeten Zeitgenossen, übers. von Georg Burkard, hrsg. und erl.<br />
von Georg Burkard/Wilhelm Kühlmann, Heidelberg 2003 (= Bibliotheca<br />
Neolatina 10).<br />
Capito: Correspondance, ed. Millet = Correspondance de Wolfgang Capiton<br />
(1478–1541). Analyse et index (D’après le Thesaurus Baumianus et<br />
autres sources) par Olivier Millet, Straßburg 1982 (= Publication de la<br />
Bibliothèque nationale et universitiare de Strasbourg VIII).<br />
Capito: Correspondence, ed. Rummel = The Correspondence of Wolfgang<br />
Capito, hrsg. und übers. von Erika Rummel, Bd. 1, Toronto u.a. 2005.<br />
Celtis: Briefwechsel, ed. Rupprich = Der Briefwechsel des Konrad Celtis,<br />
ges., hrsg. u. erl. von Hans Rupprich, München 1934 (= Veröffentlichun-
474<br />
gen der Kommission zur Erforschung der Geschichte der Reformation<br />
und Gegenreformation, Humanistenbriefe 3).<br />
CIC, ed. Friedberg = Corpus iuris canonici, hrsg. von Emil Friedberg, Teil 1:<br />
Decretum magistri Gratiani, Leipzig 2 1879, ND Graz 1995, Teil 2: Decretalium<br />
collectiones, Leipzig 2 1881, ND Graz 1955.<br />
Dokumente zur Causa Lutheri, ed. Fabisch/Iserloh = Dokumente zur Causa<br />
Lutheri (1517–1521), hrsg. und komm. von Peter Fabisch/Erwin Iserloh,<br />
2 Teile, Münster 1988 u. 1991 (= Corpus Catholicorum 41 u. 42).<br />
Ellenbog: Briefwechsel, ed. Bigelmair/Zoepfl = Nikolaus Ellenbog, Briefwechsel,<br />
hrsg. von Andreas Bigelmair/Friedrich Zoepfl, Münster i.W.<br />
1938 (= Corpus Catholicorum 19/21).<br />
Epistolae obscurorum virorum, ed. Bömer = Epistolae obscurorum virorum,<br />
hrsg. von Aloys Bömer, 2 Bde., Heidelberg 1924 (= Stachelschriften I,1/2).<br />
Erasmus: Adagia = Desiderius Erasmus Roterodamus: Opera omnia, Bd. II,<br />
1–8: Adagia, verschiedene Hrsg., Amsterdam 1981–2005.<br />
Erasmus: Ausgewählte Schriften, ed. Welzig = Erasmus von Rotterdam. Ausgewählte<br />
Schriften, 8 Bde., hrsg. von Werner Welzig, Darmstadt 1967–<br />
1980.<br />
Erasmus: Correspondance (frz.) = La correspondance d’Érasme, übers. und<br />
erl. von Alois Gerlo u.a., 12 Bde., Brüssel 1967–1984.<br />
Erasmus: Correspondence (engl.) = The Correspondence of Erasmus, übers.<br />
von Roger A. B. Mynors/Douglas S. F. Thomson, erl. von Wallace K.<br />
Ferguson, bisher 14 Bde. (Briefe 1–2081), Toronto 1974ff.<br />
Erasmus: Op. epist., ed. Allen = Opus epistolarum Des. Erasmi Roterodami<br />
denuo recognitum et auctum, hrsg. von Percy Stafford Allen u.a., 12 Bde.,<br />
Oxford 1906–1958, ND Oxford 1992.<br />
Friedländer: Beiträge = Beiträge zur Reformationsgeschichte. Sammlung<br />
ungedruckter Briefe des Reuchlin, Beza und Bullinger nebst einem Anhange<br />
zur Geschichte der Jesuiten, hrsg. von Gottfried Friedländer, Berlin<br />
1837.<br />
Grammatici Latini, ed. Keil = Grammatici Latini, 7 Bde. und 1 Suppl.bd.,<br />
hrsg. von Heinrich Keil, Leipzig 1857–1880, ND Hildesheim 1961.<br />
Grimm: Rechtsaltertümer = Jakob Grimm: Deutsche Rechtsaltertümer,<br />
Leipzig 1899, ND Darmstadt 1994.
475<br />
Holstein: Reuchlins Gedichte = Reuchlins Gedichte, hrsg. von Hugo Holstein,<br />
in: Zeitschrift für vergleichende Litteraturgeschichte und Renaissance-Litteratur<br />
NF 3 (1890), S. 128–136.<br />
Horawitz: Biographie = Adalbert Horawitz: Zur Biographie und Correspondenz<br />
Johannes Reuchlins, Wien 1877.<br />
Hutten: Opera omnia, ed. Böcking = Ulrichi Hutteni equitis Germani opera<br />
quae reperiri potuerunt omnia, hrsg. von Eduard Böcking, 5 Bde., Leipzig<br />
1859–1862, ND Aalen 1963, 2 Suppl.bde., Leipzig 1864–1869, ND Osnabrück<br />
1966.<br />
Klüpfel: Urkunden = Urkunden zur Geschichte des Schwäbischen Bundes<br />
(1488–1533), 2 Bde., Stuttgart 1846 u. 1853 (= Bibliothek des Litterarischen<br />
Vereins in Stuttgart 14 u. 31).<br />
Krafft: Briefe und Documente = Briefe und Documente aus der Zeit der<br />
Reformation im 16. Jahrhundert, hrsg. von Carl Krafft/Wilhelm Krafft,<br />
[Elberfeld 1875].<br />
Kraft: Ad publicam explorationem progressuum = Friedrich Karl Kraft:<br />
Ad publicam explorationem progressuum, quos discipuli omnium sex<br />
classium Ioannei Hamburgensis in humanitatis studiis fecerunt, diebus<br />
5. et 6. m. Aprilis hor. mat. IX. MDCCCXLII instituendam […], Hamburg<br />
1842.<br />
Krebs: Protokolle = Die Protokolle des Speyerer Domkapitels, 2 Bde., hrsg.<br />
von Manfred Krebs, Stuttgart 1968/69 (= Veröffentlichungen der Kommission<br />
für geschichtliche Landeskunde in Baden-Württemberg A 17<br />
u. 21).<br />
Lefèvre d’Etaples: Quincuplex psalterium, ND 1979 = Jacques Lefèvre d’Etaples:<br />
Quincuplex psalterium, Faksimile der Ausgabe von 1513, Genf 1979<br />
(= Travaux d’Humanisme et Renaissance 170).<br />
Leib: Briefwechsel, ed. Schlecht = Kilian Leibs Briefwechsel und Diarien,<br />
hrsg. von Joseph Schlecht, Münster i.W. 1909 (= Reformationsgeschichtliche<br />
Studien und Texte 7).<br />
Löhr: Akten der Provinzialkapitel = Gabriel M. Löhr: Die Akten der Provinzkapitel<br />
der Teutonia von 1503 und 1520, in: Archivum Fratrum Praedicatorum<br />
17 (1947), S. 250–284.<br />
Luther: Briefe, ed. de Wette = Dr. Martin Luthers Briefe, Sendschreiben und<br />
Bedenken, Teil 1–5, ges. und bearb. von Wilhelm Martin Leberecht de
476<br />
Wette, Teil 6 (Nachträge und Register), hrsg. von Johann Karl Seidemann,<br />
Berlin 1825–1828 u. 1856.<br />
Luther: Briefwechsel, ed. Clemen = D. Martin Luthers Werke. Kritische<br />
Gesamtausgabe, D. Martin Luthers Briefwechsel, bearb. von Otto<br />
Clemen u.a., 18 Bde., Weimar 1930–1985, ND Weimar 2002.<br />
Luther: Briefwechsel, ed. Enders = Dr. Martin Luther’s Briefwechsel, Bd. 1–<br />
11, bearb. und erl. von Ernst Ludwig Enders, Bd. 12–16, bearb. von<br />
Gustav Kawerau, Bd. 17, bearb. von Paul Flemming, Bd. 18, bearb. von<br />
Otto Albrecht, Bd. 19 (Register), bearb. von Friedrich Straube, Frankfurt<br />
a.M. (Bd. 1), Calw/Stuttgart (Bd. 2–11) Leipzig (Bd. 12–19) 1884–<br />
1932.<br />
Luther: Epistolae, ed. Strobel/Ranner = D. Mart. Lutheri Epistolae, ges.<br />
von Georg Theodor Strobel, hrsg. von Gottfried Christoph Ranner,<br />
Nürnberg 1814.<br />
Matrikel der Magister und Bakkalare, ed. Eberlein/Lang = Die Matrikel<br />
der Magister und Bakkalare der Artistenfakultät (1477–1535), bearb. von<br />
Miriam Eberlein/Stefan Lang, Ostfildern 2006 (= Tübinger Professorenkatalog<br />
I, 1).<br />
Melanchthons Werke, Bd. 1, ed. Stupperich = Melanchthons Werke in Auswahl,<br />
Bd. 1: Reformatorische Schriften, hrsg. von Robert Stupperich,<br />
Gütersloh 1951 (ND ebd. 1983).<br />
Melanchthons Werke, Bd. 7/1, ed. Volz = Melanchthons Werke in Auswahl,<br />
Bd. 7/1: Ausgewählte Briefe, hrsg. von Hans Volz, Gütersloh 1971.<br />
Mohnike: Reuchlin’s Schreiben an Melanchthon = Gottlieb Christian Friedrich<br />
Mohnike: Johann Reuchlin’s Schreiben an Philipp Melanchthon, wie<br />
dieser im Begriff war, nach Wittenberg zu ziehen, in: ders.: Kirchen- und<br />
litterarhistorische Studien und Mittheilungen, Bd. 1, Heft 1, Stralsund<br />
1824, S. 226–228.<br />
Mutianus: Briefwechsel, ed. Gillert = Der Briefwechsel des Conradus Mutianus<br />
Rufus, bearb. von Karl Gillert, 2 Bde., Halle 1890 (= Geschichtsquellen<br />
der Provinz Sachsen und angrenzender Gebiete 18).<br />
Mutianus: Briefwechsel, ed. Krause = Der Briefwechsel des Mutianus Rufus,<br />
ges. und bearb. von Carl Krause, Kassel 1885 (= Zeitschrift des Vereins<br />
für hessische Geschichte und Landeskunde Suppl. 9).<br />
Pellikan: Chronicon, ed. Riggenbach = Das Chronikon des Konrad Pellikan,<br />
hrsg. von Bernhard Riggenbach, Basel 1877.
477<br />
Peutinger: Briefwechsel, ed. König = Konrad Peutingers Briefwechsel, ges.,<br />
hrsg. und erl. von Erich König, München 1923 (= Veröffentlichungen<br />
der Kommission für Erforschung der Geschichte der Reformation und<br />
Gegenreformation, Humanistenbriefe 1).<br />
Pirckheimer: Briefwechsel, ed. Reicke/ed. Scheible = Willibald Pirckheimers<br />
Briefwechsel, ges., hrsg. und erl. von Emil Reicke, Bd. 1, München 1940,<br />
Bd. 2, München 1956 (= Veröffentlichungen der Kommission zur Erforschung<br />
der Geschichte der Reformation und Gegenreformation, Humanistenbriefwechsel<br />
4 u. 5), Bd. 3–7, bearb. von Helga Scheible, München<br />
1989–2009.<br />
Pirckheimer: Eckius dedolatus, ed. Holzberg = Willibald Pirckheimer:<br />
Eckius dedolatus. Der enteckte Eck (lat./dt.), übers. und hrsg. von Niklas<br />
Holzberg, Stuttgart 1983 (= Reclams Universal-Bibliothek 7993).<br />
Regesta Imperii, Bd. XIV,1 = Johann Friedrich Böhmer. Regesta Imperii,<br />
Bd. XIV: Ausgewählte Regesten des Kaiserreiches unter Maximilian I.<br />
1493–1519, Teil 1, bearb. von Hermann Wiesflecker, Wien/Köln 1990.<br />
Reuchlin: Ain clare verstentnus, ed. Ehlers = Johannes Reuchlin. Sämtliche<br />
Werke, Bd. IV: Schriften zum Bücherstreit, Teil 1: Reuchlins Schriften,<br />
hrsg. von Widu-Wolfgang Ehlers/Lothar Mundt/Hans-Gert Roloff/<br />
Peter Schäfer, unter Mitwirkung von Benedikt Sommer, Stuttgart – Bad<br />
Cannstatt 1999 (= Berliner Ausgaben), S. 169–196.<br />
Reuchlin: Augenspiegel, ed. Ehlers = Johannes Reuchlin. Sämtliche Werke,<br />
Bd. IV: Schriften zum Bücherstreit, Teil 1: Reuchlins Schriften, hrsg. von<br />
Widu-Wolfgang Ehlers/Lothar Mundt/Hans-Gert Roloff/Peter Schäfer,<br />
unter Mitwirkung von Benedikt Sommer, Stuttgart – Bad Cannstatt 1999<br />
(= Berliner Ausgaben), S. 13–168.<br />
Reuchlin: Briefwechsel, ed. Geiger = Johann Reuchlins Briefwechsel, hrsg.<br />
von Ludwig Geiger, Tübingen 1875, ND Hildesheim 1962.<br />
Reuchlin: De arte cabalistica, ed. Ehlers = Johannes Reuchlin. Sämtliche<br />
Werke, Bd. II, 1: De arte cabalistica libri tres – Die Kabbalistik, hrsg.<br />
von Widu-Wolfgang Ehlers/Fritz Felgentreu. Hebräischer Text hrsg. von<br />
Reimund Leicht, Stuttgart – Bad Cannstadt 2010 (= Berliner Ausgaben).<br />
Reuchlin: De arte cabalistica, ND 1964 = Johannes Reuchlin: De verbo mirifico.<br />
1494. De arte cabalistica. 1517, Faksimile-Neudruck in einem Band,<br />
Stuttgart – Bad Cannstatt 1964.<br />
Reuchlin: Defensio, ed. Ehlers = Johannes Reuchlin. Sämtliche Werke,<br />
Bd. IV: Schriften zum Bücherstreit, Teil 1: Reuchlins Schriften, hrsg. von
478<br />
Widu-Wolfgang Ehlers/Lothar Mundt/Hans-Gert Roloff/Peter Schäfer,<br />
unter Mitwirkung von Benedikt Sommer, Stuttgart – Bad Cannstatt 1999<br />
(= Berliner Ausgaben), S. 197–443.<br />
Reuchlin: De rudimentis Hebraicis, ND 1974 = Johannes Reuchlin: De rudimentis<br />
Hebraicis libri III, ND der Ausgabe Pforzheim 1506, Hildesheim/<br />
New York 1974.<br />
Reuchlin: De verbo mirifico, ed. Ehlers = Johannes Reuchlin. Sämtliche<br />
Werke, Bd. I,1: De verbo mirifico – Das wundertätige Wort (1494),<br />
hrsg. von Widu-Wolfgang Ehlers/Lothar Mundt/Hans Gert Roloff/Peter<br />
Schäfer, unter Mitwirkung von Benedikt Sommer, Stuttgart – Bad Cannstatt<br />
1996 (= Berliner Ausgaben).<br />
Reuchlin: Komödien, ed. Holstein = Johannes Reuchlins Komödien, hrsg.<br />
von Hugo Holstein, Halle a.d. S. 1888.<br />
Rhenanus: Briefwechsel, ed. Horawitz/Hartfelder = Briefwechsel des Beatus<br />
Rhenanus, ges. und hrsg. von Adalbert Horawitz/Karl Hartfelder,<br />
Leipzig 1886, ND Hildesheim 1966.<br />
Spengler: Schriften, ed. Hamm/Huber = Lazarus Spengler: Schriften, bearb.<br />
und hrsg. von Berndt Hamm/Wolfgang Huber, bisher 3 Bde., Gütersloh<br />
1995ff. (= Quellen und Forschungen zur Reformationsgeschichte 61, 70<br />
u. 84).<br />
Supplementa Melanchthoniana = Supplementa Melanchthoniana. Werke<br />
Philipp Melanchthons, die im Corpus Reformatorum vermißt werden,<br />
hrsg. von der Melanchthon-Kommission des Vereins für Reformationsgeschichte,<br />
erschienen sind: Abt. 1, Teil 1, hrsg. von Otto Clemen; Abt. 2,<br />
Teil 1, hrsg. von Hanns Zwicker; Abt. 5, Teil 1–2, hrsg. von Paul Drews/<br />
Ferdinand Cohrs; Abt. 6, Teil 1, hrsg. von Otto Clemen, Leipzig 1910–<br />
1929, ND Frankfurt a.M. 1968.<br />
Urkundenbuch der Universität Heidelberg, ed. Winkelmann = Urkundenbuch<br />
der Universität Heidelberg. Zur 500jährigen Stiftungsfeier der Universität,<br />
hrsg. von Eduard Winkelmann, 2 Bde. (Bd. 1: Urkunden, Bd. 2:<br />
Regesten), Heidelberg 1886.<br />
Virorum doctorum epistolae ad Pirckheymerum, ed. Freytag = Virorum doctorum<br />
epistolae selectae ad Bilib. Pirckheymerum, Joach. Camerarium,<br />
Car. Clusium et Julium episc. Herbip. datae, ex autographis nunc primum<br />
edidit et illustravit Theod. Frid. Freytagius, Leipzig 1831.
Forschungsliteratur<br />
479<br />
(Aufgeführt ist nur die mehrfach und abgekürzt zitierte Literatur. Weitere Kurztitel werden<br />
in der Liste der Abkürzungen aufgelöst.)<br />
Abel/Leicht: Verzeichnis = Wolfgang von Abel/Reimund Leicht: Verzeichnis<br />
der Hebraica in der Bibliothek Johannes Reuchlins, Ostfildern 2005<br />
(= Pforzheimer Reuchlinschriften 9).<br />
Ackermann: Jurist = Markus Rafael Ackermann: Der Jurist Johannes Reuchlin<br />
(1455–1522), Berlin 1999 (= Schriften zur Rechtsgeschichte 77).<br />
Amelung: Reuchlin und die Drucker = Peter Amelung: Reuchlin und die<br />
Drucker seiner Zeit, in: Schwäbische Heimat 23 (1972), S. 168–177.<br />
Amram: Hebrew Books in Italy = David Werner Amram: The Makers of<br />
Hebrew Books in Italy. Being Chapters in the History of the Hebrew<br />
Printing Press, Philadelphia 1909, ND London 1963.<br />
Auge: Stiftsbiographien = Oliver Auge: Stiftsbiographien. Die Kleriker<br />
des Stuttgarter Heilig-Kreuz-Stifts (1250–1552), Leinfelden-Echterdingen<br />
2002 (= Schriften zur südwestdeutschen Landeskunde 38).<br />
Avenary: Ashkenazi tradition = Hanoch Avenary: The Ashkenazi Tradition<br />
of Biblical Chant between 1500 and 1900. Documentation and Musical<br />
Analysis, Jerusalem 1978 (= Documentation and Studies. Publications<br />
of the Department of Musicology and the Chaim Rosenberg School of<br />
Jewish Studies 2).<br />
Bauch: Anfänge = Gustav Bauch: Die Anfänge des Humanismus in Ingolstadt.<br />
Eine literarische Studie zur deutschen Universitätsgeschichte, München/Leipzig<br />
1901 (= Historische Bibliothek 13).<br />
Bauch: Einführung des Hebräischen = Gustav Bauch: Die Einführung des<br />
Hebräischen in Wittenberg, in: Monatsschrift für Geschichte und Wissenschaft<br />
des Judentums NF 12 (1904), S. 22–32, 77–86, 145–160, 283–299,<br />
328–340 u. 461–490.<br />
Bedouelle: Quincuplex psalterium = Guy Bedouelle: Le Quincuplex psalterium<br />
de Lefèvre d’Etaples. Un guide de lecture, Genf 1979 (= Travaux<br />
d’Humanisme et Renaissance 171).<br />
Benzing: Bibliographie = Josef Benzing: Bibliographie der Schriften Johannes<br />
Reuchlins im 15. und 16. Jahrhundert, Bad Bocklet u.a. 1955 (= Bibliotheca<br />
Bibliographica 18).
480<br />
Benzing: Bibliographie Haguenovienne = Josef Benzing: Bibliographie<br />
Haguenovienne. Bibliographie des ouvrages imprimés à Haguenau (Bas-<br />
Rhin) au XVIe siècle, Baden-Baden 1973 (= Bibliotheca Bibliographica<br />
Aureliana 50).<br />
Benzing: Ulrich von Hutten = Josef Benzing: Ulrich von Hutten und seine<br />
Drucker. Eine Bibliographie der Schriften Huttens im 16. Jahrhundert,<br />
Wiesbaden 1956 (= Beiträge zum Buch- und Bibliothekswesen 6).<br />
Bigliazzi: Manuzio tipografo = Aldo Manuzio tipografo 1494–1515. Catalogo,<br />
hrsg. von Luciana Bigliazzi u.a., Florenz 1994.<br />
Böcking: Index = Eduard Böcking: Index scriptorum causam Reuchlinianam<br />
spectantium, in: Hutten: Opera omnia, ed. Böcking, Suppl.bd. 2, S. 53–<br />
115.<br />
Bonorand: Personenkommentar II = Die Dedikationsepisteln von und an<br />
Vadian, hrsg. von Conradin Bonorand/Heinz Haffter, zugleich: Personenkommentar<br />
II zum Vadianischen Briefwerk, St. Gallen 1983 (= Vadian-Studien,<br />
Untersuchungen und Texte 11), S. 213–455<br />
Boppert: Huttich = Walburg Boppert: Johann Huttich – Leben und Werk,<br />
Mainz 1977 (= Beiheft zu Collectanea antiquitatum in urbe atque agro<br />
Moguntino repertarum).<br />
Bossert: Ingolstadt = Gustav Bossert: Reuchlins Übergang nach Ingolstadt<br />
und eine bayerische Reuchlinlegende, in: Literarische Beilage des Staats-<br />
Anzeigers für Württemberg 1909, S. 165–176.<br />
Brecht: Luther = Martin Brecht: Martin Luther, 3 Bde., Stuttgart 1994.<br />
Carl: Bund = Horst Carl: Der Schwäbische Bund 1488–1534. Landfrieden<br />
und Genossenschaft im Übergang vom Spätmittelalter zur Reformation,<br />
Leinfelden-Echterdingen 2000 (= Schriften zur südwestdeutschen Landesgeschichte<br />
24).<br />
Christ: Bibliothek = Karl Christ: Die Bibliothek Reuchlins in Pforzheim,<br />
Leipzig 1924 (= 52. Beiheft zum Zentralblatt für Bibliothekswesen).<br />
Classen: Bebel = Carl Joachim Classen: Zu Heinrich Bebels Leben und<br />
Schriften, Göttingen 1997 (= Nachrichten der Akademie der Wissenschaften<br />
in Göttingen, I. Phil.-hist. Klasse 1997/1).<br />
Dall’Asta: Ars maledicendi = Matthias Dall’Asta: Ars maledicendi. Etymologie,<br />
Satire und Polemik in den Schriften Johannes Reuchlins, in: Pforzheimer<br />
Geschichtsblätter 11 (2003), S. 49–72.
481<br />
Dall’Asta: Bücher = Matthias Dall’Asta: Bücher aus Italien. Reuchlins Kontakte<br />
zu italienischen Buchhändlern und Druckern, in: Reuchlin und<br />
Italien, S. 23–43.<br />
De Rossi: Annales Hebraeo-Typographici: Giovanni Bernardo De Rossi:<br />
Annales Hebraeo-Typographici seculi XV et ab anno 1501 ad 1540, Parma<br />
1795–1799, ND Amsterdam 1969.<br />
De Vocht: History of the Foundation = Henry de Vocht: History of the<br />
Foundation and the Rise of the Collegium Trilingue Lovaniense 1517–<br />
1550, 4 Teile, Löwen 1951–1955 (= Humanistica Lovaniensia 10–13),<br />
ND Nendeln 1976–1980.<br />
Decker-Hauff: Bausteine = Hansmartin Decker-Hauff: Bausteine zur Reuchlin-Biographie,<br />
in: Festgabe Reuchlin, S. 83–107.<br />
Decker-Hauff: Geschichte der Stadt Stuttgart = Hansmartin Decker-Hauff:<br />
Geschichte der Stadt Stuttgart, Bd. 1: Von der Frühzeit bis zur Reformation,<br />
Stuttgart 1966.<br />
Deutsch: Kilian Leib = Josef Deutsch: Kilian Leib – Prior von Rebdorf. Ein<br />
Lebensbild aus dem Zeitalter der deutschen Reformation, Münster i.W.<br />
1910 (= Reformationsgeschichtliche Studien und Texte 15/16).<br />
Di Brazzano: Bonomo = Stefano Di Brazzano: Pietro Bonomo (1458–1546),<br />
diplomatico, umanista e vescovo di Trieste. La vita e l’opera letteraria,<br />
eingel. von Pietro Zovatto, Triest 2005 (= Pubblicazioni del Centro studi<br />
storico-religiosi del Friuli Venezia Giulia 39/41).<br />
Dibbelt: Reuchlins griechische Studien = Hermann Dibbelt: Reuchlins griechische<br />
Studien. Ein Beitrag zur Geschichte der deutschen Geistesbildung,<br />
in: Das Gymnasium 49 (1938), S. 16–26.<br />
Dictionnaire de droit canonique = Dictionnaire de droit canonique, contenant<br />
tous les termes du droit canonique avec un sommaire de l’histoire<br />
et des institutions et de l’état actuel de la discipline, hrsg. von Raoul Naz<br />
u.a., 7 Bde., Paris 1935–1965.<br />
Dietl: Lochers Dramen = Cora Dietl: Die Dramen Jacob Lochers und die<br />
frühe Humanistenbühne im süddeutschen Raum, Berlin/New York 2005<br />
(= Quellen und Forschungen zur Literatur- und Kulturgeschichte 37 =<br />
271).<br />
Dörner: Questenberg = Gerald Dörner: Jakob Questenberg, Reuchlins Briefpartner<br />
an der Kurie, in: Reuchlin und Italien, S. 151–181.
482<br />
Dörner: Reuchlins Mann in Nürnberg = Gerald Dörner: Reuchlins Mann in<br />
Nürnberg – Willibald Pirckheimer und seine „Epistola apologetica“, in:<br />
Reuchlins Freunde und Gegner, S. 213–240.<br />
Dreher: Ravensburg = Alfons Dreher: Geschichte der Reichsstadt Ravensburg<br />
und ihrer Landschaft von den Anfängen bis zur Mediatisierung<br />
1802, 2 Bde., Weissenhorn 1972.<br />
Drüll: Heidelberger Gelehrtenlexikon = Dagmar Drüll: Heidelberger Gelehrtenlexikon<br />
1386–1651, Berlin u.a. 2002.<br />
Elbogen: Gottesdienst = Ismar Elbogen: Der jüdische Gottesdienst in seiner<br />
geschichtlichen Entwicklung, Frankfurt a.M. 1931, ND Hildesheim 1962.<br />
Ennen: Geschichte der Stadt Köln = Leonhard Ennen: Geschichte der Stadt<br />
Köln, Bd. 4, Köln 1875.<br />
Erdmann-Pandˇzić: Dragišić und Reuchlin = Elisabeth von Erdmann-Pand-<br />
ˇzić/Basilius Pandˇzić: Juraj Dragišić und Reuchlin. Eine Untersuchung<br />
zum Kampf für die jüdischen Bücher mit einem Nachdruck der „Defensio<br />
praestantissimi viri Joannis Reuchlin“ (1517) von Georgius Benignus<br />
(Juraj Dragišić), Bamberg 1989 (= Quellen und Beiträge zur kroatischen<br />
Kulturgschichte 1).<br />
Erhard: Wiederaufblühen = Heinrich August Erhard: Geschichte des Wiederaufblühens<br />
wissenschaftlicher Bildung, vornehmlich in Teutschland<br />
bis zum Anfange der Reformation, 3 Bde., Magdeburg 1827–1832, ND<br />
Hildesheim/New York 1977.<br />
Festgabe Reuchlin = Johannes Reuchlin (1455–1522). Nachdruck der 1955<br />
von Manfred Krebs herausgegebenen Festgabe, neu hrsg. und erweitert<br />
von Hermann Kling/Stefan Rhein, Sigmaringen 1994 (= Pforzheimer<br />
Reuchlinschriften 4).<br />
Finke: Juristenfakultät = Karl Konrad Finke: Die Tübinger Juristenfakultät<br />
1477–1534. Rechtslehrer und Rechtsunterricht von der Gründung der<br />
Universität bis zur Einführung der Reformation, Tübingen 1972 (= Contubernium<br />
2).<br />
Finke: Professoren der Juristenfakultät = Die Professoren der Tübinger Juristenfakultät<br />
(1477–1535). Im Auftrag des Instituts für Geschichtliche<br />
Landeskunde und Historische Hilfswissenschaften der Eberhard Karls<br />
Universität Tübingen bearb. von Karl Konrad Finke, Ostfildern 2011<br />
(= Tübinger Professorenkatalog I, 2).
483<br />
Förstel: Griechische Grammatik = Christian Förstel: Die griechische Grammatik<br />
im Umkreis Reuchlins. Untersuchungen zur ‚Wanderung‘ der griechischen<br />
Studien von Italien nach Deutschland, in: Reuchlin und Italien,<br />
S. 45–56.<br />
Fouquet: Domkapitel = Gerhard Fouquet: Das Speyerer Domkapitel im<br />
späten Mittelalter (ca. 1350–1540). Adelige Freundschaft, fürstliche Patronage<br />
und päpstliche Klientel, 2 Bde., Mainz 1987 (= Quellen und<br />
Abhandlungen zur mittelrheinischen Kirchengeschichte 57).<br />
Frenz: Kanzlei = Thomas Frenz: Die Kanzlei der Päpste der Hochrenaissance<br />
(1471–1527), Tübingen 1986 (= Bibliothek des Deutschen Historischen<br />
Instituts in Rom 63).<br />
Frey: Hofgericht = Siegfried Frey: Das württembergische Hofgericht (1460–<br />
1618), Stuttgart 1989 (= Veröffentlichungen der Kommission für geschichtliche<br />
Landeskunde in Baden-Württemberg B 113).<br />
Friedensburg: Geschichte = Walter Friedensburg: Geschichte der Universität<br />
Wittenberg, Halle a.d. S. 1917.<br />
Füssel: Deutsche Dichter = Deutsche Dichter der frühen Neuzeit (1450–<br />
1600). Ihr Leben und ihr Werk, hrsg. von Stephan Füssel, Berlin 1993.<br />
Füssel: Perusinus = Stephan Füssel: Riccardus Bartholinus Perusinus. Humanistische<br />
Panegyrik am Hofe Kaiser Maximilians I., Baden-Baden 1987<br />
(= Saecula spiritalia 16).<br />
Gatz: Bischöfe = Die Bischöfe des Heiligen Römischen Reiches 1448 bis<br />
1648. Ein biographisches Lesebuch, hrsg. von Erwin Gatz unter Mitwirkung<br />
von Clemens Brotkorb, Berlin 1996.<br />
Geiger: Reuchlin = Ludwig Geiger: Johann Reuchlin. Sein Leben und seine<br />
Werke, Leipzig 1871, ND Nieuwkoop 1964.<br />
Geiger: Studium = Ludwig Geiger: Das Studium der hebräischen Sprache<br />
in Deutschland vom Ende des XV. bis zur Mitte des XVI. Jahrhunderts,<br />
Breslau 1870.<br />
Geiger: Ungedrucktes = Ludwig Geiger: Ungedrucktes von und über Reuchlin,<br />
in: Zeitschrift für vergleichende Litteraturgeschichte und Renaissance-Litteratur<br />
4 (1891), S. 217–226.<br />
Germann: Forster = Wilhelm Germann: D. Johann Forster, der Hennebergische<br />
Reformator, ein Mitarbeiter und Mitstreiter D. Martin Luthers. In<br />
urkundlichen Nachrichten nebst Urkunden zur Hennebergischen Kir-
484<br />
chengeschichte, Meiningen 1894 (= Festschrift zum 350jährigen Hennebergischen<br />
Reformationsjubiläum).<br />
Gesenius: Hebräische Grammatik = Hebräische Grammatik, bearb. von<br />
Wilhelm Gesenius/Emil Kautzsch/Gotthelf Bergsträsser, Leipzig 281909 und 1918/29, ND Hildesheim 1995.<br />
Giovanni Pico della Mirandola. Convegno = Giovanni Pico della Mirandola.<br />
Convegno internazionale di studi nel cinquecentesimo anniversario della<br />
morte (1494–1994), Mirandola 4–8 ottobre 1994, Florenz 1997.<br />
Graesse/Benedict/Plechl: Orbis Latinus = Johann G. Graesse/Friedrich<br />
Benedict/Helmut Plechl: Orbis Latinus. Lexikon lateinischer geographischer<br />
Namen. Handausgabe, Braunschweig 41971. Grane: Martinus noster = Leif Grane: Martinus noster. Luther in the German<br />
Reform Movement 1518–1521, Mainz 1994 (= Veröffentlichungen<br />
des Instituts für europäische Geschichte Mainz, Abt. Religionsgeschichte<br />
155).<br />
Greive: Die hebräische Grammatik = Hermann Greive: Die hebräische<br />
Grammatik Johannes Reuchlins ‚De rudimentis Hebraicis‘, in: Zeitschrift<br />
für die alttestamentliche Wissenschaft 90 (1978), S. 395–408.<br />
Greschat: Bucer = Martin Greschat: Martin Bucer. Ein Reformator und seine<br />
Zeit, München 1990.<br />
Greving: Verkündigung = Joseph Greving: Zur Verkündigung der Bulle<br />
Exsurge Domine durch Dr. Johann Eck 1520, in: Briefmappe. Erstes<br />
Stück, Münster i. W. 1912 (= Reformationsgeschichtliche Studien und<br />
Texte 21/22).<br />
Grube: Landtag = Walter Grube: Der Stuttgarter Landtag 1457–1957. Von<br />
den Landständen zum demokratischen Parlament, Stuttgart 1957.<br />
Haller: Anfänge = Johannes Haller. Die Anfänge der Universität Tübingen<br />
1477–1537. Zur Feier des 450jährigen Bestehens der Universität dargestellt,<br />
2 Teile, Stuttgart 1927–1929, ND Aalen 1970.<br />
Hammer: Einleitung in Luthers Operationes in Psalmos = Gerhard Hammer:<br />
D. Martin Luther – Operationes in Psalmos 1519–1521, Teil 1: Historisch-theologische<br />
Einleitung, Köln/Wien 1991 (= Archiv zur Weimarer<br />
Ausgabe der Werke Martin Luthers, Texte und Untersuchungen 1).<br />
Hannemann: Melanchthons Berufung = Kurt Hannemann: Reuchlin und die<br />
Berufung Melanchthons nach Wittenberg, in: Festgabe Reuchlin, S. 108–<br />
138.
485<br />
Hartfelder: Philipp Melanchthon = Karl Hartfelder: Philipp Melanchthon<br />
als Praeceptor Germaniae, Berlin 1889 (= Monumenta Germaniae paedagogica<br />
7), ND München 1978.<br />
Hase: Koberger = Oscar Hase: Die Koberger. Eine Darstellung des buchhändlerischen<br />
Geschäftsbetriebes in der Zeit des Überganges vom Mittelalter<br />
zur Neuzeit, Leipzig 21885. Hautz: Geschichte der Universität Heidelberg = Johann Friedrich Hautz:<br />
Geschichte der Universität Heidelberg, 2 Bde., nach dem Tod des Verfassers<br />
hrsg. von Karl Alexander von Reichlin-Meldegg, Mannheim 1862–<br />
1864, ND Hildesheim 1990.<br />
Heidloff: Jakob Locher = Günter Heidloff: Untersuchungen zu Leben und<br />
Werk des Humanisten Jakob Locher Philomusus (1471–1528), Münster<br />
i. W. 1975.<br />
Heller: The Sixteenth Century Hebrew Book = Marvin J. Heller: The Sixteenth<br />
Century Hebrew Book. An Abridged Thesaurus, 2 Bde., Leiden/<br />
Boston 2004 (= Brill’s Series in Jewish Studies 33/1–2).<br />
Hengstler: Die St. Michaelskapelle = Albert Hengstler: Die St. Michaelskapelle<br />
in Ravensburg und ihr Kaplan Michael Humelberg, Erolzheim/<br />
Württ. 1953.<br />
Heyd: Melanchthon und Tübingen = Ludwig Friedrich Heyd: Melanchthon<br />
und Tübingen. 1512–1518. Ein Beitrag zu der Gelehrten- und Reformations-Geschichte<br />
des sechszehnten Jahrhunderts, Tübingen 1839.<br />
Heyd: Ulrich = Ludwig Friedrich Heyd: Ulrich, Herzog zu Württemberg.<br />
Ein Beitrag zur Geschichte Württembergs und des Reiches im Zeitalter<br />
der Reformation, 3 Bde., Tübingen 1841–1844.<br />
Hieronymus: Griechischer Geist = >En Basile–¯ pÏlei t®c German–ac –Griechischer<br />
Geist aus Basler Pressen, bearb. von Frank Hieronymus, Basel<br />
1992 (= Publikationen der Universitätsbibliothek Basel 15).<br />
Höcherl: Rebdorfs Kanoniker = Josef Höcherl: Rebdorfs Kanoniker der<br />
Windesheimer Zeit 1458–1853, Eichstätt 1992 (= Sammelblatt des Historischen<br />
Vereins Eichstätt 85).<br />
Höss: Spalatin = Irmgard Höss: Georg Spalatin 1484–1545. Ein Leben in der<br />
Zeit des Humanismus und der Reformation, Weimar 21989. Holborn: Ulrich von Hutten = Hajo Holborn: Ulrich von Hutten, Leipzig<br />
1929.
486<br />
Holzberg: Pirckheimer = Niklas Holzberg: Willibald Pirckheimer. Griechischer<br />
Humanismus in Deutschland, München 1981 (= Humanistische<br />
Bibliothek I 41).<br />
Horawitz: Hummelberger = Adalbert Horawitz: Michael Hummelberger.<br />
Eine biographische Skizze, Berlin 1875.<br />
Hunger: Lexikon = Herbert Hunger: Lexikon der griechischen und römischen<br />
Mythologie mit Hinweisen auf das Fortwirken antiker Stoffe und<br />
Motive in der bildenden Kunst, Literatur und Musik des Abendlandes<br />
bis zur Gegenwart, Wien 81988. Hunger: Literatur = Herbert Hunger: Die hochsprachliche profane Literatur<br />
der Byzantiner, 2 Bde., München 1978 (= Byzantinisches Handbuch im<br />
Rahmen des Handbuchs der Altertumswissenschaft V,1/2).<br />
Hunger: Textüberlieferung = Herbert Hunger u.a.: Die Textüberlieferung<br />
der antiken Literatur und der Bibel, München 21988. Irtenkauf: Johannes Reuchlin = Wolfgang Irtenkauf: Johannes Reuchlin –<br />
„Zu seiner Zeit ein Wunderzeichen“, in: Ditzinger Heimatblätter 1972,<br />
S. 10–18.<br />
Jaumann: Gelehrtenkultur = Herbert Jaumann: Handbuch Gelehrtenkultur<br />
der Frühen Neuzeit, Bd. 1: Bio-bibliographisches Repertorium, Berlin/<br />
New York 2004.<br />
Kalkoff: Lösung vom Banne = Paul Kalkoff: Pirkheimers und Spenglers<br />
Lösung vom Banne 1521, in: Jahresbericht über das städtische evangelische<br />
Gymnasium zu St. Maria-Magdalena in Breslau, Breslau 1896,<br />
S. 3–16.<br />
Kalkoff: Luthers römischer Prozeß = Paul Kalkoff: Zu Luthers römischem<br />
Prozeß, in: Zeitschrift für Kirchengeschichte 25 (1904), S. 90–147.<br />
Kamann: Nürnberger Ratskorrespondenzen = Johann Kamann: Nürnberger<br />
Ratskorrespondenzen zur Geschichte des Württembergischen Krieges<br />
1519, namentlich Christoph Fürers Denkwürdigkeiten über den zweiten<br />
Bundesfeldzug gegen Herzog Ulrich, in: Württembergische Vierteljahreshefte<br />
für Landesgeschichte NF 13 (1904), S. 233–270.<br />
Kathe: Wittenberger philosophische Fakultät = Heinz Kathe: Die Wittenberger<br />
philosophische Fakultät 1502–1817, Köln u.a. 2002 (= Mitteldeutsche<br />
Forschungen 117).<br />
Kirn: Bild vom Juden = Hans-Martin Kirn: Das Bild vom Juden im Deutschland<br />
des frühen 16. Jahrhunderts dargestellt an den Schriften Johannes
487<br />
Pfefferkorns, Tübingen 1989 (= Text and Studies in Medieval and Early<br />
Modern Judaism 3).<br />
Kober: Beiträge = Adolf Kober: Urkundliche Beiträge zum Reuchlinschen<br />
Streit, in: Monatsschrift für die Geschichte und Wissenschaft des Judentums<br />
67 (1923), S. 110–122.<br />
Kothe: Rat = Irmgard Kothe: Der fürstliche Rat in Württemberg im 15. und<br />
16. Jahrhundert, Stuttgart 1938.<br />
Krause: Eobanus Hessus = Carl Krause: Helius Eobanus Hessus. Sein Leben<br />
und seine Werke. Ein Beitrag zur Cultur- und Gelehrtengeschichte des<br />
16. Jahrhunderts, 2 Bde., Gotha 1879.<br />
Kremer: Lateinschule = Hans-Jürgen Kremer: „Lesen, Exercieren und Examinieren“:<br />
Die Geschichte der Pforzheimer Lateinschule. Höhere Bildung<br />
in Südwestdeutschland vom Mittelalter zur Neuzeit, Katalog zur<br />
Ausstellung des Stadtarchivs Pforzheim, Ubstadt-Weiher 1997.<br />
Kristeller: Iter Italicum = Iter Italicum. A Finding List of Uncatalogued or<br />
Incompletely Catalogued Humanistic Manuscripts of the Renaissance in<br />
Italian and other Libraries, 6 Bde. und 1 Reg.bd., hrsg. von Paul Oskar<br />
Kristeller, London 1963–1997.<br />
Künast: Johannes Reuchlin = Hans-Jörg Künast: Johannes Reuchlin – Zur<br />
Drucklegung und Rezeption seiner Werke, in: Die Welt im Augenspiegel.<br />
Johannes Reuchlin und seine Zeit, hrsg. von Daniela Hacke/Bernd Roeck,<br />
Stuttgart 2002 (= Pforzheimer Reuchlinschriften 8), S. 187–207.<br />
Laub: Ulrich von Hutten = Ulrich von Hutten. Ritter, Humanist, Publizist<br />
1488–1523. Katalog zur Ausstellung des Landes Hessen anläßlich des<br />
500. Geburtstages, bearb. von Peter Laub, Kassel 1988.<br />
Lausberg: Elemente = Heinrich Lausberg: Elemente der literarischen Rhetorik,<br />
Ismaning 10 1990.<br />
Liess: Einführung des Griechischen = Albrecht Liess: Die Einführung des<br />
Griechischen als Lehrfach an der Universität Ingolstadt, in: Liber ad<br />
magistrum. Festgabe für Johannes Spörl zum 60. Geburtstag, München<br />
1964, S. 113–119.<br />
Löhr: Akten = Gabriel M. Löhr: Die Akten der Provinzialkapitel der Teutonia<br />
von 1503 und 1520, in: Archivum Fratrum Praedicatorum 17 (1947),<br />
S. 250–284.
488<br />
Löhr: Dominikaner an der Universität Heidelberg = Gabriel M. Löhr:<br />
Die Dominikaner an der Universität Heidelberg, in: Archivum Fratrum<br />
Praedicatorum 21 (1951), S. 272–293.<br />
Lossen: Geschichte = Richard Lossen: Zur Geschichte des Dominikanerklosters<br />
Heidelberg 1476–1853, in: Freiburger Diözesanarchiv 69 (1949),<br />
S. 167–185.<br />
Ludolphy: Friedrich der Weise = Ingetraut Ludolphy: Friedrich der Weise<br />
1463–1525, Göttingen 1984.<br />
Ludwig: Miscella Neolatina = Walther Ludwig: Miscella Neolatina. Ausgewählte<br />
Aufsätze 1989–2003, hrsg. von Astrid Steiner-Weber, 3 Bde.,<br />
Hildesheim u.a. 2004 und 2005 (= Noctes Neolatinae 2, 1–3).<br />
Luther Handbuch = Luther Handbuch, hrsg. von Albrecht Beutel, Tübingen<br />
2005.<br />
Lutz: Peutinger = Heinrich Lutz: Conrad Peutinger. Beiträge zu einer politischen<br />
Biographie, Augsburg 1958 (= Abhandlungen zur Geschichte der<br />
Stadt Augsburg 9).<br />
Männer der Reformation = Die Männer der Reformation. Portraits nach<br />
Original-Zeichnungen von Hans Holbein und Anderen. Gestochen von<br />
Carl Barth. Biographien von Ludwig Bechstein und Anderen, Hildburghausen<br />
1859.<br />
Martin: Pfefferkorn = Ellen Martin: Die deutschen Schriften des Johannes<br />
Pfefferkorn. Zum Problem des Judenhasses und der Intoleranz in der<br />
Zeit der Vorreformation, Göppingen 1994 (= Göppinger Arbeiten zur<br />
Germanistik 604).<br />
Maurer: Der junge Melanchthon = Wilhelm Maurer: Der junge Melanchthon<br />
zwischen Humanismus und Reformation, 2 Bde., Göttingen 1967–1969,<br />
ND Göttingen 1996.<br />
Melanchthon in Südwestdeutschland = Philipp Melanchthon in Südwestdeutschland.<br />
Bildungsstationen eines Reformators, hrsg. von Stefan<br />
Rhein/Armin Schlechter/Udo Wennemuth, Karlsruhe 1997.<br />
Metzger: Leonhard von Eck = Edelgart Metzger: Leonhard von Eck (1480–<br />
1550). Wegbereiter und Begründer des frühabsolutistischen Bayern,<br />
München 1980.<br />
Meuthen: Kölner Universitätsgeschichte = Erich Meuthen: Kölner Universitätsgeschichte,<br />
Bd. 1: Die alte Universität, Köln/Wien 1988.
489<br />
Meyer: Hebräische Grammatik = Rudolf Meyer: Hebräische Grammatik.<br />
Mit einem bibliographischen Nachwort von Udo Rüterswörden, Berlin/<br />
New York 1992.<br />
Miletto/Veltri: Hebraistik = Gianfranco Miletto/Giuseppe Veltri: Die Hebraistik<br />
in Wittenberg (1502–1813). Von der „Lingua sacra“ zur Semitistik,<br />
in: Gottes Sprache in der philologischen Werkstatt. Hebraistik vom<br />
15. bis zum 19. Jahrhundert, hrsg. von Giuseppe Veltri/Gerold Necker,<br />
Leiden/Boston 2004 (= Studies in European Judaism 11), S. 75–96.<br />
Müller: Gedechtnus = Jan-Dirk Müller: Gedechtnus. Literatur und Hofgesellschaft<br />
um Maximilian I., München 1982 (= Forschungen zur Geschichte<br />
der älteren deutschen Literatur 2).<br />
Müller: Johannes Cellarius = Johann Baptist Müller: Magister Johannes<br />
Cellarius aus Burgkunstadt, in: Geschichte am Obermain 18 (1991/92),<br />
S. 119–138.<br />
Nauert: Graf Hermann von Neuenahr = Charles G. Nauert jr.: Graf Hermann<br />
von Neuenahr and the Limits of Humanism in Cologne, in:<br />
Culture, Society and Religion in Early Modern Europe. Festschrift<br />
für William James Bouwsma, hrsg. von Ellery Schalk, Waterloo 1988<br />
(= Historical Reflections/Réflexions Historiques 15/1), S. 65–79.<br />
Neidiger: Dominikanerkloster = Bernhard Neidiger: Das Dominikanerkloster<br />
Stuttgart, die Kanoniker vom gemeinsamen Leben in Urach und<br />
die Gründung der Universität Tübingen. Konkurrierende Reformansätze<br />
in der württembergischen Kirchenpolitik am Ausgang des Mittelalters,<br />
Stuttgart 1993 (= Veröffentlichungen des Archivs der Stadt Stuttgart 58).<br />
Oberman: Reformation = Heiko Augustinus Oberman: Werden und Wertung<br />
der Reformation. Vom Wegestreit zum Glaubenskampf, Tübingen<br />
31989. Oekolampad-Bibliographie = Ernst Staehelin: Oekolampad-Bibliographie.<br />
Verzeichnis der im 16. Jahrhundert erschienenen Oekolampaddrucke,<br />
Basel 1918, ND Nieuwkoop 1963.<br />
Omont: Catalogue = Henri Omont: Catalogue des manuscrits grecs des<br />
Bibliothèques de Suisse, in: Centralblatt für Bibliothekswesen 3 (1886),<br />
S. 385–452.<br />
Opitz: Untersuchungen = Hans-Georg Opitz: Untersuchungen zur Überlieferung<br />
der Schriften des Athanasius, Berlin/Leipzig 1935 (= Arbeiten<br />
zur Kirchengeschichte 23).
490<br />
Otto: Sprichwörter = August Otto: Die Sprichwörter und sprichwörtlichen<br />
Redensarten der Römer, Leipzig 1890, ND Hildesheim 1964.<br />
Paladini: Traditio giudaica = Alba Paladini: Il De Arcanis di Pietro Galatino.<br />
Traditio giudaica e nuove istanze filologiche, Galatina 2004 (= Università<br />
degli studi di Lecce. Facoltà di Lettere e Filosofia. Dipartimento di<br />
Filologia Classica e di Scienze Filosofiche. Testi e saggi 31).<br />
Paulus: Dominikaner = Nikolaus Paulus: Die deutschen Dominikaner im<br />
Kampfe gegen Luther (1518–1563), Freiburg i.Br. 1903 (= Erläuterungen<br />
und Ergänzungen zu Janssens Geschichte des deutschen Volkes IV,1/2).<br />
Peltomaa: Marien-Predigt = Leena Mari Peltomaa: Die berühmteste Marien-<br />
Predigt der Antike. Zur christologischen und mariologischen Einordnung<br />
der Predigt des Proklos, in: Jahrbuch der Österreichischen Byzantinistik<br />
54 (2004), S. 77–96.<br />
Peterse: Hoogstraeten = Hans Peterse: Jacobus Hoogstraeten gegen Johannes<br />
Reuchlin. Ein Beitrag zur Geschichte des Antijudaismus im 16. Jahrhundert,<br />
Mainz 1995 (= Veröffentlichungen des Instituts für europäische<br />
Geschichte Mainz, Abt. Abendländische Religionsgeschichte 165).<br />
Plöchl: Geschichte des Kirchenrechts = Willibald M. Plöchl: Geschichte des<br />
Kirchenrechts, 5 Teile, Wien 1953–1970.<br />
Prantl: Universität Ingolstadt = Karl von Prantl: Geschichte der Ludwig-<br />
Maximilians-Universität in Ingolstadt, Landshut, München, 2 Bde., München<br />
1872, ND Aalen 1968.<br />
Preisendanz: Bibliothek = Karl Preisendanz: Die Bibliothek Johannes Reuchlins,<br />
in: Festgabe Reuchlin, S. 35–82.<br />
Raeder: Grammatica = Siegfried Raeder: Grammatica theologica. Studien zu<br />
Luthers Operationes in Psalmos, Tübingen 1977 (= Beiträge zur historischen<br />
Theologie 51).<br />
Raeder: Das Hebräische bei Luther = Siegfried Raeder: Das Hebräische bei<br />
Luther untersucht bis zum Ende der ersten Psalmenvorlesung, Tübingen<br />
1961 (= Beiträge zur historischen Theologie 31).<br />
Rädle: Bemerkungen = Fidel Rädle: Einige Bemerkungen zu Reuchlins Briefwechsel<br />
(Vortrag 2001), in: Germania latina – Latinitas teutonica: Politik,<br />
Wissenschaft, humanistische Kultur vom späten Mittelalter bis in unsere<br />
Zeit, hrsg. von Eckhard Keßler/Heinrich C. Kuhn, München 2003, Bd. 1,<br />
S. 259–270.
491<br />
Raff: Wirtemberg = Gerhard Raff: Hie gut Wirtemberg allewege. Das Haus<br />
Württemberg von Graf Ulrich d. Stifter bis Herzog Ludwig, Stuttgart<br />
21988. Reuchlin und Italien = Reuchlin und Italien, hrsg. von Gerald Dörner, Stuttgart<br />
1999 (= Pforzheimer Reuchlinschriften 7).<br />
Reuchlin und die Juden = Reuchlin und die Juden, hrsg. von Arno Herzig/Julius<br />
H. Schoeps, Sigmaringen 1993 (= Pforzheimer Reuchlinschriften<br />
3).<br />
Reuchlin und die politischen Kräfte = Reuchlin und die politischen Kräfte<br />
seiner Zeit, hrsg. von Stefan Rhein, Sigmaringen 1998 (= Pforzheimer<br />
Reuchlinschriften 5).<br />
Reuchlins Bibliothek (Katalog) = Johannes Reuchlins Bibliothek gestern &<br />
heute: Schätze und Schicksal einer Büchersammlung der Renaissance.<br />
Katalog, bearb. von Matthias Dall’Asta/Gerald Dörner, Heidelberg u.a.<br />
2007.<br />
Reuchlins Freunde und Gegner = Reuchlins Freunde und Gegner. Kommunikative<br />
Konstellationen eines frühneuzeitlichen Medienereignisses,<br />
hrsg. von Wilhelm Kühlmann, Ostfildern 2010 (= Pforzheimer Reuchlinschriften<br />
12).<br />
Rhein: Anfang = Stefan Rhein: Der jüdische Anfang. Zu Reuchlins Archäologie<br />
der Wissenschaften, in: Reuchlin und die Juden, S. 163–174.<br />
Rhein: Buchdruck = Stefan Rhein: Buchdruck und Humanismus – Melanchthon<br />
als Korrektor in der Druckerei des Thomas Anshelm, in: Melanchthon<br />
in Südwestdeutschland, S. 63–74.<br />
Rhein: Reuchliniana I–III = Stefan Rhein: Reuchliniana I–III, in: Festgabe<br />
Reuchlin, S. 277–327.<br />
Roth: Huttich = Ferdinand Wilhelm Emil Roth: Johann Huttich (1487–<br />
1544), in: Euphorion 4 (1897), S. 772–789.<br />
Roth: Philologische Freiheit = Ulli Roth: Die philologische Freiheit des<br />
Humanisten Johannes Reuchlin. Interpretation und Edition von Reuchlins<br />
Übersetzung der Psalmen 110–115, in: Daphnis. Zeitschrift für<br />
Mittlere Deutsche Literatur und Kultur der Frühen Neuzeit 31 (2002),<br />
S. 55–105.<br />
Saffrey: Humaniste dominicain = Henri D. Saffrey: Un humaniste dominicain,<br />
Jean Cuno de Nuremberg, précurseur d’Érasme à Bâle, in: Bibliothèque<br />
d’Humanisme et Renaissance 33 (1971), S. 19–62.
492<br />
Sattler: Geschichte = Christian Friedrich Sattler: Geschichte des Herzogthums<br />
Würtemberg unter der Regierung der Graven, 4 Bde., Tübingen<br />
21773–1777. Scheible: Melanchthon = Heinz Scheible: Melanchthon. Eine Biographie,<br />
München 1997.<br />
Scheible: Schulzeit = Heinz Scheible: Melanchthons Pforzheimer Schulzeit.<br />
Studien zur humanistischen Bildungselite, in: Pforzheim in der<br />
frühen Neuzeit. Beiträge zur Stadtgeschichte des 16. bis 18. Jahrhunderts,<br />
hrsg. von Hans-Peter Becht, Sigmaringen 1989 (= Pforzheimer<br />
Geschichtsblätter 7), S. 9–50.<br />
Schmidlin: S. Maria dell’Anima = Joseph Schmidlin: Geschichte der deutschen<br />
Nationalkirche in Rom S. Maria dell’Anima, Freiburg i.Br./Wien<br />
1906.<br />
Schmidt: Humanismus = Humanismus im deutschen Südwesten. Biographische<br />
Profile, hrsg. von Paul Gerhard Schmidt, Sigmaringen 1993.<br />
Schmidt: Mosellanus = Oswald Gottlob Schmidt: Petrus Mosellanus. Ein<br />
Beitrag zur Geschichte des Humanismus in Sachsen, Leipzig 1867.<br />
Schrötter: Wörterbuch = Friedrich von Schrötter: Wörterbuch der Münzkunde,<br />
Berlin/Leipzig 1930.<br />
Schuler: Notare = Peter-Johannes Schuler: Notare Südwestdeutschlands. Ein<br />
prosopographisches Verzeichnis für die Zeit von 1330 bis ca. 1520, 2 Bde.,<br />
Stuttgart 1987 (= Veröffentlichungen der Kommission für geschichtliche<br />
Landeskunde in Baden-Württemberg B 90 u. 99).<br />
Schwab: Reuchlin = Hans-Rüdiger Schwab: Johannes Rechlin. Deutschlands<br />
erster Humanist. Ein biographisches Lesebuch, München 1998.<br />
Seifert: Ingolstadt = Arno Seifert: Die Universität Ingolstadt im 15. und<br />
16. Jahrhundert. Texte und Regesten, Berlin 1973 (= Ludovico Maximilianea<br />
– Quellen 1).<br />
Sicherl: Neue Reuchliniana = Martin Sicherl: Neue Reuchliniana, in: Graeca<br />
recentiora in Germania. Deutsch-griechische Kulturbeziehungen vom 15.<br />
bis 19. Jahrhundert, Wiesbaden 1994 (= Wolfenbütteler Forschungen 19),<br />
S. 65–92.<br />
Sicherl: Reuchlin = Martin Sicherl: Johannes Reuchlin als Begründer des<br />
Griechischen in Deutschland, in: Gymnasium 100 (1992), S. 530–547.<br />
Siebenborn: Lehre von der Sprachrichtigkeit = Elmar Siebenborn: Die Lehre<br />
von der Sprachrichtigkeit und ihren Kriterien. Studien zur antiken nor-
493<br />
mativen Grammatik, Amsterdam 1976 (= Studien zur antiken Philosophie<br />
5).<br />
Staehelin: Lebenswerk = Ernst Staehelin: Das theologische Lebenswerk Johannes<br />
Oekolampads, Leipzig 1939 (= Quellen und Forschungen zur<br />
Reformationsgeschichte 21), ND New York/London 1971.<br />
Stälin: Wirtembergische Geschichte = Christoph Friedrich von Stälin: Wirtembergische<br />
Geschichte, 4 Teile, Stuttgart 1841–1873, ND Aalen 1975.<br />
Steiff: Buchdruck = Karl Steiff: Der erste Buchdruck in Tübingen (1498–<br />
1534), Tübingen 1881.<br />
Stemberger: Talmud und Midrasch = Günter Stemberger: Einleitung in Talmud<br />
und Midrasch, München 81992. Stierle: Capito = Beate Stierle: Capito als Humanist, phil. Diss. Göttingen,<br />
Heidelberg 1974.<br />
Strauß: Ulrich von Hutten = David Friedrich Strauß: Ulrich von Hutten,<br />
2 Teile, Leipzig 1858.<br />
Tewes: Zwei Fälle = Götz-Rüdiger Tewes: Zwei Fälle – ein Kläger. Das<br />
Netzwerk der Feinde Reuchlins und Luthers, in: Reuchlin und Italien,<br />
S. 181–197.<br />
Treu: Reuchlin und Hutten = Martin Treu: Johannes Reuchlin, Ulrich von<br />
Hutten und die Frage der politischen Gewalt, in: Reuchlin und die politischen<br />
Kräfte, S. 133–145.<br />
Trusen: Prozesse = Die Prozesse gegen Reuchlins „Augenspiegel“. Zum<br />
Streit um die Judenbücher, in: Reuchlin und die politischen Kräfte,<br />
S. 87–131.<br />
Ulmann: Fünf Jahre = Heinrich Ulmann: Fünf Jahre württembergischer<br />
Geschichte unter Herzog Ulrich. 1515–1519, Leipzig 1867.<br />
Ulmann: Sickingen = Heinrich Ulmann: Franz von Sickingen. Nach meistens<br />
ungedruckten Quellen, Leipzig 1872.<br />
Van Heertum: Philosophia symbolica = Cis van Heertum: Philosophia symbolica.<br />
Johann Reuchlin and the Kabbalah, Ausstellungskatalog der Bibliotheca<br />
Philosophica Hermetica, Amsterdam 2005.<br />
Vernet: Manuscrits = André Vernet: Les manuscrits grecs de Jean de Raguse<br />
(† 1443), in: Basler Zeitschrift für Geschichte und Altertumskunde 61<br />
(1961), S. 75–105.
494<br />
Voit: Engelthal = Gustav Voit: Engelthal. Geschichte eines Dominikanerinnenklosters<br />
im Nürnberger Raum, Nürnberg 1977/78 (= Schriftenreihe<br />
der Altnürnberger Landschaft 26).<br />
Walter: Albrecht von Brandenburg = Peter Walter: Albrecht von Brandenburg<br />
und der Humanismus, in: Horst Reber: Albrecht von Brandenburg.<br />
Kurfürst, Erzkanzler, Kardinal (1490–1545). Zum 500. Geburtstag eines<br />
deutschen Renaissancefürsten, hrsg. von Berthold Roland, Ausstellungskatalog<br />
Mainz 1990, S. 65–82.<br />
Walther: Proverbia = Proverbia sententiaeque Latinitatis medii aevi. Lateinische<br />
Sprichwörter und Sentenzen des Mittelalters in alphabetischer<br />
Anordnung, ges. und hrsg. von Hans Walther, 6 Bde., Göttingen 1963–<br />
1969, Nova series, aus dem Nachlaß fortgeführt von Paul Gerhard<br />
Schmidt, 3 Bde., Göttingen 1982–1986.<br />
Wiesflecker: Maximilian = Hermann Wiesflecker: Kaiser Maximilian. Das<br />
Reich, Österreich und Europa an der Wende zur Neuzeit, 5 Bde., München<br />
1971–1986.<br />
Worstbrock: Antikerezeption = Franz Josef Worstbrock: Deutsche Antikerezeption<br />
1450–1550, Teil 1: Verzeichnis der deutschen Übersetzungen<br />
antiker Autoren, Boppard a. Rh. 1976 (= Veröffentlichungen zur Humanismusforschung<br />
1).<br />
Zika: Okkulte Tradition = Charles Zika: Reuchlin und die okkulte Tradition<br />
der Renaissance, Sigmaringen 1998 (= Pforzheimer Reuchlinschriften 6).
Register<br />
I. Stellenverzeichnis<br />
495<br />
Angegeben wird jeweils die Seite, auf der die Stelle in den Anmerkungen nachgewiesen<br />
ist. Stellen, die dort nur zur Erläuterung herangezogen wurden, sind mit dem Zusatz<br />
„(Erl.)“ gekennzeichnet; den gleichen Zusatz tragen auch sämtliche Stellen, die in der<br />
Einleitung angeführt und als solche bereits an den römischen Seitenzahlen erkennbar sind.<br />
Alle anderen, in den Briefen selbst zitierten oder alludierten Stellen lassen sich über die<br />
jeweilige Anmerkungsziffer leicht auffinden. Bei den Psalmen folgt die Numerierung im<br />
Register stets der hebräischen Zählweise, auch wenn in der zugehörigen Anmerkung auf<br />
den Text der Septuaginta oder der Vulgata verwiesen und deren meist um einen Zähler<br />
niedrigere Psalmennummer verzeichnet wird.<br />
I. Bibelstellen<br />
Altes Testament:<br />
Gen. 12,1 129<br />
Gen. 27,36 (Erl.) 90<br />
Gen. 48,1–20 (Erl.) 311<br />
Ex. 3,2 41<br />
Dtn. 4,3 (Erl.) 449<br />
Dtn. 5,15 285<br />
Dtn. 14,12 (Erl.) 449<br />
ISam.7,3 83<br />
I Sam. 31,10 (Erl.) 84<br />
II Sam. 17,18 309<br />
II Sam. 23,4 284<br />
I Reg. 1,40 (Erl.) 284<br />
I Reg. 7,3f. 151<br />
I Reg. 10,22 213<br />
I Reg. 11,5.33 (Erl.) 84<br />
I Reg. 11,24 (Erl.) 274<br />
I Chr. 29,9 (Erl.) 284<br />
II Chr. 6,28.32 285<br />
Neh. 12,43 (Erl.) 284<br />
Hi. 40,15–24 (Erl.) 186<br />
Ps. 9,11 179<br />
Ps. 12,2 187<br />
Ps. 12,4 41<br />
Ps. 12,9 187f.<br />
Ps. 14,3 (Erl.) 83<br />
Ps. 22,16 187<br />
Ps. 31,16 284<br />
Ps. 37,28 179<br />
Ps. 49,14 217<br />
Ps. 62,11 293<br />
Ps. 63,12 186<br />
Ps. 70,2 409<br />
Ps. 85,12 408<br />
Ps. 101,5 89<br />
Ps. 104,26 52<br />
Ps. 111 (Erl.) 306<br />
Ps. 112 (Erl.) 306<br />
Ps. 112,5 306<br />
Ps. 121,8 285<br />
Ps. 122,7 158<br />
Ps. 140,4 83<br />
Ps. 141,10 284<br />
Prov. 1,20f. 403<br />
Prov. 5,9 374<br />
Cant. 1,6 (Vulgata Cant. 1,5) 175<br />
Koh. 1,2 407<br />
Koh. 10,1 248<br />
Jes. 9,2 (Erl.) 149<br />
Jes. 41,17 179<br />
Jes. 55,11 285<br />
Jes. 62,1 63<br />
Ez. 20,33 285
496<br />
Dan. 2,40 (Erl.) 239<br />
Nah. 2,1 (Erl.) 84<br />
Neues Testament:<br />
Mt. 4,7f. 239<br />
Mt. 5,9 166, 271<br />
Mt. 5,22 89<br />
Mt. 6,21 (Erl.) 293<br />
Mt. 7,16.20 84<br />
Mt. 9,20 (Erl.) 355<br />
Mt. 13,24–30 (Erl.) 239<br />
Mt. 13,25 89<br />
Mt. 13,57 130<br />
Mt. 14,36 (Erl.) 355<br />
Mt. 15,11 (Erl.) 90<br />
Mt. 15,20 (Erl.) 141<br />
Mt. 17,20 62<br />
Mt. 21,18–22 (Erl.) 278<br />
Mt. 23,1–36 (Erl.) 62<br />
Mt. 24,51 89<br />
Mt. 25,19 174<br />
Mk. 4,7 (Erl.) 239<br />
Mk. 6,4 130<br />
Mk. 6,56 (Erl.) 355<br />
Mk. 10,15 (Erl.) 41<br />
Mk. 11,12–14.20–24 (Erl.) 278<br />
Mk. 16,15 65<br />
Lk. 2,14 271<br />
Lk. 4,24 130<br />
Lk. 8,44 (Erl.) 355<br />
Lk. 9,11 (Erl.) 301<br />
Lk. 10,7 239<br />
Lk. 11,37–54 (Erl.) 62<br />
2. Sonstige Zitate, Anspielungen und Verweise<br />
Lk. 13,6–9 (Erl.) 278<br />
Lk. 16,26 337<br />
Joh. 8,44 83<br />
Joh. 10,12 239<br />
Joh. 19,19f. (Erl.) 99<br />
Röm. 5,1.6 417<br />
Röm. 7,22 (Erl.) 446<br />
Röm. 12,16 37<br />
Röm. 13,1 (Erl.) 63<br />
II Kor. 4,16 (Erl.) 446<br />
II Kor. 6,15 (Erl.) 84<br />
II Kor. 11,21 174<br />
II Kor. 12,5 46<br />
Gal. 2,11–14 (Erl.) 65<br />
Gal. 5,20 (Erl.) 84<br />
Eph. 3,16 (Erl.) 446<br />
Eph. 4,25 86<br />
Eph. 4,31 84, 302<br />
Eph. 5,2 (Erl.) 41<br />
Eph. 5,5 (Erl.) 84<br />
Phil. 2,3 (Erl.) 301<br />
Phil. 3,1 189<br />
Phil. 4,4 189<br />
Phil. 4,5 86<br />
Kol. 1,20 417<br />
Kol. 3,8 84, 302<br />
I Tim. 5,18 239<br />
II Tim. 4,2 (Erl.) 447<br />
I Petr. 2,13 63<br />
I Petr. 2,13f. 374<br />
Hebr. 5,14 400<br />
Apk. 2,16 54<br />
Apk. 21,2.10 (Erl.) 89<br />
Die verwendeten Abkürzungen der antiken Autoren und Werke entsprechen denen des<br />
Kleinen Pauly, bei dort fehlenden Namen und Titeln ergänzt durch die Abkürzungen im<br />
Lexikon der Alten Welt (Zürich 1965 u.ö.) oder im LSJ. Die Verweise auf mittelalterliche<br />
und zeitgen. Werke werden im Register in einer gegenüber dem Kommentar verkürzten<br />
Form dargeboten; bei den auf den Titel folgenden Zahlen und Buchstaben handelt es<br />
sich meist um die Seiten-, Blatt- oder Lagenzählung der benutzten Ausgabe, die in der<br />
zugehörigen Anmerkung jeweils genau verzeichnet ist.
Acta iudiciorum A 2a (Erl.) 162<br />
Acta iudiciorum A 2a – B 1a (Erl.) 52<br />
Acta iudiciorum B 5a (Erl.) 166<br />
Acta iudiciorum D 1b (Erl.) 162<br />
Acta iudiciorum D 4a – E 3b (Erl.) 52<br />
Acta iudiciorum I 6b (Erl.) 54, 166<br />
Aischin. or. III (Erl.) 398<br />
Aisop. fab. 123 239<br />
Alex.Aphr.defato28 300<br />
Ambr. serm. c. Aux. de bas. 33 174<br />
Anon. defensio nova g 2a (Erl.) 54<br />
Anon. defensio nova g 3b (Erl.) 54<br />
Anon. defensio nova g 4a (Erl.) 54<br />
Apoll. Rhod. IV 264 (Erl.) 44<br />
Apollod. I 14f. (Erl.) 45<br />
Apul. met. I 1, 1 (Erl.) 305<br />
Apul. met. I 19, 12 305<br />
Apul. met. IV 18 (Erl.) 309<br />
Apul. met. IV 21 (Erl.) 309<br />
Apul. met. V 31 (Erl.) 309<br />
Apul. met. IX 40 (Erl.) 309<br />
Aristoph. Plut. 1 244<br />
Aristot. cael. II 12 (291b) 214<br />
Aristot. eth. Nic. IV 7 u. 9 (Erl.) 330<br />
Aristot. part. an. I 5 (Erl.) 213<br />
Athan. apol. sec. 8 (Erl.) 219<br />
Athan. apol. sec. 11f. (Erl.) 219<br />
Athan. apol. sec. 17 (Erl.) 219<br />
Athan. apol. sec. 63 (Erl.) 219<br />
Athan. apol. sec. 63–69 (Erl.) 219<br />
Athan. apol. sec. 68 (Erl.) 219<br />
Athan. apol. sec. 72 (Erl.) 219<br />
Athan. apol. sec. 74 (Erl.) 219<br />
Athan. apol. sec. 76 (Erl.) 219<br />
Athan. hist. Arian. 44 (Erl.) 301<br />
Athen. I 13, 20 305<br />
Athen. II 2, 106 305<br />
Athen. IV 84 (Erl) 45<br />
Athen. VI 20 (Erl.) 213<br />
Athen. XIV 22 45<br />
Aug. civ. I 8 (Erl.) 217<br />
Aug. ep. XXV 3 (Erl.) 299<br />
(Ps.-)Aur. Vict. vir. ill. 3 (Erl.) 392<br />
Caes. Gall. I 5 (Erl.) 37<br />
Camerar. narratio Hess. 86 (Erl.) 115<br />
497<br />
Camerar. vita Melanchth. 24f. (Erl.) 129<br />
Cellerar. isagog. a 1b (Erl.) 115<br />
Cellerar. isagog. e 4a (Erl.) 116<br />
Cic. ac. II 108 (Erl.) 37<br />
Cic. Att. I 19, 10 (Erl.) 444<br />
Cic. Att. V 17, 2 (Erl.) 86<br />
Cic. Att. VII, 13, 4 300<br />
Cic. Att. IX 1, 2 (Erl.) 193<br />
Cic. Att. IX 10, 5 (Erl.) 194<br />
Cic. Att. XIII 51, 1 (Erl.) 196<br />
Cic. Att. XV 7 (Erl.) 321<br />
Cic. Brut. 148 (Erl.) 38<br />
Cic. Brut. 150–157 (Erl.) 120<br />
Cic. Caec. 65 (Erl.) 152<br />
Cic. de div. II 15 (Erl.) 332<br />
Cic. de or. I 236 (Erl.) 193, 321<br />
Cic. de or. II 162 300<br />
Cic. de or. II 163 (Erl.) 89<br />
Cic. de or. III 171 (Erl.) 43<br />
Cic. div. I 14 301<br />
Cic. div. I 22 299<br />
Cic. fam. I 6, 2 (Erl.) 212, 437, 439<br />
Cic. fam. V 10a, 1 281<br />
Cic. fam. IX 18, 1 (Erl.) 42, 322f.<br />
Cic. Font. 40 353<br />
Cic. Lael. 24 (Erl.) 240<br />
Cic. off. I 4 (Erl.) 37<br />
Cic. off. II 23 244<br />
Cic. off. II 65 (Erl.) 120<br />
Cic. off. III 76 37<br />
Cic. or. 4 (Erl.) 445<br />
Cic. or. 12 (Erl.) 449<br />
Cic. or. 32 337<br />
Cic. or. 47 (Erl.) 193<br />
Cic. or. 62 337<br />
Cic. or. 149 (Erl.) 43<br />
Cic. Phil. II 77 (Erl.) 333<br />
Cic. Phil. XIV 27 (Erl.) 274<br />
Cic. Tusc. III 18 353<br />
Cic. Tusc. III 27 (Erl.) 323<br />
Cic. Tusc. V 90 (Erl.) 288<br />
CIC D. 45 c. 3 (Erl.) 111, 162, 214f.<br />
CIC D. 45 c. 5 (Erl.) 111, 162, 214<br />
CIC X. 3. 23. 3 (Erl.) 251<br />
CICX.5.6(Erl.) 40<br />
CICX.5.6.9(Erl.) 111
498<br />
CICX.5.27(Erl.) 63<br />
CIC Clem. 5. 1. 1 215<br />
CIC Clem. 5. 5. 1. (Erl.) 215<br />
Cod. Iust. I 8 (Erl.) 40<br />
Cod. Iust. I 17, 1, 6 215<br />
Cod. Iust. III 1, 13, 3f. (Erl.) 216<br />
Crus. annales Suevic. 564 (Erl.) 273f.<br />
Demosth. or. XVIII (Erl.) 398<br />
Dig. I 18, 6, 2 150, 194<br />
Dig. I 18, 14 (Erl.) 439<br />
Dig. III 1, 1, 6 (Erl.) 400<br />
Dig. VI 1, 23, 5 (Erl.) 20<br />
Dig. VII 8, 14 (Erl.) 400<br />
Dig. XLIII 16, 1, 1 (Erl.) 446<br />
Dig. XLIII 16, 1, 27 181<br />
Dig. XLVIII 16 (Erl.) 55<br />
Diod. VIII 67, 2 (Erl.) 45<br />
Diog. Laert. prooem. 3–5 (Erl.) 45<br />
Diog. Laert. I 105 (Erl.) 288<br />
Diog. Laert. I 109–115 (Erl.) 399<br />
Diog. Laert. IV 6–15 (Erl.) 86<br />
Diog. Laert. VI 23 (Erl.) 310<br />
Diog. Laert. VIII 24 47<br />
Diog. Laert. IX 3 (Erl.) 124<br />
Diog. Laert. IX 74 (Erl.) 291<br />
Diog. Laert. IX 104 (Erl.) 291<br />
Dragišić def. A 2b (Erl.) 86<br />
Dragišić def. A 4b (Erl.) 85, 89<br />
Dragišić def. B 2b (Erl.) 300<br />
Dragišić def. F 3b (Erl.) 69<br />
Eck Chrysopass. B 2a (Erl.) 213<br />
Eck or. adv. prisc. et ethn. phil. b 1b (Erl.)<br />
214<br />
Ep. obsc. vir. II 5 u. 6 (Erl.) 54<br />
Ep. obsc. vir. II 9 (Erl.) 193<br />
Ep. obsc. vir. II 20 (Erl.) 54<br />
Ep. obsc. vir. II 55 (Erl.) 193<br />
Ep. obsc. vir. II 67 (Erl.) 54<br />
Ep. trium ill. vir. b 4a – c 4b (Erl.) XXXV<br />
Ep. trium ill. vir. b 4b (Erl.) 88<br />
Ep. trium ill. vir. c 1a (Erl.) 87<br />
Ep. trium ill. vir. c 1a–b (Erl.) 88<br />
Ep. trium ill. vir. c 1b (Erl.) 84<br />
Ep. trium ill. vir. c 2a (Erl.) 55, 87<br />
Ep. trium ill. vir. c 3a (Erl.) 87<br />
Ep. trium ill. vir. c 3b (Erl.) 89<br />
Ep. trium ill. vir. c 4a (Erl.) 84<br />
Ep. trium ill. vir. c 4b – d 3a (Erl.) XXXV<br />
Ep. trium ill. vir. d 1a (Erl.) 86<br />
Ep. trium ill. vir. d 2a–b (Erl.) 69<br />
Ep. trium ill. vir. d 2b (Erl.) 69<br />
Ep. trium ill. vir. d 4b (Erl.) 70<br />
Erasm. adag. 1 (Erl.) 16<br />
Erasm. adag. 2 (Erl.) 90, 139<br />
Erasm. adag. 28 (Erl.) 40<br />
Erasm. adag. 29 (Erl.) 301<br />
Erasm. adag. 38 (Erl.) 193<br />
Erasm. adag. 40 (Erl.) 209<br />
Erasm. adag. 46 (Erl.) 299<br />
Erasm. adag. 65 (Erl.) 195<br />
Erasm. adag. 68 (Erl.) 85<br />
Erasm. adag. 84 (Erl.) 70<br />
Erasm. adag. 147 (Erl.) 280<br />
Erasm. adag. 163 (Erl.) 41<br />
Erasm. adag. 226 (Erl.) 310<br />
Erasm. adag. 293 (Erl.) 299<br />
Erasm. adag. 315 (Erl.) 333<br />
Erasm. adag. 332 (Erl.) 330<br />
Erasm. adag. 404 (Erl.) 299<br />
Erasm. adag. 405 (Erl.) 299<br />
Erasm. adag. 487 (Erl.) 287<br />
Erasm. adag. 516 (Erl.) 89<br />
Erasm. adag. 519 (Erl.) 120<br />
Erasm. adag. 528 (Erl.) 240<br />
Erasm. adag. 690 (Erl.) 119<br />
Erasm. adag. 724 (Erl.) 330<br />
Erasm. adag. 726 (Erl.) 110<br />
Erasm. adag. 727 (Erl.) 287, 401<br />
Erasm. adag. 747 (Erl.) 14<br />
Erasm. adag. 769 (Erl.) 329<br />
Erasm. adag. 850 (Erl.) 243<br />
Erasm. adag. 1054 (Erl.) 240<br />
Erasm. adag. 1152 (Erl.) 85<br />
Erasm. adag. 1155 (Erl.) 279<br />
Erasm. adag. 1197 (Erl.) 19<br />
Erasm. adag. 1237 (Erl.) 302<br />
Erasm. adag. 1333 (Erl.) 196<br />
Erasm. adag. 1341 (Erl.) 329<br />
Erasm. adag. 1369 (Erl.) 43<br />
Erasm. adag. 1373 (Erl.) 287
Erasm. adag. 1610 (Erl.) 111, 119, 300<br />
Erasm. adag. 1612 (Erl.) 333<br />
Erasm. adag. 1734 (Erl.) 243<br />
Erasm. adag. 1884 (Erl.) 212<br />
Erasm. adag. 1933 (Erl.) 300<br />
Erasm. adag. 2001 (Erl.) 124, 403<br />
Erasm. adag. 2030 (Erl.) 41<br />
Erasm. adag. 2157 (Erl.) 287<br />
Erasm. adag. 2462 (Erl.) 278<br />
Erasm. adag. 2488 (Erl.) 279<br />
Erasm. adag. 2532 (Erl.) 300<br />
Erasm. adag. 2680 (Erl.) 211<br />
Erasm. adag. 3111 (Erl.) 225<br />
Erasm. adag. 3237 (Erl.) 209<br />
Erasm. adag. 3706 (Erl.) 299<br />
Erasm. adag. 4061 (Erl.) 122<br />
Etym. m. 146, 14 (Erl.) 341<br />
Etym. m. 295 305<br />
Eur. Andr. 446–448 41<br />
Eur. Bacch. 196 239<br />
Eur. frg. 15 305<br />
Eus. praep. ev. IX 26 (Erl.) 44<br />
Forster dict. Hebr. a 4a–b (Erl.) 383<br />
Forster dict. Hebr. b 5b (Erl.) 383<br />
Forster dict. Hebr. 715 (Erl.) 383<br />
Galatino arcana cath. verit. CCCVIIIa<br />
(Erl.) 223, 230<br />
Gell. I 3, 20 119<br />
Gell. III 3, 14 324<br />
Gell. IV 20, 3 (Erl.) 83<br />
Gell. V 1, 5 (Erl.) 13<br />
Gell. VII 17 (Erl.) 449<br />
Gell. XIV 3, 11 353<br />
Gell. XVI 9, 1–6 (Erl.) 119, 248<br />
Greg. Naz. carm. mor. 918, 3f. 84<br />
Greg. Naz. or. 21, 37 220<br />
Gussubel. oratio A 3a (Erl.) 281<br />
Gussubel. oratio A 3a–b (Erl.) 322<br />
Gussubel. oratio A 3b (Erl.) 287<br />
Gussubel. oratio A 3b–4a (Erl.) 274<br />
Gussubel. oratio A 4a (Erl.) 281<br />
Hes. erg. 25f. (Erl.) 437<br />
Hes. erg. 60–82 (Erl.) 212<br />
Hes. erg. 175–200 (Erl.) 239<br />
Hier.adv.Iovin.I36(Erl.) 196<br />
Hier. comm. in Eph. 6,4 (Erl.) 174<br />
Hier. ep. LXXXII 3 (Erl.) 309<br />
Hier. praef. in Iob (Erl.) 44<br />
Hom. Il. I 5 234<br />
Hom. Il. I 9 (Erl.) 278<br />
Hom. Il. I 14 (Erl.) 278<br />
Hom. Il. I 32 278<br />
Hom. Il. I 37–52 (Erl.) 311<br />
Hom. Il. I 43–52 (Erl.) 278<br />
Hom. Il. I 44 (Erl.) 234<br />
Hom. Il. I 61 178, 289<br />
Hom. Il. I 67 303<br />
Hom. Il. I 363 278<br />
Hom. Il. I 450–457 (Erl.) 309<br />
Hom. Il. I 472–474 (Erl.) 44<br />
Hom. Il. I 576 (Erl.) 240<br />
Hom. Il. II 24 (Erl.) 234<br />
Hom. Il. II 61 234<br />
Hom. Il. II 212f. 90<br />
Hom. Il. II 265 (Erl.) 90<br />
Hom. Il. II 469 248<br />
Hom. Il. II 862f. (Erl.) 151<br />
Hom. Il. III 243 (Erl.) 319<br />
Hom. Il. V 171 (Erl.) 311<br />
Hom. Il. V 785f. (Erl.) 302<br />
Hom. Il. V 860f. 302<br />
Hom. Il. VI 194 (Erl.) 234<br />
Hom. Il. VIII 79 (Erl.) 149<br />
Hom. Il. IX 312f. 13<br />
Hom. Il. IX 555 234<br />
Hom. Il. X 228 (Erl.) 149<br />
Hom. Il. XI 609f. (Erl.) 152<br />
Hom. Il. XI 655–665 (Erl.) 150<br />
Hom. Il. XI 663–665 (Erl.) 150, 152<br />
Hom. Il. XI 664 150<br />
Hom. Il. XII 335 (Erl.) 149<br />
Hom. Il. XIV 148f. 302<br />
Hom. Il. XVI 21f. 150<br />
Hom. Il. XVI 21–27 (Erl.) 150, 152<br />
Hom. Il. XIX 243–248 (Erl.) 213<br />
Hom. Il. XIX 244 (Erl.) 213<br />
Hom. Il. XX 360 (Erl.) 333<br />
Hom. Il. XXIV 503 152<br />
Hom. Il. XXIV 504f. 152<br />
499
500<br />
Hom. Il. XXIV 516 152<br />
Hom. Il. XXIV 761–775 (Erl.) 310<br />
Hom. Od. I 1–4 (Erl.) 386<br />
Hom. Od. I 57–59 319<br />
Hom. Od. I 290 395<br />
Hom. Od. VIII 234 (Erl.) 13<br />
Hom. Od. XI 297 234<br />
Hom. Od. XI 301 (Erl.) 319<br />
Hom. Od. XI 333 (Erl.) 13<br />
Hom. Od. XII 376 (Erl.) 234<br />
Hom. Od. XIII 1 (Erl.) 13<br />
Hoogstraet. apol. prima a 1b (Erl.) 88<br />
Hoogstraet. apol. prima a 1b–2a (Erl.)<br />
66, 84<br />
Hoogstraet. apol. prima a 2a (Erl.) 53,<br />
66, 87<br />
Hoogstraet. apol. prima a 2a–b (Erl.) 87<br />
Hoogstraet. apol. prima a 2b (Erl.) 56, 85<br />
Hoogstraet. apol. prima a 2b–3a (Erl.) 85<br />
Hoogstraet. apol. prima a 3a–b (Erl.) 53,<br />
65<br />
Hoogstraet. apol. prima a 3b (Erl.) 84<br />
Hoogstraet. apol. prima a 4a (Erl.) 86, 88<br />
Hoogstraet. apol. prima a 4a–b (Erl.) 89<br />
Hoogstraet. apol. prima a 4b (Erl.) 65,<br />
84, 86, 88<br />
Hoogstraet. apol. prima a 5a–b (Erl.) 53<br />
Hoogstraet. apol. prima a 6a (Erl.) 55,<br />
87<br />
Hoogstraet. apol. prima Aa 4b – Bb 1b<br />
(Erl.) XXXI<br />
Hoogstraet. apol. prima Cc 6a–b (Erl.)<br />
XXXI<br />
Hoogstraet. apol. prima Ee 6a (Erl.)<br />
XXXII<br />
Hoogstraet. apol. secunda B 2b (Erl.)<br />
XXXII<br />
Hoogstraet. apol. secunda C 3a (Erl.)<br />
XXXII<br />
Hoogstraet. apol. secunda C 6b (Erl.)<br />
XXXII<br />
Hoogstraet. destr. cab. 2a (Erl.) XXI<br />
Hoogstraet. destr. cab. 3b–5b (Erl.)<br />
XXXIII<br />
Hoogstraet. destr. cab. cc 1b – hh 3b (Erl.)<br />
XXXIII<br />
Hoogstraet. destr. cab. kk 1b – qq 6a (Erl.)<br />
XXXIII<br />
Hoogstraet. erron. assert. a 3b (Erl.)<br />
54<br />
Hor. ars 5 89<br />
Hor. ars 97 85<br />
Hor. ars 285 116<br />
Hor. ars 333 400<br />
Hor. ars 394–396 (Erl.) 440<br />
Hor. c. I 1, 2 135, 303<br />
Hor. c. I 3, 8 (Erl.) 139, 281<br />
Hor. c. I 27, 19 (Erl.) 89<br />
Hor. c. I 38 (Erl.) 305<br />
Hor. c. II 3, 25f. 245<br />
Hor. c. II 10, 5f. 333<br />
Hor. c. II 10, 19f. 279<br />
Hor. epist. I 2, 14 (Erl.) 234<br />
Hor. epist. I 2, 28 86<br />
Hor. epist. I 13, 9 (Erl.) 416<br />
Hor. epist. I 17, 35 (Erl.) 444<br />
Hor. epist. I 18, 82 (Erl.) 279<br />
Hor. epist. I 19, 23ff. (Erl.) 90<br />
Hor. epod. VI 11–13 (Erl.) 90<br />
Hor. epod. XI 8 (Erl.) 416<br />
Hor. s. I 5, 32 (Erl.) 448<br />
Ilias Latina 299 83<br />
Ilias Latina 347 (Erl.) 311<br />
Irenicus Germaniae exeg. 405 (Erl.) 441<br />
(Ps.-)Iust. Mart. or. ad Graecos 1, 7 310<br />
Iuv. VII 157 290<br />
Iuv. X 356 (Erl.) 442<br />
Iuv. XIII 141 85<br />
Iuv. schol. VI 117 (Erl.) 333<br />
Iuvenc. II 204 (Erl.) 13<br />
Joh. Cassian conl. IX 25 (Erl.) 44<br />
Lefèvre d’Etaples quinc. psalt. 222b (Erl.)<br />
445<br />
Liv. V 51–54 (Erl.) 329<br />
Liv. XXI 4 240<br />
Lucr. III 1044 (Erl.) 445<br />
Lukian. Alex. 5 (Erl.) 359<br />
Lukian. Alex. 12 (Erl.) 359<br />
Lukian. Alex. 36 (Erl.) 303
Lukian. Alex. 60 (Erl.) 359<br />
Lukian. Dmort. 18 89<br />
Lukian. Herc. 1ff. (Erl.) 98<br />
Lukian. merc. cond. 12 330<br />
Lukian. patr. enc. 11 319<br />
Lukian. somn. 6 302<br />
Lukian. Tim. 57 (Erl.) 278<br />
Macr.Sat.II4,1 182<br />
Mart. X 90, 10 43<br />
Mart. X 97 (Erl.) 88<br />
Mart. X 98 (Erl.) 88<br />
M. Aur. IV 33 251<br />
M. Aur. V 5 250<br />
M. Aur. XI 8 158<br />
Max. Tyr. dial. 28, 1 287<br />
Max. Tyr. dial. 28, 2 289<br />
Max. Tyr. dial. 28, 4 290<br />
Men. monostich. 190 (Erl.) 124<br />
Muson. frg. 49 13<br />
Ov. ars I 169 (Erl.) 311<br />
Ov. ars I 655f. (Erl.) 47<br />
Ov. ars II 13 245<br />
Ov. ars II 489 (Erl.) 112<br />
Ov. ars III 549f. 311<br />
Ov. fast. I 249f. (Erl.) 158<br />
Ov. fast. I 481 234<br />
Ov. fast. II 289f. (Erl.) 44<br />
Ov. fast. VI 5 90<br />
Ov. her. III 31–38 213<br />
Ov. her. III 34 213<br />
Ov. met. I 82–88 (Erl.) 98<br />
Ov. met. I 127–150 (Erl.) 239<br />
Ov. met. I 149f. (Erl.) 158<br />
Ov. met. I 190f. 84<br />
Ov. met. I 311–415 (Erl.) 98<br />
Ov. met. I 316–319 (Erl.) 98<br />
Ov. met. I 367f. (Erl.) 98<br />
Ov. met. I 398–415 (Erl.) 98<br />
Ov. met. III 131–252 (Erl.) 47<br />
Ov. met. III 138–252 (Erl.) 90<br />
Ov. met. III 511–731 (Erl.) 90<br />
Ov. met. X 76f. (Erl.) 47<br />
Ov.Pont.II6,32(Erl.) 445<br />
501<br />
Paracels. Baderbüchl. G 2a–3a (Erl.) 116<br />
Paus. X 4, 4 (Erl.) 98<br />
Pellic. chron. 66f. (Erl.) 100<br />
Pellic. chron. 79 (Erl.) 113<br />
Pers. I 133 (Erl.) 333<br />
Pfeff. Beschyrmung A 1a (Erl.) 41<br />
Pfeff. Beschyrmung A 3a (Erl.) 210<br />
Pfeff. def. E 1a (Erl.) 216<br />
Pfeff. Mitleydliche claeg A 2a (Erl.)<br />
XXIX<br />
Pfeff. Mitleydliche claeg A 4a (Erl.)<br />
XXIX<br />
Pfeff. Mitleydliche claeg B 1a–b (Erl.)<br />
XXIX<br />
Pfeff. Mitleydliche claeg D 3a–b (Erl.)<br />
XXIX<br />
Pfeff. Mitleydliche claeg E 2a–3b (Erl.)<br />
XXIX<br />
Pfeff. Mitleydliche claeg E 3b–4b (Erl.)<br />
XXIX<br />
Pfeff. Mitleydliche claeg F 4a–b (Erl.)<br />
XXIX<br />
Pfeff. Mitleydliche claeg F 4b (Erl.) 373<br />
Pfeff. Mitleydliche claeg G 1a–b (Erl.)<br />
373<br />
Pfeff. Mitleydliche claeg H 1b (Erl.)<br />
XXX, 372<br />
Pfeff. Mitleydliche claeg H 2b (Erl.)<br />
XXX<br />
Pfeff. Mitleydliche claeg H 3a–4b (Erl.)<br />
XXX<br />
Philostr. VS II 594 43<br />
Pirckh. Eckius dedolatus 6 (Erl.) 302<br />
Pirckh. Eckius dedolatus 40 (Erl.)<br />
XXXIX<br />
Pirckh. Eckius dedolatus 42 (Erl.)<br />
XXXIX<br />
Pirckh. Eckius dedolatus 60 (Erl.)<br />
XXXIX<br />
Pirckh. Eckius dedolatus 82 (Erl.)<br />
XXXIX<br />
Plat. Ion 532b–c 13<br />
Plat. leg. 679b (Erl.) 213<br />
Plat. Phaidr. 265d–e (Erl.) 43<br />
Plat. rep. 581c (Erl.) 124<br />
Plat. rep. 583a–e (Erl.) 124
502<br />
(Ps.-)Plat. ep. 1 124<br />
Plaut. Amph. 1011 333<br />
Plaut. Amph. 1013 333<br />
Plaut. Asin. 198f. (Erl.) 401<br />
Plaut. Asin. 199 287<br />
Plaut. Bacch. 87f. (Erl.) 445<br />
Plaut. Bacch. 213 (Erl.) 445<br />
Plaut. Curc. 598 (Erl.) 83<br />
Plaut. Menaech. V 9 377<br />
Plaut. Rud. 754 54<br />
Plin. epist. I 3, 4 (Erl.) 300<br />
Plin. epist. I 8, 1 (Erl.) 280<br />
Plin. nat. III 146 (Erl.) 306<br />
Plin. nat. XI 52 (Erl.) 337<br />
Plin. nat. XIII 74 (Erl.) 305<br />
Plin. nat. XVI 157 (Erl.) 305<br />
Plin. nat. XVIII 3, 9 (Erl.) 166<br />
Plin. nat. XXXIV 89 (Erl.) 47<br />
Plin. nat. XXXVII 3 (Erl.) 332<br />
Plut. amator. XIII 757 A 234<br />
Plut. aud. poet. VI 23 B 234<br />
Plut. Tim. 14 (Erl.) 333<br />
(Ps.-)Plut. mus. 1147a 45<br />
Poll. VIII 29 (Erl.) 448<br />
Porph. isag. IV 1 305<br />
Prenotamenta Ortw. Gratii bb 2b–4b<br />
(Erl.) 230<br />
Prisc. inst. gramm. I 1 43<br />
Prisc. inst. gramm. 2, 15 (Erl.) 42<br />
Quint. inst. V 11, 21 (Erl.) 212<br />
Quint. inst. IX 3, 87 (Erl.) 340<br />
Quint. inst. IX 4, 112f. 43<br />
Quint. inst. X 1, 82 337<br />
Quint. inst. XII 3, 11 (Erl.) 193<br />
(Ps.-)Quint. decl. mai. XII 6 (Erl.) 333<br />
Reuchl. acc. et orth. LXIa (Erl.) 44<br />
Reuchl. acc. et orth. LXXXIb–LXXXIIb<br />
(Erl.) 120<br />
Reuchl. acc. et orth. LXXXIIIb–<br />
LXXXVIIb (Erl.) 120<br />
Reuchl. art. cab. 123 (Erl.) 392<br />
Reuchl. art. cab. 154 (Erl.) 408<br />
Reuchl. art. cab. 175 (Erl.) 140<br />
Reuchl. art. cab. 210 (Erl.) 63<br />
Reuchl. art. cab. 225 (Erl.) 409<br />
Reuchl. Aug. 33 (Erl.) 215<br />
Reuchl. Aug. 63 (Erl.) 58, 162, 215<br />
Reuchl. Aug. 64 (Erl.) 171<br />
Reuchl. Aug. 108 (Erl.) 448<br />
Reuchl. Aug. 150 (Erl.) 171<br />
Reuchl. def. 202 (Erl.) 39<br />
Reuchl. def. 204 (Erl.) 38<br />
Reuchl. def. 214 (Erl.) 161<br />
Reuchl. def. 216 (Erl.) 56<br />
Reuchl. def. 224 (Erl.) 162<br />
Reuchl. def. 246 (Erl.) 52<br />
Reuchl. def. 254 (Erl.) 53<br />
Reuchl. def. 264 (Erl.) 165<br />
Reuchl. def. 282 (Erl.) 52<br />
Reuchl. def. 296 (Erl.) 244<br />
Reuchl. def. 300 (Erl.) 215<br />
Reuchl. def. 308 (Erl.) 38<br />
Reuchl. def. 330 (Erl.) 47<br />
Reuchl. def. 340 (Erl.) 162<br />
Reuchl. def. 356 (Erl.) 162<br />
Reuchl. def. 370/372 (Erl.) 439<br />
Reuchl. rud. Hebr. 13 (Erl.) 109<br />
Reuchl. rud. Hebr. 63 (Erl.) 332<br />
Reuchl. rud. Hebr. 83 (Erl.) 84<br />
Reuchl. rud. Hebr. 115 (Erl.) 213<br />
Reuchl. rud. Hebr. 151 (Erl.) 188<br />
Reuchl. rud. Hebr. 255 (Erl.) 175<br />
Reuchl. rud. Hebr. 404 (Erl.) 90<br />
Reuchl. rud. Hebr. 476 (Erl.) 213<br />
Reuchl. rud. Hebr. 523 (Erl.) 445<br />
Reuchl. rud. Hebr. 551 (Erl.) 42<br />
Reuchl. rud. Hebr. 556 (Erl.) 175<br />
Reuchl. rud. Hebr. 558f. (Erl.) 175<br />
Reuchl. rud. Hebr. 576 (Erl.) 175<br />
Reuchl. rud. Hebr. 579 (Erl.) 175<br />
Reuchl. rud. Hebr. 615 (Erl.) 42<br />
Reuchl. scaen. progymn. 150 (Erl.) 187<br />
Reuchl. scaen. progymn. 156 (Erl.) 443<br />
Reuchl. scaen. progymn. 294 (Erl.) 446<br />
Reuchl. var. quaest. B 2a (Erl.) 220<br />
Reuchl. var. quaest. B 2b (Erl.) 220<br />
Reuchl. var. quaest. G 1b–2b (Erl.) 209<br />
Reuchl. var. quaest. G 3a (Erl.) 216<br />
Reuchl. var. quaest. H 1a–b (Erl.) 220<br />
Reuchl. var. quaest. P 4a (Erl.) 207
Reuchl. verb. mir. 20 (Erl.) 20<br />
Reuchl. verb. mir. 22 (Erl.) 151<br />
Reuchl. verb. mir. 95 (Erl.) 251<br />
Reuchl. verb. mir. 164 (Erl.) 44<br />
Rhet. Her. I 19 (Erl.) 162<br />
Rhet. Her. II 14 (Erl.) 162<br />
Rufin. hist. I 15 217<br />
Rufin. hist. I 17 (Erl.) 218f.<br />
Sen. clem. 19, 3 (Erl.) 337<br />
Sen. epist. XXXVI 4 (Erl.) 337<br />
Sen. epist. IL 8 (Erl.) 439<br />
Sen. epist. LXXXVIII 37 (Erl.) 196<br />
Sext. Emp. Pyrrh. hyp. I 23 (Erl.)<br />
291<br />
Sidon. ep. III 10 (Erl.) 193<br />
Soph. frg. 838 234<br />
Soph. Phil. 657f. 43<br />
Soz. hist. eccl. II 25 (Erl.) 218f.<br />
Suda alpha 3271 (Erl.) 37<br />
Suda xi 47 337<br />
Suda pi 819 (Erl.) 43<br />
Suda tau 1115 (Erl.) 341<br />
Suda ypsilon 373 (Erl.) 278<br />
Suet. Aug. 85, 2 182<br />
Symmach. ep. I 1, 4 69<br />
Ter. Andr. 161 (Erl.) 333<br />
Ter. Andr. 676 (Erl.) 333<br />
Ter. Eun. 381 70<br />
Ter. Eun. 696 53<br />
Ter. Haut. 94 243<br />
Theokr. eid. VI 19 13<br />
Theophr. lapid. 4 (Erl.) 287<br />
Thom. Aquin. Summa theol. I a –IIae, q. 66,<br />
art. 5, ad 3 (Erl.) 213<br />
Tortell. vita Athan. CCCIVb (Erl.)<br />
218f.<br />
Tortell. vita Athan. CCCIVb–CCCVa<br />
(Erl.) 217<br />
Tortell. vita Athan. CCCVa (Erl.) 218f.<br />
Val. Max. VII 3 (Erl.) 321<br />
Varro rust. I 18, 8 (Erl.) 124<br />
Verg. Aen. I 2–5 (Erl.) 386<br />
Verg. Aen. II 197 (Erl.) 149<br />
Verg. Aen. II 325 243<br />
Verg. Aen. II 367 319<br />
Verg. Aen. II 404 (Erl.) 441<br />
Verg. Aen. II 634 319<br />
Verg. Aen. III 57 (Erl.) 41, 53<br />
Verg. Aen. III 210–244 (Erl.) 239<br />
Verg.Aen.VI46 62<br />
Verg.Aen.VI86f. 239<br />
Verg. Aen. VI 136–142 (Erl.) 53<br />
Verg. Aen. VI 141 52<br />
Verg. Aen. VI 421 52<br />
Verg. Aen. VI 471 (Erl.) 124<br />
Verg. Aen. XI 238 (Erl.) 14<br />
Verg. Aen. XI 404 (Erl.) 149<br />
Verg. Aen. XI 553–835 (Erl.) 311<br />
Verg. Aen. XII 816f. (Erl.) 225<br />
Verg. ecl. I 6–10 (Erl.) 299<br />
Verg. ecl. I 80f. 213<br />
Verg. ecl. III 52 223<br />
Verg. ecl. III 84 (Erl.) 13<br />
Verg. ecl. III 100 213<br />
Verg. ecl. IV 4–6 (Erl.) 158<br />
Verg. ecl. IV 7 161<br />
Verg. ecl. IV 36 149<br />
Verg. ecl. VI 30 (Erl.) 47<br />
Verg. ecl. IX 36 69<br />
Verg. georg. I 37 407<br />
Verg. georg. I 145f. 300<br />
Verg. georg. I 511 267<br />
Verg. georg. II 475 (Erl.) 441<br />
Vocab. brev. H 3b (Erl.) 393<br />
Wimpf. gravamina A 2b (Erl.) 374<br />
Xen. Kyr. III 3, 69 (Erl.) 299<br />
Xen. mem. II 1, 22–34 (Erl.) 302<br />
Xen. mem. IV 1, 1 (Erl.) 301<br />
503
504<br />
II. Personennamen<br />
Die Zahlen bezeichnen die Seiten. Durch Fettdruck hervorgehoben sind diejenigen Seiten,<br />
auf denen eine Person in einem Brief Erwähnung findet oder selbst Verfasser bzw.<br />
Empfänger eines Briefes ist. In den beiden letzteren Fällen ist der Seitenzahl ein V (für<br />
„Verfasser“) bzw. ein E (für „Empfänger“) hinzugefügt. Ein beigesetzter Asteriskus (*)<br />
hinter einer Seitenzahl verweist auf ein Biogramm mit Literaturhinweisen zur jeweiligen<br />
Person. Auf einen Eintrag „Reuchlin, Johannes“ / „Capnio(n)“ wurde verzichtet.<br />
Aaron 446<br />
Abraham 44, 126<br />
Accolti, Pietro, Bf. von Ancona und<br />
Kardinal XIV–XVI, XIX, XLVIII, 54,<br />
63, 106, 136, 157f., 162f., 164E, 165f.,<br />
170, 172, 199, 205, 413, 416<br />
Achates 156, 158<br />
Achilles 12, 145, 146–148, 149f., 152, 202,<br />
213, 278, 310<br />
Adam 283<br />
Adelkind, Cornelius 388<br />
Adelmann von Adelmannsfelden, Bernhard<br />
179, 262, 275, 295, 363, 366<br />
Adriani, Matthäus 143, 449<br />
Aeneas 53, 158, 386<br />
Aesop 238, 239<br />
Aesticampianus, Johannes 192<br />
Agamemnon 147, 149, 202f., 240, 278, 310<br />
Agesilaos 334, 335, 336, 352<br />
Agricola, Rudolf 99, 438<br />
Aias 146, 149<br />
Ailios Herodian (Grammatiker) 338, 339,<br />
340–342<br />
Aischines XIV, 396, 398, 399f., 407<br />
Aitinger, Konrad 255<br />
Aktaion 37,47f.,82<br />
Albertus Magnus 17, 18,20<br />
Albrecht III., Hzg. von Bayern-München<br />
271<br />
Albrecht IV., Hzg. von Bayern 179, 271,<br />
275<br />
Albrecht, Pfalzgf. bei Rhein 195<br />
Albrecht von Brandenburg, Erzbf. von<br />
Mainz und Magdeburg XIV, XVIII,<br />
XXV, 64, 89, 143, 171, 185, 192, 194–<br />
198, 199f.E, 207–212, 216, 294, 373, 377–<br />
379, 381<br />
Albucius 43<br />
Aleandro, Girolamo 70, 186, 359, 373,<br />
381<br />
Alexander VI., Papst XXVI, 64f., 161<br />
Alexander von Abonuteichos 303<br />
Alexander Severus, röm. Ks. 20<br />
Alfasi, Isaak ben Jakob 401, 403<br />
Alkinoos 78<br />
Alkiphron 85<br />
Allen, Percy Stafford 139, 360<br />
Alopa, Lorenzo d’ 406<br />
Ambrosius von Mailand 91<br />
Amelung, Peter 424<br />
Amerbach, Bonifacius 139, 225<br />
Amerbach, Bruno XL, 136, 137, 138<br />
Amerbach, Johannes 46, 424, 441, 447<br />
Amman, Caspar XLIVf., 47, 354V, 355f.,<br />
421f.V, 447<br />
Ammianus Marcellinus 340<br />
Ammonios 17, 18,19<br />
Amphion 440<br />
Anakreon 196<br />
Anaxagoras 292, 293<br />
Anna von Württemberg 234, 258, 271<br />
Anshelm, Thomas XXIV, XXVI,<br />
XXXIV, XXXVIf., L, 20, 46, 52, 55, 93,<br />
96, 98, 101f., 109, 111, 116, 123, 152,<br />
182, 207f., 219, 225, 239, 241, 243, 245,<br />
334, 335, 336f., 340, 342, 351, 353, 355,<br />
395f., 397f.E, 399f., 407, 441<br />
Antaios 68,70<br />
Antiochos 203, 214<br />
Antonius, M. (der Triumvir) 82,90
Apelles 117<br />
Aphrodite 117<br />
Apollon 45, 98, 108, 277, 278, 303, 308,<br />
309, 311, 317f., 329, 385, 386, 406, 441,<br />
448<br />
Apollonios Dyskolos 340f.<br />
Apuleius 309, 447<br />
Aquila, Kaspar 295<br />
Arat 301<br />
Arcadius, röm. Ks. 450<br />
Archelaos 199, 206, 217, 219<br />
Archilochos 74, 82,90<br />
Archimedes 231, 232, 234<br />
Archytas 32, 34,45<br />
Ares 149, 232, 266, 274, 298, 318, 385, 386<br />
Argus 269<br />
Argyropulos, Johannes 39<br />
Aristides 43<br />
Aristophanes 243, 244, 248, 337f., 339,<br />
342<br />
Aristoteles 20, 25, 39, 198, 203, 330<br />
Arminius 294, 380<br />
Arsenios, Bf. 199, 206, 218f.<br />
Artemis 47<br />
Ascanius 151<br />
Asklepios 202<br />
Astarte 84<br />
Astraia (Dike) 156, 158<br />
Athanasios XIV, XXVf., 23, 27, 102,<br />
198f., 200, 203–206, 208, 214, 217–220,<br />
235f., 241, 242, 304, 305, 306<br />
Athenaios 32, 34,45<br />
Athene 209, 406, 441, 448<br />
Atticus 193<br />
Aufkirch, Laurentius 181, 293<br />
Augustinus 41, 55, 91, 217<br />
Augustus 90, 117, 305<br />
Avogadro 452<br />
Azo 321<br />
Baetz, Gregor XLII, 278, 297, 298, 301*,<br />
307, 308, 311, 318, 385, 386<br />
Baetz, Johannes XLII, 276f.*, 278f., 297,<br />
298, 300f., 307, 308, 311, 318, 385, 386<br />
Bardellone, Giangiacomo 340<br />
Bartolini, Riccardo 211<br />
505<br />
Basileios von Caesarea 11, 12, 14, 406,<br />
441<br />
Baumeister, Magnus 422<br />
Baumgartner, Bernhard 365<br />
Baumgartner, Hieronymus 123<br />
Bebel, Heinrich 6f., 107, 110, 142, 235,<br />
407, 443<br />
Behaim, Lorenz 16<br />
Bembo, Pietro 267<br />
Benignus, Georgius – s. Dragišić, Juraj<br />
Berg, Johann von (Montanus) 115<br />
Bergen, Antoon van 226<br />
Beroaldo, Filippo (der Jüngere) XV, 104,<br />
105, 106f., 134, 135, 154, 155, 156<br />
Berselius, Paschasius 67, 68, 69f.*<br />
Bierset, Jean de 69<br />
Binder, Hans 270<br />
Blarer, Ambrosius 20<br />
Blenderer, Konrad 446<br />
Böcking, Eduard 192<br />
Bodenstein von Karlstadt, Andreas 58,<br />
267<br />
Bomberg, Cornelis 388<br />
Bomberg, Daniel XIV, XLVII, 349f.,<br />
387V, 388f*, 396, 398, 401f.V, 403, 407<br />
Bonomo, Francesco 440<br />
Böschenstein, Johannes 35, 36, 46f., 100,<br />
421, 422f.<br />
Brant, Sebastian XVI, 6, 38, 116, 145,<br />
147, 151<br />
Brassicanus, Johann Alexander 274, 404,<br />
405, 406, 407f.*, 424<br />
Brassicanus, Johannes 407f.<br />
Braubach, Peter 336<br />
Brazzano, Stefano di 440<br />
Brenz, Johannes 138f., 267<br />
Breuning (Familie) 258<br />
Briseis 213, 310f.<br />
Brotbeck, Paul 182<br />
Brück, Gregor 381<br />
Bruni, Leonardo 39, 406<br />
Brutus, M. Iunius 335<br />
Bucer, Martin XLVI, 97, 143, 267, 293,<br />
295, 315, 373f., 377<br />
Budé, Guillaume 69, 139<br />
Bullinger, Heinrich 99
506<br />
Burgau, Hartmann von 246, 248, 301<br />
Burgos, Paulus von 33, 34,46<br />
Busche, Hermann von dem XXXIVf.,<br />
52, 55, 67, 68, 71, 74, 82, 83f., 86–89, 91<br />
Caesar 90, 193<br />
Caesarius, Johannes 86<br />
Calman 40<br />
Calvo, Francesco Minizio 209<br />
Camerarius, Joachim XLV, 115, 127, 129<br />
Camilla 311<br />
Camillus 327, 329<br />
Campanini, Saverio 354f., 404, 453<br />
Capito, Wolfgang XLVII, 20, 99, 109,<br />
111, 137, 139–142, 143V*, 144, 267, 373,<br />
377<br />
Caracalla, röm. Ks. 20<br />
Caracciola 381<br />
Cassini, Samuel 64<br />
Castellesi, Adriano, Kardinal XIVf.,<br />
XLVIII, 21–23, 24E, 26f., 28, 30, 33, 35,<br />
36, 37, 41, 54, 104, 105, 106, 134, 135, 154,<br />
155, 156f., 161, 436<br />
Cellarius, Johannes XVII, XXX, XLV,<br />
XLVIIf., 107V, 109f.*, 111, 112E, 113, 114,<br />
115f.<br />
Celtis, Konrad 6, 111, 207, 309, 442<br />
Cerberus – s. Kerberos<br />
Cervicornus, Eucharius XXXIV, 52, 70,<br />
83<br />
Chalkondyles, Demetrios 254<br />
Charon 53<br />
Charybdis 297, 299<br />
Chilian, Michael 123, 326<br />
Chlichtovius, Jodocus 144<br />
Choiroboskos, Georgios 338, 339, 340–<br />
342<br />
Christoph I., ab 1550 Hzg. von Württemberg<br />
234, 256, 258, 269, 271*<br />
Christus (s. auch Jesus) 14, 26, 43, 46, 54,<br />
61, 72–74, 76–78, 80, 85, 87, 94, 107, 151,<br />
164, 183, 184, 199, 205, 217, 230, 237, 317,<br />
328, 332, 356, 357, 385f., 390, 394, 414f., 418,<br />
424<br />
Chryseis 310f.<br />
Chryses 278, 308, 309, 317<br />
Chrysoloras, Manuel 396, 398, 400, 404,<br />
405<br />
Cicero 29, 31, 74, 82, 90, 120, 148, 150, 160,<br />
162, 193f., 197, 200, 212, 222, 226, 297,<br />
299, 301, 334, 335, 363, 439, 448<br />
Claudius 397, 399<br />
Clemens V., Papst 198, 204, 215, 450<br />
Clemens VII., Papst 187<br />
Cleve, Eberhard von XIX, 176, 177, 181,<br />
291, 293*, 312, 313, 315, 413, 416V, 417,<br />
418, 420, 443<br />
Cochläus, Johannes 179, 351, 416<br />
Colle, Johannes de 37, 373<br />
Constans, röm. Ks. 199, 206, 219<br />
Constantinus II., röm. Ks. 199, 206, 219<br />
Constantius II., röm. Ks. 199, 206, 218–<br />
220<br />
Cordus, Euricius 115f.<br />
Crastonus, Johannes 445<br />
Cratander, Andreas 138, 141<br />
Crocus, Cornelius (Cornelius Croock)<br />
402<br />
Crotus Rubeanus, Johannes 212<br />
Cruciger, Caspar <strong>384</strong><br />
Crusius, Martin 140f., 310, 451<br />
Cuno, Johannes 38, 438, 445<br />
Cuspinian, Johannes 60, 61, 66, 424<br />
Cyprian 160, 162<br />
Dalberg, Johannes von, Bf. von Worms<br />
23, 27, 38, 45, 343, 344, 437, 441<br />
Dalheim, Johann von 443<br />
David 303, 304<br />
Demosthenes XIV, 90, 396, 398, 399f.,<br />
407, 441<br />
Deukalion 94,98<br />
Dietenberger, Johannes 417<br />
Dio Chrysostomos 13<br />
Diogenes 307, 308, 310<br />
Diogenes Laertios 45<br />
Diomedes 147<br />
Dionysios II. von Sizilien 320, 321, 322f.,<br />
324, 325, 330, 331f., 333<br />
Dionysios Thrax 341f.<br />
Dorp, Maarten van 239<br />
Drach, Johannes 115
Dragišić, Juraj (Georgius Benignus de<br />
Salviatis), Erzbf. von Nazareth<br />
XXXIf., XXXIV, 16, 17, 19, 48f., 50f.,<br />
53f., 60, 61, 63, 65, 73, 78f., 87–89, 103,<br />
104, 106, 157, 170, 300<br />
Dürer, Albrecht XL, 278<br />
Eberbach, Peter 378<br />
Eberhard V. (gen. im Bart), Gf., ab 1495<br />
Hzg. von Württemberg 40, 244f., 256,<br />
391, 442<br />
Ebner, Christina 179<br />
Ebner, Hans 181<br />
Eck, Johannes (Johannes Maier) XIII,<br />
XXIIf., XXXVIIIf., XLII, 138, 143,<br />
186, 213, 276, 277, 279, 296f., 298, 301f.,<br />
326, 328, 330, 359, 361f., 363–368, 378–<br />
381<br />
Eck und Wolfseck, Leonhard von 275,<br />
320, 321, 322f., 324, 325*, 326, 328, 330,<br />
368<br />
Egellius, Joachim 303, 317, 318*, 319<br />
Egellius, Karl 317, 318<br />
Eginger, Jobst 413, 416f.<br />
Elisabeth, Hzgin. von Bayern-München<br />
271<br />
Ellenbog, Nikolaus XL, XLVI, 153V, 154,<br />
172, 173V, 174f., 226<br />
Emser, Hieronymus XXXVII, 380, 445<br />
Endorf, Hieronymus von 436<br />
Endymion 450<br />
Ennius 243<br />
Eobanus Hessus, Helius 115, 127, 196,<br />
225, 378<br />
Ephraim 308<br />
Epiktet 13<br />
Epimenides 397<br />
Erasmus von Rotterdam XIII, XVII,<br />
XXIIIf., XXVIIf., XXX, 14, 17, 18f., 64,<br />
70, 86, 98, 107, 108, 109–111, 113, 115f.,<br />
131, 132, 133, 136, 137, 138f., 143f., 186,<br />
188, 225f., 268, 279, 295, 297, 298, 300,<br />
309, 322, 356, 357V, 358–360, 375, 376,<br />
377–379, 407f., 422, 451<br />
Esau 90<br />
Esra 44<br />
Essig, Johannes 417<br />
Estienne, Henri (Henricus Stephanus)<br />
310<br />
Euander, Kilian 422<br />
Eugen IV., Papst 218<br />
Eugenikos, Markos 140<br />
Eupolemos 44<br />
Euridike 45, 47<br />
Euripides 141, 305<br />
Eurypylos 147<br />
Eusebios 218<br />
Eusthatios 341<br />
Euterpe 45<br />
Eutrop 340<br />
Eutychus 440<br />
Eyb, Gabriel von, Bf. 349<br />
507<br />
Faber, Johannes, Bf. von Wien 408<br />
Faber Stapulensis – s. Lefèvre d’Etaples,<br />
Jacques<br />
Fabri, Jakob 171<br />
Fabri, Johannes 181<br />
Fabricius, Jakob 125<br />
Farissol, Abraham 350<br />
Feilitzsch, Philipp von 100<br />
Ferdinand, Erzhzg. von Österreich, später<br />
Ks. Ferdinand I. 271, 275, 391<br />
Ficino, Marsilio 254<br />
Fisher, John, Bf. von Rochester XVII,<br />
18, 322, 357, 358, 360, 451<br />
Flacius Illyricus, Matthias 189, <strong>384</strong><br />
Flersheim, Philipp von, ab 1529 Bf. von<br />
Speyer 345, 413, 416, 420, 443<br />
Floriszoon, Adrian, Kardinal, später Papst<br />
Hadrian VI. XIX, 358<br />
Förstemann, Carl Eduard 97, 132<br />
Forster, Johannes L, 382E, 383, <strong>384</strong>*<br />
Fortuna 331<br />
Franz I., Kg. von Frankreich 49, 50, 54,<br />
70, 87<br />
Freising, Philipp von, Bf. 181<br />
Friedländer, Gottfried 106, 436<br />
Friedrich V. (der Ältere), Mkgf. von<br />
Brandenburg 254<br />
Friedrich III. (der Weise), Hzg. von<br />
Sachsen XVIII, XX, XXII, XXV,
508<br />
XLVf., XLVIII, L, 56, 57V, 58f., 89, 91f.,<br />
93E, 96f., 98f., 101–103, 113, 114, 116f.,<br />
122, 123, 124f., 126, 129f., 131f.E, 189,<br />
210, 222, 227, 241, 242, 244, 246, 247,<br />
263, 266, 269, 271, 326, 327f., 330, 359,<br />
366, 368f., 370f.E, 373f., 378, 381, 436,<br />
450<br />
Friedrich II., Pfalzgf. 192<br />
Froben, Hieronymus 358<br />
Froben, Johannes 19, 138f., 141, 144,<br />
244, 246, 247, 248, 279, 333, 353, 358<br />
Fugger (Familie) 249, 250, 251, 294<br />
Fugger, Jakob (der Reiche) 251<br />
Fulgentius 351<br />
Fürstenberg, Wolfgang von 436<br />
Gaia 70<br />
Galatino, Pietro XIVf., XXIV, XLVIII,<br />
134, 135, 220, 221E, 222f., 225, 227, 228,<br />
229f., 447<br />
Galen 309<br />
Gallus, Jodocus 38<br />
Gazes, Theodoros 341<br />
Geiger, Ludwig 97, 115, 132, 207, 238,<br />
271, 282, 305, 345, 383, 449f.<br />
Geldenhouwer, Gerard 360<br />
Gellius, Aulus 13, 449<br />
Gemmingen, Uriel von, Erzbf. von Mainz<br />
55, 215<br />
Gengenbach, Johannes Matthias von 38<br />
Georg, Hzg. von Bayern-Landshut (der<br />
Reiche) 309, 325<br />
Georg, Hzg. von Sachsen XXXVII<br />
Georg, Pfalzgf. bei Rhein, Bf. von Speyer<br />
16, 89, 105, 139, 314f., 350, 370, 372,<br />
420<br />
Georg III. Schenk von Limburg, Bf. von<br />
Bamberg 361, 362, 363–365, 367<br />
Gerbel, Nikolaus XLI, 182, 189, 195,<br />
236, 237V, 238–240, 300, 352, 353<br />
Gershom, Levi ben 350<br />
Gerundensis, Moses 350<br />
Geuder, Brigitta 362<br />
Geuder, Georg 179<br />
Geuder, Johannes 179<br />
Geuder, Martin 362<br />
Geuder, Sebald 179<br />
Giacobazzi, Andrea 161<br />
Giacobazzi, Cristoforo 160f.<br />
Giacobazzi, Domenico, Kardinal XIV–<br />
XVI, XXI, XLVIII, 155f., 158, 159E,<br />
160f.*, 163, 164, 166f., 168, 170, 176,<br />
178f., 312, 313, 315, 413, 416<br />
Giktatilla, Josef ben Abraham 174<br />
Giovio, Paolo 170<br />
Giunta, Filippo 336, 406<br />
Glarean, Heinrich 67, 68, 69, 144<br />
Goldast, Melchior XLIV, XLVI, 229f.,<br />
305, 342, 351<br />
Goldner, Nikolaus 417<br />
Gordian III. 340<br />
Goritz, Johannes 413, 416<br />
Graf, Alban 417<br />
Grassi, Achille de’ XIV–XVI, XLVIII,<br />
63, 105, 144f., 146E, 147f., 149*, 155, 156,<br />
158, 167, 168, 170<br />
Grassi, Agamemnon de’ 149<br />
Grassi, Antonio de’ 149<br />
Grassi, Balthasar de’ 149<br />
Grassi, Paris de’ 149f.<br />
Gratian 53<br />
Gratius, Ortwin XXVIIf., XXXII, 47,<br />
54, 70, 189, 230, 447<br />
Gratz, Frank 403<br />
Gregor I. (der Große), Papst 214<br />
Gregor IX., Papst XXXI, 111, 249<br />
Gregor von Nazianz 14, 72, 75, 206<br />
Grien, Hans Baldung 208<br />
Griffo, Pietro, Bf. von Forlì 154, 155,<br />
156f.<br />
Grimani, Domenico, Kardinal XV–<br />
XVII, 63, 106, 136, 154, 155f., 157f., 163,<br />
164, 165–167, 168, 170, 199, 205, 312, 313,<br />
314f., 413, 416<br />
Grimm, Heinrich 193<br />
Grimm, Sigmund 211, 342<br />
Groland, Lienhart 254, 257, 262, 265<br />
Gröning, Martin XXXIV, 54, 56, 73, 79,<br />
88, 135f., 152, 154, 155, 156f., 170, 300,<br />
314<br />
Grüninger, Johann 193<br />
Grynaeus, Simon 193
Gude, Marquard 17f., 183, 451<br />
Gusebel, Johannes (Longicampianus)<br />
274, 281<br />
Hack, Christoph XVII, 109, 112f., 114,<br />
115f.*<br />
Hadrian VI., Papst – s. Floriszoon, Adrian<br />
Hafenberger, Johannes 263<br />
Haimburg, Konrad von 444<br />
Haimstöckl, Wolfgang 284, 443<br />
Haller, Brigitte 181<br />
Haller, Johannes 128<br />
Hallwil, Hartmann von 141, 144<br />
Hannemann, Kurt 424<br />
Hardt, Hermann von der 273, 342, 351<br />
Hartung, Johannes 140f.<br />
Haselberg, Johannes 210f.<br />
Hedio, Kaspar 144, 267, 377<br />
Heinrich II., Ks. 193<br />
Heinzer, Felix 445<br />
Hektor 310<br />
Helena 149, 310f.<br />
Helmstatt, Heinrich III. von 16<br />
Henchel, Melchior 130<br />
Henlein, Johannes 180<br />
Henneberg, Berthold von, Erzbf. von<br />
Mainz 195<br />
Herakles 45, 68, 70, 79, 93, 98, 237, 238,<br />
240, 302f., 321<br />
Heraklit 122, 123, 124<br />
Herennius 162<br />
Hermonymos, Georgios 38<br />
Herodes Atticus 29, 31,43<br />
Herodian (Historiker) 339, 340<br />
Herodot 83<br />
Herwagen, Johannes 140, 193<br />
Herwarth (Familie) 258<br />
Herwarth, Konrad 252, 254, 258f., 260,<br />
262<br />
Hesiod 99, 437<br />
Hessus, Eobanus 115, 127, 196, 225, 378<br />
Hesych 338, 339, 340, 348<br />
Heyd, Ludwig Friedrich 132<br />
Hieron I. von Syrakus 334, 335, 336f., 407<br />
Hieronymus XXVI, 11, 12, 13, 29, 32, 91,<br />
139, 162, 226, 351, 364, 409, 439<br />
509<br />
Hiob 29, 31<br />
Hirschfeld, Bernhard von 59<br />
Hölzel, Hieronymus 179<br />
Homer 11, 12, 32, 34, 69, 81, 145, 147f.,<br />
149, 151, 203, 234, 247, 298, 299, 307, 311,<br />
317, 319<br />
Honorius, röm. Ks. 450<br />
Honorius III., Papst 38<br />
Honstein, Wilhelm von, Bf. von Straßburg<br />
190, 191, 192, 195*<br />
Hoogstraeten, Jakob XIII, XVf., XVIII–<br />
XXI, XXIV, XXVII, XXX–XXXVI,<br />
XXXIX, XLII, 16, 17, 18f., 48, 49–51, 52,<br />
54f., 60, 61, 63, 65–67, 68, 69, 71–74, 75f.,<br />
79–81, 83–85, 87–89, 103, 104f., 106, 145,<br />
146f., 149, 156f., 163, 164, 165, 182, 186,<br />
215, 221, 223, 227, 228, 230, 235, 236, 241,<br />
242, 244, 246, 247, 249, 250, 293, 314–316,<br />
350, 369, 370, 372, 413, 414, 416, 418, 419,<br />
420, 452<br />
Horawitz, Adalbert 233, 250, 299, 303,<br />
319, 386<br />
Horaz 79<br />
Hortensius 197, 200, 212<br />
Host von Romberg, Johannes XXX, 52<br />
Hrabanus Maurus 409<br />
Hrotsvita von Gandersheim 111<br />
Huber, Ambrosius 64<br />
Hübschenauer, Johannes 291, 292, 296*,<br />
368<br />
Hummelberger, Michael XV, XXII,<br />
XXXIII, XXXIX–XLIII, XLVI,<br />
XLVIII–L, 8, 117, 118V, 119f., 121E, 122,<br />
135f., 158, 231V, 233, 235, 241, 242f.E,<br />
244f., 246V, 248, 249E, 250, 257, 276V,<br />
277–279, 281, 296, 297V, 299–303, 307,<br />
308E, 310f., 317V, 318f., 323, 324E, 330,<br />
331V, 333, <strong>384</strong>, 385V, 386, 393, 394V, 395,<br />
404, 405E, 406, 408f., 436, 451<br />
Huppauer, Martin 417<br />
Hutten (Familie) 258<br />
Hutten, Hans von 133, 256, 258, 319<br />
Hutten, Ulrich von XIII, XVIII,<br />
XXIIIf., XXX, XXXV, XLVI, 52, 54,<br />
58, 60, 61,66f.,68, 69, 82, 86, 115, 145,<br />
147, 151, 166, 180, 182, 186, 189, 196f.,
510<br />
202, 207, 212, 225f., 237, 238, 240, 267,<br />
294f., 299–301, 310, 360, 364, 373f.,<br />
375V, 376–381<br />
Huttichius, Johannes XVIII, 190V, 192f.*,<br />
194–196<br />
Hydra 237, 238<br />
Hyssopaeus, Joseph 103<br />
Iapetos 98<br />
Ibis 83<br />
Ibn Rushd (Averroes) 198, 203, 213<br />
Ilsung, Sebastian 320, 321, 322f., 324, 325*<br />
Ingenwinkel, Johannes XXXII<br />
Innozenz IV., Papst XXXI<br />
Ion 11, 12<br />
Irenicus, Franciscus 102, 337, 441<br />
Isidor von Sevilla 409<br />
Isokrates 14<br />
Jabes 46<br />
Jachjas, David ben 350<br />
Jakob 90, 446<br />
Janus 344<br />
Jesaja 61<br />
Jesus (s. auch Christus) 72, 76f., 87, 140,<br />
237, 301, 385, 394, 424<br />
Jobab 46<br />
Johann (der Beständige), Kfst. von Sachsen<br />
271<br />
Johannes Chrysostomos 14, 74, 80, 144<br />
Johannes Grammaticus 341<br />
Johannes von Ragusa 307<br />
Joseph 308<br />
Jovian, röm. Ks. 199, 206, 219f.<br />
Julian Apostata, röm. Ks. 199, 206, 219<br />
Julius II., Papst 149, 161, 358<br />
Justin 310f.<br />
Kadmos 242, 243<br />
Kallierges, Zacharias 19<br />
Kalliope 45<br />
Karl der Große 444<br />
Karl V., Ks. XX, XXVIII, XXXV, 71,<br />
157, 186, 192f., 222f., 236, 256, 271, 275,<br />
294, 358f., 364, 369, 370f., 373f., 377,<br />
390, 392, 396, 397, 399, 420, 422<br />
Karl VIII., Kg. von Frankreich 64<br />
Karl, Hzg. von Burgund – s. Karl V., Ks.<br />
Karlstadt – s. Bodenstein von Karlstadt,<br />
Andreas<br />
Kasimir, Mkgf. von Brandenburg 275<br />
Kerberos 49, 52f., 71, 74f.,83<br />
Kessel, Dionysius 225<br />
Kimhi, David 350<br />
Kimhi, Moses 98, 337f., 339, 342, 354f.,<br />
396, 398, 400, 404, 405, 407<br />
Kirchberg, Hartmann von 381<br />
Klingenberg, Johann Jakob von 339<br />
Kneller, Johannes 422<br />
Koberger (Familie) 340<br />
Koberger, Anton 351<br />
Koberger, Johannes 340, 348, 350, 407<br />
Koberger, Sebald 351<br />
Kolb, Christoph 130<br />
Kollin, Konrad 171, 293<br />
Kollin, Ulrich 417, 447<br />
Komerstadt, Hieronymus von 399<br />
Königstein, Ulrich II. von 179<br />
Konstantin der Große, Ks. 150, 189, 194,<br />
217–219, 341<br />
Kontoblakes, Andronikos 38<br />
Köpfel, Johannes 143<br />
Köpfel, Wolfgang 193<br />
Kopp, Wilhelm (Guillaume Cop) 69<br />
Krachenberger, Johannes 440<br />
Krafft, Konrad 43<br />
Krafft, Ulrich 391<br />
Kraft, Friedrich Karl 451<br />
Krapp, Katharina 130<br />
Kreber, Michael 137, 142*<br />
Kroisos 350<br />
Kruffter, Servas XXVIII, 141<br />
Ktesiphon 398, 400<br />
Kunigunde von Habsburg, Hzgin. von<br />
Bayern 275, 450<br />
Kürnreuther, Margarethe 180<br />
Kybele 196<br />
Lamberg, Johann von 442<br />
Lamparter, Genoveva 392<br />
Lamparter, Gregor XIV, 258, 389, 390E,<br />
391f.*
Lamparter, Hieronymus XIV, L, 391<br />
Landino, Cristoforo 254<br />
Lang, Johannes 58, 268, 301<br />
Lang, Matthäus, Bf. von Gurk und Kardinal<br />
92, 95, 99, 133, 197, 211, 222, 225<br />
Langmann, Adelheid 179<br />
Laskaris, Konstantinos 341<br />
Lauber, Jakob XIV, 392<br />
Laurentius, Hl. 210<br />
Lee, Edward 144<br />
Lefèvre d’Etaples, Jacques 37, 39, 69, 379<br />
Leib, Kilian XLIVf., XLIX, 230, 282,<br />
283E, 284*, 285, 348, 349–351, 443<br />
Lemp, Jakob 23, 27<br />
Leo X., Papst XV, XVII–XIX, XXVIIf.,<br />
XXXIII, 23, 27, 52, 55f., 59f., 61, 63,<br />
72f., 76, 79, 85, 88f., 91, 93, 103, 104,<br />
105f., 145, 146, 150, 152, 154, 156–158,<br />
161, 165–167, 168f., 170, 172, 181, 183,<br />
184, 187, 190, 191, 194, 197, 199, 200f.,<br />
211, 216, 224, 226f., 228, 240, 312, 313,<br />
314f., 343, 344, 345, 348, 357, 358, 359–<br />
361, 362, 364, 366f., 369, 371, 372, 374,<br />
375f., 377–381, 387, 389, 413, 414E, 416,<br />
418E, 419f., 449<br />
Leontorius, Konrad 441<br />
Lepidus 90<br />
Levita, Elias 388<br />
Linck, Wenzeslaus 179, 187<br />
Linos 32, 34,45<br />
Livia 305<br />
Livius 238, 329<br />
Lizel, Paul 437<br />
Loans, Jakob Jehiel 440<br />
Locher, Jakob (Philomusus) 5, 6f., 309,<br />
318<br />
Lorcher, Heinrich 263<br />
Lorenz, Sönke 129, 452<br />
Löscher, Valentin Ernst 185<br />
Lotter, Melchior 14<br />
Lucilius 31,43<br />
Ludwig I. (der Fromme), fränk. Kg. 444<br />
Ludwig II. (der Deutsche), fränk. Kg.<br />
451<br />
Ludwig XII., Kg. von Frankreich 54,<br />
149, 294<br />
511<br />
Ludwig X., Hzg. von Bayern 275, 326,<br />
327, 330, 374, 375, 377, 380<br />
Ludwig V., Kfst. von der Pfalz XVIII,<br />
195, 222, 234, 293f., 418, 419V, 420, 421,<br />
422<br />
Ludwig II. der Jüngere, Pfalzgf. 190, 191,<br />
192, 195<br />
Lukian XXXVIf., 14, 15, 16, 19, 79, 93,<br />
98, 182, 302f., 317, 319<br />
Lukios 13<br />
Lukrez 274<br />
Lupfdich, Johannes 117, 118, 119<br />
Lupfdich, Michael 117, 118, 119–121, 231,<br />
233<br />
Luther, Martin XIIIf., XXI–XXIII,<br />
XXX, XXXVIIIf., XLII, XLVII, 18, 20,<br />
58f., 97, 100f., 110, 123, 138, 140, 142–<br />
144, 161, 176, 177, 178f., 183, 184V, 185*,<br />
186–189, 210, 266, 267, 268, 276, 277,<br />
284, 295f., 330, 336, 356, 357, 359–361,<br />
362, 363–368, 373, 375f., 377–381, <strong>384</strong>,<br />
404, 447<br />
Luyde von Tongern, Arnold XXXII,<br />
XXXIX, 63, 373<br />
Lykambes 82,90<br />
Lynkeus 238, 240<br />
Lyra, Nikolaus von 33, 34,46<br />
Macer, Aemilius 439<br />
Maecenas 86, 202, 390, 440<br />
Maimonides 403<br />
Manesse 308<br />
Manuzio, Aldo 19, 45, 116, 340f., 351,<br />
399<br />
Marcellinus 306<br />
Marcellus 439<br />
Marck, Erard de la, Bf. von Lüttich 67,<br />
68, 69, 70f.*<br />
Marck, Robert de la 70<br />
Marcus Aurelius 106, 251, 270, 340<br />
Maria 39, 87, 90, 209, 390, 392f.<br />
Mars – s. Ares<br />
Martens, Dirk 19, 69f.<br />
Martial 88<br />
Mauritius, Hl. 210<br />
Maurus, Bernhard 109
512<br />
Maximilian I., Ks. XVII, 49, 50, 52f., 58,<br />
60, 61, 63, 70–73, 76, 79, 85, 88f., 93, 96,<br />
102, 132f., 149, 159, 163, 164, 165, 170,<br />
180f., 197f., 199, 204, 207, 209, 211f.,<br />
215f., 221, 222, 224, 225, 227, 228, 229,<br />
236, 241, 243, 244f., 294, 300, 315, 322,<br />
369, 370, 373, 392, 408, 420, 440<br />
May, Johann Heinrich 141, 442<br />
Mayer, Peter 101<br />
Mayerhoff, Ernst Theodor 187<br />
Mazzocchi, Giacomo XXX, 452<br />
Medici (Familie) 226<br />
Medici, Lorenzo de’ 63f., 226, 254<br />
Melanchthon, Philipp XIIIf., XXIIf.,<br />
XLIf., XLVf., XLVIIIf., 14, 16, 17f.V,<br />
19f., 38f., 45, 92f., 95f., 99–102, 109f.,<br />
117, 122f.V, 125, 126E, 127–130, 131,<br />
132f., 137, 141f., 183, 184, 185, 189, 207,<br />
231, 233, 237, 238, 240f., 242, 243f., 246,<br />
247, 248, 266E, 267f., 274–276, 277,<br />
279f., 281, 282, 297, 298, 301f., 322, 326V,<br />
329, 330, 336, 377–380, <strong>384</strong>f., 386, 399<br />
Meletios von Lykopolis 217<br />
Mennels, Jakob 211<br />
Michael (Erzengel) 409<br />
Miller, Johannes 174, 212<br />
Miltitz, Karl von 363<br />
Minerva – s. Athene<br />
Minos 390<br />
Mnaseas 450<br />
Montfort, Eva von 235<br />
Morhart, Ulrich 391<br />
Morus, Thomas 333<br />
Mosellanus, Petrus (Peter Schade) XVII,<br />
11V, 13f., 366–368, <strong>384</strong><br />
Moses 32, 33f., 41, 44, 46, 390, 392, 446<br />
Muffel, Jakob 368<br />
Mühldorf, Jakob von 393<br />
Müller, Hans 166<br />
Münch, Maximilian 283<br />
Münch, Philipp 422f.<br />
Münsinger, Joachim 142<br />
Münster, Sebastian 46, 143f., 423<br />
Murer, Hieronymus (gen. Ruman) 138<br />
Musaios 32, 34,45<br />
Musonius Rufus 11, 12, 13*<br />
Musuros, Markos 340<br />
Mutianus Rufus XLV, XLVIII, 14, 59,<br />
113, 114E, 116, 132, 371<br />
Myconius, Oswald 144<br />
Nahmias, David ibn 403<br />
Nahmias, Samuel ibn 403<br />
Naukler – s. Vergenhans<br />
Neithart (Familie) 255, 258<br />
Neithart, Matthäus 255<br />
Neithart, Ulrich XLV, XLIX, 252E, 254,<br />
255*, 259, 260, 261f.<br />
Neobule 90<br />
Nesen, Wilhelm 144<br />
Nestor 147<br />
Neuber, Ulrich 115<br />
Neudecker, Christian Gotthold 97, 449<br />
Neuenahr, Gf. Hermann von (der Ältere)<br />
52<br />
Neuenahr, Gf. Hermann von XVII,<br />
XXXIf., XXXIV–XXXVII, XLVIII, 19,<br />
48, 49E, 52–55, 58, 60, 61f., 64–66, 67V,<br />
68–73, 74V, 82–91, 106, 145, 147, 151,<br />
154, 155, 157, 176, 178, 180, 182, 378<br />
Nikolaus V., Papst 91<br />
Nothafft von Wernberg, Scholastica 236<br />
Numa Pompilius 390, 392<br />
Nüttel, Georg 446<br />
Nützel, Kaspar 180<br />
Occo, Adolf 438, 440<br />
Odoardus 249, 250, 251<br />
Odysseus 11, 12, 81, 147, 310, 317, 386<br />
Oekolampad, Johannes XLVI, 20, 92, 94,<br />
99f., 110, 136, 137V*, 138–141, 142, 143,<br />
144, 267, 279, 295, 349, 377, 421V, 422<br />
Oertel, Veit 102<br />
Ogmios 93,98<br />
Oiagros 45<br />
Oileus 149<br />
Orestes 237, 238, 240, 334, 336<br />
Orpheus 32, 34, 35, 45, 47<br />
Ott von Echterdingen, Michael 258<br />
Ovid 47, 76, 82, 213, 311, 449<br />
Ow, Georg von 257, 268, 270<br />
Ozias 85
Palmer, Johannes 291, 292, 294, 316<br />
Panaitios 451<br />
Pandora 202<br />
Paracelsus 116<br />
Paris 310<br />
Paschasius, Bf. von Neapel 214<br />
Patroklos 147<br />
Paulus (Apostel) 17, 60, 61, 63, 72, 76, 243,<br />
298, 302, 395, 450<br />
Paulus (Jurist) 20, 450<br />
Pausanias 29, 31,43<br />
Peisistratos 449<br />
Peleius 147, 150<br />
Pellikan, Konrad 92, 95, 100, 113, 143f.,<br />
267, 377, 443<br />
Peltomaas, Leena Mari 392<br />
Penelope 78, 310f.<br />
Pentheus 82<br />
Peraudi, Raimund 167, 168f., 170f.<br />
Perikles 337<br />
Perillos (auch Perilaos) 36,47<br />
Petrarca, Francesco 98<br />
Petrucci, Alfonso, Kardinal 156<br />
Petrus (Apostel) 243, 369, 371<br />
Petrus von Ravenna – s. Tommai, Pietro<br />
Francesco<br />
Peurn, Johannes 413, 416f.<br />
Peutinger, Konrad XVI, XLV, 60, 61, 66,<br />
145, 147, 151, 241, 243, 245, 254f., 295,<br />
346E, 347, 350, 424, 436, 444<br />
Peypus, Friedrich 16, 19<br />
Pfefferkorn, Johannes XXVIII–XXX,<br />
XXXVII, XXXIX, 41, 55f., 63, 99, 107,<br />
108, 150, 161f., 165, 172, 199, 205, 210,<br />
216f., 236, 371, 373, 447<br />
Phaeton 380<br />
Phalaris von Akragas 47<br />
Philipp II. von Makedonien 90<br />
Philipp, Landgf. von Hessen 241, 245,<br />
294<br />
Philipp der Aufrichtige, Kfst. von der<br />
Pfalz XXVI, 40, 195, 442<br />
Philoktet 31<br />
Philoponos 17, 18,19f.<br />
Phönix 108, 111<br />
Phorkys 151<br />
513<br />
Pico della Mirandola, Gianfrancesco 452<br />
Pico della Mirandola, Giovanni 63f.,<br />
379, 383<br />
Pirckheimer, Caritas (Schwester Willibalds)<br />
XXVI, 304, 305, 306, 351<br />
Pirckheimer, Caritas (Tochter Willibalds)<br />
XXVI, 304, 305, 306<br />
Pirckheimer, Crescentia 304, 305, 306<br />
Pirckheimer, Katharina 304, 305, 306<br />
Pirckheimer, Klara XXVI, 304, 305, 306<br />
Pirckheimer, Willibald XVf., XIX, XXI,<br />
XXIIIf., XXVI, XXXIIIf., XXXVI–<br />
XLI, XLVf., XLVIII–L, 14, 15, 16, 17,<br />
18–20, 54, 60, 61E, 62–66, 73, 78f., 86–89,<br />
105, 142, 145, 147, 151, 175V, 176, 178–<br />
182, 193, 223, 227, 228E, 229f., 254, 258,<br />
259E, 261–263, 264V, 265, 272E, 273–275,<br />
278, 280f.E, 282, 284f., 286E, 291, 292E,<br />
295f., 303, 304E, 305f., 311, 312E, 316,<br />
320E, 322f., 324, 329f., 331f., 333, 338f.E,<br />
340, 347, 348E, 349–351, 361V, 362–368,<br />
381, 407, 416, 451<br />
Platon 11, 12, 32, 34, 45, 85, 123, 124, 141,<br />
226, 298, 300, 353<br />
Plautus 248, 279, 323, 324, 401<br />
Plinius 58, 83<br />
Plutarch 13, 17, 18, 20, 32, 34, 329, 333,<br />
406<br />
Poggio, Gian Francesco 64<br />
Poliziano, Angelo 63<br />
Polyphem 20<br />
Poseidon 70<br />
Posset, Franz 111<br />
Potken, Johannes 71, 154, 155, 157, 216<br />
Prato, Felice da 388<br />
Priamos 145, 148<br />
Prierias, Silvestro (Silvestro Mazzolini)<br />
XIXf., 55, 156, 186, 314<br />
Priscian von Caesarea 29, 31<br />
Proklos XIV, 71, 74<br />
Proklos, Bf. von Kyzikos 390, 391, 392f.<br />
Prometheus 94,98<br />
Pucci, Lorenzo, Kardinal XIVf., XLVIII,<br />
161, 167, 168E, 170f., 228, 229, 315<br />
Pylades 237, 238, 240, 334, 336<br />
Pyrgopolinices 452
514<br />
Pyrrha 98<br />
Pythagoras 11, 12, 13, 32, 34, 35, 36, 45, 81,<br />
300, 379<br />
Quentel, Peter XXXII, 244<br />
Questenberg, Jakob XIVf., XXIV,<br />
XXVI, XXXIXf., XLV, XLVIII, L, 23,<br />
27, 45, 63, 103, 104E, 105f., 133, 134E,<br />
135f., 154, 155E, 156, 158, 161, 170, 224E,<br />
225, 314, 343, 344E, 345f., 398f., 413,<br />
416, 436<br />
Quintilian 29, 31, 58, 334, 335, 387, 388,<br />
389, 437f.<br />
Rab, Hermann 186<br />
Rabbi Joseph 350<br />
Rabbi Shimoni 350<br />
Rafanelli, Giovanni 154, 155, 156<br />
Rashi 350, 389<br />
Regino von Prüm 196<br />
Regius, Raphael 162<br />
Reicke, Emil 449<br />
Reisch, Gregor 143<br />
Reischach, Eberhard von 245<br />
Renner, Hans 132<br />
Reuchlin, Dionysius 23, 27, 130, 171,<br />
406, 442, 446<br />
Reuchlin, Elisabeth 125, 126, 130, 171,<br />
243, 269<br />
Reuter, Barbara 125, 126, 130*, 266, 267,<br />
268<br />
Reuter, Johannes 130<br />
Rhenanus, Beatus 136, 137, 139, 144, 193,<br />
293, 315, 319, 331, 332, 333, 358, <strong>384</strong>,<br />
386, 406, 409<br />
Riario, Raffaele, Kardinal 156<br />
Ribysen, Simon 345, 413, 416, 420, 443<br />
Ricci, Paolo XXXIV, 92, 95, 99f., 174,<br />
349, 383, 451<br />
Riederer, Johann Bartholomäus 363<br />
Rieneck, Kunigunde von 235<br />
Ringmann Philesius, Matthias 451<br />
Rorer, Martin 366<br />
Rosenberg (Familie) 258<br />
Rosenberg, Philipp von, Bf. von Speyer<br />
143<br />
Rosenblatt, Wibrandis 140<br />
Rosinus, Stefan 52, 104, 105, 106, 157, 227<br />
Rotenhan, Sebastian von 196<br />
Rubeus, Johannes XXXVIII<br />
Ruchrath von Wesel, Johannes 379<br />
Rufinus 218f.<br />
Rynmann, Johannes 340<br />
Sabine von Bayern, Hzgin. von Württemberg<br />
133, 256f., 271, 275, 307, 308, 310,<br />
317, 318, 319<br />
Sabinus, Georg 267<br />
Sachsenheim, Georg von 437<br />
Sadoleto, Jacopo 267<br />
Sallust 38<br />
Salomo 202, 226, 371, 387, 402, 405<br />
Salviati, Francesco 210<br />
Salzmann, Jakob 139<br />
Samuel 75<br />
Santbach, Erasmus 348, 350<br />
Saruk, Menahem ben 40<br />
Sauli, Bandinello, Kardinal 156<br />
Savonarola, Girolamo XXXVI, 60, 61,<br />
63f.*, 65, 103, 104, 106<br />
Scaevola 43<br />
Schabler, Anna 136, 138f.<br />
Schabler, Johannes 138<br />
Schaumberg, Gabriel von 348, 349, 351<br />
Scheible, Helga 62, 178, 182, 230, 262,<br />
282, 293, 305, 342, 351, 451<br />
Schelhorn, Johann Georg 452<br />
Scheuerl, Christoph 275, 347, 368<br />
Schilling (Silling), Christoph 36,47<br />
Schilling, Diebold 47<br />
Schilling, Johannes 187<br />
Schiner, Matthäus 356, 357, 358f.*<br />
Schiner, Nikolaus 358<br />
Schleiffer, Barbara 180<br />
Schöffer, Johann 192, 196, 245<br />
Schott, Peter 437<br />
Schürer, Matthias 19, 239, 300, 353<br />
Schwartzerdt, Anna 130<br />
Schwartzerdt, Barbara 130<br />
Schwartzerdt, Georg (der Ältere) 129f.<br />
Schwartzerdt, Georg (der Jüngere) 130<br />
Schwartzerdt, Margarete 130
Schwarzenberg, Christoph von XLIf.,<br />
XLVIII, 231, 232, 233f., 235E*f., 241, 242,<br />
243, 246, 247, 252, 256, 259, 262, 270<br />
Schwarzenberg und Hohenlandsberg,<br />
Johann von 235f.<br />
Schwebel, Johannes 11, 12, 13, 195, 240,<br />
295<br />
Seneca 141, 196<br />
Senger, Bernhard 417<br />
Septimus Severus, röm. Ks. 20<br />
Servius Sulpicius Rufus 118, 120<br />
Setzer, Johannes (Secerius) L, 208f., 239,<br />
334f.E, 336*, 337, 352V, 353<br />
Sforno, Obadja 40<br />
Sforza, Bianca Maria 440<br />
Sibylle von Cumae 53<br />
Sickingen, Franz von XVIII–XX, XLI,<br />
138, 244, 291, 292, 294f.*, 296, 312, 313,<br />
314–316, 320, 321, 338, 339, 343, 344,<br />
345f., 348, 350, 369, 372–374, 375f., 377f.,<br />
443<br />
Sickingen, Schweickart von 294<br />
Sidonius 20<br />
Sigismund, Erzhzg. von Tirol 440<br />
Silling, Christoph – s. Schilling, Christoph<br />
Simler, Georg 20<br />
Simonides 336, 407<br />
Simplikios 17, 18, 19<br />
Sketa, Jakob 163, 164, 165<br />
Skylla 297, 299<br />
Sluchter, Michael (Schluchter) 181f.<br />
Smyrnaeus, Quintus 438<br />
Soceri, Andrea 45<br />
Sokrates 301, 332, 334–336, 352, 353, 406<br />
Sol 380<br />
Soncino, Gershom 99, 135<br />
Sophokles 31, 232<br />
Sotheby, John 127<br />
Sotheby, Samuel Leigh 127<br />
Spalatin, Georg XLVf., XLIX, 20, 58f.,<br />
97, 100–102, 113, 114, 117, 123, 125, 126,<br />
129, 186, 188f., 257, 267f., 269E, 271,<br />
274, 281, 301f., 359, 366, 371, 373, 377f.<br />
Spengler, Georg 364<br />
Spengler, Lazarus XXIII, 296, 361, 362,<br />
363, 364f.*, 366f., 381<br />
515<br />
Speusippos 85<br />
Sphinx 75,83<br />
Spiegel, Jakob 423f.<br />
Sprentz, Sebastian 221, 222<br />
Stadianus, Franz (Franz Kircher) 17, 18,<br />
20*<br />
Stadion, Christoph von 367<br />
Stadion, Ludwig von 270<br />
Staupitz, Johann von 187, 267f., 364<br />
Stentor 302<br />
Stephanus (Archidiakon) 151<br />
Stobaios 13<br />
Stoss, Veit 59<br />
Strabon 83<br />
Strobel, Georg Theodor 178<br />
Stromer, Wolfgang 275, 363, 365<br />
Stromer von Auerbach, Heinrich 197,<br />
202, 212<br />
Stromer von Reichenbach, Barbara 59<br />
Studach, Johannes 417<br />
Sturm, Jakob 423<br />
Summenhart, Conrad 144<br />
Swammerdam, Jan 337<br />
Symmachus 38<br />
Szymonowitz, Szymon (Simon Simonides)<br />
395<br />
Telamon 149<br />
Terenz 86, 226<br />
Terpsichore 45<br />
Tetzel, Johann 185f.<br />
Themar, Adam Werner von 406f.<br />
Themistokles 329<br />
Theodoretos 338, 339, 342<br />
Theodosios von Alexandreia 340–342<br />
Theokrit 437<br />
Thersites 74, 81, 90, 446<br />
Theseus 238, 240<br />
Thetis 98, 278<br />
Thomas von Aquin 213<br />
Thot 83<br />
Thraso 77, 86<br />
Thumb, Ursula 307, 308, 310, 319<br />
Thumb von Neuburg, Conrad 310<br />
Thymbraios 450<br />
Timaeus 300
516<br />
Timoleon 333<br />
Timotheus (Presbyter) 206, 218<br />
Tiphernas, Gregorios 38<br />
Tommai, Pietro Francesco (Petrus von<br />
Ravenna) XVI, 145, 147, 151, 379<br />
Tongern, Arnold von – s. Luyde von<br />
Tongern, Arnold<br />
Tortelli d’Arezzo, Giovanni 218f.<br />
Triebe, Johanna 403<br />
Trithemius, Johannes 38<br />
Truchseß von Pommersfelden, Lorenz<br />
198, 202, 212<br />
Truchseß von Waldburg, Wilhelm 270<br />
Truchseß von Wetzhausen, Thomas 15V,<br />
38<br />
Trusen, Winfried XX<br />
Tryphon 338, 339, 340–342<br />
Tucher, Anton I. 59<br />
Tucher, Anton II. 56, 57, 59*, 259, 261,<br />
263<br />
Tucher, Barbara 181<br />
Tucher, Hieronymus 263<br />
Tudertino, Antonio 333<br />
Turpilius 51, 55, 439<br />
Tyndareos 450<br />
Ülin, Matthäus 318<br />
Ülin, Matthias 317, 318*<br />
Ülin, Oswald 317, 318*<br />
Ülin, Ulrich 318<br />
Ulmann, Heinrich 371<br />
Ulpian 146<br />
Ulrich I., Hzg. von Württemberg XIII,<br />
XVIII, XL, XLII, 40, 43, 131, 132, 133,<br />
142, 197, 210f., 222, 231, 233f., 241,<br />
242f., 245, 246, 252, 253, 255–259, 260f.,<br />
262f., 264, 265, 266, 267, 269, 270f., 272,<br />
274f., 278, 280, 281, 293f., 310, 319f.,<br />
322f., 324, 392, 399, 451<br />
Urania 45<br />
Uziel, Jonathan ben 350<br />
Vadian, Joachim 207<br />
Vaihingen, Caspar von 136, 152, 314<br />
Valla, Lorenzo 43, 379, 437<br />
Vallensis, Johannes 46<br />
Vautt (Familie) 258<br />
Vehe, Michael 291, 292, 293f.*, 316, 417<br />
Venatorius, Thomas XLIX, 282, 285,<br />
295, 349<br />
Venningen, Florentius von 423, 443<br />
Vergenhans, Johannes 40, 102, 442<br />
Vergenhans, Ludwig XLVII, 5E, 6f.<br />
Vergil 38, 47, 149, 226, 317<br />
Vetter, Magnus 417<br />
Vibeck, Vincenz 417<br />
Victor, Aurelius 340<br />
Vigerio, Marco, Bf. von Senigallia 154,<br />
155, 156f.<br />
Vigilius, Johannes 345, 413, 416, 420,<br />
442f.<br />
Vio, Thomas Cajetan de, Kardinal XIX,<br />
179, 181, 186, 197, 211, 372, 378, 380<br />
Viterbo, Egidio da (Egidio Antonini)<br />
104, 105, 106, 134, 135, 154, 155, 157, 343,<br />
344, 346, 388f.<br />
Volland, Ambrosius 392<br />
Volprecht, Wolfgang 363<br />
Waldeck, Wilhelm von 181<br />
Wannger, Jörg 248<br />
Wartenberg, Günther 187<br />
Weh, Adalbert 37<br />
Werdenberg, Felix von 6<br />
Wichwael, Theodor (Dietrich von Caster)<br />
72, 78, 86<br />
Widmann, Johann 296, 392<br />
Wied, Hermann zu, Erzbf. von Köln 86,<br />
157<br />
Wilhelm IV., Hzg. von Bayern XVIII,<br />
233, 236, 255, 271f., 273, 275*, 320, 321,<br />
322f., 324, 325f., 327, 330, 361, 362, 365f.,<br />
374, 375, 377, 380<br />
Wilkinson, John 127<br />
Willibald, Hl. 349<br />
Wimpfeling, Jakob 423, 441<br />
Winkelhofer, Heinrich 43, 450<br />
Winther, Johannes (Johannes Guinterius)<br />
70<br />
Wirsung, Markus 211, 342<br />
Wirt, Caspar 56, 152, 314, 413, 416<br />
Wirt, Wigand 171, 451
Wyck, Johannes von der 152, 154, 155,<br />
157, 314<br />
Xenokrates von Chalkedon 77, 85<br />
Xenophon XIV, XLVII, 334, 335, 336f.,<br />
352, 353, 404, 405, 406f., 425<br />
Zasius, Ulrich 139, 143<br />
Zenokrates 85<br />
Zeus 32, 34, 225, 328, 390<br />
Zobel, Dietrich 85f., 89<br />
Zoilos 236<br />
Zwingli, Ulrich 138, 140, 144, 358<br />
517
518<br />
III. Ortsnamen<br />
Aachen 67, 69, 222, 359<br />
Alexandria XIV, XXVI, 198f., 204, 208,<br />
214, 217, 220, 340–342, 449<br />
Altdorf 178f.<br />
Altheim 119<br />
Altmannstein 284<br />
Altomünster 138, 140<br />
Amsterdam 284, 402, 443<br />
Ancona 156, 164f.<br />
Antwerpen 388<br />
Arlon 437<br />
Athen 31, 213, 278, 293, 329, 400, 449<br />
Augsburg 43, 66, 100, 102, 122–125, 127,<br />
130–133, 138, 145, 147, 155f., 158, 174,<br />
178–180, 186, 194, 197, 200, 207, 210–<br />
212, 227–229, 251f., 254f., 258, 260, 295,<br />
325, 340, 342, 347, 364, 367, 378, 380,<br />
382, <strong>384</strong>, 408, 423<br />
Babylon 388f., 403<br />
Baden-Baden 116<br />
Bad Liebenzell XIII, XVII, XLVIII, 109,<br />
112–116, 120f., 281, 289f., 308, 329, 335<br />
Bamberg 325, 363–367<br />
Basel XIV, XXVf., XXXIX, 19, 21, 25,<br />
37–39, 46f., 92, 94, 99f., 113, 136–144,<br />
179, 193, 214, 244, 246f., 279, 307, 333,<br />
336, 353, 358, 391f., 399, 407, 417, 422,<br />
451<br />
Bautzen 110<br />
Bergen (Kloster) 306<br />
Berlin XLIVf., 103, 105, 133, 144, 154,<br />
158, 163, 167, 171, 220, 224, 343, 413,<br />
418, 436<br />
Bern XLVf., 64, 74, 81, 90, 143, 266–268,<br />
271, 287, 374, 377<br />
Besigheim 257<br />
Biberach 138, 293, 391<br />
Blaubeuren 119, 133<br />
Bologna 63, 149, 160, 165, 179, 215, 321,<br />
325, 380<br />
Bolsena 13<br />
Braunau a. Inn 110<br />
Bremen 73, 79, 157<br />
Brescia 99<br />
Bretten 92, 95, 125, 130, 256, 266<br />
Bruchsal 139, 143, 210, 256<br />
Burgkunstadt XLV, 107, 109–112, 114,<br />
116<br />
Buttstädt 116<br />
Caesarea 14, 29, 43<br />
Cannstatt 407<br />
Catania 358<br />
Cesena 40<br />
Chartres 70<br />
Chur 417<br />
Città di Castello 149<br />
Coburg 349<br />
Cordoba 213<br />
Cyrene 72, 78, 86<br />
Delphi 202, 213, 448<br />
Ditzingen 116, 166, 249f., 268, 288<br />
Dresden XLVI, 109f., 122, 326<br />
Durlach 141, 310<br />
Ebernburg 294f., 374, 376f.<br />
Ehingen 255<br />
Ehrenberg (Burg) 440<br />
Eichstätt XLV, 5–7, 282–285, 325, 348f.<br />
Eisenach 185<br />
Eisleben 185<br />
Engelthal (Kloster) 176–182<br />
Ephesos 140, 390f., 393<br />
Erfurt 55, 115f., 185, 188, 195, 301<br />
Ernen 358<br />
Esslingen 100, 233, 256, 266f., 270, 291f.,<br />
294, 316, 421f.<br />
Ferrara 63, 140<br />
Fes 403<br />
Florenz 60f., 63–65, 104, 140, 150, 210,<br />
254, 287, 336, 406<br />
Forlì 154–157<br />
Frankfurt a. M. XIX, XXX, XXXII,<br />
XXXV, XXXIX, 71, 92f., 96, 99, 101f.,<br />
110, 132, 222, 236, 294f., 315f., 338f.,
343, 345, 350, 360, 369f., 372, 399, 413,<br />
416, 418–420, 443<br />
Frankfurt a. d. Oder 110, 192<br />
Freiburg i. Br. 6, 39, 143, 195, 214, 325<br />
Freising 181, 442<br />
Füssen 440<br />
Gmünden 417<br />
Gotha 91, 97, 131, 449<br />
Grätz 417<br />
Großenehrich 115<br />
Haarlem 388<br />
Hagenau XXIV, XXXIV, XXXVI, 20,<br />
52, 55, 96, 101–103, 107, 109, 111, 116,<br />
123, 143, 152, 182, 225, 239, 243, 336f.,<br />
340, 342, 352f., 355, 400, 406f., 441<br />
Halberstadt 197, 199, 201, 210, 212, 294<br />
Halle a. d. Saale 113, 115, 294<br />
Heidelberg 38, 97, 110, 123, 128, 130,<br />
137–141, 143, 245, 291–293, 316, 417–<br />
419, 421–423, 442f.<br />
Heidenheim 255<br />
Heilbronn 137, 255<br />
Heiligenberg 6<br />
Helmstedt 273<br />
Herrenberg 275<br />
Hersbruck 179<br />
Hirsau (Kloster) 116, 445f., 450<br />
Hohenraunau 173, 175<br />
Hohentübingen (Schloß) 234, 271<br />
Horb a. Neckar 119<br />
Idstein 192<br />
Ingolstadt XIIIf., XVIIIf., XXII, XXVI,<br />
XXXVIII, XL–XLIII, XLIX, 92, 95,<br />
100, 143, 230, 243, 272–283, 285f., 288–<br />
293, 296f., 300, 303, 305, 307–309, 311,<br />
314, 316, 319–326, 329f., 334f., 337–339,<br />
342–344, 346f., 349, 351, 354–356, 363,<br />
365–368, 380, 382–386, 393–395, 397,<br />
399f., 408, 422<br />
Innsbruck 271, 440<br />
Ismaros 35f., 47<br />
Isny 342<br />
Jena 102, 402f., 450<br />
Jerichow a. d. Elbe 115<br />
Jerusalem 61, 80, 151, 388, 403,<br />
407<br />
519<br />
Kairouan 403<br />
Karlsruhe 141, 350<br />
Kassel 245<br />
Kelheim 325<br />
Kempten 440<br />
Kirchheim 270<br />
Kirkel (Burg) 190, 192, 194<br />
Koblenz 417<br />
Köln XVI, XVIII–XXII, XXVI–XXIX,<br />
XXXIf., XXXIV–XXXVI, XXXIX,<br />
XLIf., 18–20, 37f., 48f., 51–56, 62f., 65–<br />
68, 70–72, 77f., 82, 85f., 88f., 91, 99, 102,<br />
106, 136, 145, 147f., 150–152, 157, 186f.,<br />
189f., 195, 198, 215, 225f., 240, 244,<br />
293f., 316, 356, 358f., 369–373, 380, 417,<br />
447f.<br />
Konstantinopel 341, 390–392, 403<br />
Konstanz 6, 47, 248, 319<br />
Kopenhagen 125, 127<br />
Korinth 320–325, 333, 335<br />
Krumbach 175<br />
Kundstadt – s. Burgkundstadt<br />
Ladenburg 437<br />
Lahnstein (Burg) 316, 345<br />
Lampsakos 293<br />
Landshut 309, 325, 417<br />
Landstuhl 294, 381<br />
Larisa 146, 149<br />
Lauchheim a. d. Jagst 209, 334, 336, 352<br />
Lauf 179, 362<br />
Lauingen 20, 47, 354–356, 422, 447<br />
Leipzig XVII, XXIf., XXXVIII, 11–14,<br />
19, 58, 101, 110, 115, 130, 192, 276, 279,<br />
301, 363f., <strong>384</strong><br />
Leutkirch 408<br />
Lille 293<br />
Limburg 451<br />
Lindau 325<br />
Linz 436<br />
Lohr a. Main 235
520<br />
Lohra (Schloß) 195<br />
Lorch (Kloster) 449<br />
Löwen XXf., 19, 55, 69f., 109, 139, 359,<br />
379, 388<br />
Lucena 403<br />
Lüttich 67, 69–71, 109, 451<br />
Luzern 36, 47<br />
Magdeburg 185, 197, 199, 201, 210, 212,<br />
294, 441<br />
Mailand 440<br />
Mainz XVIII, XXV, XXXV, 52, 55, 85f.,<br />
89, 101, 109, 115, 137, 143, 171, 190, 192,<br />
194–199, 201, 204, 210–212, 245, 273,<br />
294, 373, 377f., 380f.<br />
Mannheim 115<br />
Mansfeld 185<br />
Mantua 340, 452<br />
Marburg 115, 245<br />
Marpessos 123f.<br />
Marrakesch 213<br />
Melfi 157<br />
Memmingen 138<br />
Merseburg 364, <strong>384</strong><br />
Modena 90<br />
Mönsheim 256<br />
Montbéliard (Mömpelgard) 275<br />
Montpellier 318<br />
Mühlebach 358<br />
München XLIV–XLVI, 47, 113, 115, 117,<br />
120, 231, 233, 235, 241, 245, 249, 256,<br />
263, 271, 275f., 284, 288, 296, 307, 310,<br />
317f., 322f., 325, 330, 354, 377, <strong>384</strong>, 393,<br />
395, 404, 408, 436, 440, 444, 450–452<br />
Nanstein (Burg) 294<br />
Neapel 214, 293<br />
Neuburg a. d. Donau 275, 296, 306,<br />
310<br />
Neunhof 361–363<br />
Nizäa 220<br />
Nordhausen a. Harz 195<br />
Nördlingen 256f.<br />
Novara 358<br />
Nürnberg XV, XIX, XXI, XXIII, XXVI,<br />
XXXIV, XXXVI, XXXVIII–XL,<br />
XLVf., 15f., 19, 54, 56f., 59–62, 64, 66,<br />
73, 79, 87, 100, 115, 130, 145, 147, 175–<br />
182, 200, 210, 228–230, 252, 254f., 257–<br />
259, 262–265, 272, 280, 282, 285f., 291f.,<br />
296, 304, 306, 312, 320, 322–324, 329–<br />
331, 333, 338, 340, 346, 348–351, 361–<br />
366, 368, <strong>384</strong>, 391<br />
Nürtingen 142<br />
Ochsenfurt 284<br />
Orléans 38<br />
Ortona Mare 135<br />
Ottobeuren XXXIX, 153, 172, 174f.<br />
Oxford 215<br />
Padua 195<br />
Paris XX, XXIX, XLVI, 38f., 55, 69, 153,<br />
172, 215, 309, 318, 336<br />
Pavia 47<br />
Pforzheim XXII–XXIV, XXVII, XLV, 5,<br />
11–13, 15, 51, 62, 67, 74, 97, 103, 105,<br />
107, 112, 114, 118, 121, 125f., 130, 140,<br />
143, 150f., 153, 156, 160, 165, 170, 173,<br />
184, 200, 208, 216, 222, 225f., 229, 231,<br />
235, 240, 242f., 249, 256, 261, 267, 269f.,<br />
273, 276, 287f., 292, 297, 305, 308, 317,<br />
321, 324, 331, 334, 339, 344, 349f., 352,<br />
382, 387, 390, 394, 397, 402, 405, 441,<br />
443<br />
Pisa 165<br />
Poitiers 38<br />
Rasch (bei Altdorf) 178<br />
Ravenna XVI, 145, 147, 151, 379f.<br />
Ravensburg XV, XXXIII, XXXIX, XLI,<br />
117–119, 231, 233, 242, 245–249, 276,<br />
278, 280, 289, 297, 299, 307, 317–319,<br />
324, 330–332, <strong>384</strong>, 386, 393f., 405<br />
Rebdorf (Stift) 283–285, 348f., 443<br />
Regensburg 20, 349<br />
Reutlingen 255, 271<br />
Rohr (Stift) 284, 443<br />
Rom XIII–XXI, XXIII–XXV, XXVIIf.,<br />
XXX, XXXII, XXXIVf., XXXIX–XLI,<br />
XLV, 5, 14, 17, 19f., 22, 25, 36, 39f., 48–<br />
56, 60, 62, 65, 79, 85, 87f., 96, 106, 117–
120, 134–136, 146f., 149, 152–158, 160f.,<br />
164, 166–169, 171, 174, 176, 179, 185–<br />
187, 193–196, 200, 205f., 209f., 215,<br />
221–224, 227f., 230, 245, 248, 250, 274,<br />
294, 305, 309–314, 320f., 324, 329, 333,<br />
340, 343–346, 358, 364, 366, 369f., 372–<br />
378, 380f., 388–390, 397, 399f., 404,<br />
413–416, 418–420<br />
Rouffach 92, 95, 100<br />
Salamanca 215<br />
Salerno 161<br />
Salzburg 325, 342<br />
Schamhaupten (Stift) 284<br />
Schlettstadt 374, 417<br />
Schleusingen <strong>384</strong><br />
Schorndorf 270<br />
Schweinfurt 284<br />
Schwetzingen 234<br />
Senigallia 154–156<br />
Siena 325<br />
Sitten 356–358<br />
Solothurn 274<br />
Sondershausen 115<br />
Speyer XVIII, XX, 15f., 54f., 85, 89, 105,<br />
139, 143, 199, 216, 295, 312–315, 320f.,<br />
345–348, 350, 364, 369f., 372f., 377, 416,<br />
420<br />
Stadion 20, 367<br />
Steckelberg (Burg) 376, 380<br />
Steinheim 447<br />
Stettin 200, 210<br />
Straßburg 19, 143, 145, 147, 190–193,<br />
195, 214, 218, 236f., 239, 300, 310, 352f.,<br />
377, 380<br />
Strinz (bei Idstein) 192<br />
St. Truiden 70<br />
Stubach 171<br />
Stuttgart XIII, XXVIIIf., XL, XLII,<br />
XLVI, XLVIII, L, 21, 48, 51, 56f., 60, 91,<br />
97, 101, 103, 113, 115f., 120f., 125–127,<br />
129, 131–134, 137f., 142, 144, 149, 154,<br />
157f., 160, 163, 166f., 170, 197, 220, 222,<br />
224, 227, 229, 231–236, 241, 243f., 249f.,<br />
252–262, 264, 266–268, 270–278, 280–<br />
282, 285, 288–291, 293, 295, 303, 307,<br />
311, 320, 338, 345, 347, 351, 372, <strong>384</strong>,<br />
386, 388f., 391, 416, 424, 436, 446<br />
Syrakus 231, 234, 322–325, 330, 336<br />
521<br />
Theben 440<br />
Tiberias 42<br />
Tivoli 149<br />
Toledo XVI, 159f., 162, 198, 204,<br />
214<br />
Torgau 301<br />
Trier 85, 89, 217, 294<br />
Triest 440<br />
Troja 146, 149–151, 226, 242, 276, 278,<br />
302, 310, 318<br />
Tübingen XIIIf., XLIII, L, 5–7, 16–20,<br />
43, 92, 95, 99–101, 103, 109, 116, 119,<br />
122f., 125–129, 131f., 137, 141f., 234f.,<br />
245, 255–258, 263, 310, 336, 355, <strong>384</strong>,<br />
387, 391–398, 400f., 404–409, 423f.,<br />
452<br />
Tyros 199, 217, 287, 290<br />
Überlingen 276–278, 297, 301, 386<br />
Ulm 138, 170, 252, 254f., 258, 260f.,<br />
264f., 417<br />
Uppsala 125, 127f., 443<br />
Urach 271<br />
Valencia 70<br />
Veji 329<br />
Venedig XIV, XLVII, 19, 43, 116, 157,<br />
314, 340, 350f., 387–389, 396, 398f.,<br />
401f., 404f., 439<br />
Vienne 198, 204, 215<br />
Weimar XLV, 91, 97, 131f., 368, 371<br />
Weingarten (Kloster) 248, 276f., 280,<br />
296, 299, 301, 303, 317f.<br />
Weinsberg 94, 99, 137f.<br />
Wels 207, 222<br />
Wemding 275<br />
Wersau (Schloß) 234, 258<br />
Wien 6f., 47, 66, 103, 207, 214, 222, 271,<br />
293, 318, 393, 406–408, 424, 442<br />
Wildbad 116<br />
Wildeneck 275
522<br />
Wimpfen (Kloster) 293, 417<br />
Windesheim 284, 296<br />
Wittenberg XIIIf., XVIII, XXIf.,<br />
XXXIV, XLIIf., 20, 56–59, 91–98, 100–<br />
103, 110, 117, 124, 126, 129–131, 141,<br />
179, 183, 185, 189, 207, 241–244, 263,<br />
266, 276, 279–282, 301, 318, 326, 329f.,<br />
363, 378, 380, <strong>384</strong>, 422, 450<br />
Wöhrd 178<br />
Wolfenbüttel 17, 183, 451<br />
Worms XXX, 23, 27, 143, 151, 186, 271,<br />
294, 325, 345, 364, 378, 381, 416, 437<br />
Würzburg XX, 45, 350<br />
Zabern 195<br />
Zürich 138, 245