43, 2008 - Татары Германии

По следам Мусы Джалиля...
(Начало на стр. 8)
Инициатором нашей поездки в Гатов
стал Мисте Хотопп-Рике, созвонившийся
за несколько дней до этого с руководителями
этого краеведческого проекта, так
что нежданными гостями мы там не были.
Прохладным апрельским днем мы с Мисте,
его женой Аней и Львом Герасимовым
отправились в Гатов. Осмотрев экспози-
цию, мы встретились с инициаторами создания
этого музея. Еще раньше, в рамках
деятельности группы «Разнообразие» общества
«Триалог» гатовские активисты
«Общества по поддержке истории Гатова»
из бесед с Мисте узнали о борцах татарского
сопротивления, о Джалиле и джалильцах.
Мы приехали не с пустыми руками
– в дар музею передали портрет Джалиля,
сборник его стихов на немецком
Auf den Spuren Mussa Dshalils...
(Anfang auf S. 8)
Gefängnis Spandau ein, dem dieser Schießplatz
angeschlossen war. Dort wurden Fahnenflüchtige
und „Wehrkraftzersetzer“ erschossen
sowie diejenigen begraben, die in
Plötzensee hingerichtet wurden. Mutmaßlich
ruht die sterbliche Hülle des Dichters
und seiner Kampfgenossen in diesen Massengräbern.
Mieste Hotopp-Riecke war Initiator
dieser Fahrt nach Gatow, einige Tage zuvor
rief er die Leiter dieses heimatkundlichen
Projektes an, so waren wir dort keine uner-
(Anfang auf S. 9)
Yazlardan – közlärgä, közlärdän –
mäñgelekkä
Äxmät Timer Törkiyädä berençe bulıp
Änqarada Törek mädäniyäten öyränü institutın
qora, 1961–1975 yıllar arasında anıñ citäkçese
bula. Soñınnan mondıy institutlar İstanbul,
İzmir kebek ere şähärlärdäge yuğarı uqu
yortlarında da barlıqqa kilä. Äxmät Timerneñ
matbuğatta 250dän artıq fänni xezmäte
basılğan. Alar arasında, törledän-törle
jurnallarda basılğan sallı mäqälälär belän bergä,
zur-zur monografiyälär dä, ayırım kitaplar da
bar. Ul küp illärneñ ğıylmi oyışmalarında äğza
bulıp tora, xalıqara simpozíumnar oyıştıra. 1962
yılda professor däräcäse ala. 1980 yılda 70 yäş
tulğaç, layıqlı yalğa çığa. Läkin ğıylmi häm
icadi eşçänlek alıp baruın tuqtatmıy, üzeneñ
böten tormışın öç kitap xälende bastırıp çığara.
Berençesendä Tatarstandağı tormışı añlatılğan
bulsa, “60 yıl Almaniyädä” dip atalğan ikençe
kitabında Almaniyädä uqığan, eşlägän yılların,
öçençe kitapta isä “Vatanım” dip, Törkiyädä
yäşägän ğömeren taswir itä. Ülemenä yaqın
könnärdä, inde 90 yäşendä buluına qaramastan,
warteten Gäste. An einem kühlen Apriltag
machten wir uns mit Mieste, seiner Frau
Anja und Lev Gerasimov auf den Weg nach
Gatow. Nach der Besichtigung der Exposition
trafen wir uns mit den Initiatoren dieses
Museums. Schon vorher im Rahmen der
Arbeit der Gruppe Rasnoobrasie von Trialog
e.V. erfuhren die Gatower Aktiven des
„Fördervereins historisches Gatow“ aus Gesprächen
mit Mieste über die Kämpfer des
tatarischen Widerstandes, über Dshalil und
seine Genossen. Wir hatten auch neue Exponate
dabei: Dem Museum schenkten wir
das Porträt von Dshalil, ein Buch mit seinen
Cirsep ütkän ğömer
Yosıf Aqçura turındağı kitabı östendä eşli ide.
Kübräk başqarğan maqtawlı eşläre belän
tanılğan böyek şäxeslärneñ ğailä tormışı, küp
Äxmät Timer
oçraqta, pärdä artında qaluçan. Qısqaça ğına
bulsa da, Äxmät Timerneñ şäxsi tormışı turında
berniçä süz äytep kitü urınlı bulır. 1946 yılda, ul
millättäşebez Zakir Qadri Uğannıñ qızına
öylänä. Anıñ ülemennän soñ 1962 yılda Rana
Nr. 4/43, 2008
языке, книгу известного журналиста ГДР
Леона Небенцаля, в которой он посвятил
Джалилю и падре Юрытко немало страниц,
а также выпуски нашего журнала,
посвященные волго-татарскому легиону и
татарским подпольщикам. Теперь в этом
музее будет также небольшая витрина,
посвященная татарам – пусть небольшой,
но это наш вклад в работу по знакомству
местного немецкого населения с неизвестными
страницами той известнонеизвестной
войны.
Венера Вагизова,
Берлин – Гатов
Gedichten auf Deutsch sowie das Buch von
dem in der DDR bekannten Journalisten Leon
Nebenzahl, der sich mit dem Thema
Dshalil beschäftigte und etliche Seiten in
seinem Buch Pater Jurytko widmete. Auch
die Ausgaben unserer Zeitschrift, die der
Wolga-tatarischen Legion und tatarischen
Widerstandskämpfern gewidmet waren,
übergaben wir. In der nächsten Zukunft
wird im Museum eine kleine Vitrine errichtet,
die über die Tataren berichten wird. Das
ist unser, obwohl kleiner, Beitrag zur Arbeit,
die ansässige Bevölkerung mit den unbekannten
Seiten jenes bekannten und unbekannten
Krieges bekannt zu machen.
Venera Vagizova,
Berlin – Gatow
xanım belän tormış qorıp cibärä. Berençe
xatınınnan balaları bulmıy. Rana xanım belän
Zäynäp-Bahşaiş isemle qız üsterälär. Äxmät
abzıynıñ qızı da ätise suqmağınnan kitä,
Törkiyä, Almaniyä häm Amerikanıñ Boston
universitetlarında uqıp belem ala, ğıylem yulın
saylap, iqtisad fännäre doktorı bula. 1993 yılda
ul ätiseneñ tuğan yaqların berençe tapqır qaytıp
kürde. Zäynäp xanımnı babası Yarulla
xäzrätneñ tuğanı häm köräştäşe ğälim Hadi
Atlasineñ ulı Uğız Atlasov çaqırğan. Anıñ belän
bergä ul yılnı Bögelmägä anıñ Volgograd
şähärendä yäşäwçe ike tuğanı da qaytqannar.
Anıñ berse – Äxmät Timerneñ enese, professor,
biologiyä fännäre doktorı Ğämir Räşit ulı
Yarullinnıñ ulı – Räşit Yarullin. Ul belgeçlege
buyınça tabib, frantsuz firmaları belän
xezmättäşlek itä.
17 yäşendä taşlap kitkän tuğan tufrağın
ğömere buyı sağınıp yäşäsä dä, tuğan awılın
qaytıp kürergä, çıltır çişmäläreneñ suın eçärgä,
xuş isle hawasın sularğa Äxmät Timergä nasıyp
bulmadı. Özelep söygän ätiseneñ faciğäle
yazmışı anı härwaqıt tetränderep torğan bulsa
kiräk, Tatarstanğa qaytır öçen berniçä tapqır
omtılıp qarasa da, batırçılıq itä almıy 2003
yılnıñ äprel ayında gür iyäse buldı.
Ruşania Altay,
İstanbul, Törkiyä
25