Reader Nederlands - Hogeschool Rotterdam

overtref jezelf
Voorbereidingscursus
Nederlands
Studievoorbereiding

Voorbereiding op het toelatingsexamen Nederlands 21+ regeling
Inleiding
Je wilt een hbo-opleiding gaan volgen, maar je hebt ontdekt dat je niet zomaar kunt
beginnen, omdat je met jouw diploma niet of niet volledig toelaatbaar bent. Het kan ook zijn
dat je wel het goede diploma hebt, maar dat het verstandig is om vóór de aanvang van je
opleiding het Nederlands bij te spijkeren of op te frissen.
Deze module biedt ondersteuning bij je voorbereiding op het toelatingsexamen.
Wat kun je verwachten van de voorbereidingscursus Nederlands?
De studenten bereiden zich voor op het toelatingsexamen Nederlands in 6 lessen. Een les
duurt 2 uur. De lessen zijn bedoeld om je kennis op te frissen en eventuele tekorten weg te
werken.
Tijdens de lessen wordt aandacht besteed aan de onderdelen lezen en schrijven.
Van de studenten wordt verwacht dat zij verantwoordelijkheid nemen voor hun eigen
leerproces. De docent van de cursus zal daarbij voor een goede begeleiding zorg dragen.
De doelen voor het vak Nederlands
Lezen
De kandidaat kan:
- vaststellen tot welke tekstsoort een tekst of tekstgedeelte behoort;
- de hoofdgedachte van een tekst(gedeelte) aangeven;
- relaties tussen delen van een tekst aangeven;
- conclusies trekken met betrekking tot intenties, opvattingen en gevoelens van de
auteur;
- standpunten en argumenten herkennen en onderscheiden;
- de kandidaat kan een betogende tekst of betogend tekstgedeelte op
aanvaardbaarheid
beoordelen;
- de kandidaat kan teksten en tekstgedeelten beknopt samenvatten.
Schrijven
- De kandidaat kan op basis van verstrekte informatie relevante inhoudselementen
ontwikkelen, kiezen en ordenen om deze in een betoog aan de hand van een
duidelijk standpunt te onderbouwen met steekhoudende argumentatie.
- De kandidaat kan het betoog in de vorm van een artikel of een ingezonden stuk
schrijven.
- De kandidaat past zijn tekst aan publiek en doel aan.
Doelen zijn: informatief, persuasief, divertief en directief.
Publiek: naast docent en medestudent ook een buitenschools publiek,
lezersgroepen, wijkbewoners enz.
- De kandidaat schrijft zijn tekst met een op zijn publiek afgestemde stijl, met een
correct gebruik van de regels van spelling, interpunctie en zinsbouw. Bij spelling
speelt het onderscheid tussen “groene” en “witte” spelling geen rol,
werkwoordspelling echter wel. De kandidaat mag tijdens het schrijven geen
woordenboek gebruiken.
1

- De kandidaat kan ten behoeve van een gedocumenteerd betoog:
- relevante informatie verzamelen en verwerken;
- deze informatie adequaat presenteren met het oog op doel, publiek, tekstsoort en
conventies voor geschreven taal;
- concepten van de tekst reviseren op basis van geleverd commentaar.
Reader
In deze reader vind je materiaal dat gebruikt wordt voor de voorbereidingscursus. De cursus
is zo opgebouwd dat alle onderdelen van lezen en schrijven aan de orde komen die je nodig
hebt om een bevredigend eindresultaat te boeken.
In de reader zie je ook dat tijdens de cursus aandacht gegeven wordt aan het bijhouden van
een portfolio voor het onderdeel schrijven. Hiermee kun je goed zicht blijven houden op de
vorderingen die je gedurende de cursus maakt.
De reader is verdeeld in 6 lessen. Op de eerste pagina van elke les staat het lesprogramma
beschreven. Daarachter zit materiaal dat je voor de desbetreffende les nodig hebt en thuis
kunt bestuderen. Aanvullend materiaal wordt in de lessen uitgedeeld.
Tijdens de lessen zal steeds een stukje theorie behandeld worden. In elke les zitten echter
ook een of meer oefeningen die individueel of in groepjes uitgevoerd gaan worden.
Bovendien wordt elke les een huiswerkopdracht gegeven die de volgende les besproken zal
worden.
Van de student wordt verwacht dat hij gemotiveerd is om zijn eigen leerproces ter hand te
nemen en zo voldoende profijt uit de voorbereidingscursus zal halen.
2

Inhoudsopgave
Les 1 ……………………………………………………… blz. 5
Les 2 ……………………………………………………… blz. 29
Les 3 ……………………………………………………… blz. 38
Les 4 ……………………………………………………… blz. 52
Les 5 ……………………………………………………… blz. 65
Les 6 ……………………………………………………… blz. 79
Bijlagen blz. 84
Literatuurlijst ……………………………………………... blz. 107
3

Planning schrijfvaardigheid
Bijeenkomst 1
Week
Bijeenkomst 2
Week
Bijeenkomst 3
Week
Bijeenkomst 4
Week
Bijeenkomst 5
Week
Bijeenkomst 6
Week
Onderwerp kiezen
Bouwplan maken
Thema
Hoofdvragen
Kernantwoorden
Indelingsprincipe
Literatuuronderzoek
Inleiding en
beschrijving maken
voor week 3
Kernantwoorden:
argumenten voor/tegen
zoeken
Feedback op I en B
Kern schrijven voor
week 4
Argumentatie ordenen
in schema
Schrijven conclusie
voor B5
Revisie van tekst
(interpunctie, spelling
en grammatica)
Afronding tekst
Titel
Bronvermelding
Gezondheid/politiek/sport/onderwijs
…………………………………….
1………………………………….
2………………………………….
3………………………………….
4………………………………….
Ad 1 .…………………………….
Ad 2 .…………………………….
Ad 3 .…………………………….
Ad 4 .…………………………….
IBAAC
Herschrijven I en B voor bijeenkomst 4
Herschrijven kern voor B5
Revisie tekst voor B6
4

Les 1
Lesopbouw
Kennismaken.
Bespreken opbouw van de lessen.
Uitleg over het gebruik van N@tschool.
Leesstrategieën, wat zijn dat?
Doel/publieksanalyse.
Soorten teksten.
Bouwplan.
Huiswerkopdracht
Inleiding en beschrijving bestuderen.
Bouwplan maken.
5

Leesstrategieën
Oriënterend lezen Globaal lezen Intensief lezen Kritisch lezen
Eerste indruk
van een tekst
onderwerp/
hoofdgedachte/
Publiek bepalen
Let op:
bij een tekst
Titel
Tussenkopjes
Illustraties
Inleiding
Slot
Cursieve of vette
tekst
Schrijver
Bron
Let op:
bij een boek
Inhoudsopgave
Register
Flaptekst
Schrijvers
Hoofdzaken uit de
tekst halen
Kernzinnen
Eerste of laatste
zin van een alinea
Signaalwoorden
Een tekst helemaal
lezen
Betekenis van
woorden
Verwijswoorden
Verbanden
Opbouw
Tekstdoel
Een tekst
beoordelen
Is de informatie
volledig/juist
Zijn de argumenten
overtuigend
6

Tekst 1
Een drinkend kind doet ‘gezellig’ mee.
Het feest was in een oud schoolgebouw. De jongen van wie mijn vriendinnetje en ik wel
eens hasj kochten, had ons uitgenodigd. Ik had mijn mooiste Indiase jurk aangetrokken.
Glimlachende mensen, veel ouder dan ik -wel 20- zaten in kleermakerszit rondom
kringelende wierook. De waterpijp ging plechtig rond, en talloze joints. Een feeëriek meisje
deelde zelfgebakken cakejes uit. Er werd loom gezoend en geaaid. Iedereen hield van
elkaar. Als er een nirwane bestond, dan moest het hierop lijken.
Later op de avond was ik weg. Ik werd pas gevonden tegen de ochtend, toen de stapel
Afghaanse jassen in een hoek van het lokaal slonk. Halverwege die berg lag ik, verzeild in
een nooit eerder betreden dromenland. Er werd paniekerig aan me geschud. Ik opende mijn
ogen en daar stond mijn vader, kaarsrecht in zijn keurige winterjas -toch een
vertrouwenwekkende gestalte in dit rookhol. ‘Kom’, zei hij toonloos, ‘we gaan.’In de auto
sliep ik alweer, en drie dagen later nog steeds.
In de jaren erna nam ik alleen voor de vorm een trekje als de joint rondging. Want geblowd
werd er, begin jaren zeventig, op schoolfeesten, op het schoolplein en in de fietsenstalling
van ons door paters geleide lyceum. De interessante jongens bij wie wij onze brokjes rode
libanon betrokken, waren een paar jaar later de koningen van de Amsterdamse handel.
Heroïne bleek nog lucratiever. Tien jaar later waren ze dood. Toen blowde ik allang niet
meer. Ik dronk gewoon.
Mijn kinderen, 21 en bijna 18, blowen niet. Niet uit angst voor hun gezondheid, maar omdat
ze het iets voor losers vinden. Gezien mijn eigen ervaring met comablowen ben ik daar blij
om. Betrekkelijk blij. Want drinken, dat doen ze natuurlijk wel, vanaf hun 15 de , 16 de al. ‘Ach
mam, alleen in het weekend!’
Sinds het Trimbos Instituut dat onderzocht heeft, weet ik dat ze veel meer drinken dan hun
onvolgroeide hersenen aankunnen. Denken ouders als ik nog schaapachtig dat het bij vijf,
zes biertjes per avond houden, in werkelijkheid drinken ze het dubbele.
Blowen of zuipen, het liefst wil je als hypocriete ex-blower en ‘sociale’ drinker dat je schatjes
geen van beide doen.
Maar wat je een puber verbiedt, doet-ie zeker. Soms denk ik: liever blowen. Want anders
dan ik vroeger, zou mijn zoon tot zijn 18 de bij coffeeshops worden weggestuurd, terwijl hij in
de supermarkt vanaf zijn 16 de torens sixpacks mocht inslaan. Verkeerde ik op mijn 16 de
ongeweten op de rand van de harddrugscene, het gereguleerde gedoogbeleid heeft in elk
geval de har- en softdrugcircuits gescheiden.
Blowen is ongezond en ze worden er lamlendig en glazig van. Maar matig blowen leidt niet
tot blijvend hersenletsel. Alcohol wel. Eén alcoholvergiftiging op je 14 de , opgelopen bij het
gezellige indrinken voor een schoolfeest, kan een hersenbeschadiging veroorzaken die je
leven voorgoed verwoest - voor altijd een zombie. 80 procent van de Nederlandse jongeren
drinkt wel eens, en een vijfde van de jongens slaat op een uitgaansavond 21 biertjes naar
binnen. Slechts 8 procent van de 12- tot 19-jarigen blowt en hun aantal is licht dalend.
Toch is voor onze christelijke politici niet drank maar wiet de grootste gruwel. Vandaar dat
idiote symboolbeleid om coffeeshops binnen 250 meter van scholen te verbieden.
Burgemeesters Job Cohen en Gerd Leers, en schooldirecties in de binnensteden, hebben
groot gelijk dat dit niets uithaalt - dan loop je toch 10 meter verder? Sluiting van coffeeshops
zal helemaal desastreus uitpakken. Dan verschijnen er binnen no time ronkende scootertjes
7

voor de scholen; wiet zal gul verstrekt worden aan brugklassers en niemand heeft zicht op
de kwaliteit ervan.
Voor bewindslieden van het CDA en de ChristenUnie is een probleemjongere iemand met
een afgezakte broek, een petje en een piercing, lurkend aan een joint. In werkelijkheid zijn
het frisse jongens en meisjes die elk weekend ‘los’ gaan en zich in de sportkantine
spotgoedkoop volgieten, die de grootste maatschappelijke schade aanrichten. Bij veel vecht-
en steekpartijen, verkrachtingen, bedreigingen, vernielingen en verkeersongelukken is drank
in het spel, geen wiet. Een 16-jarige jongen met twintig bier in zijn kinderlijf is een
levensgevaarlijke bom van testosteron en alcohol. Politieagenten zijn doodsbenauwd voor
deze jongens. Als er één paddogebruiker verongelukt, veert iedereen geschrokken op. Maar
wachtkamers op de eerste hulp, steeds voller met piepjonge zuiplappen, verontrusten bijna
niemand.
Is het de macht van de legale bierlobby, onze nationale goudgele trots? Misschien.
Belangrijker is denk ik dat vrijwel elke volwassene drinkt: politici, leraren, ouders. Een
drinkend kind is gewoon een van ons, hij doet gezellig mee. Net als opa. Het drankgebruik
van 65-plussers is even groot als dat van jongeren.
Legaliseer die softdrugs toch, zodat het feest van de aanleverende penoze voorbij is, en
controleer scherp of ze niet verkocht worden aan jonge klanten. Maar verhoog dan ook de
leeftijdgrens voor alcohol naar 18 jaar, in cafés en in winkels. Stop het grote kinderzuipen.
Aleid Truijens
Stofwolken en krijtstrepen.
Volkskrant, 25 november 2008
8

Het mes snijdt ook in de ziel
Naar: Simone de Schipper in de Volkskrant van 17 september 2005
Psychologen pleiten voor meer geestelijke begeleiding bij plastische chirurgie, want als de
haakneus of de centenbak weggewerkt is, blijken de psychische problemen vaak niet
verdwenen. Chirurgen moeten beter opletten.
In dure winkelstraten zijn het de strakke lijfjes en gladde gezichten die Eelco Hakman ziet,
maar in zijn werk toont zich de achterkant van de schoonheid. Als psychotherapeut - onder
andere in het kaakchirurgisch team van het VU Medisch Centrum in Amsterdam - spreekt hij
vooral mensen die een gezichtscorrectie willen ondergaan of achter de rug hebben.
Dat er achter 'moeite met kauwen' of 'deze rimpels horen niet bij mij' altijd meer schuilgaat,
is hem intussen duidelijk. En dat je nooit in een gezicht kunt snijden zonder in te grijpen in
de psyche van de patiënt, is zijn centrale stelling.
Ook in de Verenigde Staten rijst het besef dat lichaam en geest samenhangen, ook in de
cosmetische explosie die nu al een tussenstand van 12 miljoen ingrepen per jaar bereikt,
terwijl televisieprogramma's als Extreme Makeover ongelukkige huisvrouwen omtoveren tot
schoonheidskoninginnen.
Een recente analyse van 37 studies toont aan dat veel mensen na hun operatie tevreden zijn
met hun nieuwe neus, borsten of kaak. Maar of ze er gelukkiger door worden, daarover
lopen de resultaten uiteen. Prangend is de conclusie dat mensen die te hoge verwachtingen
koesteren, of die het eigenlijk voor anderen doen, of die een psychiatrische stoornis hebben,
er na de ingreep slechter aan toe zijn.
Amerikaanse psychologen en plastisch chirurgen publiceren deze maand het boek
“Psychological Aspects of Reconstructive and Cosmetic Plastic Surgery”, over de
psychologische aspecten van plastische chirurgie (uitgeverij Lippincott Williams & Wilkins).
Daarin hebben ze vragenlijsten opgenomen waarmee collega's kunnen onderzoeken of een
patiënt psychosociaal gezien wel baat heeft bij de operatie, of dat ernaast, of zelfs in plaats
daarvan, doorverwijzing naar een psycholoog of psychiater moet worden aangeraden.
Niet dat het inzicht nieuw is. Twaalf jaar geleden al promoveerde Hakman op de
psychologische aspecten van gezichtscorrecties, en kwam onder andere tot de conclusie dat
van de patiënten bij wie de operatie uiterlijk gezien geslaagd is, een kwart binnen vier jaar
toch psychotherapie nodig had. Vorig jaar promoveerde in Maastricht psychiater Joost
Campo op de relatie tussen dramatische verandering in het uiterlijk en psychose.
Campo: 'Psychiatrische problemen zijn sterk oververtegenwoordigd onder mensen die
vragen om een cosmetische operatie. Psychoses komen tien keer meer voor. Ook is de
wens vaak ingegeven door een gestoord lichaamsbeeld.' Dat zijn de mensen die de hele
dag naar hun 'afzichtelijke' neus kijken, hoewel een buitenstaander er niets geks aan kan
ontdekken.
'Er moet objectief gescreend worden om deze mensen eruit te halen.' Maar vooral bij privéklinieken
is zo'n voorzorg, die tijd, geld en klanten kost, nagenoeg afwezig. Campo: 'Als er al
een psycholoog bij betrokken is, werkt die mee aan de suggestie, aan het blij laten zijn van
mensen.’
Die discussie over screening laait af en toe op, maar ze vertaalt zich nooit in wetgeving. Het
wordt overgelaten aan de vrije markt. Men gaat ervan uit dat iedereen zijn wil kan bepalen,
en dat die wens in principe vervuld moet kunnen worden. Maar die redenatie gaat voorbij
aan de mensen met een stoornis in hun waarneming, denken en stemming.
'Juist kwetsbare en beïnvloedbare mensen gaan met de cosmetisch chirurgische gekte aan
de haal en zij moeten tegen zichzelf in bescherming worden genomen. Zij worden
beschadigd als ze ten onrechte worden geopereerd, en ook als ze niet worden
doorverwezen voor een behandeling die ze wel nodig hebben, een psychiatrische', zegt
Campo.
9

Hakman benadrukt dat ook bij mensen zonder psychiatrische aandoening de röntgenfoto
vergezeld moet gaan van een 'emotionele röntgenfoto'. Deze week verleende de medische
universiteit van Salzburg hem een gasthoogleraarschap om het screeningsmodel te doceren
dat aan de VU gebruikt wordt. 'Het gaat erom dat de persoon erop vooruit gaat. En je kunt
geen prognose schetsen zonder de diagnose te stellen, geen diagnose zonder anamnese .'
Ofwel: geen vooruitzicht zonder te weten wat er aan de hand is, en daarvoor moet je de
lichamelijke, geestelijke en sociale voorgeschiedenis kennen. 'Dat een arts zonder noodzaak
het uiterlijk verfraait, is prima, maar hij moet wel deze geneeskundige spelregels in acht
nemen. Als hij alleen naar de koplampen wil kijken, kan hij beter rijwielhersteller worden.'
Natuurlijk, chirurgenhanden jeuken bij een haakneus, centenbak en pokdaligheid. Maar in
zijn cursussen aan kaakchirurgen - die ingrijpende gezichtsveranderingen voor hun rekening
nemen - houdt hij hun voor dat een classificatie van de klacht niet hetzelfde is als een
diagnose stellen. En hoe dóórvragen naar de omstandigheden en voorgeschiedenis, de
motivatie voor een operatie en de gevolgen ervan kan blootleggen.
'Als iemand vertelt dat hij puur komt vanwege kauwproblemen, maar zijn mond wel altijd
camoufleert met een hand of lang haar, dan is de kans groot dat hij ook compenseert',
vertelt Hakman. 'Mensen die camoufleren en compenseren, hebben acht keer vaker een
hulpverlenend beroep. Want kijk: hij heeft dan wel een centenbak, maar zie eens wat een
goede jongen, hij werkt met meervoudig gehandicapte kinderen. Ook in relaties
compenseren ze vaak door aardiger te zijn dan ze zich eigenlijk voelen. 'Wordt die kaak
gecorrigeerd, dan valt die drijfveer achter het werk en de relatie weg. In die groep zie je dan
ook dat binnen één, anderhalf jaar na de operatie, een relatiecrisis acht keer vaker voorkomt
dan gemiddeld, en dat mensen acht keer vaker hun baan verliezen of van baan veranderen.
Als je deze mensen niet eerst bewust maakt van hun compensatie, en die zo mogelijk eruit
haalt, ligt de depressie voor het oprapen.'
Of neem de patiënten met een gebrek dat niet te ontkennen of te camoufleren valt.
Prachtige televisie levert dat op: het gezicht mooi, de patiënt dolgelukkig, want hij wordt
eindelijk niet meer uitgescholden maar serieus genomen. Hakman: 'Maar daarna volgt de
woede, want pas nu de toewijzing komt, voelen ze hoezeer ze altijd zijn afgewezen. En er is
wantrouwen nu mensen ineens interesse tonen; het zal die mensen immers alleen om het
gezicht gaan.'
Daarna volgt ook verwarring door afwijzingen die nog wél volgen. 'Het gebrek was de
kapstok om alle afwijzingen aan op te hangen, maar die kapstok zijn ze ineens kwijt.
Afwijzingen hebben nu misschien wel met hun persoon te maken.' Tel daarbij de verlate
puberteit als mensen nooit zijn aangeraakt en nu ineens relaties krijgen, en het mag duidelijk
zijn dat bij een nieuw gezicht een ingrijpende ontwikkeling hoort waar mensen op voorbereid
moeten worden. Met eenvoudige vragen kan een behandelaar ook de patiënten eruit pikken
die niet geholpen zijn met een ingreep. 'Als iemand al meerdere ingrepen achter de rug
heeft, kun je na deze operatie wachten op een symptoomverschuiving. De persoon zal
opnieuw een 'lelijkste' punt ontdekken.' Snijden heeft dan weinig zin. Wel voor de financiën
van een particuliere kliniek, maar niet voor de patiënt.
De particuliere klinieken zijn vorig jaar door de Inspectie voor de Gezondheidszorg kritisch
tegen het licht gehouden. De woorden psyche, psycholoog of psychiater vallen in het rapport
echter niet één keer. 'Dat is nog geen prioriteit', zegt woordvoerster Lilian Jansen van de
Inspectie. 'We zijn al blij als de klinieken voldoen aan de basale randvoorwaarden. Er zijn
nog tekortkomingen in sterilisatie van gereedschap om infecties te voorkomen en in de
deskundigheid van de behandelaars en verplegers, en niet alle klinieken hebben een
onafhankelijke klachtencommissie. Het gaat nog niet eens over de kwaliteit van de
behandelingen zelf, laat staan over de psychische screening en begeleiding.'
Bovendien, zegt Jansen, kan de inspectie geen normen opleggen. Die moeten uit het veld
zelf komen. En daar wringt de schoen. Medische zorg wordt vanouds niet geregeld door de
10

wet, maar door de medische mores, de beroepsethiek en de eed van Hippocrates die artsen
afleggen - de belofte om te handelen in het belang van de patiënt. De meeste behandelaars
zijn weliswaar arts, maar ze zijn losgezongen uit hun medische inbedding. Campo: 'In de
wereld van het grote geld verdampt de eed van Hippocrates.'
11

Oriëntatie op doel en publiek
Voordat je een betoog gaat schrijven, is het raadzaam je eerst te oriënteren op de volgende
zaken.
Het publiek:
- Lezen één of meerdere personen jouw tekst?
- Is het een homogene of een heterogene groep?
- Welke voorkennis heeft de lezer?
- Wat is de houding ten opzichte van de schrijver?
- Wat is de houding ten opzichte van het onderwerp?
- Wat is de houding ten opzichte van het medium?
- Wat zijn de motieven om de tekst te lezen?
De gewenste indruk:
- Wil je grappig, serieus of integer overkomen?
Het doel:
Het onderwerp:
De structuur:
De stijl:
- Overtuigen, maar van wat?
- Nevendoelen zijn: informeren, amuseren, instrueren
en commentaar geven
- Wat is de hoofdvraag? Wat moet het publiek te
weten komen?
- IBAAC: Inleiding, Beschrijving, Argumenten
voor, Argumenten tegen, Conclusie
- eenvoudig of moeilijk taalgebruik?
- formeel of informeel?
- neutraal of gekleurd?
12

Tekst 4
Boerenzakdoekpochet
Zomaar bij mij om de hoek. Een man. Een aardige man bij de tramhalte. Een man van
rond de zestig die lang naar me kijkt. Heel lang. Hij vraagt waarom ik een
donkerblauwe winterjas met knalrode knopen draag. Of ik dat doe om op te vallen. Ik
leg hem uit dat ik het leuk vind om confectie op te fleuren. Een donkerblauwe jas met
donkerblauwe knopen is saai en wordt al door miljoenen mensen gedragen. Een
brandweerrode jas met blauwe knopen vind ik te veel voor mijn leeftijd en daarom heb
ik gekozen voor deze rode knopen. Ik leg hem uit dat ik ook een grijze jas met gele
knopen heb.
Maar, herhaalt hij, doe ik het nou om op te vallen? Ik vertel hem dat ik het niet doe om op te
vallen, maar dat ik me wel realiseer dat de knopen opvallen. Het is meer een kwestie van
vrolijkheid scheppen in het grijze straatbeeld.
Hij snapt me en hij legt me uit dat artiesten dat mogen. U heeft toch ook een tijd een wat te
grote zwarte hoed gedragen? Klopt. Hij weet dat omdat hij hier in de buurt heeft gewerkt.
Dan vertelt hij over het grijze kantoor en zijn boerenzakdoekpochet. Hij steekt prachtig van
wal.
Hij werkte bij een bank waar alle mannen er hetzelfde uitzagen. Nergens stond dat ze een
grijs pak moesten dragen, maar ze droegen allemaal een grijs pak. Antraciet. Op een ochtend
deed hij een boerenzakdoek in zijn borstzak. Een groene. De dames op de afdeling vonden
het vrolijk, en zeiden er iets aardigs over. De mannen niet. Waarom niet? Geen idee. Mannen
houden niet van complimentjes. Soms mompelde iemand: Jarig? Of: Dronken gisteren? Daar
bleef het bij.
Hij bleef het ding dragen en tot zover was er niets aan de hand. Totdat hij op een middag
apart werd genomen door zijn chef, die zei dat het hem niks kon schelen, maar dat er mensen
waren die zich ergerden aan die boerenzakdoek. Vooral als ze met grote klanten
vergaderden. Hij kon niks verbieden en het werd dan ook geen dienstbevel, maar het was wel
een dringend verzoek.
De man antwoordde dat hij het veel erger vond dat het baliepersoneel tegenwoordig op de
kraag van het overhemd de geborduurde naam van de bank droeg. Dat was toch veel
treuriger en vernederender dan een vrolijk pochetje. De chef vond het pochetje niet zo vrolijk,
en vroeg waarom het ding niet wat kleiner kon. Bescheidener. Nu hing er een halve theedoek
uit zijn colbert. De man legde nogmaals uit dat het een kwestie van uitbundigheid was.
De pochet werd een principekwestie en belemmerde overduidelijk maar onbewijsbaar zijn
carrière. De man mocht bijna nooit meer mee naar vergaderingen buitenshuis, deelde nog wel
mee in de nieuwe salarisronden, maar kreeg er geen verantwoordelijkheden meer bij.
Integendeel. Steeds meer taken gingen naar een ander. Hij voelde hoe de pochet, die elke
dag een andere kleur boerenzakdoek was, hem in de weg zat. Het was een kwestie van
gevoel. Hij kon het absoluut niet hard maken. Er was geen rapport te vinden waarin officieel
stond dat hij door zijn uitbundige lapje op een zijspoor was gerangeerd. Maar hij wist dat het
meespeelde.
Wel had hij een keer overduidelijk uitgelegd dat je binnen de bank heel hoog kwam als je heel
onopvallend en muisgrijs de juiste directiehiel op het juiste moment warm en zacht likte.
Terwijl hij dat zei, had hij een paar Gooise doorzongluiperds lang en doordringend
aangekeken. Toen hij merkte dat ze klaar met hem waren, werd er een regeling getroffen en
mocht hij met behoud van salaris vertrekken. En nu was hij al een paar jaar vrij. Pochetloos.
Dat ding had hij niet meer nodig.
13

Op het Centraal Station vroeg hij of hij mee mocht naar Middelburg. Ik vond het goed.
Onderweg vertelde hij hard lachend dat hij gescheiden was. Hoe? Via zijn groene schoenen.
Die droeg hij elk weekend tot zijn vrouw vroeg of hij alsjeblieft………
Zijn tweede vrouw heeft hij ook de deur gewezen. Een lila deur met roze ballen.
Uit: Iedereen is eigenaar van iets, Youp van ’t Hek, 2007.
14

Tekst 5
Trouw
December 3, 2008
woensdag
'Je kunt niet aan de kant staan';
Indiase auteur Indira Goswami krijgt vandaag Prins Claus Prijs
SAMENVATTING:
De Indiase auteur Indira Goswami ontvangt vanmiddag in Amsterdam de Prins Claus
Prijs voor haar baanbrekende literaire werk in het Assamees, haar moedertaal.
VOLLEDIGE TEKST:
Het doet de Indiase auteur zichtbaar plezier dat zowel de journalist als de fotograaf
vrouw is, net als haar begeleider van het Prins Claus Fonds. "Wow, it's a women only
crew! I like that!" Goswami (66) is klein van stuk en betrekkelijk zwak van gezondheid.
Vorig jaar kreeg ze een lichte beroerte. Deze reis naar Amsterdam valt haar dan ook
zichtbaar zwaar. Haar verbale kracht is des te groter.
Vandaag krijgt ze in Amsterdam uit handen van prins Friso de Prins Claus Prijs,
bestemd voor kunstenaars en denkers met een bijzondere rol op maatschappelijk
gebied. Aan de prijs is een bedrag van 100.000 euro verbonden.
Weinigen in Nederland zullen Assam kennen, laat staan de Assamese literatuur. Het
wordt tijd dat dat verandert. Indira Goswami schreef romans, verhalen, essays en poëzie
en won daarmee grote Indiase literaire prijzen. Volgens de jury van de Prins Claus Prijs
is Goswami een 'moedige publieke persoonlijkheid, die opkomt voor
minderheidsgroepen'. Bovendien 'getuigt zij in haar werk van een scherpe blik die het
leven en de ervaringen van gewone mensen in Noordoost-India weergeeft, en daarin
ook politieke, culturele en religieuze kwesties blootlegt'.
Maar ook in India zijn relatief weinig Assamees-taligen: voor ruim 13 miljoen mensen is
het de moedertaal, iets meer dan 1 procent van de bevolking. Goswami vertaalt veel -
zowel eigen als andermans werk - om haar eigen volk met anderstalige literatuur in
aanraking te brengen, en de rest van de wereld met de Assamese literatuur. "Het zou
natuurlijk geweldig zijn als mijn werk ook in het Nederlands vertaald werd", lacht ze. "Als
je nog een uitgever weet?"
Assam is een complex gebied in het verre noordoosten van India. De economische
vooruitgang die India de laatste jaren voortstuwt, is er vooralsnog niet erg zichtbaar.
Volgens Goswami is de interne strijd daar debet aan. "Er zijn verscheidene
rebellenbewegingen die onafhankelijkheid willen. Daar is veel bloed bij vergoten. Dat
maakt dat talentvolle jonge mensen weggaan, om hun positie elders te verbeteren."
Goswami komt in haar werk op voor politieke, culturele en etnische minderheden. Ze
strijdt voor de rechten van vrouwen en bekritiseert het kastenstelsel.
Maar ze noemt zich liever geen activist of feminist. "Ik houd niet van politiek", zegt ze.
"Al ben ik er regelmatig voor benaderd. Maar je kunt niet aan de kant blijven staan als er
bloed vergoten wordt."
15

Goswami heeft grote invloed als opiniemaker en onderhandelaar. De afgelopen jaren
trad ze op als bemiddelaar tussen de Assamese rebellen en de Indiase overheid. "De
mensen vertrouwen mij meer dan politici. Omdat ik hun taal spreek en een van hen
ben."
Ze reisde veel, maar keerde altijd terug naar haar geboortegrond, waar ze nu weer
permanent woont. Schrijven doet ze nog volop. "Ik werk nu aan een boek over de eerste
vrouwelijke belastinginspecteur in Brits-India, rond 1850. Een historische roman, over
een heel interessante persoon."
NOTES: Literaire duizendpoot Indira Goswami; Geboren in 1942 in Guwahati, Assam
(Noordoost-India).; Schrijft op twintigjarige leeftijd eerste verhalenbundel in het
Assamees.; Studeert en promoveert in de Assamese taal en literatuur.; Doceert
moderne Indiase talen aan de Universiteit van Delhi en onderzoekt het invloedrijke
klassiek-Indiase epos Ramayana.; Schrijft in 1988 haar 'Unfinished Autobiography'.
Later wordt ook een film over haar leven gemaakt.; Schrijft in 1994 'Pages Stained with
Blood', over de anti-Sikhrellen na de moord op premier Indira Gandhi in 1984.; Schrijft in
1996 het deels autobiografische 'The Moth Eaten Howdah of a Tusker' over de benarde
sociaal-economische positie van Assamese weduwen.; Ontvangt in 2001 de
prestigieuze Jnanpith Prijs voor haar literaire werk.; Is vredesonderhandelaar in conflict
met rebellerende Assamese onafhankelijkheidsbewegingen.; Ontvangt Prins Claus Prijs
2008.
16

Werken bij de overheid
Geen auto van de zaak, geen forse salariseisen. Als hbo’er heb je het maar zwaar bij de
overheid. Of toch niet? Profielen sprak vier ambtenaren over de voor- en nadelen van
werken bij de overheid.
Geen negen-tot-vijf-baan
‘Ik dacht: Nu word ik ambtenaar.’ Aan het woord is Jaap Peters, vorig jaar afgestudeerd bij
Gemeentewerken Rotterdam (GW). De oud-student HR civiele techniek had vooraf geen
spannend beeld van zijn huidige werkgever. ‘Gemeentewerken is niet echt bekend en heeft
bijvoorbeeld niet zo’n mooie site als aannemer Ballast Nedam. Ook wist ik niet dat GW een
eigen ingenieursbureau had.’
Na zijn afstuderen kreeg Peters echter een baan aangeboden bij het ingenieursbureau van
GW. ‘Ik wilde ergens ervaring opdoen en dit was de makkelijkste weg’, verklaart Peters die
er inmiddels anders tegenaan kijkt. ‘Collega-afgestudeerden zitten nu in de uitvoering bij
aannemers en focussen zich op het bouwen, en op geld verdienen voor hun baas. Terwijl ik
bij GW behoorlijke vrijheid heb en heel breed bezig ben. Je schippert bijvoorbeeld tussen
allerlei belangen en tussen partijen zoals omwonenden van bouwprojecten en politici. En van
een negen-tot-vijf baan is geen sprake; het is een druk bestaan en soms werk ik ook in het
weekend. Het is dus niet het stereotiepe ambtenarenwereldje.’
Ook adviseur arbeidsmarktcommunicatie Daphne Engelbert is die mening toegedaan.
‘Werken bij GW is meer dan alleen geld verdienen; samen met andere partijen werk je aan
de stad, werk je voor het gemeenschappelijk belang. Je zit echt op de inhoud van het werk,
neem bijvoorbeeld de werkzaamheden rond NS-station Rotterdam Centraal. Daarbij kun je
als pas afgestudeerde hbo’er al heel snel en makkelijk meedraaien. Daarnaast is er bij GW
een goede balans mogelijk tussen werk en privé. Zo is er bijvoorbeeld ouderschapsverlof en
adv, en is het vaak mogelijk parttime te werken. Daarnaast is er veel aandacht voor de
persoonlijke ontwikkeling van medewerkers.’
startsalaris
Bij de gemeente Maassluis leven dezelfde pro’s ten aanzien van werken bij de overheid.
P&O-coördinator Angela Westerholt wijst op de ontwikkelingsmogelijkheden en op het
17

uitdagende contact met bijvoorbeeld wethouders. ‘Die wethouders fietsen in het weekend
door de stad en komen maandag vol ideeën op het gemeentehuis. Dan moet je hen dus
vanuit je expertise overtuigen een bepaalde weg in te slaan.’
Net als Westerholt komt ook communicatieadviseur Sergej Fedorin uit het bedrijfsleven. ‘De
gemeente kwam op mijn pad en ik moet zeggen dat ik het werken hier bijzonder interessant
vind. Als communicatieadviseur ben je bezig met verschillende doelgroepen zoals burgers,
ondernemers, collega’s en burgemeester & wethouders. En met thema’s zoals
crisiscommunicatie. Het leuke aan een gemeente vind ik de menskant. Je doet het voor de
burger of voor de ondernemer en je ziet de vorderingen.’
Jaap Peters van GW beaamt dat. ‘We zijn op dit moment bezig met het asfalteren van de
Erasmusbrug. Het is mooi als je het resultaat ziet, omdat je zelf ook op die brug rijdt.’
Dat je bij de overheid minder verdient, is gedeeltelijk waar. Een starter verdient bij de
overheid net zoveel als in het bedrijfsleven. Aan het salaris zit echter een limiet, geeft
Engelbert toe. ‘Wij zijn minder flexibel met belonen, het is immers geld van de burger. Maar
je ziet vaak dat mensen die in het bedrijfsleven veel verdienen, ook heel veel uren maken.
Of heel veel geld verdienen voor de baas maar zich niet kunnen ontwikkelen.’ Mensen uit
het bedrijfsleven schrikken vaak als ze bij een overheidsinstelling als GW solliciteren.
Engelbert: ‘Sommigen zijn gewend dat ze met een grote mond meer salaris kunnen vragen,
terwijl wij proberen een goede inschaling te maken op basis van ervaring. Een auto van de
zaak is daarbij niet mogelijk maar het openbaar vervoer wordt wel voor 85 procent vergoed.’
Die auto is ook in Maassluis weleens een breekpunt, is de ervaring van Westerholt.
‘Sommige sollicitanten die uit het bedrijfsleven komen, willen het verlies van een auto van de
zaak gecompenseerd zien in hun salaris. Dat kan niet, en dan haken sommigen dus af.’
gevraagd: techneuten
Zowel Maassluis als GW zijn vooral op zoek naar techneuten. Engelbert: ‘Als goede
techneut kun je echt shoppen naar een baan, ook binnen GW. Daarbij hebben wij ten
opzichte van het bedrijfsleven zeker geen extra handicap. Alleen zijn we niet zo bekend,
daar proberen we dan ook iets aan te doen. Het is zaak om ons als ingenieursbureau te
profileren: als bureau op zich, maar juist ook als onderdeel van de gemeente. Rotterdam
heeft immers een sterk imago als werkgever. Om dat te bewerkstelligen is er onder andere
onze samenwerking met de HR.’
De opleiding civiele techniek kan bijvoorbeeld duaal worden gevolgd in combinatie met een
baan bij GW. Daarnaast is er het Creatief Atelier waarbij studenten, in samenspraak met
docenten, bij GW brainstormen over mogelijke projecten in de stad. Na het Creatief Atelier
krijgen deelnemers het aanbod om bij GW stage te lopen. Engelbert: ‘We proberen in elk
geval met ze in contact te blijven, onder andere via hyves. Voor net afgestudeerden heeft
GW een traineeship, dan rouleer je binnen GW tussen verschillende afdelingen.’
Ook Maassluis zoekt technische specialisten. Daarvoor schakelt de gemeente onder andere
wervingsbureaus in. De arbeidsmarkt dwingt Maassluis voor moeilijk te vervullen functies
ook mbo’ers aan te trekken. Westerholt: ‘Je haalt dan iemand binnen die ontwikkelbaar is,
iemand die door coaching en opleiding in vier jaar beleidsmedewerker kan worden.’
Een ander middel is sinds kort de aanjaagpremie. Ambtenaren ontvangen 1500 euro als ze
een nieuwe collega werven. Het bedrag is al enkele malen uitgereikt. Westerholt: ‘Je maakt
medewerkers er zo van bewust dat we op allerlei gebieden collega’s zoeken.’
Een voordeel van werken bij een kleine gemeente zoals Maassluis is dat je ‘over de
schutting moet kijken’. ‘Dat is inherent aan een kleine gemeente: Je moet algauw meer
weten over andere gebieden’, aldus Westerholt. Daarentegen zijn ambtenaren bij een
gemeente al snel uitgegroeid qua functieschaal en salaris. ‘Bij bijvoorbeeld
Stadsontwikkeling (een afdeling van de gemeente Maassluis) komen jonge mensen, onder
andere vanwege de krappe arbeidsmarkt, op een hoog salaris binnen. De vraag is dan hoe
je ze binnenhoudt. Tegelijkertijd vragen we ons af of je wel moet willen dat veel mensen hier
twintig jaar werken. Doorstroming kan juist ook positief zijn want zo zorg je ervoor dat je
mensen binnenkrijgt die met een frisse blik tegen de zaken aankijken.’
18

Om het aantal potentiële kandidaten te vergroten, doet Maassluis daarnaast mee aan
Baanbreker, een samenwerkingsverband met de buurgemeenten Vlaardingen en Schiedam.
Westerholt: ‘Mensen uit de buurgemeenten beschouwen we nu als interne kandidaten.
Baanbreker is gericht op loopbaanbegeleiding, re-integratie en bemiddeling tussen onder
andere de genoemde gemeenten. Zo kan het zijn dat wanneer doorgroei in de ene
gemeente niet mogelijk is, het in een andere gemeente wel een optie kan zijn. Zo behoud je
potentiële kandidaten voor de regiogemeenten.’
Studenten over werken bij de overheid
Tim van der Hart (19), eerstejaars accountancy
‘Werken bij de overheid verdient goed. Maar het nadeel is dat je bij fouten alle
verantwoordelijkheid draagt. Dat het saai en suf is, is volgens mij een cliché.’
Mellanie Linscheer (19), eerstejaars communicatie
‘Het suffe imago klopt, ambtenaren stralen het ook uit. De meesten dragen een pak, dat is
niets voor mij. Ik wil lekker onderweg zijn, creatief bezig zijn en niet de hele dag achter een
computer zitten.’
Erik Garnier (18), eerstejaars bedrijfseconomie
‘Mijn vader werkt bij de overheid en vindt het leuk maar niet spannend. Hij heeft een negentot-vijfbaan
en zit alleen maar binnen achter de computer. Toch zou ik ook wel voor de
overheid willen werken.’
Milou Boogaard (23), vierdejaars sph
‘Vorig jaar liep ik stage bij Bureau Jeugdzorg, dus heb ik wat gezien van de overheid. Het
was organisatorisch vaak rommelig en het suffige imago klopt. Daarom zou ik er niet willen
werken.’
Thomas Gravensteijn (20), tweedejaars werktuigbouwkunde
‘Er is altijd werk bij de overheid. Ze zouden meer stageplaatsen moeten aanbieden zodat
studenten kunnen zien hoe het werk is.’
19

Het belangrijkste bij het schrijven van een tekst is structuur aanbrengen. Dat gaan we
doen met behulp van een bouwschema.
Een tekst bestaat niet uit zomaar een aantal willekeurige zinnen. Er zit een bepaalde lijn of
structuur in waardoor het een geheel wordt. Die structuur wordt veroorzaakt door drie
kenmerken:
1. De tekst heeft een bepaald onderwerp: het tekstthema.
2. De tekst bestaat uit onderdelen die in een bepaalde logische volgorde staan: de
innerlijke structuur.
3. Met bepaalde woorden en andere hulpmiddelen wordt duidelijk gemaakt hoe de tekst
in elkaar zit: de uiterlijke structuur.
De innerlijke structuur van een tekst kan door een bouwplan worden weergegeven.
In het bouwplan wordt aangegeven waar de tekst over gaat: het tekstthema, welke kwesties
aan de orde komen: de hoofd- en de subvragen, en hoe die vragen worden beantwoord: de
(kern)antwoorden.
Wat is het voordeel van een bouwplan?
- Je kunt het gebruiken voor het verzamelen van informatie
- Je kunt het gebruiken bij het selecteren van informatie
- Je kunt het gebruiken als een bespreekstuk met een collega
Hoe maak je een bouwplan?
RISICOANALYSE
• Wat is risicoanalyse?
De tak van toegepaste wiskunde die zich bezighoudt met het voorspellen van risico’s
• Waarbij wordt risicoanalyse toegepast?
Risicoanalyse wordt met name toegepast bij de besluitvorming over riskante
industriële ondernemingen
• Hoe wordt risicoanalyse uitgevoerd?
1. Door het product te berekenen van de kans op een bepaald ongeluk en de ernst
ervan
2. Door de constructie van zogenoemde foutenbomen
Wat zijn foutenbomen?
In foutenbomen wordt stap voor stap nagegaan welke fouten ….
• Welk voorbehoud moet worden gemaakt bij de uitkomsten van risicoanalyse?
Vaak wordt geen rekening gehouden met de mogelijkheid
20

Het tekstthema
Bij het opstellen van een bouwplan beschouwen we een tekst als een reeks
samenhangende antwoorden op vragen over een bepaald onderwerp: het tekstthema.
Bepaal het thema
Een thema is datgene waarover een tekst of een deel van een tekst gaat. Het thema van de
hele tekst noemen we het tekstthema. Daarnaast zijn er nog deelthema’s: hoofdstukthema’s,
paragraafthema’s of alineathema’s.
Het thema moet zorgvuldig geformuleerd worden als we een duidelijk bouwplan willen
krijgen:
- Een thema moet de vorm hebben van een zelfstandig naamwoord met zo nodig een
of meer preciseringen.
- Een thema moet zo bondig mogelijk geformuleerd worden.
- Een thema moet zo exact mogelijk aangeven waar de tekst over gaat.
Voorbeelden van een tekstthema:
• ISO-CERTIFICERING IS OM DIVERSE REDENEN NODIG.
• HET IS LEUK OM DE KERMIS IN TILBURG TE BEZOEKEN.
Dit is fout: het zijn geen thema’s, maar zinnen. Ze zijn ongeschikt als kop van een bouwplan.
Wel goed:
• DE NOODZAAK TOT ISO-CERTIFICERING
• PLUSPUNTEN VAN EEN BEZOEK AAN DE TILBURGSE KERMIS
Oefening met tekstthema: noteer een goed tekstthema.
• Reclame is belangrijk voor het succes van een bedrijf.
• Welke klachten hebben onze cliënten over de verzorging en de hygiëne?
• Hoe adreswijzigingen doorgeven?
• Beleggingshypotheken zijn risicovol als de AEX-index gaat zakken.
• Hoe ziet het invoeringstraject van de euro eruit?
21

De hoofdvragen
Als het tekstthema vaststaat, kan je de tekst beschouwen als een verzameling antwoorden
op vragen die naar aanleiding van dat thema aan de orde komen. Vragen die direct over dat
thema gaan, zijn hoofdvragen. Wie een bouwplan maakt van een tekst zal merken dat deze
hoofdvragen lang niet altijd letterlijk in de tekst staan.
Vier eisen aan hoofdvragen:
1. Een hoofdvraag moet een open vraag zijn: een vraag die begint met een vraagwoord
zoals wie, wat, welke, waarom, waarmee of hoe.
2. Een hoofdvraag moet een expliciete verwijzing naar het tekstthema bevatten of een
verwijzing naar een deel van het thema. Het thema moet letterlijk in de hoofdvraag
terugkeren of er moet een verwijswoord in de vraag staan (zoals die, dit, zij, hij, ze,
hiervan, daardoor).
3. Een hoofdvraag moet zo exact mogelijk geformuleerd zijn. De vraag moet zo precies
mogelijk aankondigen wat voor informatie er staat in het gedeelte van de tekst waarop
de vraag betrekking heeft.
4. Een hoofdvraag moet zo bondig mogelijk zijn. Dat maakt het bouwplan overzichtelijk.
In het bouwplan worden de hoofdvragen recht onder het thema gezet. Ze worden
onderstreept om ze gemakkelijk te kunnen onderscheiden van de kernantwoorden die erop
volgen.
22

Soorten teksten
Er bestaan drie soorten teksten: de uiteenzetting, de beschouwing en het betoog. Aangezien
in het examen alleen gevraagd zal worden om het schrijven van een betoog, zullen
hieronder de uiteenzetting en de beschouwing slechts kort besproken worden. Op het
betoog wordt uitvoeriger ingegaan.
Uiteenzetting
Een uiteenzetting is een informerende tekst. Je probeert de lezer van een bepaald
onderwerp iets te leren.
Inleiding
In de inleiding noem je het onderwerp. Het onderwerp moet feitelijk zijn. Dit wil zeggen: je
kan controleren of het klopt. Het hoeft niet te kloppen. Je kan in je inleiding ook een vraag-
of probleemstelling opnemen. Ook deze moeten feitelijk zijn.
Middenstuk
In het middenstuk ga je de lezer zoveel mogelijk informatie geven over het onderwerp. Je
geeft uitleg, oorzaken, gevolgen, uitzonderingen. De bouw van een uiteenzetting.
Bij een uiteenzetting zijn zes verschillende structuren:
- Vraag-antwoordstructuur. Hierbij geef je in de inleiding een vraag en in het
middenstuk de antwoorden. In het slot geef je een conclusie of samenvatting.
- Verklaringsstructuur. Hierbij geef je in de inleiding een verschijnsel. In het
middenstuk geef je kenmerken, voorbeelden, oorzaken en effecten. In het slot geef
je een samenvatting en een mogelijke toekomstverwachting.
- Probleem-oplossingsstructuur. Hierbij geef je in de inleiding een probleem. In het
middenstuk leg je vervolgens uit waarom dat een probleem is en geef je de oorzaken
en gevolgen. In het slot geef je de oplossing.
- Onderzoeksstructuur. Hierbij geef je in de inleiding het onderwerp van het
onderzoek. In het middenstuk geef je nadere uitleg over de uitvoering en geef je de
resultaten. In het slot trek je de conclusie.
- Verleden-, heden- en toekomststructuur. Hierbij introduceer je het onderwerp in de
inleiding. In het middenstuk noem je hoe het vroeger, nu en in de toekomst zal zijn.
In het slot geef je de conclusie.
- Indelingsstructuur. Hierbij introduceer je het onderwerp in de inleiding. In het
middenstuk geef je aspecten in een logische volgorde. In het slot geef je een korte
samenvatting.
Slot
De verschillende manieren om een slot te maken staan hierboven al genoemd. Het ligt er
aan welke structuur je gebruikt.
Beschouwing
Als je een beschouwing schrijft, probeer je de lezer over een bepaald onderwerp te laten
nadenken. Bij een beschouwing staat je eigen standpunt niet centraal. Je geeft verschillende
standpunten die ingenomen kunnen worden. Een beschouwing is een objectieve tekst.
23

Inleiding
De inleiding van een beschouwing heeft naast de belangstelling wekken en je onderwerp
introduceren, ook een structurerende functie. Je vertelt wat je in de rest van de tekst gaat
bespreken. Bij een beschouwing eindigt de inleiding vaak met een vraag.
Middenstuk
De meest gebruikte structuur voor het middenstuk van een beschouwing is de voor- en
nadelenstructuur. Hierbij geef je, net als bij een betoog, de voor- en nadelen van het
onderwerp.
Een beschouwing kan ook een verklaringsstructuur hebben. Hierin geef je kenmerken en
voorbeelden, oorzaken en effecten van het verschijnsel.
Slot
Bij beide structuren hoort een ander slot.
Bij een voor- en nadelenstructuur geef je een afweging van de voor- en nadelen.
Bij een verklaringsstructuur geef je een samenvatting en een toekomstverwachting.
Betoog
De standaardvolgorde van een betoog is de IBAAC. Deze afkorting staat voor inleiding,
beschrijving, argumenten voor, argumenten tegen en conclusie.
I&B 1) Aandachttrekkende opening (met een voorbeeld, anekdote,
monoloog, dialoog, grap of citaat)
2) Inleiding met - uitleg (achtergrondinformatie die nodig is voor
het standpunt)
- aankondiging van het standpunt (expliciet
vermeld)
- opbouw van het betoog (opsomming van de
onderdelen van het betoog)
A&A 3) Argumentatief middenstuk met rationele argumenten (eigen
argumenten en tegenargumenten)
C 4) Slot met - samenvatting (verstandelijk)
- aan het gevoel appelerende afsluiting (emotioneel)
24

»
Geen armen en benen maar een hart voor God
Twee weken geleden kwam Nick Vujicic hier aan boord. Nick is een wereldberoemde
evangelist zonder armen en benen. Hij heeft alleen een “little drumstick” als voet zoals hij
zelf zegt, want zijn hond verwart het nogal eens met een kippenpootje. Nick is een bijzonder
persoon. Positief als hij is maakt hij grapjes over zijn uiterlijk. Zo wilde hij zich graag eens
onder de ketchup smeren en dan uit het water komen en “Krokodillen” brullen. Ook hebben
zijn vrienden hem eens in het handbagagevak in het vliegtuig gelegd, daar paste die precies
in. Vakje dicht en toen de volgende reiziger kwam riep hij keihard “Boe!” Die man schrok
zich wild! Nick heeft naast zijn grapjes een krachtige boodschap: God staat boven je
omstandigheden!
De Liberianen vinden hem geweldig; door de zwarte markt hebben ze allemaal wel een dvd
van hem gezien. Het was geen overbodige luxe dat hij vanwege veiligheidsredenen op het
schip verbleef. Door haar functie had AJ veel contact met hem! Echt leuk om zo’n
“beroemdheid” beter te leren kennen en je te verbazen over hoe hij in het leven staat.
Hij heeft in Liberia in meerdere enorme kerken gesproken en beiden zijn we mee geweest
toen hij in het stadion voor 15.000 man sprak. Een boodschap van hoop voor een land dat
zoekend is naar herstel.
Nick is op een avond naar de ziekenzalen gegaan. Daar heeft een hele ontroerende
ontmoeting plaatsgevonden tussen hem en een patiënt wiens been de dag ervoor
geamputeerd was. De patiënt begon meteen te huilen toen hij Nick zag. Samen hebben ze
gebeden en gehuild. Zo bijzonder hoe deze man door Nick’s getuigenis weer moed kreeg en
nu vol enthousiasme op krukken door het schip rent.
Nick was voor ons allen een levende getuigenis van hoe niet je omstandigheden en
moeilijkheden je leven hoeven kleuren maar just hoe je ermee omgaat en hoe je telkens
weer je kracht en bestemming uit God haalt.
“For I know the plans I have for you, declares the Lord, plans to prosper you and not to harm
you, plans to give you hope and a future.” Jer. 29:11
25

Trouw, vrijdag 6 november 2009
Een recept voor Armageddon
'Het westerse menu heeft zijn langste tijd gehad. De manier waarop wij in de rijke wereld
eten is zo belastend voor de planeet, dat moet echt anders. Vooral de hoeveelheden vlees
en zuivel die we eten moeten fors minder. Zo niet, dan is dat een recept voor Armageddon.
Er is geen keus en daarom moet de westerse consument geen keuze meer worden
geboden."
Rustig formulerend, met onderkoelde humor en zonder enige stemverheffing spreekt Tim
Lang zijn toch grote woorden uit. Hij is zeker van zijn zaak. Ter onderstreping van zijn
argumenten somt de Londense hoogleraar af en toe de vele getallen op die hij zich in zijn
lange carrière heeft eigengemaakt. Hij deed onder meer onderzoek naar voedseladditieven,
naar obesitas, naar de manier waarop steden voor hun voedsel het platteland parasiteren,
naar de macht van supermarkten in de voedselketen, naar het verband tussen armoede en
slecht eten.
Als adviseur van de nationale overheid en de Londense burgemeester wees Lang, ver
voor tv-kok Jamie Oliver dat deed, de politici op de slechte maaltijden die Britse scholen en
ziekenhuizen serveren en de gevolgen daarvan. Hij bedacht als eerste - in 1993 al - de term
foodmiles, om duidelijk te maken dat hetgeen wij op ons bord hebben liggen vele duizenden
kilometers heeft gereisd, met alle klimaatgevolgen van dien.
Inmiddels staan vele van die onderwerpen hoog op de agenda. ,,Gelukkig wel", zegt
Lang. ,,Maar het gevoel van urgentie dat het anders moet, is nog veel te weinig bij
beleidsmakers doorgedrongen. Voldoende voedsel was na de Tweede Wereldoorlog
begrijpelijk de lakmoesproef van vooruitgang. Maar uiteindelijk leidde dat tot overproductie
en obesitas. Het model dat we hanteren valt uit elkaar. De uitstoot van broeikasgassen
bereikt zijn grenzen, de olie raakt op, de grond wordt uitgeput door het steeds maar weer
verbouwen van grote hoeveelheden van dezelfde producten.
Maar wat een groter probleem is, is dat er een groot tekort aan water dreigt. Ons menu
draagt daar zeer aan bij. Het produceren van een hamburger vergt 2400 liter water, een zak
chips van 200 gram kost 185 liter, een kop koffie 140 liter. Door onze manier van eten halen
we ook water uit droge gebieden weg. Zo halen we buiten het seizoen boontjes uit Kenia.
Die worden daar geteeld in het droge noordwesten van het land, verbruiken dus veel voor de
regio kostbaar water en worden vervolgens naar Europa gevlogen. Asperges uit Peru,
hetzelfde verhaal. Het is gewoon neo-imperialisme."
De politiek, die de kat de bel zou moeten aanbinden, kijkt de andere kant op, stelt Lang.
,,De heersende neoliberale ideologie laat alles aan de markt over. Grote bedrijven als
Unilever, Tesco en Ahold zien dat regeringen in gebreke blijven en gaan zelf aan de slag. Zij
willen echter de duurzaamheidsproblemen oplossen met veel technologie. Ze erkennen in
ieder geval het probleem, dat is een stap vooruit. Maar er is veel meer nodig, een andere
mentaliteit om te beginnen. Dat moet weer leiden tot een ander model. Ik zie echter niet dat
de grote bedrijven zichzelf aan hun haren het moeras uittrekken. Dat zou de politiek moeten
doen, maar die willen het niet zien. En zo slaapwandelen we de crisis in."
Over de consument is Lang uitgesproken. ,,Die moet geen keuze meer voorgeschoteld
krijgen. En dan bedoel ik de westerse consument. Wíj, Europeanen en Noord-Amerikanen,
zijn het probleem. Wij met ons overdadig menu en ongebreidelde keuzemogelijkheden zijn
de 'zware' gebruikers die in snel tempo de natuurlijke hulpbronnen opmaken. Niet de
27

hoeveelheid mensen is zozeer het probleem, maar de hoge welvaart. Het idee dat alles
overal en altijd maar te krijgen is werkt tegen ons."
Het uitgangspunt dat de goed opgeleide westerse consument wel de juiste keuzes zou
maken is een illusie, zegt Lang. Bedrijven stoppen miljarden in reclame waarmee ze onze
beslissingen sturen. Lang laat een dia zien met voetballer David Beckham die reclame
maakt voor een coladrank. ,,Beckham is een door miljoenen aanbeden idool die ons verleidt
tot het drinken van een drankje waarin minstens tien scheppen suiker zitten. Waardeloze
voeding die ons ook nog eens dik maakt. Pornografie is het."
Tegenover dit geweld zetten regeringen maar bar weinig, vindt Lang. En als regeringen
al iets doen, is het veel te terughoudend. ,,Zo'n regering, ook de Nederlandse, zegt dan
tegen consumenten: Als je duurzaam wilt eten, moet u daar zijn, bij het schap met
biologische en fairtradeproducten. Dat is toch te vrijblijvend. Dat moet dwingender. Alles zal
duurzaam moeten zijn. Er moet een publieke standaard komen voor duurzaam voedsel.
Daaronder mag het niet verkocht worden. De keuze van de consument moet gestuurd
worden richting duurzaamheid. Ik weet dat men in Groot-Brittannië bezig is met nadenken
over zo'n geleide keuze. Er zijn al winkels - ook grote zoals Marks & Spencer - die alleen
maar duurzame keuzes presenteren. Tot mijn verrassing is dat bij elkaar al 15 procent van
de markt. Het schisma is al gaande."
De veranderingen die voor Lang onontkoombaar zijn, zullen snel en radicaal moeten zijn,
binnen tien jaar en over het gehele speelveld. Het westerse menu is ten dode opgeschreven.
,,Een dag per week geen vlees eten zet amper zoden aan de dijk. Een dag per week wel
vlees eten is al een stuk beter. We zullen anders moeten gaan eten: meer lokaal geteeld
voedsel, meer eten volgens seizoenen en groenten en fruit in de hoofdrol."
Volgens Lang zullen overheden, bedrijven en burgers daarbij samen moeten optrekken.
,,Niet tegen elkaar, maar met elkaar werken. Dat alleen kan een radicale draai
bewerkstelligen. Plaatselijk zijn er al allerlei initiatieven gaande, met stadslandbouw onder
meer, om duurzame ketens te bewerkstelligen. Boeren en burgers organiseren
voedselcoöperaties. Soms zijn daar ook plaatselijke winkeliers bij betrokken en hier en daar
ook al de lokale politiek. Dat geeft me hoop.
Al die ideeën van onderop moet je koesteren. Het zijn gelukkig geen mannen in pakken,
maar vooral vrouwen die de gemeenschap een oppepper geven. Het brengt een mentale
draai ten goede met zich mee, maar het is niet genoeg. De politiek moet het voortouw
nemen. Zij vertegenwoordigt het algemeen belang en dus de politieke legitimering. Alleen
een voedseldemocratie kan de impasse oplossen. Een situatie zoals nu, waarin een paar
enorme concerns bepalen wat wij eten kan niet meer. Alle middelen moeten daarbij
aangewend: stimuleren, subsidiëren, dwingen. Ook rantsoeneren voor mijn part, hoewel dat
weer leidt tot zwarte markten. Er moeten nieuwe culturele normen komen: geen chocola,
maar wortels, zoiets. Maar ik ben optimistisch. De zaden van verandering zijn geplant."
'De consument zou geen keuze meer moeten krijgen'
28

Les 2
Lesopbouw
- Bouwplannen bespreken en aanpassen.
- Ingaan op structuur van teksten.
- Woordleerstrategieën, introductie Learnsharp.
- Oefening I en B.
- Korte introductie Argumentatie.
- Mindmap maken.
Huiswerkopdracht
Inleiding en beschrijving van een betoog maken.
29

Woordleerstrategieën
Inleiding
Kennis is macht. Wie een taal niet goed beheerst en weinig woorden kent, heeft weinig
macht tegenover personen die wel de taal goed beheersen. Met een beperkte vocabulaire
(woordenschat) sta je niet alleen in discussies zwak; je hebt ook geen toegang tot de wat
moeilijker teksten.
Normaal gesproken ontwikkelt jouw woordenschat zich op natuurlijke wijze via de dagelijkse
gesprekken, de media en de kranten en boeken die je leest. Hier ligt een probleem. Voor
veel boeken en artikelen heb je een bovengemiddelde woordenschat nodig. En zo blijven
dus veel mensen steken.
Wanneer je de betekenis van een woord niet kent, kun je deze op verschillende manieren
achterhalen. Hier noemen we er zes.
1. Het woordenboek
Een woordenboek geeft je informatie over het woordgeslacht (onzijdig, mannelijk, vrouwelijk)
en de schrijfwijze van een woord, maar ook over de letterlijke en figuurlijke betekenis van
een woord. Veel woorden hebben meerdere letterlijke en figuurlijke betekenissen. De
context, het verband waarin het woord gebruikt wordt, is vaak bepalend voor deze betekenis.
Neem bijvoorbeeld het woord ‘stuk’.
- Hij brak een stuk van zijn reep chocola (een deel).
- Mijn motor is stuk (kapot).
- Hij rijdt een stuk harder dan ik (veel).
- Ik schaak graag met echt houten stukken (schaakfiguren).
- Het oorlogsschip richtte zijn stukken op de vijand. (kanonnen).
- Cheryl is een lekker stuk (aantrekkelijke vrouw).
Aangeraden wordt om één van de volgende woordenboeken te gebruiken:
Van Dale, Handwoordenboek (NB. Ook on-line te raadplegen.
Het Groene woordenboek (SDU uitgeverij)
Bij taalcursussen wordt gebruik gemaakt van diverse Nt2-woordenboeken en vaak ook van
het Basiswoordenboek Nederlands (van Van Dale). Deze woordenboeken zijn handig, maar
onvoldoende voor het studeren aan een hbo-instelling. Dit geldt ook voor de Prisma
woordenboeken en de woordenboeken eigen taal-Nederlands.
‘Het Groene Boekje’- woordenlijst Nederlandse Taal, let op: dit is geen woordenboek. Alleen
uitgaven van 2005 of later, ISBN 90 8564 013 (NB ook gratis on-line te raadplegen)
2. Internet
Via het internet kun je behalve encyclopedieën raadplegen, ook via de zoekprogramma’s
een zeer ruime context bij een ingetikt woord vinden. Deze stelt je in staat de betekenis van
een woord te achterhalen.
3. De contextmethode
Al eerder zagen we dat de betekenis van een woord sterk bepaald kan worden door zijn
omgeving, het zinsverband of zijn functie in de alinea. De betekenis van een onbekend
woord afleiden uit het zinsverband, is een methode die iedere lezer bewust of onbewus
toepast. In veel gevallen is het een effectieve methode.
- Hij plaatste een subtiele opmerking.
30

De betekenis van ‘subtiel’ kan hier nog alle kanten op: zowel positief als negatief. De context
geeft te weinig houvast.
- Met een goed gevoel voor het juiste moment plaatste hij een subtiele opmerking. Enkele
aanwezigen keken hem met een glimlach vol herkenning aan.
De context van ‘subtiel’ in deze zin vertelt ons meer. Het woord blijkt een positieve lading te
hebben. De reactie van de luisteraars doet ons vermoeden dat de opmerking intelligent en
fijnzinnig was. En dat is inderdaad de betekenis van subtiel.
4. Woordvergelijking of analogiemethode
Sommige woorden lijken op elkaar omdat delen van die woorden analoog zijn aan elkaar,
dat wil zeggen gelijk zijn. Bijvoorbeeld: asociaal en aversie. Het voorvoegsel ‘a’ duidt in
beide woorden op een ontkenning: niet sociaal en tegenzin. Het achtervoegsel ‘theek’
betekent ‘bewaarplaats’. Als je dus weet wat ‘bibliotheek’ betekent, dan weet je ook wat
‘artotheek’ betekent: bewaar / uitleenplaats voor ‘art’, ‘kunst’.
In de Nederlandse taal kennen we een hele rij van deze voor- en achtervoegsels. Wanneer
je dus de betekenis kent van bijvoorbeeld de woorddelen a, an, aarts, poly, pro, schap, isme
of these, dan helpt je dat om de betekenis van de woorden te achterhalen die een dergelijk
voor- of achtervoegsel hebben.
Hieronder vind je een handige verzameling van deze voor- en achtervoegsels met hun
betekenis.
5. Betekenisdragende voor- en achtervoegsels
Betekenisdragende achtervoegsels
fiel liefhebber
homofiel / bibliofiel / francofiel
isme bepaalde levensbeschouwing of politieke stroming
humanisme / socialisme / confessionalisme
ogie de leer of wetenschap van
biologie / pedagogie / sociologie
theek verzamel- of uitleenplaats
bibliotheek / apotheek / artotheek
Betekenisdragende voorvoegsels
a niet, het tegendeel
asociaal / amoreel
aarts oer, vanaf het begin
aartsvader / aartsleugenaar / aartsbedrieger
an niet, het tegendeel
anorganisch
anti tegen
anticonceptie / anticlimax / antidemonstratie
auto vanzelf
automaat / autodidact / automobiel
bi twee, dubbel
bilateraal / biseksueel, binair
co samen / verenigd
coöperatie / coauteur / coëxistentie
contra tegen
contrarevolutionair / contradictie / contraprestatie
de niet, het tegendeel, als ‘on(t)’
demonteren / deloyaal / demystificatie
31

dis niet, het tegendeel, als negatieve lading
dissonant / disproportioneel / diskwalificeren
ex oud, gewezen
ex-president / ex-man
her opnieuw
herintroduceren / herplanten / herzien
homo gelijk, hetzelfde
homofiel / homogeen / homoniem
hydro water
hydrotechniek / hydro-elektrisch / hydrologie
hyper zeer groot, (te) groot
hyperactief / hypercorrect / hyperinflatie
in niet, het tegendeel
incorrect / inconsequent / indecent
mono één, enkel
monotheïstisch / monorail / monogaam
multi meer, verschillend
multicultureel / multifunctioneel
neo nieuw
neonazisme / neokolonisme /neogotiek
non niet, geen, ontkenning
non-interventieverdrag / non-verbaal / non-profit
on niet, geen, ontkenning
oninteressant / ongewoon / ongedaan
para boven, erbuiten, uitzonderlijk
paranormaal / paracentrisch
poly meer, verschillend
polyinterpretabel / polyfoon / polygamie
post in tijd erna
postmodern / postkoloniaal / postindustrieel
pre voor(af)
prefabriceren / predestinatie / prepuberaal
pro voor
proforma / provisorisch / propositie
re opnieuw
reformeren / recidivist / resocialiseren
sub onder
subafdeling / subtropen / subversief
super zeer, grote versterking, opper
supermarkt / supermacht / supervisie
tele ver
televisie / telepathisch / telewerker
trans door, boven
transcendentaal / transparant
uni één, gelijk
unitarisme / uniform / universeel
wan slecht, verkeerd
wangedrag / wanstaltig / wanverhouding
6. De encyclopedie
Een encyclopedie is handig indien je je eerst wilt oriënteren op een bepaald onderwerp. Een
encyclopedie geeft beknopt en in alfabetische volgorde de belangrijkste achtergronden en
feiten bij een bepaalde zaak of naam. Per onderwerp vind je een artikel dat zo neutraal
mogelijk de laatste (wetenschappelijke) inzichten over dat onderwerp verwoordt.
32

Je hebt algemene en gespecialiseerde encyclopedieën. Je kunt zeggen dat voor elke
afzonderlijke wetenschap (economie, psychologie, biologie, etc.) aparte encyclopedieën zijn
verschenen.
33

Voorbeeldteksten: Inleiding en Beschrijving
Tekst 1
De elektrische auto: de oplossing voor onze milieuproblemen?
Inleiding
De eerste hybride-auto, ontworpen door Ferdinand Porsche, werd al in 1899 op de markt
gezet. De auto wordt aangedreven door twee motoren; een elektromotor met een accu en
een verbrandingsmotor. De basistechniek is dus niet nieuw. Pas de laatste jaren, sinds
duidelijk is wat voor schade verbrandingsmotoren hebben op het milieu, wordt de
ontwikkeling van hybridemotoren weer serieus ter hand genomen.
Beschrijving
Door het enorme aantal voertuigen met een verbrandingsmotor warmt de aarde in snel
tempo op. Uitlaatgassen (CO2) zijn hier voor een belangrijk deel verantwoordelijk voor. Door
de wereldwijde toename van CO2-uitstoot zal de ozonlaag steeds verder kapotgaan. Alle
aandacht in de media, internationale congressen, wereldwijde afspraken en hoge olieprijzen,
maken dat mensen zich hier steeds meer bewust van worden. Het zoeken naar alternatieven
krijgt dan ook steeds meer aandacht. Maar zijn de hybridevoertuigen dé oplossing voor het
probleem van CO2 uitstoot? Of zitten er toch nog addertjes onder het gras?
In dit werkstuk zal ik de voor- en nadelen van hybridevoertuigen belichten. Op basis hiervan
zal ik mijn conclusie trekken.
(1 e jaarsstudent, Autotechniek)
Tekst 2
Moeten we alles wat kan binnen de gezondheidszorg, ook willen?
Inleiding
Binnen de gezondheidszorg wordt steeds meer geld gestoken in nieuwe technologieën. Dat
is mooi, want de voortschrijdende kennis en de technische kunststukjes die steeds verder
ontwikkeld worden, bieden ons steeds meer mogelijkheden om mensenlevens te redden en
meer levenskwaliteit te bieden aan mensen die met ernstige beperkingen moeten leven.
Iedereen tevreden dus. Of niet?
Beschrijving.
De nieuwe technologieën zijn prachtig, maar kosten veel geld. En geld, wordt ons geleerd,
kun je maar één keer uitgeven. We lopen dus met ons allen het risico dat er te veel geld in
apparaten gaat zitten en er te weinig geld overblijft om de kwaliteit in de zorg te waarborgen.
Patiënten kunnen dus wel gered worden met allerlei technologische hoogstandjes, maar wie
maakt dat belangrijke praatje? Wie ziet aan het grauwe gelaat dat het misschien toch niet zo
goed gaat met de patiënt, hoewel de meters en computers aangeven dat alles in orde is?
Van de andere kant: de zorg kan ook verbeteren door het inzetten van hoogwaardige
technologie. Op zie manier is er misschien juist wel tijd voor een praatje of het vasthouden
van een hand. Welke keuzen in de zorg moeten we maken?
Ik zal eerst beschrijven waarom er geld moet worden gestoken in nieuwe ontwikkelingen en
vervolgens waarom we meer geld moeten steken in het verbeteren van de huidige zorg.
Daarna trek ik mijn conclusie.
(2 e jaarsstudent Gezondheidstechnologie)
34

Argumentatie
Vinden en kiezen van argumenten
Bij het vinden en kiezen van argumenten kan je vijf stappen doorlopen. Het gaat daarbij om
dat je binnen de tijd die je hebt, zo efficiënt mogelijk tot een volledige inventarisatie van
argumenten komt waarmee je het betoog kunt opbouwen. Je bent vrij om de stappen of een
deel ervan te gebruiken.
1) Vrije brainstorm: - mindmapping (een plattegrond van hersenspinsels,
ideeën op papier zetten en verbanden leggen,
onderwerp omcirkeld met associaties naar alle kanten
van het papier)
- vragen stellen (opschrijven welke je kunt bedenken)
- free writing (vrijuit alle gedachtes opschrijven, zonder
te letten op spelling en grammatica)
- voorlopig onderzoek ter oriëntatie (internet, kranten)
2) Evalueren van de brainstorm: vergelijk de doel- en publieksanalyse met je vrije
brainstorm.
- Wat zijn de kernpunten?
- Zijn ze bruikbaar?
- Zou ergens de nadruk op moeten liggen?
- Wat moet uitgewerkt worden?
- Moet er iets toegevoegd worden?
- Wat is interessant?
3) Gerichte brainstorm: - topische vragen stellen (algemene vragen, de 5 wvragen:
wat, waar, wie, wanneer, waarom en hoe)
- standaardgeschilpuntenmodel (6 specifieke vragen:
Zijn er problemen? Zijn deze ernstig? Worden de
problemen veroorzaakt door het huidige beleid? Is het
beleidsvoorstel uitvoerbaar? Is het beleidsvoorstel
doeltreffend? Wegen de voordelen van het
beleidsvoorstel op tegen de eventuele nadelen?)
- andere vaste vragensets (probleem- en
maatregelenstructuur, evaluatiestructuur, aida-formule,
4 p’s)
4) Gedegen bronnenonderzoek: ga op zoek naar bronnen en argumenten om je
inhoudselementen te onderbouwen.
5) Kiezen van argumenten: - de sterkste argumenten kiezen
- de juiste balans tussen gevoel en
verstand (logos, ethos en pathos)
- tegenargumenten (van het publiek)
weerleggen
- niet-argumentatieve onderdelen
(achtergrondinformatie)
35

Tekst 3
Oefentekst
Nijmegen - student moet uren maken
Als je net van de middelbare school komt, is 34 uur zelfstudie te veel
Van onze verslaggever Gerard Reijn
In Nijmegen moeten eerstejaarsstudenten 35 uur per week gaan studeren. Het aantal
uren college gaat omhoog. Anders studeren vooral alfa’s en gamma’s te weinig.
De Radboud Universiteit Nijmegen wil studenten weer aan het werk zetten. ‘Onze inzet is dat
alle studenten weer 35 uur per week gaan studeren’, zegt Roelof de Wijkerslooth, voorzitter
van het college van bestuur van de universiteit.
Geneeskunde- en bètastudenten doen dat al, dus die zullen van de nieuwe wind niet veel
merken. Maar wie volgend jaar naar Nijmegen gaat en kiest voor studies als rechten,
politicologie, psychologie, Engels, geschiedenis of economie, zal op verrassingen worden
getrakteerd.
Al jaren wordt geklaagd over de achteruitgang van het hoger onderwijs. Over studenten die
slechts incidenteel op de universiteit komen. Over studenten in vakken als rechten,
psychologie en economie die gemiddeld niet meer dan 25 uur per week studeren. En over
het geringe aantal contacturen, de uren dat de student een docent ziet. De Wijkerslooth
geeft toe: ook op zijn universiteit is een opleiding met tien contacturen in de week ‘niet
uitzonderlijk’. En met tien contacturen is het heel moeilijk de vlam van het enthousiasme
over te brengen.’
Juist daaraan wil hij iets gaan doen. Het aantal contacturen moet omhoog, idealiter naar 18
tot 20 in de week. Daarbij gaat het hem uitsluitend om de eerstejaars, want daar zitten de
grote problemen. ‘Stel dat je als eerstejaars naar de stad komt. Je hebt maar zes
contacturen per week, maar je moet wel 40 uren studeren. Je moet dus 34 uur zelfstudie
doen. Maar we hebben het over mensen die net van de middelbare school komen, die in een
verwarrende periode van hun leven zitten. Dan is dat te veel gevraagd.’
Dus studeren ze veel te weinig, waardoor ze achterstanden oplopen. Een bijkomend
probleem is dat de eerstejaars die verkeerd hebben gekozen, daar vaak veel te laat achter
komen. Hoe intensiever de studie, hoe eerder dat besef doorbreekt. Met ingang van volgend
jaar wordt al die traagheid ook nog eens financieel riskant voor de student. Het nieuwe
leerrechtensysteem geeft studenten van de meeste studies slechts zes jaar studietijd,
daarna wordt het collegegeld fors hoger. De Wijkerslooth: ‘We hadden het idee al langer, nu
pas hebben we er geld voor. Dankzij het Paasakkoord.’
Toen het kabinet dit voorjaar ten onder dreigde te gaan op het plan voor een gekozen
burgemeester, moest vooral D66 tevreden worden gesteld met een hernieuwd
regeerakkoord. In het zogenaamde Paasakkoord kreeg D66 gedaan dat er 250 miljoen extra
kwam voor het onderwijs. Daarvan gaat een bedrag dat oploopt tot 133 miljoen naar de
universiteiten, en daarvan 5 à 6 miljoen naar Nijmegen. De Wijkerslooth: ‘Ik roep nog elke
dag halleluja voor D66.’
De Wijkerslooth steekt al dat geld in het onderwijs aan eerstejaars alfa’s en gamma’s. Daar
zijn de problemen het grootst, en dat komt volgens hem door het financieringssysteem: ‘De
universiteit krijgt voor een bèta- of medicijnenstudent tweemaal tot driemaal zo veel als voor
een alfa- of gammastudent.’ Geldgebrek heeft het onderwijs aan alfa’s en gamma’s
ondermijnd.
De Wijkerslooth durft niet te voorspellen in hoeverre het aantal contacturen met de
beschikbare miljoenen is op te voeren. Maar het is wel te voorspellen dat met die vijf miljoen
zo’n 120 docenten kunnen worden aangetrokken. De Wijkerslooth verwacht niet dat dat een
probleem zal zijn. ‘Alleen misschien bij studies als economie.’
Alle faculteiten broeden nu op plannen. Bij rechten wordt gedacht aan meer hoor-
36

Colleges, maar vooral aan het inzetten van betere, ervarener docenten. Decaan Ybo
Buruma: ‘We hebben nu al 18 uur colleges en werkgroepen. Maar veel studenten komen
daarvoor niet uit hun bed. We moeten ze meer uitdagen. Niet alleen aandacht voor kennis
en vaardigheden, maar ook voor oordeelsvorming.’
Universiteiten benutten miljoenen Paasakkoord
Uit de Studentenmonitor, een onderzoek in opdracht van het ministerie, blijkt dat studenten
geneeskunde en exacte wetenschappen in 2003 vijf tot acht uur meer aan hun studie besteedden dan
in 2000. Studenten in alfa- en gammawetenschappen studeerden nauwelijks langer dan in 2000.
De Radboud Universiteit gaat juist die groep harder laten studeren. Bij het Paasakkoord kregen de
universiteiten een extraatje dat oploopt tot 133 miljoen euro per jaar in 2010.
Universiteiten die het extraatje net als Nijmegen niet aan speciale projecten besteden:
De Rijksuniversiteit Groningen gebruikt het om gestegen kosten te dekken, zoals energie, pensioenen,
een loonstijging en compensatie voor eerder opgelegde bezuinigingen.
De Universiteit Leiden en de Universiteit van Amsterdam steken het geld in de ‘algemene middelen’.
De Erasmus Universiteit heeft het nodig voor de groei van het aantal studenten, en verbetert de
administratieve processen van accreditatie.
De Universiteit van Maastricht steekt het geld in onderwijs, met name om de groei van het aantal
studenten op te vangen.
De Volkskrant, 20 oktober 2005
Beantwoord de volgende vragen over de tekst
- Wat geeft de voorzitter van het college van bestuur van de Radboud Universiteit, de
Wijkerslooth, toe?
- Wat kun je volgens hem met een gering aantal contacturen moeilijk overbrengen?
- Hoe komt het dat de achterstanden oplopen?
- Waar komen eerstejaars studenten vaak te laat achter?
- Hoe kun je ervoor zorgen dat het besef van een verkeerde studie eerder doorbreekt?
- Is het duidelijk of het aantal contacturen is op te voeren?
- Hoeveel docenten kunnen er worden aangetrokken voor vijf miljoen euro?
- Welke criteria zijn er voor het inzetten van nieuwe docenten?
- Wie moet volgens decaan Buruma meer worden uitgedaagd, en waarom?
- Waar steken de verschillende universiteiten het geld in? Bespreek twee
universiteiten.
37

Les 3
Lesopbouw
- Bespreken huiswerk.
Voorbeeldtekst: feedback.
- Schema’s IBAAC en IBOGOC.
- Alinea’s en kernzinnen.
- Argumentatie- basisbegrippen.
- Oefenexamen.
Huiswerk
- Herschrijven Inleiding en Beschrijving.
- Schrijven Kern.
38

De opbouw van het betoog
Het is duidelijk dat een betoog een samenhangende uiteenzetting moet bevatten. Je kunt
niet zomaar opschrijven wat je te binnen schiet, in de hoop dat de lezer dat dan ook nog kan
volgen. Er moet lijn inzitten.
Het heeft grote voordelen je aan een schema te houden:
1Het helpt je in de fase van het kiezen
In de fase van ‘misschien-is-dit-wel-een-aardig-onderwerp’kun je met behulp van een
schema heel snel controleren of je voldoende weet over het onderwerp. Je probeert gewoon
de verschillende onderdelen in te vullen. Lukt dat aardig, dan kun je met een gerust hart je
keus bepalen; lukt het niet, dan heb je waarschijnlijk nog niet teveel tijd verloren.
2 In de voorbereidingsfase
De eigenlijke voorbereiding voor je tekst houdt in dat je gaat vaststellen wat er in welke
alinea geschreven gaat worden. Je gaat in feite je notities uit de vorige fase netjes
uitwerken. Hier wordt het echte denkwerk verricht! Zorg er wel voor dat je geen lege plekken
overhoudt. Denk niet: 'Dat verzin ik wel als ik eenmaal bezig ben.' Het denken gaat aan het
schrijven vooraf, als je het alletwee tegelijk wil doen, gaat er één ding mis.
3 Bij het schrijven
Het schrijven van het tekst is, na je grondige voorbereiding 'niet meer dan' het uitwerken van
je schema. Let daarbij op de volgende punten:
• Houd je aan het schema, je hebt er tenslotte goed over nagedacht. Doe je dat niet,
dan bestaat de kans dat je gaat afdwalen, waardoor de rest van je schema ook niet
meer klopt... En dan begint het grote knoeien!
• Bouw de alinea's zorgvuldig uit met kernzin en aanvullingen. Wat die aanvullingen
inhouden, hangt natuurlijk af van de inhoud van de kernzin. De ene keer zou je wat
aanvullende feiten willen geven, de andere keer moet er nodig wat uitgelegd of
bewezen worden. Je kunt ook commentaar geven op de kernzin.
• Maak gebruik van de beschikbare signalen om de lezer op de hoogte te houden van
de structuur van je tekst. Gebruik regels wit tussen de delen van de tekst. Gebruik
signaalwoorden om aan te geven: dat er een toelichting komt, of een volgend punt uit
een reeks, of een onderdeel dat een tegenstelling vormt met het voorgaande.
Gebruik overlappers wanneer je een gedeelte 'gaat afsluiten. Kondig belangrijke
onderdelen aan.
4 Bij het lezen
Natuurlijk is het voor de lezer prettiger een mooie, overzichtelijke tekst door te nemen dan
een warrig geheel waarin geen lijn te ontdekken valt. Zo bereik je ook je uiteindelijke doel:
de lezer te overtuigen.
IBAAC
Je kunt niet voor elke tekst hetzelfde schema gebruiken. Je hebt teksten waarin
onderwerpen worden besproken waarover verschillende opvattingen bestaan, bijvoorbeeld
teksten die gaan over “muzak in winkels”, de kwaliteit van soapseries, grensgevallen over
39

abortus bij een ernstig gehandicapte vrucht.
In dergelijke teksten worden argumenten voor en tegen of de opvattingen van voor- en
tegenstanders tegen elkaar afgewogen om zo tot een persoonlijk eindoordeel te komen.
Zulke probleemstellingen vragen om het opbouwschema: IBAAC. De eerste twee letters heb
je ongetwijfeld al herkend als Inleiding en Beschrijving:
Inleiding
- Alinea 1 = opening
- Toepassing van 1 - overgang naar 3 - Probleemstelling.
Beschrijving
Argumenten voor
Argumenten tegen
Conclusie
Inleiding
Beschrijving
Argumenten voor
- Informatie die de lezer nodig heeft om jouw redenering te kunnen volgen.
Na de bekende opening volgt in het IBAAC-schema het argumenterende deel:
• Je geeft hier een overzicht van de opvattingen van de voorstanders of van je eigen
argumenten voor.
• Je geeft hier een overzicht van de opvattingen van de tegenstanders of van je eigen
argumenten tegen.
Natuurlijk rond je je betoog weer netjes af met een logische, uit je redenering voortkomende
conclusie:
- Antwoord op de probleemstelling
- (Extra) argumenten voor jouw opvatting - Afronding I aanbeveling
Het is het handigste wanneer je de volgorde van de Argumenten-voor en de Argumententegen
laat bepalen door je eigen standpunt. Als je de opvatting die je zelf aanhangt het laatst
behandelt, loopt het argumenterende deel soepel over in de
Conclusie. Doe je dat niet, dan dwing je de lezer tot een nogal moeizame sprong terug in de
tekst.
40

IBAAC ziet er dus zo uit:
- Alinea 1 = opening
- Toepassing van 1 - overgang naar 3 - Probleemstelling
- Uitvoerige informatie die de lezer nodig heeft om jou redenering te kunnen volgen
- Je geeft hier een overzicht van de opvattingen van de voor standers of van je eigen
argumenten voor.
Argumenten tegen
Conclusie
Andere opbouwschema’s
• Je geeft hier een overzicht van de 'opvattingen van de tegenstanders of van je eigen
argumenten tegen.
• Antwoord op de probleemstelling
• (Extra) argumenten voor jouw opvatting - Afronding / aanbeveling
Natuurlijk kun je het argumenterende middendeel ook iets anders opzetten. Je kunt
samenhangende argumenten twee aan twee tegenover elkaar plaatsen; hierdoor krijg je een
puntsgewijze afweging, die tenslotte uitloopt op de conclusie: Argument voor - Argument
tegen een bepaalde zienswijze. Argument voor - Argument tegen een andere zienswijze.
Argument voor - Argument tegen de laatste zienswijze.
Het IBAAC-schema kan met een kleine aanpassing gebruikt worden voor alle
probleemstellingen waarin gevraagd wordt om een afweging, om twee kanten van een zaak
tegen elkaar af te wegen.
Voor overige teksten kun je kiezen voor een IBOGOC schema.
IBOGOC
Bij dit schema begin je ook met een inleiding. In 1 tot 3 alinea’s probeer je de aandacht van
de lezer te vangen en daarna de probleemstelling te formuleren.
Daarna geef je een beschrijving van je onderwerp. Je maakt de lezer precies duidelijk
waarover je het gaat hebben.
Als de lezer voldoende geïnformeerd is, bespreek je de achtergronden, de oorzaken van het
probleem.
Om de draagwijdte van het probleem duidelijk te maken besteed je vervolgens de gevolgen.
Na het bespreken van de gevolgen, kom je tot de oplossingen van het probleem.
Tenslotte vormt de conclusie de afronding van je tekst. In de conclusie geef je aan, welke
van de beschreven oplossingen de voorkeur verdient en om een mooi geheel te maken kom
je ook nog even terug op je inleiding.
Met de schema's IBOGOC en IBAAC kun je heel wat probleemstellingen op een
overzichtelijke manier verwerken tot een degelijk opgebouwde tekst. IBOGOC stelt je in
staat in te gaan op praktische problemen die om een oplossing vragen; met I BAAC kun je
de verschillende kanten van een theoretisch probleem tegen elkaar afwegen.
41

Maar de mogelijkheden zijn hiermee natuurlijk nog lang niet uitgeput. Vaak zul je aan de
hand van de toelichting bij de opgaven je eigen variant moeten maken.
42

De alinea
Een tekst is opgebouwd met meerdere alinea’s. Bij elke nieuwe stap begint een schrijver
met een nieuwe alinea. De alinea begint op een nieuwe regel. Je kunt de alinea’s herkennen
doordat een regel wit is opengelaten of doordat de regel inspringt.
Een alinea hoort een eenheid te zijn. De alinea bevat een hoofdgedachte.
Er zijn plaatsen in de tekst waar een nieuwe alinea kan worden begonnen, maar waar dat
niet per se hoeft. Dat is een kwestie van smaak. Maar: er zijn ook plaatsen waar in de tekst
een nieuwe alinea moet worden begonnen en ook plaatsen waar zeker geen nieuwe alinea
moet worden begonnen.
OEFENINGEN
Geef in de hieronder staande tekstjes aan wat, volgens jou, de eenheden zijn. Je doet dat
door in de volgende meerkeuzeopgaven alineagrenzen aan te geven. Bij de antwoorden a,
b, c en d zijn telkens de eerste drie woorden gegeven van een zin uit de tekst, soms staan er
meerdere eerste stukjes van zinnen. Kies het antwoord waar de eerste drie woorden zijn
gegeven van de zin(nen) waar volgens jou een nieuwe alinea moet beginnen. Ook kan er
bij a, b, c of d staan dat er geen nieuwe alinea moet worden begonnen. Als je denkt dat er
geen nieuwe alinea nodig is in het tekstfragment kies je voor dit antwoord.
1. Ook een toerist in Italië die het Italiaans machtig is, zal nog vaak verrast worden door
een onbegrijpelijke zin. Vooral in de gebieden die verder van het noorden liggen en
dichter bij een buurland van Italië, kan dit gebeuren. Hier worden namelijk veel
dialecten gesproken waarvan de zinsbouw, de woorden en de klanken sterk afwijken
van het standaard-Italiaans. Is het probleem van de toerist nog relatief onbelangrijk,
voor het Italiaanse onderwijs is het zeer groot. Kinderen uit Sicilië, Sardinië en
andere dialectgebieden hebben in de eerste klassen van de lagere school al meteen
problemen met de nieuwe standaardtaal. Dit blijkt onder andere uit het feit dat zij
gemiddeld veel lagere cijfers halen voor taal dan de andere kinderen in Italië.
Een nieuwe alinea begint met:
a) Hier worden namelijk ...
b) Is het probleem ...
c) Vooral in de ...
d) Dit blijkt onder ...
2. De grizzlybeer is een alleseter. Zo staan insecten, bessen, kikkers en zoogdieren op
zijn menu. Twee Amerikaanse onderzoekers hebben ontdekt dat kleine motten
echter het belangrijkste voedsel vormen voor de grote grizzly. Per dag eet een
volwassen grizzly zo'n tweeduizend van deze insecten. De onderzoekers denken dat
de bescherming die de grizzly sinds 1967 geniet, haar uitwerking begint te krijgen.
De dieren zouden zich weer op de open, hogere hellingen durven wagen, waar de
motten zich in rotsspleten en onder stenen ophouden. Bovendien worden steeds
meer vuilstortplaatsen gesloten, waar de beer ook naar voedsel zoekt. De
onderzoekers vermoeden daarom dat de beren weer overschakelen naar hun
natuurlijke voedsel.
43

Een nieuwe alinea begint met:
a) Twee Amerikaanse onderzoekers ...
b) De onderzoekers denken ...
c) Bovendien worden de ...
d) Er moet geen nieuwe alinea worden begonnen.
3. De hermelijn en de bunzing krijgen een beschermde status, zo blijkt uit de nota Jacht
en Wildbeheer. Nu mag nog van oktober tot januari op hen geschoten worden, maar
vanaf begin volgend jaar zal voor deze twee marterachtigen een jachtverbod gelden.
Een jachtverbod op de vleermuis en de zeezoogdieren was al eerder door het
ministerie ingesteld. De natuurbeschermingsorganisaties stemmen in met het nieuwe
plan, maar betreuren het dat ook niet de das en de otter de status van beschermd
dier hebben gekregen. Juist deze twee soorten staan er het slechtst voor in
Nederland. De overheid gaat volgens de organisaties bovendien vreemd te werk door
wel geld uit te geven voor de instandhouding van de das en de otter, maar voor deze
twee dieren geen jachtverbod in te stellen.
Een nieuwe alinea begint met:
a) Nu mag nog ...
b) Een jachtverbod op ...
c) De natuurbeschermingsorganisaties ...
d) Er moet geen nieuwe alinea worden begonnen.
4. Gelderland wil een nader onderzoek naar de verontreiniging onder de
vuilstortplaatsen in Azewijn. Uit eerder onderzoek is gebleken dat het grondwater
onder de vuilstortplaatsen zo sterk is vervuild dat er ernstig gevaar dreigt voor de
volksgezondheid en het milieu. De bodem is verontreinigd met zware metalen, maar
andere giftige stoffen kunnen ook voorkomen en daarom onderschreven
deskundigen de gewenstheid van een tweede onderzoek. Zij vermoeden dat er naast
de al aangetoonde metalen chloorbenzeen voorkomt in de bodem. Volgens
deskundige J. Zonjee is de grond onder de vuilstortplaatsen vaak vervuild met
chloorbenzeen, een stof die snel in het grondwater komt en zo de kwaliteit van het
drinkwater aantast.
Een nieuwe alinea begint met:
a) Uit eerder onderzoek ...
b) De bodem is ...
c) Volgens deskundige ...
d) Er moet geen nieuwe alinea worden begonnen.
5. Het is een bekend probleem dat er in Nederland te weinig wordt gewerkt. Het aantal
mensen dat deel uitmaakt van de werkende bevolking, is hier relatief laag. Maar als
je het aantal uren dat gewerkt wordt in Japan, vergelijkt met dat in Nederland, dan
zie je dat in Japan twintig procent meer gewerkt wordt. De gemiddelde Japanner
werkt 46 uur, de Nederlander een kleine 40 uur per week. Ook in de Verenigde
Staten wordt langer gewerkt dan hier. Het ziekteverzuim in ons land, dat overigens
hoog genoemd mag worden, laat ik dan nog buiten beschouwing. Het is wel zo dat
wij meer in de pas lopen met de grotere Europese landen wat betreft arbeidsuren per
week.
44

Een nieuwe alinea begint met:
a) Het aantal mensen ...
b) Het ziekteverzuim in ...
c) Het is wel ...
d) Er moet geen nieuwe alinea worden begonnen.
6. De Zaanse groothandel Medicopharma heeft vrijdag uitstel van betaling
aangevraagd. Het bedrijf maakte afgelopen vrijdag bekend dat Schulze zich heeft
teruggetrokken als redder van het bedrijf. De bank van Medicopharma, ABN Amro,
besloot daarop geen krediet meer te verlenen, waarna de directie van Medicopharma
geen uitweg meer zag. Bij Medicopharma werken zevenhonderd mensen die
binnenkort op de straat zullen staan. Twee maanden geleden tekende Schulze een
intentieovereenkomst waarin stond dat zij een meerderheidsbelang in Medicopharma
wilde. Voor zestig miljoen zou Schulze zestig procent van de aandelen krijgen. Zowel
binnen als buiten Medicopharma werd ervan uitgegaan dat Schulze een einde zou
maken aan de crisis waarin het bedrijf verkeerde. Dat blijkt nu een misrekening te
zijn geweest.
Een nieuwe alinea begint met:
a) Het bedrijf maakte ...
b) Twee maanden geleden ...
c) Bij Medicopharma werken ...
d) Dat blijkt nu ...
7. Uit marktonderzoek is gebleken dat de Nederlander wel eens wat anders wil drinken
dan het traditionele pils. Het donkere en zwaardere bier, dat een paar jaar geleden
sterk in trek raakte, heeft een vaste plaats weten te veroveren op de markt. Thuis en
in het café wordt bijvoorbeeld graag een Belgische Duvel of een bokbier
ingeschonken. In steeds meer cafés vinden we ook donker bier van de tap. Sommige
bierbrouwerijen, die zich voornamelijk of alleen maar toelegden op de productie van
pils, hebben hierop geprobeerd ook zwaardere biersoorten te verkopen, maar met
weinig succes. Een andere, nieuwe trend is de opkomst van alcoholvrij bier. De
alcoholarme biersoorten Stender, Malt en Buckler zijn door de grotere
bierbrouwerijen op de markt geïntroduceerd en aangeslagen bij het Nederlandse
publiek. Zowel in de café's als thuis wordt alcoholvrij bier steeds meer gedronken en
verwacht wordt dat de vraag steeds groter wordt.
Een nieuwe alinea begint met:
a) Het donkere en ...
b) Een andere, nieuwe ...
c) Het donkere en ... en Sommige bierbrouwerijen, die ... en Zowel in de ...
d) Er moet geen nieuwe alinea worden begonnen.
8. Het beeld van de maatschappelijk werker als softie met geitewollen sokken en
sandalen, die 'meevoelt vanuit een stuk betrokkenheid' en daarom in 'een stuk
hulpverlening' voorziet, bestaat nog steeds bij een grote groep. 'Ten onrechte,' aldus
directeur J. Steeman van de Stichting Reclassering Alkmaar. Het beeld van de
hulpverlener als softie is namelijk volkomen achterhaald. De hulpverleners helpen
mensen met problemen op een zakelijke manier. Bij dit 'no nonsens'-image past het
jargon uit de economische wereld. Er wordt gesproken van 'rendement van een
programma', 'het aanbieden van een humane factor' als 'product' en 'casemanagement'.
De straathoekwerker van vroeger die achtergestelde jongeren uit de
lagere klasse hielp, is tegenwoordig een adviserende en begeleidende 'streetcorner
worker' die de gegevens van zijn cliënten in de computer invoert. De buitenwereld
45

heeft de verandering van de maatschappelijk werker niet opgemerkt en het
verkeerde beeld dat veel mensen van de hulpverleningssector hebben, maakt deze
sector een gemakkelijke prooi bij de bezuinigingen. Het grote publiek is niet bekend
met de goede kanten van sociaal werk en de resultaten die worden geboekt. Van de
kant van de publieke opinie hoeft de sociale sector dus niet al te veel steun te
verwachten, vreest Steeman. Staatssecretaris Kosto, die de negentien
reclasseringsinstellingen voor ruim tien miljoen gulden wil korten, heeft inderdaad
nauwelijks kritiek ontvangen op zijn plannen vanuit brede lagen vanuit de
samenleving.
Een nieuwe alinea begint met:
a) 'Ten onrechte,' aldus ...
b) Het beeld van ...
c) De buitenwereld heeft ...
d) Staatssecretaris Kosto, die ...
9. Luxe appartementen, een betonnen flat met naar het park gerichte balkons en
bouwplannen voor een jeugdherberg: het Vondelpark dreigt steeds meer ontsierd te
raken door gebouwen langs de parkrand. Het grootste en meest bezochte park van
Amsterdam kan nog wel eens grondig van aanzien veranderen wanneer de
gemeente goedkeuring geeft aan alle bouwplannen. Feit is dat de bouw van een
jeugdherberg al goedgekeurd is door de deelraad. De Stichting Stop Aantasting
Vondelpark is vastbesloten de goedkeuring en uitvoering van de bouwplannen tegen
te houden. 'Het mooiste park van de stad kan de Amsterdammers niet zomaar
ontnomen worden,' zegt bestuurslid E. de Drenth, die vooral bezorgd is over het deel
van het park bij het Leidseplein. 'Dit deel kan als verloren beschouwd worden,' merkt
hij op, 'wanneer daar naast het kantorencomplex met zijn fikse afmetingen ook nog
een jeugdherberg gebouwd wordt.'
Een nieuwe alinea begint met:
a) Het grootste en ...
b) De Stichting Stop ...
c) Het grootste en ... en 'Dit deel kan...
d) De Stichting Stop ... en 'Dit deel kan ...
46

Argumentatie
Basisbegrippen
Argumentatie is een combinatie van uitspraken die elkaar ondersteunen, met als doel
anderen van een standpunt te overtuigen.
Het standpunt is de uitspraak die ondersteund wordt. Het standpunt wordt ook wel stelling
genoemd en houdt vaak de mening van de schrijver in.
Uitspraken die het standpunt ondersteunen heten argumenten. Ze zijn het bewijs dat het
standpunt klopt.
Tussen een standpunt en argumenten bestaat een verbindende uitspraak, maar die wordt
veelal niet uitgesproken.
Voorbeeld Karel zal zijn examen niet halen (standpunt), want hij heeft nauwelijks geleerd
(argument).
(De verbindende uitspraak is dan: als je niet leert, dan haal je je examen niet.)
Standpunten kunnen door één argument worden ondersteund (enkelvoudige
argumentatie) of door meer argumenten (meervoudige argumentatie). Bij
nevenschikkende argumentatie zijn er verschillende deelargumenten nodig
om het standpunt volledig te ondersteunen. Als argumenten door nieuwe
argumenten worden ondersteund, heet dat onderschikking.
Voorbeeld Ik moet stoppen met roken, want dat is gezonder. (enkelvoudige
argumentatie)
Ik moet stoppen met roken, want dat is gezonder, goedkoper en ik val andere
mensen niet lastig. (meervoudige argumentatie)
Kinderen moeten door een vader en moeder opgevoed worden, want
moeders ontwikkelen een sterk gevoelsleven en vaders zorgen voor
zelfstandigheid. (nevenschikkende argumentatie)
Gescheiden ouders, gescheiden kinderen. Je weet immers niet hoe het hoort;
je maakt waarschijnlijk dezelfde fouten. (onderschikkende argumentatie)
Aan de hand van signaalwoorden is te horen of er sprake is van een
standpunt (ik vind dat, naar mijn mening, ik zal hier aantonen, dus,
concluderend) of een argument (mijn argument hiervoor, overige
argumenten, want, immers, omdat). Als signaalwoorden ontbreken, dan kan
de want/dus-proef uitkomst bieden. Het zinsdeel waar want voor kan staan is
het argument, het zinsdeel waar dus voor kan is het standpunt.
Voorbeeld Lang in de zon zitten is niet goed, je kan huidkanker krijgen.
Lang in de zon zitten is niet goed, want je kan huidkanker krijgen.
Je kan huidkanker krijgen, dus lang in de zon zitten is niet goed.
47

Argumentatie
Formulering en stijl
Een betoog behoort aan 4 eisen te voldoen:
1) Correctheid (als een tekst fouten of onduidelijkheden
bevat, kan dat voor ongeloofwaardigheid zorgen)
2) Begrijpelijkheid (met signaalwoorden, zoals naar mijn
mening, het is wenselijk dat, argumenten hiervoor zijn, bovendien,
kan de begrijpelijkheid van een betoog bevorderd worden)
3) Publiekgerichtheid (formuleringen moeten efficiënt zijn –
afgestemd op de doelgroep, gevarieerd zijn en aansluiten
bij de houding van het publiek)
4) Aantrekkelijkheid (concrete formuleringen, de menselijke
maat aanhouden, het publiek aanspreken,
woordherhalingen)
48

Oefenexamen
“Slaap er een nachtje over”
Onderbewustzijn maakt betere keuzes
Of de keuze nu gaat tussen huizen, banen of zelfs een rib- en een spijkerbroek, laat de
boel even bezinken, slaap er een nachtje over. Volgens hoogleraar sociale
psychologie Ap Dijksterhuis is het onderbewuste vaak beter in staat een
weloverwogen keuze te maken dan het bewustzijn. "Want bewust denken heeft zo z'n
beperkingen."
Het idee werd vijf jaar geleden geboren. Ap Dijksterhuis, hoogleraar sociale psychologie aan
de Universiteit van Amsterdam, verhuisde naar de hoofdstad en zocht een huis. "De
makelaars nodigden voor een bezichtiging alle mogelijke kopers uit. Met een man of tien
stond je in een appartement. Degene die het eerst een bod deed, kreeg het huis. Ik vond dat
waardeloos, want een huis kopen, dat doe je niet zomaar. Ik vroeg me af hoe mensen dat
eigenlijk doen, zo'n ingewikkelde beslissing nemen. Uiteindelijk heb ik wel een huis
gevonden. Ik was drie minuten binnen en had de badkamer niet eens gezien, toen ik een
bod uitbracht. Ik voelde me vreselijk. Maar ik woon er nog steeds."
Dijksterhuis besloot de geheimen van het beslissen te ontrafelen en startte een uitgebreid
onderzoek. Deze week publiceert hij zijn bevindingen in Science. Zijn conclusie: een nachtje
slapen doet vaak wonderen.
Er zijn moeilijke en makkelijke beslissingen. Over de aankoop van een set handdoeken doen
de meeste mensen niet moeilijk. Het wordt lastig als er een nieuwe keuken of een nieuwe
auto moet worden aangeschaft. Heersende gedachte was dat het het beste is goed en
bewust na te denken, voordat wordt overgegaan tot aankoop. Weeg de voors en tegens
nauwkeurig af en een bevredigend besluit is gegarandeerd.
Ap Dijksterhuis beweert iets anders. Volgens hem zijn de beslissingen die iemand neemt na
een zorgvuldige, bewuste afweging vaak helemaal niet bevredigend. Sommige dingen kun je
beter even laten bezinken. Dijksterhuis introduceert in Science de beraadslagen-zonderaandacht-hypothese.
Hoe ingewikkelder de kwestie, hoe slimmer het is even afleiding te
zoeken voordat wordt beslist. Laat het onderbewuste intussen zijn werk doen.
Dijksterhuis bewees zijn theorie aan de hand van een aantal experimenten. In één daarvan
gaf hij proefpersonen informatie over fictieve auto's. De auto's waren of met vier punten
omschreven, of met twaalf. De punten waren positief of negatief. Eén deel van de
proefpersonen kreeg vier minuten de tijd over de aankoop na te denken, de andere groep
mocht in die tijd puzzels doen. Beide groepen moesten na de vier minuten de beste auto
kiezen.
Voor de puzzelaars maakte het niet uit of de auto met vier, of met twaalf punten was
gekarakteriseerd. Uit beide categorieën konden ze even goed een wagen kiezen. De
'bewuste denkers' hadden echter meer moeite met de twaalf punten. Met zoveel informatie
konden ze maar moeilijk beslissen. En de uiteindelijke keuze was vaak niet bevredigend.
"Ja, bewust denken heeft zo z'n beperkingen", zegt Dijksterhuis. "Als we een huis of een
auto willen kopen, dan moeten we rekening houden met verschillende aspecten. Die wegen
we tegen elkaar af. Zo is de grootte van een huis belangrijker dan het aantal stopcontacten.
Daarvan kun je er immers gemakkelijk een paar bijmaken. Helaas gaat het lang niet altijd
goed. Om te beginnen kunnen we niet alle aspecten in onze gedachten meenemen, die
49

passen domweg niet in ons hoofd. Dus moeten we kiezen, maar ook daar zijn we niet al te
best in. En soms hangen we meer gewicht aan zaken, die eigenlijk helemaal niet belangrijk
zijn."
Het onderbewuste is volgens Dijksterhuis wél in staat een weloverwogen beslissing te
genereren, hoe lastig het probleem ook is. "Op de één of andere manier vallen alle
puzzelstukjes in elkaar, zonder dat je bewust over de kwestie nadenkt. Hoe dat precies
werkt, weten we niet. Dat willen we wel uitzoeken, door te kijken wat er in de hersenen
gebeurt als iemand bewust of onbewust over een probleem nadenkt. We leggen
proefpersonen in MRI-scans, zodat we kunnen zien wanneer welk deel van de hersenen
actief is."
Ook kan Dijksterhuis niet zeggen hoe lang de afleiding precies moet zijn, om een goede
beslissing te kunnen nemen. "Een hele nacht slapen zal lang niet altijd nodig zijn. Het hangt
van de complexiteit van het probleem af, hoe lang je onderbewuste nodig heeft. Iets anders
wat we nu onderzoeken is of we onbewust denken kunnen sturen. Dat klinkt tegenstrijdig,
maar het lijkt te kunnen. Stel, jij en je partner willen op vakantie maar kunnen het niet eens
worden over de bestemming. Jullie spreken af het de rest van de week te laten rusten, maar
op vrijdag een definitieve beslissing te nemen. Heb je dan op vrijdag ook echt een besluit
paraat? Het lijkt erop van wel. Anderzijds lijkt het niet te werken als je iets laat bezinken en
níet incalculeert dat je op een bepaald moment moet beslissen."
Maar wat is een ingewikkeld probleem? Bij welke moeilijkheidsgraad moet het bewustzijn uit-
en het onderbewustzijn worden ingeschakeld? "Dat is natuurlijk lastig te zeggen, want bij
iedereen is die grens anders. Een cd'tje kopen is makkelijk, want die koop je uiteindelijk om
één reden: de muziek. Kiezen tussen flessen shampoo kunnen we met ons bewustzijn ook
wel af, hoewel sommigen dat zelfs al moeilijk vinden. Maar kleren, die zijn toch voor velen
vrij complex; er zijn meerdere aspecten waarmee je rekening moet houden. Dus ik zou
zeggen: schakel bij alles wat ingewikkelder is dan een spijkerbroek je onderbewustzijn in.
Overigens geldt dit niet alleen voor de aankoop van producten. Ook managers en politici zijn
gebaat bij enkele nachtjes slapen, voordat ze moeilijke beslissingen nemen."
Remy van den Brand
Ap Dijksterhuis, Maarten W. Bos, Loran F. Nordgren en Rick B. van Baaren, 'On making the right choice: the
deliberation-without-attention effect'. In: Science, 17 februari 2006, 1005-1007.
Uit: Noorderlicht Nieuws, Vpro-site, 16 februari 2006
Vragen bij tekst 3
16. Wat bedoelt de auteur met “een huis kopen, dat doe je niet zomaar”?
a. Een huis kopen is een beslissing die grote invloed op je leven kan hebben.
Je denkt er goed over na.
b. Als je een huis koopt kan je dat niet zomaar doen: je moet eerst een makelaar en
een notaris contacteren.
c. Als je een huis koopt moet je eerst een gesprek met je bankdirecteur voeren.
Zonder hypotheek kan je geen huis kopen.
17. Wat is het onderwerp van deze tekst?
a. Hoe mensen keuzes maken.
b. De rol van het onderbewustzijn op het nemen van een besluit.
c. Het belang van slaap als er beslissingen moeten worden genomen.
50

18. Hoe is het idee voor dit onderwerp geboren?
a. De auteur verhuisde naar Amsterdam en werd hoogleraar psychologie
aan de universiteit van Amsterdam.
b. De auteur zag hoe mensen, zonder tijd om alle voor- en nadelen af te wegen,
overgingen tot een belangrijk besluit als het kopen van een huis. Even later deed hij
dat zelf ook.
c. De auteur voelde zich vreselijk toen hij zijn huis in Amsterdam kocht.
19. Tot nu werd gedacht dat het het beste is om alle voor -en nadelen goed op een rijtje te
zetten voordat iemand overgaat tot een belangrijke aankoop of een belangrijk besluit.
Ap Dijksterhuis denkt daar anders over. Wat is de essentie van zijn idee?
a. Als mensen bewust nadenken over een probleem maken ze een verkeerde keuze
doordat ze de verkeerde dingen tegen elkaar afwegen.
b. Als je je onderbewuste laat beslissen maak je vaak een betere keuze dan als je goed
over iets hebt nagedacht.
c. Als je een belangrijke beslissing moet nemen is het een goed idee om te gaan
slapen.
20. Waarom is je onderbewuste vaak beter in staat een goede beslissing te nemen?
a. Als je mensen onder een MRI scan legt en onbewust over een probleem laat
nadenken, zie je dat er een groter gedeelte van onze hersenen actief is.
b. Als we over een moeilijke kwestie nadenken, ontstaat het probleem dat onze
hersenen niet alle details van het probleem kunnen bevatten.
c. Dat weten we niet precies.
21. Kunnen we onbewust denken sturen?
a. Als de afleiding lang genoeg duurt wel.
b. Alleen als je incalculeert dat je op een bepaald moment de beslissing moet hebben
genomen.
c. De auteur vermoedt van wel.
22. Bij welk probleem moet je jouw onderbewuste inschakelen?
a. Bij een complex probleem.
b. Bij alles, zelfs bij de aanschaf van een spijkerbroek.
c. Je hoeft je onderbewuste niet in te schakelen, dat gaat vanzelf.
EINDE VAN DE TOETS
51

Les 4
Lesopbouw
- Bespreken huiswerk.
- Argumentatie in teksten.
- Verbanden tussen alinea’s.
- Signaalwoorden en structuurmarkeerders.
Huiswerk
- Herschrijven Kern.
- Schrijven conclusie.
- Oefenexamen Lezen.
52

Verbanden in de tekst
Kernzinnen
In elke alinea hoort een kernzin voor te komen. Deze kernzinnen staan op een herkenbare
plaats. Een kernzin lijkt het meeste op een samenvatting of een conclusie van de inhoud van
de alinea in de vorm van een zin. De eerste zin van de alinea is vaak de kernzin.
Met kernzinnen kun je de hoofdgedachten van een tekst aangeven. Tussen de kernzinnen
en dus ook de alinea’s moet een samenhang bestaan.
Verbanden
Er bestaan meerdere soorten verbanden tussen tekstdelen. Hier noemen we alleen een paar
belangrijke verbanden die je ook in je eigen tekst kunt gebruiken.
- opsommend verband: een reeks zaken of aspecten wordt besproken.
- chronologisch verband: een reeks gebeurtenissen of handelingen wordt in een
bepaalde tijdsvolgorde beschreven.
- tegengesteld verband: twee of meer zaken worden vergeleken die op één of meer
punten verschillen.
- argumentatief verband: er wordt een argument gegeven voor een standpunt.
OEFENINGEN
1. Wat is het verband tussen alinea 1 en 2?
I Welke aanblik bood de wereld in het tijdperk van de dinosauriërs? Wat was het uiterlijk
van de flora en fauna 250 miljoen jaar geleden? Hoe zag een koolbos eruit tijdens het
Carboon? Het is eigenlijk verwonderlijk dat wij ons zonder moeite zulke taferelen kunnen
voorstellen. Iedereen die wel eens een museum voor natuurlijke historie heeft bezocht,
herkent de oerwereld onmiddellijk. Er bestaat ontegenzeggelijk zoiets als een collectief
beeld van het vroegere leven op aarde, een toestand waarvan geen getuigen zijn, maar die
toch als bijna concrete werkelijkheid op ons netvlies is gebrand.
II Dat komt doordat de oerwereld al lang door anderen is verbeeld. Sinds de negentiende
eeuw tonen de opstellingen in musea uitgestorven dieren en planten in ecologische
ensembles volgens de laatste stand der wetenschap. Boek- en plaatwerken over evolutie
doen hetzelfde in het platte vlak. Zelfs tot in moderne tekenfilms en stripverhalen is het
prehistorische landschap doorgedrongen, zij het niet altijd even verantwoord (veel vroegere
Flintstone-kijkers denken bijvoorbeeld nog altijd dat mensen en dinosauriërs in hetzelfde
tijdperk leefden).
2. Wat is het verband tussen de alinea's 1 en 2-3 en 2 en 3?
I Het is nadelig voor de kijker wanneer programma's worden onderbroken door reclame.
II De kijker krijgt informatie die voor hem niet van belang is. Reclameblokken zijn nu
eenmaal niet interessant voor de meeste kijkers. Het is met reclameblokken in programma's
bovendien zo dat de informatie die voor hem niet van belang is, de kijker telkens weer uit zijn
concentratie haalt. Het wordt steeds moeilijker om je in te leven in een spannende film. Dit
heb je met de reclame die voor en na de programma's te zien is in ieder geval niet.
III Er is nog een andere reden waarom ik tegen de nieuwe vorm van reclame ben.
Verschillende makers van televisieprogramma's hebben - mijns inziens terecht -
geprotesteerd tegen onderbreking van hun programma's. Hun artistieke belangen zouden in
het geheel niet gediend worden door de nieuwe vorm van reclame.
53

3 Wat is het verband tussen de alinea's 1 en 2 en 3 en 4?
I Enkele jaren geleden besloot het Brabantse PPR-Statenlid C. van de Ven de milieuidealen
van zijn partij zelf in de praktijk te gaan brengen. In een boerderij in 's Gravenmoer
bij Oosterhout begon hij een geitenhouderij, annex kaas- en wijnmakerij op eco-basis.
II In de jaren nadien groeide en bloeide het agrarische voorbeeld - bedrijf. De afzet
van geitenkaas nam gestaag toe en jaarlijks bezochten vijftienduizend belangstellenden uit
binnen- en buitenland Van de Vens Sint Crispinushoeve om er het duurzaam landbouwen
zelf in ogenschouw te nemen. Ook radio, tv en dagbladen wisten plotseling de weg naar 's
Gravenmoer te vinden.
III Toch gaat binnenkort het slot op de deur bij de geitenboerderij. Van de Ven zegt te zijn
stukgelopen op de benepen burgermansmoraal in een dorp dat niet wilde of kon leven met
een vreemde, linkse eend in de bijt. 'Het project is gewoon bewust de nek omgedraaid,'
constateert hij.
IV De gemeente daarentegen voert voor het verscheiden van de Sint Crispinushoeve
redenen aan die minder ideologisch getint zijn. Door technische en niet door morele
bezwaren van omwonenden ontstond tijdrovend geharrewar over de verlenging van de
hinderwetvergunning voor het bedrijf. Dat de eco-boer vervolgens zelf het hoofd in de schoot
legt, is zijn zaak, aldus de lezing van de gemeente. 'Maar jammer vinden we het wel,' aldus
woordvoerder Van Oort.
54

Structuurmarkeerders en signaalwoorden
Met behulp van structuurmarkeerders kun je de indeling van je tekst duidelijker maken.
Hierdoor wordt het lezen van de tekst vergemakkelijkt. Structuurmarkeerders zijn geen
onderdeel van de lopende tekst.
Structuurmarkeerders zijn b.v. hoofdstuk-en paragraaftitels, tussenkopjes, paginanummers,
voetteksten en opsommingstekens.
Signaalwoorden zijn in tegenstelling tot structuurmarkeerders wel onderdeel van een
lopende tekst. Ze geven de lezer een signaal zoals ‘hier volgt een voorbeeld’ (met het
signaalwoord bijvoorbeeld. Met signaalwoorden kun je ook verbanden tussen zinnen en
alinea’s aangeven.
- opsommend verband: ten eerste…, allereerst, daarnaast, daarbij, bovendien, en, ook,
verder, niet alleen, maar ook enz.
- chronologisch verband: eerst, hierna, erna, vervolgens, voordat, nadat, toen, terwijl,
intussen, wanneer, tegelijkertijd enz.
- tegengesteld verband: maar, daarentegen, in tegenstelling tot, doch enz.
- argumentatief verband: omdat, want, daarom, bovendien, aangezien, vanwege,
derhalve, wegens, namelijk enz.
Wanneer signaalwoorden gebruikt worden, moeten die wel kloppen. Zo moet bijvoorbeeld
na het woord concluderend een conclusie volgen en geen nieuwe informatie.
Verbindingswoorden verbinden zinnen of zinsdelen met elkaar. Verbindingswoorden geven
aan wat de relatie tussen zinnen of zinsdelen is. Veel verbindingswoorden zijn tevens
signaalwoorden.
Een verbindingswoord met weinig betekenis dat twee zinnen aan elkaar verbindt, is b.v. ‘en’.
Hij installeert computers en hij ondersteunt de gebruikers ervan.
55

Argumentatie
Vragen die je aan de ordening kunt stellen
1) Kies je voor een directe (IBAAC) of een indirecte opbouw (een andere
volgorde)?
In de meeste gevallen wordt gekozen voor de directe opbouw, aangezien deze
overzichtelijk is voor jezelf en voor je publiek.
Als je publiek lijnrecht tegenover het standpunt staat, ligt een indirecte opbouw meer
voor de hand. Het publiek weet niet direct wat je wil, maar heeft al je argumenten
aangehoord.
2) Hoe orden je de argumenten?
- Nestoriaanse ordening (camoufleren van de zwakste argumenten)
- Sterkste argumenten: aan het begin en aan het eind
- Zwakste argumenten: in het midden
3) Waar weerleg je de argumenten van de tegenstander?
- Eerst: goede onderbouwing van je eigen standpunt
- Vervolgens: eventuele weerlegging van argumenten van de
tegenstander
+ Bij twijfelend of negatief publiek: erkennen van weerstand
4) Is er een strategische verdeling van ethos, logos en pathos?
- Opening: argumenten gericht op ethos (om betrokken, deskundig en
betrouwbaar over te komen)
- Midden: argumenten gericht op logos (feitelijke argumenten)
- Afsluiting: argumenten gericht op pathos (om welwillendheid van
het publiek te vergroten)
Controleer tenslotte of je structuur zichtbaar is. Signaalwoorden kunnen hierbij voor extra
verduidelijking zorgen.
56

13 mei 2008
Instructie
Het examen bestaat uit twee teksten met 30 vragen.
Geef antwoord door het juiste vakje aan te kruisen op het antwoordblad. Let op: plaats het
juiste antwoord bij de juiste vraag!
Voorbeeld
Vraag 1
De minister-president van Nederland is:
a) a) Peter Linde
b) b) Jan-Peter Balkenende
c) c) Peter Bos
d) d) Jan Smit
Op het antwoordblad geef je zo antwoord:
Vraag 1 a
b
c
d
Tijd: 90 minuten
SUCCES!
57

Valpartij of slok op, de werkgever dokt; per saldo Ziekteverzuim
door Wybo Algra
I. Een stukje langlaufen is natuurlijk reuze gezond. Het is een wapen in de strijd tegen
overtollige kilo's en je hoofd wordt lekker leeg, zodat je op maandagochtend extra fris
achter je bureau zit. Dat is goed voor de werknemer én voor zijn baas. Maar wat als
braafjes langlaufen ontaardt in roekeloze avonturen op de zwarte piste, valpartijen en
maandenlange revalidatie, terwijl die bureaustoel onbezet blijft en de baas intussen
wel voor zijn sportende werknemer blijft dokken?
II. Werkgeversclub MKB-Nederland pookte deze week, en niet voor het eerst, de
discussie maar weer eens op: bedrijven hebben er geen zin meer in het loon van
werknemers door te betalen als die door bijvoorbeeld sportblessures langdurig uit de
running zijn. Vooral kleine bedrijven kost het allemaal handenvol geld, terwijl ze op de
privéactiviteiten van de mensen op hun loonrol geen invloed hebben.
III. Het moet gezegd, er is een reeks situaties denkbaar waarin je de werkgevers
intuïtief groot gelijk geeft. Een sprekend, zij het wat karikaturaal voorbeeld is de
werkneemster die ziekengeld incasseert nadat ze zich nieuwe borsten heeft laten
aanmeten - niet na ziekte, maar puur voor de mooi. Iets alledaagser is de werknemer
die regelmatig thuis op de bank zijn kater uitziekt in de baas zijn tijd, of daar zijn
echtscheiding te boven probeert te komen.
IV. Op de zwarte lijst van MKB-Nederland figureren onder meer sport- en
vakantieblessures, roekeloos rijden en plastische chirurgie zonder medische
noodzaak. Wie door dergelijke oorzaken langer dan zes weken thuis zit, krijgt als het
aan de werkgevers ligt geen loon meer doorbetaald. Werknemers kunnen zich daar
tegen indekken met een particuliere verzekering. Tja, misschien kan dat ook best -
het is alleen zo strijdig met pogingen om diezelfde werknemer omwille van zijn
gezondheid aan het sporten te krijgen. En het levert hoe dan ook veel sousa op, want
over de noodzaak van plastische chirurgie of de definitie van roekeloos rijden valt
vast heel wat af te twisten.
V. Soms maakt de werknemer het wel heel bont in zijn vrije tijd, vindt ook de rechter.
Een motorrijder die met een slok te veel op brokken maakte en arbeidsongeschikt
raakte, verspeelde zijn recht op bovenwettelijke loonafspraken op grond van de cao.
Een vrachtwagenchauffeur die herhaaldelijk verzuimde omdat hij tegen
doktersadvies in bleef zaalvoetballen, overkwam hetzelfde.
VI. Dat de werkgever extreme individuele gevallen voor kan leggen aan de rechter, is
natuurlijk prima. Maar pas ermee op, maak er geen algemeen beleid van. Juist
omdat de werkgever in Nederland financieel schade lijdt door ziekteverzuim, is hij
steeds beter zijn best gaan doen om zijn werknemers fit, en eventueel verzuim zo
kort mogelijk te houden. Daar heeft iedereen plezier van. En dat kan niet worden
gezegd van een werkgever die zich uiteindelijk steeds meer gaat bemoeien met wat
je eet, drinkt en rookt.
Trouw,
29 maart 2008
58

Vragen bij ”Valpartij of slok op”
1. Welk antwoord geeft het beste de mening van de auteur weer?
a. Sporten is goed, mits je het verantwoord doet
b. Sporten is niet goed want bij blessures moet de werknemer zelf zijn ziektekosten
betalen
c. Sporten is niet goed, het levert teveel financiële risico’s op voor de werkgever
d. Sporten is goed, de baas moet zich er niet mee bemoeien
2. Wat is het standpunt van het MKB als het over ziekte gaat?
e. Het is onterecht dat bedrijven moeten betalen voor gevaarlijke activiteiten met grote
kans op blessures
f. Werknemers moeten zelf zorgen voor een verzekering als ze brokken maken in hun
vrije tijd
g. Werkgevers moeten door de werkgever verplicht worden om voorzichtig te sporten
h. Het is onterecht dat bedrijven moeten betalen voor ongevallen bij vrijetijdsbesteding
of uitval door privé-omstandigheden
3. Is de auteur het met het standpunt van het MKB eens?
i. Ja, hij is het ermee eens
j. Dat zegt hij niet
k. Nee, hij is het er niet mee eens
l. Nee, hij is het met de rechter eens
4. Waarom vindt de schrijver het een karikaturaal voorbeeld (alinea III)?
m. Het is een niet bestaand voorbeeld
n. Het is een overdreven voorbeeld
o. Het is een onzinnig voorbeeld
p. Het is een goed voorbeeld
5. Hoe is de tekst opgebouwd?
q. Inleiding, beschrijving, voor- en nadeel, conclusie
r. Inleiding, beschrijving, oorzaak, gevolg, oplossing, conclusie
s. Inleiding, beschrijving, voor- en tegenargument, conclusie
t. Inleiding, beschrijving, verklaring, oorzaak, gevolg, conclusie
6. ‘Het moet gezegd…. intuïtief groot gelijk geeft.’ Wat bedoelt de schrijver met intuïtief
alinea III)?
a. Je vertrouwt op je kennis
b. Je vertrouwt op bewijzen
c. Je vertrouwt op wat gezegd wordt
d. Je vertrouwt op je gevoel
7. Waarnaar verwijst ‘dergelijke’ (alinea IV)?
e. Langdurig thuis blijven
f. Redenen die niets met het werk te maken hebben
g. Redenen zoals extra doktersbehandelingen
h. Onvoorzichtig zijn
8. Wat is soesa (alinea IV)?
i. Discussie
j. Drukte
k. Problemen
l. Rommel
59

9. Waarom moet er geen algemeen beleid van gemaakt worden (alinea VI)?
m. Je moet ervoor zorgen dat mensen zich netjes gedragen zodat er geen problemen
komen
n. Je moet niet alle problemen laten oplossen door een rechter
o. Je moet voorkomen dat werkgevers teveel schade leiden
p. Je moet niet voor alle werkgevers laten gelden dat ze geen financiële risico’s lopen
10. Waarnaar verwijst ‘daar’ (alinea VI)?
q. Werknemers die steeds beter hun best doen
r. De schade door ziekteverzuim
s. Werkgevers die steeds beter hun best doen
t. Fitte werknemers en beperkt verzuim
11. ‘En dat kan niet worden gezegd…..drinkt en rookt’ (Alinea VI)? Waarnaar verwijst ‘dat’?
u. Voordelen van goede voorwaarden
v. Daar heeft iedereen plezier van
w. Zieke werknemers zo snel mogelijk aan het werk laten gaan
x. Problemen voorleggen aan de rechter
12. Wat voor soort verband is er te vinden in alinea VI?
y. Vergelijkend
z. Tegengesteld
aa. Oorzakelijk
bb. Samenvattend
13. Hoeveel tegenargumenten geeft de auteur in het artikel?
cc. 1
dd. 2
ee. 3
ff. 4
Meer labels, meer probleemkinderen
door Robin Gerrits
I. AMSTERDAM Deskundigen op het terrein van gedragsproblematiek bij kinderen en
jongeren zien genoeg mogelijkheden voor nader onderzoek, zoals minister Rouvoet
zaterdag bepleitte, maar stellen zich eerst en vooral de vraag: hoe groot is het
probleem werkelijk? Lijkt het niet groter dan het is?
II. Minister Rouvoet van Jeugd en Gezin sprak zaterdag in een interview met AD over
de almaar groeiende druk die op kinderen ligt, wat zich uit in tal van
gedragsproblemen. 'Onze pubers zijn nog hetzelfde als vroeger, maar de sociale
omgeving is veranderd.'
III. Volgens Roevoet spelen onder meer het toegenomen media- en internetgebruik,
de geringere tijd die ouders - beiden werkend - hebben om hun kinderen structuur te
bieden en de grote anonieme scholengemeenschappen een rol.
60

IV. Dat het beroep op voorzieningen voor gedragsproblemen is toegenomen, staat niet
ter discussie. Zowel het aantal kinderen op instellingen voor speciaal onderwijs, als
dat van kinderen die met een rugzakje op gewone scholen extra begeleiding krijgen
is fors gestegen.
V. Die groei komt bijna uitsluitend voor rekening van het zogenoemde cluster 4:
ernstige gedragsstoornissen. Als gevolg hiervan begint zich het doembeeld af te
tekenen van een groep jongeren die ondanks extra onderwijszorg, straks na de
schooltijd levenslang in een Wajong-uitkering wordt opgesloten. Logisch dat Rouvoet
de zaak aan de orde stelt, vindt men.
VI. Maar zijn de problemen ook echt groter geworden? We kunnen heel moeilijk
beoordelen of de druk op kinderen zodanig is gegroeid dat het tot gedragsproblemen
leidt, zegt emeritus hoogleraar orthopedagogiek Kees van der Wolf, omdat we geen
nulmeting hebben. 'We weten niet hoe het 50 jaar geleden precies was.'
VII. Volgens Kees van Rijswijk, orthopedagoog en lange tijd directeur van het
Amsterdamse Pedologisch Instituut, speelt de beschikbaarheid van aparte potjes in
elke geval een rol in de stijging. 'Je ziet dat labels die je op kinderen drukt worden
gehonoreerd. Als je er geen etiketje op plakt, levert het geen geld op.'
VIII. Een van de weinige grootschalige onderzoeken op dit terrein is in de jaren
negentig in de VS gedaan. Daaruit blijkt juist dat de gedragsproblemen iets zijn
afgenomen. Van der Wolf is er van overtuigd dat de kinderen met gedragsproblemen
nu veel beter worden opgemerkt. 'We hebben veel betere diagnostiek en
opvangmogelijkheden.'
IX. Hij vindt dat je niet nog meer moet investeren in de zorgkant van het onderwijs,
maar juist in de kwaliteit van de docenten. 'Een wiskundeleraar moet vooral heel
goed wiskunde overdragen. Je moet niet doen alsof hij een halve therapeut is. Je
moet bij kinderen het gevoel versterken dat ze van jou iets kunnen leren. Bij goede
docenten spelen gedragsproblemen nauwelijks een rol.'
X. Grote scholengemeenschappen zijn daarbij niet het probleem, denken de
specialisten. 'Het is maar net hoe je een grote school organiseert. Als je die opdeelt
in kleine units, merkt geen kind er wat van', zegt Van Rijswijk.
XI. Rouvoets stelling dat het overstelpende media-aanbod druk legt op de kinderen,
kan Bamber Delver, directeur van de Kinderconsument, wel volgen. 'De technische
vaardigheden van kinderen worden wel gezien. Maar hun emotionele vaardigheden
in de omgang met datzelfde internet worden nogal overschat.' Ze worden snel als
kleine volwassenen gezien, maar kunnen nog lang niet alles op waarde schatten.
XII. Of het aan de drukte van bestaan ligt of aan iets anders, Van Rijswijk neemt wel
een veranderde mentaliteit waar onder ouders. 'Mensen willen altijd aardig zijn,
zeggen ook tegen hun kinderen nooit nee. Als ik bij de Albert Heijn sta, jeuken mijn
handen wel eens als ik dat gejengel hoor. Het ergste is: ze krijgen nog wat ze willen
ook!'
XIII. Dat dit de bron van alle gedragsproblemen is, zal hij niet beweren, maar 'minder
vaak grenzen stellen verergert de problemen wel'.
de Volkskrant, 7 april 2008
61

Vragen bij “Meer labels, meer probleemkinderen”
14 . De deskundigen stellen zich eerst en vooral de vraag hoe groot het probleem eigenlijk
is, waarom doen ze dit?
a. De deskundigen stellen altijd vragen
b. De deskundigen weten het zelf ook niet
c. Als er geen probleem is, dan hoef je ook geen oplossing te zoeken
d. Als er geen probleem is, dan kan het ook niet groter worden
15. In de tekst worden drie deskundigen opgevoerd. Wie gaat er niet in op de vraag ‘lijkt het
probleem niet groter dan het is’?
a. Wolf
b. Van Rijswijk
c. Rouvoet
d. Delver
16. Hoeveel oorzaken voor de problemen geeft Rouvoet aan?
a. 2
b. 3
c. 4
d. 5
17. Rouvoet stelt dat het media-aanbod een enorme druk legt op kinderen. Waarom vindt hij
dat?
a. Door de media leren kinderen dingen waar ze nog niet aan toe zijn
b. Door de media ontwikkelen kinderen zich onvoldoende en eenzijdig
c. Door de media hebben kinderen tijd om gewoon kind te zijn
d. Door de media krijgen kinderen vierkante ogen
18. Waarom staat het toegenomen beroep op voorzieningen niet ter discussie? (alinea IV)?
a. Iedereen is het daarover eens
b. Gedragsproblemen worden eerder herkend
c. Rouvoet wil geen discussie
d. Dat is een gegeven
19. Wat is het verband tussen alinea II en III?
a. Opsommend
b. Uitwerkend
c. Oorzakelijk
d. Herhalend
20. Welk verband is er tussen alinea IV en V?
a. Opsommend
b. Uitwerkend
c. Oorzakelijk
d. Herhalend
21. Welk verband is er tussen alinea V en VI?
a. Vergelijkend
b. Chronologisch
c. Oorzakelijk
d. Tegengesteld
62

22. Welk verband is er tussen de verbeterde diagnostiek en de mate waarin problemen
voorkomen?
a. Door verbeterde diagnostiek worden problemen eerder gesignaleerd
b. Door verbeterde diagnostiek zie je dat er meer problemen zijn
c. Door verbeterde diagnostiek krijg je meer geld voor een probleemkind
d. Door verbeterde diagnostiek zijn er minder problemen
23. Wat vindt Van der Wolf een goede docent? (alinea IX)?
a. Een goede docent heeft vakkennis en geeft kinderen het gevoel dat ze iets kunnen
leren
b. Een goede docent heeft vakkennis en is een therapeut
c. Een goede docent geeft goed les en zorgt dat er in de klas niet wordt gezeurd
d. Een goede docent geeft vooral wiskunde en kinderen weten dat ze van hem kunnen
leren
24. Wat neemt Van Rijswijk waar onder ouders (alinea XII)?
a. Ouders willen vrienden zijn met hun kinderen en geven grenzen aan
b. Ouders willen geen vrienden zijn met hun kinderen en stellen geen grenzen
c. Ouders willen vrienden zijn met hun kinderen en stellen geen grenzen
d. Ouders willen geen vrienden zijn met hun kinderen en geven grenzen aan
25. Wie is ‘men’ (alinea V)?
a. De maatschappij
b. De politiek
c. De kranten
d. De deskundigen
26. Voor wie is een Wajong-uitkering bedoeld (alinea V)?
a. Voor jongeren met een rugzakje
b. Voor ouderen met een rugzakje
c. Voor jongeren met een handicap
d. Voor ouderen met een handicap
27. Waarom is het logisch dat Rouvoet de zaak aan de orde stelt (alinea V)?
a. Het is de taak van de minister om zaken aan de orde te stellen
b. Ernstige gedragsstoornissen zorgen op termijn voor grote maatschappelijke
problemen
c. Het is een angstwekkend idee dat er zoveel jongeren voor problemen zorgen
d. Nu kunnen er nog maatregelen genomen worden die problemen in de
toekomst voorkomen.
28. Waarnaar verwijst ‘er’ (alinea VII)?
a. De problemen
b. De kinderen
c. De labels
d. Aparte potjes
29. Waarnaar verwijst ‘daaruit’ (alinea VIII)?
a. De VS
b. Het grootschalige onderzoek
c. De jaren negentig
d. De gedragsproblemen
63

30. Wat voor soort verband is er alinea XI te vinden?
a. Vergelijkend
b. Samenvattend
c. Tegengesteld
d. Herhalend
Einde van de toets
64

Les 5
Lesopbouw
- Bespreken oefenexamen.
- Bespreken conclusie.
- Samenvatten en parafraseren.
- Spelling en grammatica: bespreken vier vormen van het werkwoord,
interpunctie, gelegenheid voor het stellen van vragen.
- Oefenexamen.
Huiswerk
- Mogelijkheid voor het schrijven van een nieuw betoog of voor het
schrijven van één of meer onderdelen die problemen opleverden.
65

Samenvatten en parafraseren
Als je een betoog of een beschouwing schrijft, geef je vaak meningen en gedachtengangen
van andere schrijvers weer. Dit kun je op twee manieren doen:
- je kunt de schrijver citeren;
- je kunt de gedachtengang van de schrijver samenvatten en parafraseren.
Als je citeert, geef je letterlijk weer wat de schrijver gezegd heeft. Als je samenvat en
parafraseert, bepaal je eerst wat het kernidee is dat je wilt weergeven. Daarna schrijf je het
kernidee in enkele sleutelwoorden op. Daarna maak je vanuit de sleutelwoorden een
parafrase van het kernidee in eigen woorden. Zorg er wel voor dat je dat in een goed
lopende zin doet.
Opdracht
Tekst
Onder sociale ouderdom verstaat men de levensfase waarin de mens op grond van zijn
leeftijd niet meer aan het arbeidsproces deelneemt. In Nederland is de leeftijd waarop de
sociale ouderdom begint voor vele beroepen 65 jaar. Deze grens is vrij willekeurig gekozen.
Men had net zo goed 64 of 66 jaar kunnen nemen. Bij sommige beroepen zoals rechter of
notaris kan men tot het 70 e jaar blijven doorwerken. Bij andere beroepen, zoals
politiebeambte en beroepsmilitair, is de pensioengerechtigde leeftijd lager dan 65 jaar.
Momenteel zien we dat in veel beroepen mensen steeds vroeger het arbeidsproces
beëindigen. Zo kennen we de vervroegde uittredingsregeling (vut) die mede is ingevoerd om
arbeidsplaatsen te verschaffen.
De economische toestand heeft dus ook invloed op het tijdstip waarop de sociale ouderdom
begint.
A. Bepaal het kernidee.
B. Schrijf het kernidee in enkele sleutelwoorden op.
C. Maak een parafrase van het kernidee in eigen woorden en een goed lopende zin.
66

Interpunctie
Punt
Een punt zet je na een gewone mededelende zin.
Aanhalingstekens
Aanhalingstekens gebruik je aan het begin en het eind van een citaat.
Een citaat is een zin die iemand letterlijk heeft gezegd.
Dubbele punt
Een dubbele punt gebruik je aan het begin van:
- een citaat
- een opsomming
Een dubbele punt gebruik je ook voor het aankondigen van:
- een omschrijving
- een toelichting
- een verklaring
- een conclusie
Komma
Een komma gebruik je:
- als je een natuurlijke pauze hoort
- tussen de delen van een opsomming
- tussen twee persoonsvormen
- voor of na een aangesproken persoon of na een tussenwerpsel
- voor voegwoorden
- voor en na een bijstelling
Puntkomma
Een puntkomma zet je als je twijfelt tussen een punt en een komma.
De puntkomma geeft aan dat de mededeling die volgt nauw samenhangt met de
voorafgaande zin.
Vraagteken
Een vraagteken zet je na een vraagzin.
Je zet geen vraagteken als de zin in de indirecte rede staat.
Je zet geen vraagteken na een gedachte in vraagvorm.
67

Uitroepteken
Een uitroepteken zet je na een uitroep, een woord of een zin met een emotionele
lading.
Gedachtestreepje
Gedachtestreepjes staan voor en na een mededeling die eigenlijk niet bij de zin
hoort.
Die mededeling bevat extra informatie die eigenlijk ook weggelaten kan worden.
Haakjes
Haakjes hebben dezelfde functie als gedachtestreepjes.
68

Oefening: interpunctie accenttekens
De komma en de puntkomma
Plaats waar nodig komma’s en puntkomma’s
- Er is de afgelopen vier jaar een opmerkelijke stijging waar te nemen van het aantal
vrouwen dat zich meldt voor een baan.
- Toen ik vanmorgen opstond zag ik dat het gesneeuwd had.
- De voorzitter werd benoemd door de minister die cultuur in zijn portefeuille heeft.
- Indien het uw bedoeling is deze kwaliteit karton te blijven gebruiken is het nodig dat
deze machine wordt aangepast.
- De VPRO zal het programma via de radio uitzenden en dat is vrij uniek.
- Toen de ober bij hen kwam bleek hij geen geld bij zich te hebben een pijnlijke
situatie.
- Verwart u onze artikelen niet met kleine waardeloze artikelen.
- Nu al zijn acht van de tien vrouwen die werk hebben aangewezen op aanstellingen
van 20 uur of minder.
- Als hij niet meegaat ga ik alleen.
- Je krijgt je geld terug zodra ik mijn salaris binnen heb.
Plaats in de onderstaande zinnen op de juiste plaats dubbele punten en (enkele of dubbele)
aanhalingstekens.
- Op het mededelingenbord had de conciërge geschreven na het vijfde uur vervallen
alle lessen.
- Vier leidsters van peuterspeelzaal Het Hummeltje zijn boos omdat de gemeente niet
meer geld over heeft voor de kinderopvang.
- Descartes zegt ik denk, dus ik ben.
- Hij heeft drie broers Kees, Ard en Pieter.
- In de werkplaats is sprake van een slecht ergonomisch werkklimaat.
in het onderstaande verhaaltje staan accentfouten dat wil zeggen er staan foute accenten er
staan ten onrechte geen accenten of er staan onterecht juist wel accenten creche is
bijvoorbeeld fout maar crèche is goed debâcle is tegenwoordig fout debacle is goed
gisteren had ik bijna een deja vu op de eerste etage van ons kantoorgebouw ik had namelijk
een afspraak met het comite dat verantwoordelijk is voor zaken rondom verzekeringen ze
behandelden me alsof ik een bohemien was en dat procede beviel me niet zo sinds 1988
ben ik namelijk al lid van de belangrijkste vakorganisatie en abonnee van het vakblad en
mijn pre is dat ik me voor de volle honderd procent voor dit vak inzet zonder in de eerste
plaats aan mijn portemonnee te denken
vijf jaar geleden had ik ook al afgesproken met datzelfde comite en ook toen moesten ze per
se laatdunkend doen daarom dacht ik gisteren dit lijkt dezelfde situatie in spe ik haalde nog
een extra kop koffie om als het ware een surseance van executie te bewerkstelligen ik
verwoog om een dezer dagen een klachtenbrief te schrijven naar de geschillencommissie i
wilde aangeven dat een dergelijke scene niet aanvaardbaar is en dat ik mijn carriere niet op
deze manier wil voortzetten
het gesprek viel echter heel erg mee de voorzitter van het comite stelde ijsbrekend een
retorische vraag mooi weer he na een uitstekend gesprek zei nee riep hij bijna uit he je hebt
goed werk geleverd zonder gene deed hij zeer amicaal
69

vandaag begreep ik waarom hij zo aardig was ik kreeg vanmorgen een enquete binnen in
mijn postvak over het functioneren van het comite ik heb me echter niet laten beïnvloeden
dat is volgens mij de manier om goed te blijven functioneren
70

Oefenexamen
School beducht voor aanbod van Turkse taal
door Tinus van Lieshout. donderdag 15 januari 2009 | 02:46 | Laatst bijgewerkt op:
zaterdag 17 januari 2009 | 13:57
I. Tijdens open dagen profileren scholen in het voortgezet onderwijs zich met allerlei
buitenlandse reizen, waardoor leerlingen kennismaken met andere talen en culturen.
II. Het etaleren van diversiteit qua talen en culturen op de school zelf blijft vooralsnog een
groot taboe. Het witte leerlingaantal dicteert.
III. Vroeger was het voor middelbare scholen niet moeilijk om voldoende aanmeldingen te
krijgen. De welwillendheid van directeuren van basisscholen, de nabijheid en de strengheid
waren afdoende. Tegenwoordig voeren scholen in het voortgezet onderwijs een ware strijd
om de gunst van groep-achters en hun ouders. Alles wordt uit de kast getrokken om hen te
paaien. De school wordt opgepoetst, mooie folders zijn gedrukt en de leerkrachten halen tal
van snufjes van stal om te laten zien hoe leuk onderwijs kan zijn. Na de open dag verdwijnen
die weer voor een jaar in de kast.
IV. De open dagen zijn voor leerkrachten het moment om mankementen verholpen te
krijgen. Kapotte jaloezieën die al een jaar op half elf hangen, worden spoorslags gemaakt.
De school moet spic en span zijn voor de kritische consument.
V. Scholen profileren zich op allerlei gebied. De één schermt met tweetalig onderwijs, de
ander met een technasium, weer een ander met internationalisering. In het kader van
internationalisering en globalisering maken kinderen kennis met andere talen en culturen
binnen Europa. Iedere zichzelf respecterende school maakt flitsende buitenlandreizen met
haar leerlingen. Daar is niets mis mee. Maar geen enkele school in het voorgezet onderwijs
zet diversiteit, rijkdom aan culturen en talen binnen de school in de etalage. Laat staan de
mogelijkheid om deze potenties en kwaliteiten aan te boren en verder te ontwikkelen bij
leerlingen.
VI. Talen en culturen die buiten het West-Europese denkkader vallen, worden eerder als
lastig en storend ervaren. Slechts een enkele school komt met Spaans, maar dat is vooral
gewild bij meisjes die het Costa Brava-gevoel van de vakantie willen vasthouden. Het lijkt ze
enig om sangria in het Spaans te kunnen bestellen bij de goedogende ober die bij nader
inzien Catalaans blijkt te spreken. Met een mondiale kijk of een economisch motief heeft het
niets van doen.
VII. Waarom zijn scholen niet bereid om het arsenaal aan talen uit te breiden? Is het de
gevestigde lobby van taaldocenten Duits en Frans die dit beperkte aanbod bepaalt of zijn
schooldirecties en -besturen bevreesd voor een verkeerde uitstraling? Scholen zijn beducht
dat het aanbod van bijvoorbeeld Turks, Arabisch of Chinees als examenvak een
aanzuigende werking heeft op leerlingen met een Turkse, Arabische of Chinese
achtergrond. Daar wringt in mijn optiek de schoen. Scholen willen niet bekend staan als een
school met Turken of Marokkanen. Daar scoor je blijkbaar vanuit pr-oogpunt geen punten
mee.
VIII. Deze visie is kortzichtig. Er ontstaat een groeiend midden- en hoger kader afkomstig uit
deze groepen, die daar op termijn om zullen vragen. Niet alleen om de taal levend te
houden, maar vooral vanuit economisch perspectief. Verder denk ik dat ook veel autochtone
leerlingen mogelijkheden zien als scholen het aanbod zouden verbreden. China is booming,
71

Turkije zal te zijner tijd lid worden van de Europese Unie en met Arabisch bereik je 200
miljoen mensen in twintig landen.
IX. De reden om het niet te doen is niet gelegen in de wetgeving. Spaans was al mogelijk en
sinds het examenprogramma van 1998 bestaat de mogelijkheid om Arabisch, Italiaans,
Russisch en Turks op het rooster te zetten. In de praktijk gebeurt dat nauwelijks.
X. De Europese Commissie en de Raad van Europa zijn er voorstander van dat iedere
burger geschoold wordt in drie talen: de officiële of meerderheidstaal van het land waar hij of
zij woont, het Engels als lingua franca voor internationale communicatie en een derde taal
naar keuze. Daarmee wordt de mogelijkheid geboden voor anderstalige leerlingen om les te
krijgen in de thuis- of landstaal.
XI. Natuurlijk zijn er organisatorische knelpunten die om een oplossing vragen, maar
allereerst moeten scholen en schoolbesturen een zekere bereidheid en visie aan de dag
leggen om daarover na te denken. Anders laat Nederland de aanwezige talenten en
kwaliteiten ongebruikt liggen, terwijl die heel eenvoudig aangewend zouden kunnen worden.
Maar daar moet je wel voor openstaan en de deur op een kier zetten!
De auteur is adviseur onderwijs bij Palet, adviseurs diversiteit, in Eindhoven.
www.ed.nl
Vragen bij “School beducht voor aanbod van Turkse taal”
1. Wat is de beste samenvatting van de tekst?
a. Tijdens open dagen wordt de school weer opgeknapt en
schoongemaakt, maar tegelijkertijd hebben de leerkrachten geen
aandacht voor de scholieren.
b. Scholen zijn beducht voor aanbod van de Turkse taal.
c. Het etaleren van diverse talen en culturen is een taboe.
d. Tijdens open dagen tonen scholen hun bezigheden met
buitenlandse reizen, maar tegelijkertijd weren ze allochtone
scholieren door geen Turks, Arabisch of Chinees aan te bieden.
2. Wat betekent ‘beducht’ (titel)?
a. Beroemd.
b. Bekend.
c. Benauwd.
d. Bevreesd.
3. Wat is het verband tussen alinea I en II?
a. Tegenstellend.
b. Toelichtend.
c. Opsommend.
d. Verklarend.
4. In welke alinea(‘s) van de tekst is sprake van een vorm van humor?
a. Alinea II en III.
b. Alinea II, III en IV.
c. Alinea III en IV.
d. Alinea IV.
72

5. Welk woord of woordcombinaties zou(den) op de plaats van ‘profileren zich’ kunnen
komen te staan?
a. vertonen een eigen karakter
b. showen
c. sloven zich uit
d. frustreren
6. Naar wat verwijst ‘haar’ in alinea V?
a. culturen binnen Europa
b. Europa
c. iedere zichzelf respecterende school
d. school
7. Is, volgens de schrijver, het Costa Brava-gevoel een goede motivatie om
Spaans te leren?
a. Ja, want dan weet je hoe je in een restaurant moet bestellen.
b. Ja, want het is goed voor je mondiale kijk.
c. Nee, want in een restaurant spreken ze toch meestal Catalaans.
d. Nee, want je zou vanuit andere beweegredenen moeten handelen.
8. Waarom willen scholen niet meer talen aanbieden?
a. De oude taaldocenten zijn bang dat hun eigen taal minder populair
wordt.
b. Turks, Arabisch en Chinees zijn geen gevestigde talen.
c. Een school met veel Turkse, Arabische en Chinese leerlingen heeft
geen goede uitstraling.
d. Met meer talen scoor je geen punten.
9. In alinea VIII staat ‘Deze visie is kortzichtig.’ Waarom is dat zo?
a. Het aantal hoogopgeleiden Turken, Arabieren en Chinezen stijgt en
zij hebben de behoefte, net als hun autochtone leeftijdsgenoten,
Turks, Arabisch of Chinees te leren.
b. Er ontstaat een groeiend midden- en hoger kader afkomstig uit deze
groepen, die om meerdere talen zullen vragen.
c. China is booming, Turkije wordt lid van de Europese Unie en
Arabisch wordt in twintig landen gesproken.
d. Je scoort er wel punten mee.
10. Naar wat verwijst ‘daar’ in alinea VIII?
a. kortzichtigheid
b. economisch perspectief
c. moedertaallessen
d. taallessen
11. Staat het in de wet dat vreemde talen aanbieden op scholen verboden is?
a. Ja en dat gebeurt dan ook nauwelijks in de praktijk.
b. Ja, er wordt al Spaans, Arabisch, Italiaans, Russisch en Turks
gegeven.
c. Nee, bepaalde vreemde talen mogen wel aangeboden worden.
d. Nee, scholen hebben de vrijheid om aan te bieden wat ze willen.
73

12. Welk probleem wordt aangekaart in de tekst?
a. Turks, Arabisch en Chinees wordt nauwelijks op scholen gegeven.
b. Tijdens open dagen ligt de nadruk op de verkeerde aspecten.
c. In het onderwijs is men kortzichtig.
d. Scholen willen zoveel mogelijk witte leerlingen.
13. Welke mogelijke oplossing wordt voor dit probleem aangedragen?
a. Scholen moeten de deur op een kier willen zetten.
b. Scholen moeten over het probleem willen nadenken.
c. Scholen moeten werken aan organisatorische knelpunten.
d. Scholen moeten bereid zijn na te denken over organisatorische
knelpunten.
14. Wat is het voornaamste doel van deze tekst?
a. Informeren.
b. Laten beschouwen.
c. Overtuigen.
d. Amuseren.
15. Wat is het standpunt van de schrijver?
a. Scholen zouden een einde moeten maken aan het weren van
allochtone leerlingen.
b. Scholen zouden er vrij in moeten zijn om verschillende talen aan te
bieden.
c. Scholen moeten openstaan voor verschillende culturen.
d. Scholen moeten leerlingen kennis laten nemen van verschillende
talen en culturen.
Houd de kinderen betrokken
door Wouter Bax
I. De Nederlandse burger mag dan mondiger en zelfstandiger zijn, Nederland telt
miljoenen 'buitenstaanders' die een steeds groter stempel drukken op de
samenleving. Deze mensen beschikken niet altijd over de zelfredzaamheid en
de vaardigheden die nodig zijn om de keuzes te maken die de samenleving
van hen vraagt. Dat maakt hen en hun kinderen kwetsbaar.
II. Het is verleidelijk om op basis van het onderzoek van bureau Motivaction, dat
wordt gepubliceerd in de bundel 'Benauwd in het midden', te stellen dat
Nederland 4,1 miljoen van deze buitenstaanders telt, maar dat verdient
natuurlijk nuancering. Het getal is de optelsom van twee van de acht
'mentaliteitsmilieus' die onderzoeker Martijn Lampert van Motivaction beschrijft,
namelijk de 'moderne burgerij' en de 'gemaksgeoriënteerden'.
III. Samen maken ze zo'n 32 procent van de bevolking uit en ze onderscheiden
zich door hun afzijdige burgerschap, zegt Lampert: "Ze ervaren een grote
afstand tot de politiek en de overheid, voelen zich bedreigd door globalisering
en immigratie, zijn materialistisch ingesteld en zijn op zoek naar
maatschappelijke zekerheid en erkenning. De traditionele burgerij -vanouds
een grote buffer van maatschappelijk vertrouwen- is in de afgelopen decennia
sterk gekrompen."
74

IV. Maar wie de afzijdige burgers 'verwende burgers' noemt, gaat te kort door de
bocht, benadrukt Lampert. "De andere kant van de medaille is dat de afstand
tot de overheid die zij ervaren wederkerig is: veel politici en beleidsmakers
slagen er niet in om de buitenstaanders te bereiken. Ze maken zelf deel uit van
andere sociale segmenten. In de tijd van de verzuiling waren er nog natuurlijke
banden tussen de elite en deze groep. Die zijn weggevallen, waardoor ook de
voorbeeldfunctie van de elite voor deze groep is weggevallen."
V. Een gevolg is dat de buitenstaanders bitter weinig maatschappelijke
ruggensteun hebben, en dat heeft verstrekkende gevolgen die niet alleen hen,
maar mede via hun kinderen de hele maatschappij raken. "De nabije ander -
meestal het eigen gezin- is voor hen de belangrijkste bron van zingeving", zegt
Lampert. "De buitenstaanders voelen zich niet verbonden met een groter
verhaal dan hun eigen leven. Zij vormen de minst religieuze groep, die
evenmin verwant is met de humanistische traditie. Ze zoeken wel richting,
maar ontlenen die vooral aan opinieleiders in hun eigen kring, de televisie en
de markt van consumptieartikelen."
VI. Dat betekent dat de buitenstaander vooral materialistisch is ingesteld, gevoelig
is voor prikkels en aansluit bij het kortetermijndenken van de merken en trends
die de markt hem aanbiedt. "Deze mensen hebben moeite om zich te matigen
en hun behoeften uit te stellen", zegt Lampert. "Matiging en zelfbeheersing
komen immers voort uit een hoger ideaal van beschaving, omgangsvormen en
empathie. Je bent deel van een grotere wereld, maar de wereld van deze
mensen is heel klein."
VII. Maar die buitenwereld wordt door de buitenstaanders als vijandig ervaren,
vooral omdat ze moeite hebben met de complexiteit die de buitenwereld met
zich meebrengt.
VIII. Uit eerder Motivaction-onderzoek blijkt dat deze mensen gemiddeld minder
gezond zijn -ze kampen bijvoorbeeld meer met overgewicht- en zich bedreigd
voelen door de veranderingen in de maatschappij. Ze voelen zich niet erkend
door de overheid en de politiek.
IX. Motivaction voorziet dat de invloed van de afzijdige burger op de maatschappij
nog flink zal toenemen. Vier op de tien ouders zijn afkomstig uit deze groep en
de kans is groot dat ze deze waarden op hun kinderen overdragen. "Vaak
hebben de kinderen net als hun ouders moeite met richting vinden en het
maken van keuzes", zegt Lampert, "waardoor ze eveneens onzeker zijn over
zichzelf."
X. Die lage score op matiging en zelfbeheersing leidt ook tot maatschappelijke
problemen bij kinderen en jongeren die zichtbaar worden in de toename van
bijvoorbeeld schulden, overgewicht, pesten, schooluitval, alcoholmisbruik en
probleemgedrag zoals een 'korter lontje'.
XI. Voor de rest van de maatschappij komt de achterstand van deze kinderen tot
uitdrukking in, wat Lampert noemt, het zware beroep dat zij doen op de morele
infrastructuur. Hij bedoelt daarmee dat het andere mensen dan de ouders zijn
die de achterstand bij de kinderen moeten wegwerken. Buurtgenoten,
onderwijzers, ordehandhavers, mensen in de gezondheidszorg en
maatschappelijke hulpverleners krijgen met het groeien van de groep
buitenstaanders een steeds zwaardere last op hun schouders, en vragen zich
75

daarom ook steeds vaker hardop af: waarom moet ik dat doen, waarom doen
de ouders dat niet zelf?
XII. "Toch is en blijft hun rol heel belangrijk", zegt Lampert. "Zij zijn degenen die de
kinderen in contact kunnen brengen met andere perspectieven. Kinderen
bevinden zich in een exploratieve levensfase en zijn niet per definitie
voorbestemd om in de voetsporen van hun ouders te treden, en hier liggen
kansen. Hierin past bijvoorbeeld het idee van de maatschappelijke stage, zoals
dat in Den Haag wordt besproken. Ook het onderwijs -het eerste structurele
contact van vele kinderen met een grotere buitenwereld- heeft hierin een grote
rol. Het contact met vrijwilligers, onderwijzers of andere inspiratoren kan net
dat vonkje geven voor een wederkerige relatie met de maatschappij."
XIII. De buitenstaanders zelf laten in meerdere onderzoeken van Motivaction blijken
dat ze veel behoefte hebben aan duiding, richting en leiderschap van de
overheid. Zij verwachten dat de overheid hun problemen oplost en zijn
vervolgens weer teleurgesteld dat dat niet gebeurt. "Dat is een interessant
gegeven", zegt Lampert. "Naarmate politici minder gezag uitoefenen en
uitstralen en meer beloven, worden de buitenstaanders ontevredener, vooral
omdat ze zich daardoor onveiliger voelen."
XIV. Bij de opkomst van een groep als deze is populisme een voor de hand
liggende reactie van politici. Ze willen de mensen immers representeren. "Je
gaat mensen veel dingen beloven die ze willen", zegt Lampert. "Maar dat is
een lastige weg, want dat kan simpelweg niet. Uit een ander onderzoek van
ons bleek bijvoorbeeld dat buitenstaanders, gevraagd naar wat ze zouden
doen als ze minister van financiën waren, het begrotingstekort zouden laten
oplopen. Zo bezien is populisme bij uitstek een uiting van onmatigheid."
XV. In plaats daarvan kunnen politici juist duidelijkheid en richting geven en ronduit
toegeven dat hun middelen beperkt zijn en ze prioriteiten moeten stellen. Bij de
groep buitenstaanders -die zich eerder als toeschouwer dan als deelnemer
opstelt en die eerder in rechten dan in plichten denkt- zou bovendien de
wederkerigheid met de politiek opnieuw in evenwicht moeten worden gebracht.
"Politici moeten hun problemen aanhoren en erkennen. Het is aan te bevelen
om continu het gesprek met de samenleving aan te gaan over de betekenis
van goed burgerschap en de mogelijkheden en beperkingen van de politiek",
zegt Lampert.
XVI. Dat is in feite een pleidooi voor het herstel van de klassieke zienswijze op de
rol van opvoeders en de politiek, erkent hij. "Uit onderzoek blijkt dat vele
Nederlanders vinden dat kinderen weer strenger moeten worden opgevoed en
er ook aandacht moet zijn voor omgangsvormen en zelfbeheersing. "Dit is
geen gemakkelijk weg, noch een korte weg. Wezenlijke onvrede die
samengaat met verleerde deugden, is niet zomaar te beteugelen."
Trouw, 8 september 2008
76

Vragen bij “Houd de kinderen betrokken”
16. Wat maakt sommige mensen kwetsbaar (alinea I)?
a. Ze kunnen onvoldoende voor zichzelf zorgen.
b. Ze staan buiten de maatschappij.
c. Ze kunnen niet kiezen.
d. Ze kunnen niet goed voor hun kinderen zorgen.
17. Wat wordt bedoeld met ‘afzijdig burgerschap’ (alinea III)?
Mensen die
a. materialistisch zijn.
b. met hun rug naar de maatschappij staan.
c. niet echt meedoen.
d. verwend zijn.
18. Waarom wordt de buitenwereld als vijandig ervaren (alinea VII)?
De buitenstaanders
a. hebben een beperkt wereldbeeld.
b. hebben moeite om zich te matigen.
c. kunnen niet direct aan hun behoeftes voldoen.
d. vinden de buitenwereld te ingewikkeld.
19. Wat betekent ‘een kort lontje hebben’ (alinea X)?
Dat je
a. dik bent.
b. je school niet afmaakt.
c. snel boos en agressief bent.
d. snel in de schulden komt.
20. Wat wordt bedoeld met ‘morele infrastructuur’ (alinea XI)?
a. Buitenstaanders die voor zichzelf kunnen zorgen.
b. Anderen dan ouders die achterstanden bij kinderen wegwerken.
c. Het leren van de juiste waarden en normen die nodig zijn in de
maatschappij.
d. Het voorkomen van schooluitval en probleemgedrag.
21. Wat wordt bedoeld met ”Kinderen bevinden…. om in voetsporen van
ouders te treden” (alinea XII)?
a. Het is niet vanzelfsprekend dat kinderen dezelfde keuzes maken als
hun ouders.
b. Het is niet vanzelfsprekend dat kinderen andere keuzes maken dan
hun ouders.
c. Kinderen hebben meer perspectieven dan hun ouders.
d. Kinderen hebben minder perspectieven dan hun ouders.
22. Wat wordt bedoeld met ‘een wederkerige relatie’ (alinea XII)?
Een relatie waarin je
a. niet ontvangt en niet geeft.
b. niet ontvangt en wel geeft.
c. wel ontvangt en niet geeft.
d. zowel ontvangt als geeft.
77

23. Waarnaar verwijst ‘dat’ in ‘dat is een interessant gegeven’ (alinea XIII)?
a. de buitenstaanders
b. een interessant gegeven
c. Naarmate politici… onveiliger voelen.
d. Zij verwachten dat de overheid…niet gebeurt.
24. Wanneer voel je je veilig(alinea XIII)?
Als een sterk leider
a. belooft dat je krijgt wat je hebben wilt.
b. het begrotingstekort laat oplopen.
c. onmatigheid stimuleert.
d. zegt al je problemen op te lossen.
25. Waarnaar verwijst ‘daarvan’ (alinea XV)?
a. beloven dat je krijgt wat je hebben wilt
b. zeggen dat al je problemen opgelost worden
c. het begrotingstekort op laten lopen
d. onmatigheid stimuleren
26. Waarnaar verwijst ‘dat’ (alinea XVI)?
a. Het is aan te bevelen… beperkingen van de politiek.
b. Politici moeten… en erkennen.
c. Uit onderzoek blijkt… zelfbeheersing.
d. Dit is geen makkelijke… korte weg.
27. Waarom voorziet Motivaction een toenemende invloed op de
maatschappij van de buitenstaanders?
a. Het aantal buitenstaanders is al groot.
b. De buitenstaanders leven vaker ongezond.
c. Kinderen van buitenstaanders hebben dezelfde waarden als hun ouders.
d. Kinderen van buitenstaanders voelen zich onzeker over zichzelf.
28. Wat is de belangrijkste bron van zingeving voor de buitenstaanders?
a. De politiek.
b. De elite.
c. De televisie.
d. De familie.
29. Op welke alinea heeft de titel van de tekst ‘Houd de kinderen betrokken’
het meest betrekking?
a. Alinea IX.
b. Alinea X.
c. Alinea XI.
d. Alinea XII.
30. Welk karakter heeft deze tekst?
a. Beschouwend.
b. Verklarend.
c. Betogend.
d. Uiteenzettend.
Einde
78

Les 6
Lesopbouw
- Bespreken ingeleverde teksten.
- Titel – aandacht voor het maken van een goede titel.
Kun je de stelling als titel gebruiken?
- Bronvermelding.
- Bespreken beoordeling.
- Gelegenheid voor het stellen van vragen.
79

Titel van de tekst
De titel van een tekst heeft meerdere functies.
- De titel maakt duidelijk waar de tekst over gaat.
- Hij helpt de lezer bij het vaststellen van het belang van de tekst.
- Hij moet de lezer motiveren om de tekst te lezen.
Om een motiverend effect te bereiken , moet de titel de nieuwsgierigheid prikkelen en het
thema raak typeren. Ook een titel waarin rijm en ritme een rol spelen, trekt snel de aandacht
van de lezer.
Je kunt ook kiezen voor een combinatie van een hoofdtitel en een ondertitel. Daarbij maakt
een deel van de titel meestal duidelijk waar de tekst over gaat en heeft het andere deel een
motiverende functie.
Voorbeelden
Het OHRA Totaal Fonds: het verschil tussen belasting betalen en geld ontvangen.
Dit is een titel uit de reclamewereld. De hoofdtitel geeft het thema aan; de ondertitel geeft
een nieuwsgierig makende karakterisering van het thema.
Hyperventilatie, een adembenemend verschijnsel. De stand van zaken.
De dubbelzinnigheid van ‘adembenemend’ in de hoofdtitel trekt de aandacht. De ondertitel
maakt (een beetje) duidelijk om wat voor soort tekst het gaat: een soort voortgangsrapport
over het onderzoek naar bestrijding van hyperventilatie.
Opdracht
Kies een goede titel voor de stukjes tekst.
De teksten worden in de les uitgedeeld.
80

RICHTLIJNEN BRONVERMELDING
Hoe verwijs je naar verschillende soorten informatiebronnen in een bronnenlijst?
© 2005 LWSVO (Vereniging van onderwijsmediathecarissen) www.lwsvo.nl
INLEIDING Je mag teksten en ideeën van anderen niet samenvatten of wijzigen en het
vervolgens presenteren als je eigen werk. Dat noemen we plagiaat. Als je voor een
werkstuk literatuur en andere bronnen hebt bestudeerd, kun je daar tóch delen uit
overnemen. Door een duidelijke bronvermelding maak je duidelijk welke delen van je
werkstuk zijn overgenomen uit het werk van een ander. Met deze bronvermelding kan je
docent (of een andere lezer) nagaan:
• welke bronnen je hebt gebruikt (betrouwbaarheid)
• of je een variatie aan bronnen hebt gebruikt
• of de bron correct is gebruikt, en
• of belangrijke bronnen ontbreken.
Dit overnemen van delen van andermans werk kan op twee manieren:
• door te parafraseren (in je eigen woorden weergeven)
• door te citeren (een stukje van de tekst letterlijk overnemen). Een citaat plaats je altijd
tussen aanhalingstekens.
Achterin je werkstuk neem je een lijst op van alle bronnen die je hebt geraadpleegd: de
bronnenlijst. De verwijzingen in deze bronnenlijst zet je in alfabetische volgorde van
(eerstgenoemde) auteur.
VERWIJZEN NAAR INTERNETBRONNEN
Achternaam auteur, voorletter(s) (Publicatiejaar of update). Titel van het document of de
website. Geraadpleegd op dag maand jaar, adres website.
Voorbeelden:
Meijden, B. van der (1998). Schiphol als thema voor een geschiedenis-, internet- en/of
profielwerkstuk. Geraadpleegd op 7 juli 2005, http://www.histopia.nl/schiphol.htm
Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (z.d.). WAO: Informatievoor werknemers
over de kabinetsplannen. Geraadpleegd op 3 augustus 2004,
http://home.szw.nl/navigatie/rubriek/dsp_rubriek.cfm?rubriek_id=991&subrubriek_id=995&lin
k_id=30945
De geschiedenis van het internet. (z.d.). Geraadpleegd op 7 juli 2005,
http://www.be-wired.nl/info/geschiedenis.htm
VERWIJZEN NAAR BOEKEN
Achternaam auteur, voorletter(s) (Jaar van uitgave). Titel: Eventuele subtitel. Plaats uitgever:
uitgever.
Voorbeeld:
Dijk, P. van, & Jansen, F. (2003). Wereldgids: Reisgids door de literatuu. Amsterdam:
Promotheus.
VERWIJZEN NAAR KRANTEN- EN TIJDSCHRIFTARTIKELEN
Achternaam auteur, voorletter(s) (Publicatiedatum). Titel artikel: Eventuele subtitel. Naam
van tijdschrift of krant, evt. nummer, paginanummer(s).
81

Voorbeeld:
Ouwerkerk, D. van, & Grinten, J. van der (2004). De kracht van zacht: Wat mannen over
vrouwelijke vergaderstijlen kunnen leren. Interne Communicatie, 4, p. 11-13.
Voorbeeld:
Dongen, M. van (7 juli 2005). Bestuur hoofdstad is niet effectief. Volkskrant, p. 12.
OPMERKINGEN
• Staat er bij een bron geen publicatiedatum vermeld? Noteer dan z.d. (zonder datum, zie
internetbronnen voorbeeld 2 en 3).
• Is de auteur van een bron niet bekend? Vermeld dan de verantwoordelijke organisatie, zie
internetbronnen voorbeeld 2. Is die ook niet bekend? Zet dan de titel vooraan en het
publicatiejaar erachter, gevolgd door de rest van de bronvermelding (zie
internetbronnen voorbeeld 3). In de bronnenlijst vermeld je deze bron dan bij de eerste
letter van de titel.
• Het adres van een website begint met http:// en is geheel onderstreept.
• Soms is een publicatie geschreven door meerdere auteurs. Vermeld er hooguit drie. Zijn
het er meer, dan vermeld je alleen de eerste drie, met de toevoeging et al of e.a. (= en
anderen).
VERWIJZINGEN IN DE TEKST VAN JE WERKSTUK
Als je in de tekst van je werkstuk een bron letterlijk citeert of in je eigen woorden weergeeft,
kun je ook op die plaats de bron vermelden. Die bron staat al uitgebreid beschreven in je
bronnenlijst, daarom kun je hier volstaan met een verwijzing tussen haakjes, direct achter
het citaat of de parafrase.
Die verwijzing ziet er als volgt uit: (auteur, publicatiejaar, paginanummer(s))
Voorbeeld: Er vielen veel slachtoffers onder de mariniers in Vietnam. Drie procent van de
mariniers in Vietnam sneuvelde, en zo’n 17 procent raakte gewond. (Pietersen, 2006, p. 97)
82

Beoordeling schrijfvaardigheid 21+
Bij de beoordeling van de schrijfvaardigheid wordt eerst gekeken of de kandidaat voldaan
heeft aan de opdracht.
Niet voldaan aan de opdracht betekent:
· de geschreven tekst sluit niet aan bij een van de stellingen
· de tekst is letterlijk overgenomen uit een van de voorbereidende artikelen
· de titel sluit wel aan bij de stelling maar de uitwerking niet.
(zie ook punt 3 = ontbreken argumentatie)
Indien de kandidaat niet heeft voldaan aan de opdracht wordt de tekst niet verder
beoordeeld.
De kandidaat krijgt dan het cijfer 3.
Max Score
1. Schema
Inleiding: de inleiding trekt de aandacht van de lezer. ½
Beschrijving: de beschrijving bevat een standpunt. ½
Kern is herkenbaar uitgewerkt met argumentatie. ½
Conclusie is uitgewerkt.
½
2. 2 Argumenten voor zijn duidelijk herkenbaar
uitgewerkt.
Per argument 1 punt.s
1 Argument tegen is duidelijk herkenbaar uitgewerkt.
Indien er geen herkenbare argumenten worden
gegeven dan is er niet voldaan aan de opdracht
3. Er is een logische indeling en opbouw van alinea’s. ½
Er vindt geen of functionele herhaling plaats. ½
Er is een relevante titel die verband houdt met de
inhoud.
½
Functioneel gebruik gemaakt van structuuraanduiders/
signaalwoorden.
½
4. Bij de punten voor spelling en grammatica wordt uit-
gegaan van 2 pagina’s geschreven tekst.
Per ½ pagina met maximaal 3 fouten ½ punt.
Totaal te behalen punten 9
Behaalde score
Naam kandidaat:…………………………….
Beoordeeld door:……………………………..
Bijlagen
- Basisgrammatica Nederlands
- Woordsoorten
- Lidwoorden
- De vier vormen van het werkwoord
- Oefenbladen
2
1
2
83

Basisgrammatica Nederlands
De zinsbouw in het Nederlands.
Hoofdzin Bijzin
O P A O A P
A P O
P O A
Vraag: Wat valt op aan het rijtje letters onder de hoofdzin?
Antwoord: De O en de P staan altijd naast elkaar.
Als we op deze manier naar de zinsbouw kijken, dan kijken we (horizontaal) naar de functies
die woorden of woordgroepen in de zin hebben.
Functies in de zin
O (nderwerp) P (ersoonsvorm) A (ndere zinsdelen)
De belangrijkste functie in de Nederlandse zin is de P. De P staat voor persoonsvorm. Als
we de P willen definieren dan kunnen we vaststellen dat de P:
- altijd een werkwoord is
- een sterke relatie heeft met een andere functie in de zin, namelijk de O
- de P de tijd aangeeft in de zin (tegenwoordige tijd of verleden tijd)
- de P het aantal personen van de O aangeeft
A (ndere zinsdelen)
A kan zijn: tijd
plaats
lijdend voorwerp (object)
Meewerkend voorwerp (subject)
Ik ga morgen.
Jullie zijn thuis.
Jan slaat de hond.
Roel geeft het boek aan Piet.
Het onderwerp
De functie O staat voor onderwerp. De definitie van het onderwerp: het onderwerp is de
persoon, het ding of het dier dat iets doet (de handeling/ actie). De persoonsvorm geeft dan
de actie aan.
Voorbeelden:
Ik loop
Wij praten
Hij zegt
Zij zingt
84

O en P congrueren: als het onderwerp enkelvoud is, dan is de persoonsvorm ook enkelvoud.
O en P staan meestal naast elkaar; als het onderwerp een persoonlijk voornaamwoord is,
staan ze altijd naast elkaar.
Hoe vind je het onderwerp?
Wie of wat + werkwoord.
Het lijdend voorwerp
Een LV is dat deel van de zin waar iets mee gebeurt. Hoe vind je het LV?
Wie/wat + gezegde (= werkwoord) + O?
Wie/wat + worden + gezegde?
De leraar heeft de leerlingen beloond.
Wie heeft de leraar beloond?
Wie worden beloond?
Niet in alle zinnen komt een lijdend voorwerp voor. Dat komt omdat sommige werkwoorden
geen lijdend voorwerp verdragen.
Ik kom vanavond zeker.
Meewerkend voorwerp
Het MV helpt de actie/ handeling te voltooien.
Hoe vind je het MV? Door de vragen te stellen:
Aan wie/wat + gezegde + O (+LV)
Voor wie/wat + gezegde + O (+LV)
Bij wie/wat + gezegde + O (+LV)
Ik heb hem dat verhaal verteld
Ik heb dat verhaal aan hem verteld
Ik heb je iets meegebracht.
Ik heb iets voor je meegebracht.
De tranen sprongen hem in de ogen.
De tranen sprongen bij hem in de ogen.
(Let op! Je moet het voorzetsel wel weg kunnen laten.)
85

Woordsoorten
Elk woord in een zin kun je benoemen.
- Zelfstandige naamwoorden: de woorden voor mensen, dieren, dingen en zaken.
Voor deze woorden kun je een lidwoord plaatsen.
Voorbeelden: bank, licht, informatie, burgemeester, vis, idee
- Lidwoorden: de, het, een
- Bijvoeglijke naamwoorden: woorden die iets zeggen over een zelfstandig
naamwoord.
Voorbeelden: saaie bank, het licht is fel, uitgebreide informatie
- Bijwoorden: woorden die iets zeggen over een werkwoord of een bijvoeglijk
naamwoord.
Voorbeelden: hij rijdt heel erg hard
- Aanwijzende voornaamwoorden: woorden die aanwijzen om welk exemplaar het
gaat.
Voorbeelden: die, deze, dit, dat, zulke, dergelijke
- Bezittelijke voornaamwoorden: woorden die aangeven dat iets van jou is of van een
ander
Voorbeelden: mijn, jouw, zijn, haar, uw, onze, jullie, hun, mijne, zijne
- Telwoorden: telwoorden hebben met getallen te maken en geven een hoeveelheid
weer.
Voorbeelden: twee, vier, achtste, zoveelste, sommige
- Persoonlijke voornaamwoorden: woorden die een zelfstandig naamwoord vervangen,
eventueel met hun lidwoorden en bepalingen.
Voorbeelden:
Bij de bar stond een dikke man met een peukje tussen zijn lippen.
Hij stond bij de bar.
Het huis aan de Leidse gracht staat te koop.
Het staat te koop.
Andere persoonlijke voornaamwoorden: ik, jij, ze, hem, haar, hen, hun, ze, etc.
- Voorzetsels: in, op, door, langs, met, na, over, etc.
- Werkwoorden: woorden in de zin die aangeven wat er gebeurt.
Voorbeelden: lopen, schrijven, geven, etc.
- Voegwoorden: met een voegwoord plak je zinnen aan elkaar.
Voorbeelden: want, maar, en, of, hoewel, terwijl, dus, omdat, etc.
86

Lidwoorden
Er bestaan drie lidwoorden: 'de', 'het' en 'een'. Het lidwoord hoort bij een zelfstandig
naamwoord en duidt de bepaaldheid hiervan aan.
De bepaalde lidwoorden ('de' en 'het')
Een bepaald lidwoord duidt aan, dat een bepaald iets wordt bedoeld. Als het gaat over een
stoel, dan wordt met 'de stoel' niet zomaar een willekeurige stoel bedoeld, maar een
bepaalde stoel.
Het lidwoord 'het' wordt gebruikt bij het enkelvoud van onzijdige zelfstandige naamwoorden.
Voorbeeld: het paard, het huis, het boek.
Het lidwoord 'de' wordt gebruikt bij het enkelvoud van mannelijke en vrouwelijke zelfstandige
naamwoorden. Voorbeeld: de man, de vrouw, de tafel, de stoel.
Het lidwoord 'de' wordt ook gebruikt voor het meervoud van alle zelfstandige naamwoorden
(zowel de mannelijke, de vrouwelijke alsook de onzijdige). Voorbeeld: de paarden, de
huizen, de mannen, de vrouwen.
Het onbepaalde lidwoord 'een'
Met het onbepaalde lidwoord 'een' wordt aangeduid dat men bijvoorbeeld niet over een
bepaalde stoel spreekt, maar over een (willekeurige, onbepaalde) stoel. Het onbepaalde
lidwoord 'een' kan voor alle zelfstandig naamwoorden gebruikt (mannelijk, vrouwelijk,
onzijdig). Voorbeeld: een man, een vrouw, een paard.
Wanneer gebruik ik 'de' en wanneer 'het'?
Het vinden van het juiste lidwoord bij meervoudsvormen is niet moeilijk; dit is altijd 'de'. Het
vinden van het juiste onbepaalde lidwoord is ook niet moeilijk. Er is maar één onbepaald
lidwoord, namelijk 'een'.
Moeilijker kan de keuze zijn tussen 'de' en 'het'. De keuze hangt af van het grammaticale
geslacht (mannelijk, vrouwelijk of onzijdig) van het zelfstandig naamwoord. Er zijn geen
sluitende regels voor de bepaling van het grammaticale geslacht, men moet dit gewoon
leren en onthouden (weten). Als hulp de onderstaande tips:
Je gebruikt 'de' altijd bij:
- Planten, bomen, groenten, fruit
Voorbeeld: de gladiool, de eik, de sperzieboon, de banaan
- Namen van rivieren en bergen
Voorbeeld: de Waal, de Mont Blanc
- Beroepen
Voorbeeld: de slager, de kapper, de manicure
- Meervoud
Voorbeeld: de mannen, de vrouwen, de paarden
- Woorden die eindigen op -ing, -ie, -ij, -heid, -teit,-a, -nis, -st, -schap, -de, -te
Voorbeeld: de regering, de directie, de vrijheid, de ergernis, de rekenschap, de
beroerte
87

Je gebruikt 'het' altijd bij:
- Verkleinwoorden
Voorbeeld: het mannetje, het vrouwtje, het paardje
- Woorden van twee lettergrepen die beginnen met be-, ge-, ver- of ont-
Voorbeeld: het begin, het geloof, het vermaak, het ontslag
- Namen van talen
Voorbeeld: het Duits, het Nederlands
- Woorden die eindigen op -isme of ment
Voorbeeld: het simplisme, het isolement
- Woorden die van werkwoorden zijn afgeleid
Voorbeeld: het lopen, het fietsen
88

De vier vormen van het werkwoord
Het werkwoord kent in principe vier vormen: het hele werkwoord, de persoonsvorm, het
voltooid deelwoord en het tegenwoordig deelwoord.
Drie daarvan zijn heel belangrijk, omdat je hiermee heel precies de tijd in een zin kan
aangeven.
- Persoonsvorm: hiermee zet je de zin in de tegenwoordige tijd of de verleden tijd.
- Voltooid (of verleden) deelwoord: samen met de hulpwerkwoorden van tijd hebben &
zijn maak je met het voltooid deelwoord de tijd in de zin voltooid. Dat wil zeggen: de
handeling is definitief afgelopen.
- Onvoltooid (of tegenwoordig) deelwoord: met dit deelwoord kun je aangeven dat er
twee acties tegelijkertijd plaatsvinden.
Heel belangrijk is dus dat je de vorm van het werkwoord correct schrijft, want als je dat niet
doet dan schrijf je iets anders op dan je bedoelt.
De vraag is nu: welke regels zijn er om deze drie vormen te maken? De vierde vorm, het
hele werkwoord, blijft altijd hetzelfde.
De persoonsvorm
Zoals gezegd, kun je aan de persoonsvorm zien in welke tijd de zin staat: de tegenwoordige
tijd of de verleden tijd. Wat je aan de persoonsvorm ook kunt zien is of het onderwerp in de
zin enkelvoudig (één) of meervoudig (twee of meer) is.
Om de persoonsvorm te kunnen maken ga je altijd uit van de zogenaamde stam. Bijna alle
werkwoorden in het Nederlands eindigen op [-en], bijvoorbeeld fietsen. Fietsen is een goed
voorbeeld, want dit is een regelmatig werkwoord. Als je de regels wilt onthouden, moet je
altijd een goed voorbeeld nemen. Wij gaan uit van het werkwoord fietsen.
De stam van het werkwoord fietsen is dan: fietsen – [-en] = fiets
Tegenwoordige tijd Ik stam
Jij/u stam + t
Hij/zij stam + t
Wij stam + en
Jullie stam + en
Zij stam + en
Uitzondering: als jij achter de persoonsvorm staat, krijg je geen [t]. Dus: Fiets jij?
Voor de verleden tijd gaan we ook uit van de stam van het werkwoord. Er gelden nu andere
regels. Bij het maken van de vorm verleden tijd moet je kijken naar de laatste letter van de
stam. Als de laatste letter van de stam een t k f s ch p (’t kofschip) is, dan krijgt de stam
[-te] of [-ten]. De laatste letter van de stam van fietsen is [fiets]. De laatste letter is een [s].
Deze staat in het rijtje t k f s ch p.
Het woord fietsen ziet er dan in de verleden tijd als volgt uit:
89

enkelvoud ik fiets + te
jij/u fiets + te
hij/zij fiets + te
meervoud wij fiets + ten
jullie fiets + ten
zij fiets + ten
Ik fietste gisteren naar de bioscoop.
Fietste jij gisteren met Evelien naar huis?
Wat gebeurt er nu als de laatste letter niet in het rijtje t k f s ch p staat? Hier komt een
voorbeeld van een tweede werkwoord dat je goed moet onthouden: reizen.
De stam van het werkwoord reizen is (volgens de regel): reizen – [-en] is reiz. Je ziet dat er
een [z] staat. Dat is de laatste letter van de stam van het werkwoord reizen. Als je dit woord
gaat opschrijven, dan schrijf je geen [z], maar een [s]. dat komt, omdat het Nederlands een
spellingregel kent die zegt, dat aan het eind van een woord of een lettergreep nooit een [z]
wordt geschreven.
Dus: reiz. De laatste letter is een [z]. Deze staat niet in het rijtje t k f s ch p. Het
werkwoord reizen ziet er dan in de verleden tijd als volgt uit:
Enkelvoud ik reiz + de (schrijf) reisde
Jij/u reiz + de (schrijf) reisde
Hij/zij reiz + de (schrijf) reisde
Meervoud wij reiz + den (schrijf) reisden
Jullie reiz + den (schrijf) reisden
Zij reiz + den (schrijf) reisden
Voltooid (of verleden) deelwoord
De vorm voltooid deelwoord maak je als volgt:
Ook hier gebruiken we de stam van het werkwoord: fietsen – [-en]= fiets. Voor alle
regelmatige werkwoorden geldt nu de volgende regel:
ge + stam + t of d
Voor de t of d kijk je weer naar de laatste letter van de stam (zoals bij de verleden tijd).
Dus:
Fietsen stam = fiets: de laatste letter is een s, deze staat in het rijtje t k f s ch p. Dan
krijgt het voltooid deelwoord van fietsen als uitgang na de stam een [t].
Reizen stam = reiz: de laatste letter is een z, deze staat niet in het rijtje t k f s ch p.
Dan krijgt het voltooid deelwoord van fietsen als uitgang na de stam een [d].
Voltooid deelwoord van fietsen = ge + stam + t = gefietst
Voltooid deelwoord van reizen = ge + stam + d = gereizd (schrijf) gereisd.
Onvoltooid (of tegenwoordig) deelwoord
De regel voor het vormen van het onvoltooid deelwoord is heel makkelijk. Je neemt het hele
werkwoord en je zet daarachter een [d]. Dit geldt voor alle werkwoorden.
90

Voorbeeld: fietsen + d = fietsend
Reizen + d = reizend
In een zin: Fietsend ging ik naar de kerk. (je ziet dat hier twee acties tegelijkertijd
gebeuren)
Reizend dacht ik aan mijn moeder.
Van een werkwoord een bijvoeglijk naamwoord maken
We hebben het nu de hele tijd over werkwoorden gehad. Het leuke van taal is dat een woord
soms van functie (woordsoort) kan veranderen.
Het voltooid deelwoord en het onvoltooid deelwoord kunnen we ook gebruiken als een
bijvoeglijk naamwoord.
Een werkwoord geeft in een zin de actie of handeling aan: we weten wat iemand of iets doet.
Een bijvoeglijk naamwoord geeft aan een ander woord – het zelfstandig naamwoord – een
extra betekenis.
Bijvoorbeeld: de rode tafel
De mooie kast enz.
De regel voor het bijvoeglijk naamwoord is: rood + e, mooi + e. Bij rood zie je dan dat er
weer een spellingregel opduikt: rood + e is niet: roode, maar rode. In het Nederlands
schrijven we aan het eind van een lettergreep of woord nooit een dubbele klinker. De [o] is
een klinker.
Het voltooid deelwoord en het onvoltooid deelwoord kunnen we nu gebruiken als een
bijvoeglijk naamwoord. De regels is dus simpel. Plaats achter de vorm een [e].
De gefietste kilometers waren zwaar.
De lopende zaken moesten nog worden afgehandeld.
91

Oefenbladen
Opdracht 1 – Herkennen van werkwoorden in een zin
Onderstreep in de volgende zinnen alle werkwoorden.
1. In het weekend werk ik in een dierenspeciaalzaak.
2. Daar help ik de klanten.
3. Morgen fiets ik er weer heen.
4. Ik begin altijd om acht uur.
5. Mijn collega heet Josh.
6. Hij heeft mij in het begin heel goed geholpen.
7. Samen gaan we eerst de dieren verzorgen.
8. De dieren hebben om negen uur allemaal gegeten.
9. De voorraden zijn de vorige dag al bijgevuld.
10. Anders moest ik nog veel eerder beginnen.
11. Voor tienen moet ik de winkel aangeveegd hebben.
12. Daarna mogen we om beurten even gaan zitten.
13. ’s Middags zal het waarschijnlijk aanpoten worden.
14. Kinderen vinden het leuk om de konijntjes te aaien en te kroelen.
15. Toch moet ik wel blijven opletten.
16. Niet ieder kind is voorzichtig met de dieren.
17. Later wil ik graag mijn eigen dierenspeciaalzaak hebben.
18. Om vijf uur mag ik naar huis gaan.
19. Maar meestal blijf ik tot de laatste klanten vertrokken zijn.
20. Het is mijn werk, maar ook mijn hobby geworden.
Aantal fout: _________ Minder dan 3 ga door naar opgave 2
Twee of meer fout maak oefening 1a
92

Opdracht 1a – herkennen van werkwoorden in een zin.
Geef van ieder werkwoord (= onderstreept) de vorm van het hele werkwoord.
1. In het weekend werk ( _werken__) ik in een dierenspeciaalzaak.
2. Daar help (____________________) ik de klanten.
3. Morgen fiets (______________________) ik er weer heen.
4. Ik begin (___________________________)altijd om acht uur.
5. Mijn collega heet (_____________________)Josh.
6. Hij heeft (___________________)mij in het begin heel goed
geholpen (__________________).
7. Samen gaan (_______________) we eerst de dieren
verzorgen (________________).
8. De dieren hebben ( _________________) om negen uur allemaal
gegeten ( _____________).
9. De voorraden zijn (____________) de vorige dag al
bijgevuld (__________________).
10. Anders moest ( _____________ ) ik nog veel eerder
beginnen (____________________).
11. Voor tienen moet (_________________________)ik de winkel
aangeveegd (_______________________) hebben (________________________).
12. Daarna mogen (________________)we om beurten even gaan (____________)
zitten (_________________________).
13. ’s Middags zal (__________________)het waarschijnlijk
aanpoten(__________________) worden (_________________________).
Kijk je werk na met het antwoordenblad. Aantal fout: _________
Bij meer dan 3 fout vraag je de docent om uitleg. Ga daarna verder met Opdracht 2
93

Opdracht 2 – de persoonsvorm (PV)
Geef in de volgende zinnen de persoonsvorm aan door er een streepje vóór en na te zetten
en PV erboven te schrijven:
PV
Voorbeeld: Mijn tante | bakt | een appeltaart.
1. Ik vind het leuk op deze school.
2. Ik houd het meest van gymnastiek.
3. De lessen beginnen om half negen.
4. In de kantine kun je van alles kopen.
5. Vooral de worstenbroodjes worden veel verkocht.
6. Mijn beste vriend Joran zit niet op deze school.
7. Waarom zit hij niet op deze school?
8. Hij is geen mens, maar een hond!
9. ’s Middags ga ik altijd een heel eind met hem wandelen.
10. Daarna maak ik meestal pas mijn huiswerk.
11. Heb jij ook een huisdier?
12. Zou je jouw huisdier willen meenemen op vakantie?
Kijk nu deze opdracht goed na met behulp van een antwoordenblad.
Aantal fout: _____________ Minder dan 3 Ga door met opdracht 3
Drie of meer fout Ga door met opdracht 2a
94

Opdracht 2a – De persoonsvorm
2a Zet de zin in een andere tijd en geef aan welk woord veranderd.
Voorbeeld:
PV
De kinderen | rennen | over de straat. (tegenwoordige tijd)
De kinderen renden over de straat. (verleden tijd)
of
PV
Mijn buurman | had | een Harley Davidson gekocht. (verleden tijd)
Mijn buurman heeft een Harley Davidson gekocht. (tegenwoordige tijd)
1. In de klas loopt een muis.
- _____________________________________________
2. Iedereen rent erachteraan.
- _______________________________________________
3. Collin probeerde hem te pakken.
- ________________________________________________
4. Gloria en Pim vinden muizen erg lief.
- ________________________________________________
5. Waarschijnlijk is de muis ontsnapt uit het dierenverblijf.
-_______________________________________________________
6. Vorig jaar was er een slang ontsnapt uit de dierentuin.
-_______________________________________________________
7. De meeste mensen durven niet meer in de tuin te zitten.
-________________________________________________________
Kijk nu je werk na met het antwoordenblad. Maak daarna oefening 3.
95

Opdracht 3 – Het herkennen van zinsdelen
Bij de volgende zinnen zet je streepjes tussen de verschillende zinsdelen.
Zinsdelen bestaan uit één of meer woorden die bij elkaar horen.
Voorbeeld:
| Vorige week | is | mijn mp3-speler | in een plas water | gevallen |.
1. Onze buurman koopt een auto.
2. Mijn moeder bakt appeltaart.
3. Ik fiets naar school.
4. Mijn broer heeft een vriendin.
5. Mijn opa heeft een gehoorapparaat.
6. De oude baas vergeet zijn pet.
7. Vincent kan goed zwemmen.
8. Is de boter uitverkocht?
9. Zullen we iets leuks doen?
10. De politie zou direct komen.
11. De overvloedige regen zorgde vooral in de provincie Brabant voor veel overlast.
12. In een enkele plaats trad het water van de rivieren buiten zijn oevers.
13 De bewoners probeerden tevergeefs met zandzakken het water tegen te houden.
14. Zowel de brandweer als de politie maakten overuren.
15. Van veel huizen liep de kelder vol water.
16. Journalisten spreken van een ramp.
17. Binnenkort komen deskundigen de schade opnemen.
18. Hopelijk vergoedt de verzekering alle kosten.
Kijk je opdracht na met het antwoordenblad.
Aantal fouten: _________ minder dan 3 fout: goed gedaan! ga naar opdracht 4
drie of meer fout: je kunt beter nog wat oefenen met
zinsdelen ga naar opdracht 3a
96

Opdracht 3a – het herkennen van zinsdelen
Bij het vinden van zinsdelen zoek je altijd eerst de persoonsvorm en de andere
werkwoorden.
Woorden die samen voor de persoonsvorm staan vormen altijd één zinsdeel.
Andere zinsdelen kun je ook vinden door ze vóór de persoonsvorm te zetten.
Voorbeeld:
PV volt.dw
Jochem | werd | altijd | gepest | door zijn klasgenoten.
PV volt. dw
| Altijd | werd | Jochem | gepest | door zijn klasgenoten.
PV volt. dw
| Door zijn klasgenoten | werd | Jochem altijd | gepest| .
Zoek in de volgende zinnen eerst de PV en de andere werkwoorden op . Zet daarna iedere
keer een ander zinsdeel vóór de persoonsvorm.
1. Volgend jaar wil ik een nieuwe computer kopen.
1a. ___________________________________________________________
1b. ___________________________________________________________
2. De nieuwe boeken liggen schots en scheef op de boekenplank.
2a. ___________________________________________________________
2b.___________________________________________________________
3. Jouw aardige moeder zet voor mij een heerlijk kopje thee.
3a. ___________________________________________________________
3b.____________________________________________________________
4. Ik geef het schattige hondje een koekje.
4a. ___________________________________________________________
4b. ___________________________________________________________
Gelukt? Kijk het maar na met het antwoordenblad. Maak nu oefening 3 nog eens.
97

Opdracht 3 (herhaling) – Het herkennen van zinsdelen
Bij de volgende zinnen zet je streepjes tussen de verschillende zinsdelen.
Zinsdelen bestaan uit één of meer woorden die bij elkaar horen.
Voorbeeld:
| Vorige week | is | mijn mp3-speler | in een plas water | gevallen |.
1. Onze buurman koopt een auto.
2. Mijn moeder bakt appeltaart.
3. Ik fiets naar school.
4. Mijn broer heeft een vriendin.
5. Mijn opa heeft een gehoorapparaat.
6. De oude baas vergeet zijn pet.
7. Vincent kan goed zwemmen.
8. Is de boter uitverkocht?
9. Zullen we iets leuks doen?
10. De politie zou direct komen.
11. De overvloedige regen zorgde vooral in de provincie Brabant voor veel overlast.
12. In een enkele plaats trad het water van de rivieren buiten zijn oevers.
13 De bewoners probeerden tevergeefs met zandzakken het water tegen te houden.
14. Zowel de brandweer als de politie maakten overuren.
15. Van veel huizen liep de kelder vol water.
16. Journalisten spreken van een ramp.
17. Binnenkort komen deskundigen de schade opnemen.
18. Hopelijk vergoedt de verzekering alle kosten.
Kijk je opdracht na met het antwoordenblad.
Aantal fouten: _________ minder dan 3 fout: goed gedaan! ga naar opdracht 4
drie of meer fout: je kunt beter nog wat oefenen met
zinsdelen ga naar opdracht 3b
98

Opdracht 3b
Zinsdelen kunnen bestaan uit één of meer woorden.
Dit zijn allemaal voorbeelden van zinsdelen:
auto
de auto
de nieuwe auto
de nieuwe auto van de buurman
gisteren
volgende week
in de regen
na de zomervakantie
mooi
slecht
steeds
Zet eerst een streep om de PV van deze zinnen.
Zet nu een streep voor het eerste zinsdeel. Alles wat tussen het begin van de zin en de pv
staat hoort bij het eerste zinsdeel.
1. Siano moet morgen een boekverslag inleveren.
2. Ik kon mijn handschoenen nergens vinden.
3. De makelaar liet ons het huis zien.
4. Bernadette zal de slingers ophangen.
5. Je moet morgen om half acht opstaan.
Kijk dan naar de woorden achter de PV. Welke woorden passen in plaats van het eerste
zinsdeel vóór de PV?
Blijven er nu nog woorden over? Horen die bij elkaar? Dan is dat waarschijnlijk ook een
zinsdeel. Zet nu alle zinsdelen tussen strepen.
Kijk het maar na met het antwoordenblad.
Aantal fout: ____________ Als je nu meer dan 2 fout hebt moet je aan je docent om uitleg
vragen.
Ga nu naar opdracht 4
99

Opdracht 4 – Het onderwerp (Ond)
Zet bij de volgende zinnen strepen om de persoonsvorm, de andere werkwoorden en het
onderwerp. Onderstreep het gezegde. Zet boven de werkwoorden of het PV, volt.dw. of hele
ww is. Zet boven het onderwerp ‘Ond’
Voorbeeld:
Ond PV hele ww
| Vincent | kan | goed | zwemmen |.
1. Wij hebben heerlijk gegeten.
2. Lianne drinkt een kop thee.
3. Het potlood wordt geslepen.
4. Mijn haar wordt geknipt.
5. Het gordijn is gewassen.
6. Is de boter uitverkocht?
7. De ontploffing deed de ruiten trillen.
8. Je mag die trui absoluut niet te heet wassen.
9. De politie heeft op last van de burgemeester die coffeeshop gesloten.
10. Je mag je vader wel eens bedanken!
11. Ik had mijn huiswerk goed gemaakt.
12. Onze hond wordt drie maal per dag uitgelaten.
Kijk de opdracht nu na met het antwoordenblad.
Aantal fout:__________ Minder dan drie ga door naar opdracht 5
Drie of meer fout maak opdracht 4a
100

Opdracht 4a – het onderwerp (Ond)
Zoek in de volgende zinnen de persoonsvorm zoals je geleerd hebt bij oefening 2a. Heb je
die oefening niet gemaakt en snap je nog niet hoe de persoonsvorm wordt gevonden
maak dan eerst oefening 2a.
Zoek daarna de andere werkwoorden in de zin.
Zet nu een streep onder de PV en alle andere werkwoorden. Dit is het gezegde.
Schrijf boven de werkwoorden of het de PV, een volt. dw of een heel ww. is
Dan schrijf je de vraag op: Wie (of wat) + het gezegde.
Voorbeeld:
PV hele ww
De bakker | moet | het brood | bakken |.
Vraag: Wie moet bakken?
Antwoord: De bakker. Dit is het onderwerp.
Je zin gaat er nu zo uitzien:
Ond PV hele ww
| De bakker | moet | het brood | bakken | .
1. Wil jij de afwas doen?
Vraag: Wie ______________________?
Antwoord: ______________________
2. Zij kon de sommen niet onthouden.
Vraag: Wie ______________________?
Antwoord: ______________________
3. De scheidsrechter fluit de wedstrijd.
Vraag: Wie ______________________?
Antwoord: ______________________
4. Onze buren laten het huis schilderen.
Vraag: Wie ______________________?
Antwoord: ______________________
101

5. Het gaat morgen regenen.
Vraag: Wat ______________________? Let op deze is lastig!
Antwoord: ______________________
6. Hij moet zijn fietsband plakken.
Vraag: Wie ______________________?
Antwoord: ______________________
7. Sakira zal de tafel afruimen.
Vraag: Wie ______________________?
Antwoord: ______________________
8. De wind waait door de bomen.
Vraag: Wat ______________________?
Antwoord: ______________________
9. Johnny mag de aardappels bakken.
Vraag: Wie ______________________?
Antwoord: ______________________
10. Ik kan mijn sportschoenen nergens vinden.
Vraag: Wie ______________________?
Antwoord: ______________________
Gelukt? Kijk het maar na met je antwoordenblad. Als je meer dan drie fout hebt vraag dan
eerst om uitleg bij je docent.
Nu mag je naar opdracht 5.
102

Opdracht 5 – Het lijdend voorwerp (LV)
Zoek in de volgende zinnen de PV, de andere werkwoorden (volt. dw. en hele ww.), zet een
streep onder het gezegde, zoek het onderwerp (Ond) en het lijdend voorwerp (LV).
Voorbeeld:
Ond PV LV Volt. dw.
| De buurman | had | de heg | gesnoeid | .
1. Alle leerlingen van mijn klas moeten een toets maken.
2. Mijn moeder zal een mooie bos bloemen kopen.
3. Willen jullie de vuilnisemmer op de stoep zetten?
4. Raoel bedacht een leuk raadsel.
5. Paul van Loon heeft een nieuw boek geschreven.
6. Mijn moeder brengt mijn vader naar het vliegveld.
7. De lerares wiskunde behandelt een nieuwe oefening.
8. Wil jij de deur sluiten?
9. Dat had ik niet verwacht!
10. De schilder heeft het hout geschuurd.
Kijk de opdracht nu na met het antwoordenblad.
Aantal fout:__________ Minder dan drie ga door naar opdracht 6
Drie of meer fout maak opdracht 5a
103

Opdracht 5a – Het lijdend voorwerp (LV)
- Zoek in de volgende zinnen de persoonsvorm zoals je geleerd hebt bij oefening 2a.
Heb je die oefening niet gemaakt en snap je nog niet hoe de persoonsvorm wordt
gevonden maak dan eerst oefening 2a.
- Zoek daarna de andere werkwoorden in de zin. Zet nu een streep onder de PV en
alle andere werkwoorden. Dit is het gezegde.
- Schrijf boven de werkwoorden of het de PV, een volt. dw of een heel ww. is
- Dan schrijf je de vraag op: Wie (of wat) + het gezegde.
- Daarna schrijf je de vraag op: Wat (of wie) + het gezegde + het onderwerp.
Voorbeeld:
Ond PV LV hele ww
De bakker | moet | het brood | bakken |.
Vraag 1: Wie moet bakken?
Antwoord 1: De bakker. Dit is het onderwerp.
Vraag 2: Wat moet de bakker bakken?
Antwoord 2: het brood. Dit is het onderwerp.
1. Het kind eet een ijsje.
Vraag 1: Wie ______________________?
Antwoord 1: ______________________
Vraag 2: Wat ____________________________?
Antwoord 2: ___________________________
2.. Roderick heeft een prachtige tekening gemaakt.
Vraag 1: Wie ______________________?
Antwoord 1: ______________________
Vraag 2: Wat ____________________________?
Antwoord 2: ___________________________
104

3. We zullen vanavond de dia’s bekijken.
Vraag 1: Wie ______________________?
Antwoord 1: ______________________
Vraag 2: Wat ____________________________?
Antwoord 2: ___________________________
4. Ik bezoek mijn vriend in het ziekenhuis.
Vraag 1: Wie ______________________?
Antwoord 1: ______________________
Vraag 2: Wie ____________________________?
Antwoord 2: ___________________________
5. De arts heeft zijn patiënten afgebeld.
Vraag 1: Wie ______________________?
Antwoord 1: ______________________
Vraag 2: Wie ____________________________?
Antwoord 2: ___________________________
6. De kok pureert de aardappels.
Vraag 1: Wie ______________________?
Antwoord 1: ______________________
Vraag 2: Wat ____________________________?
Antwoord 2: ___________________________
7. De leraar geeft een schriftelijke overhoring.
Vraag 1: Wie ______________________?
Antwoord 1: ______________________
Vraag 2: Wat ____________________________?
Antwoord 2: ___________________________
105

8. Zijn optreden kreeg in de meeste kranten een uitstekende beoordeling.
Vraag 1: Wat ______________________?
Antwoord 1: ______________________
Vraag 2: Wat ____________________________?
Antwoord 2: ___________________________
9. Waarom heb jij je boeken niet gekaft?
Vraag 1: Wie ______________________? Let op! De PV verandert van persoon!
Antwoord 1: ______________________
Vraag 2: Wat ____________________________?
Antwoord 2: ___________________________
10. De decaan spreekt binnenkort alle derdeklassers.
Vraag 1: Wie ______________________?
Antwoord 1: ______________________
Vraag 2: Wie ____________________________?
Antwoord 2: ___________________________
Gelukt? Kijk het maar na met het antwoordenblad.
Aantal fout: ___________ minder dan drie fout dan mag je nu naar opdracht 6.
drie of meer fout vraag hulp aan je docent.
106

Literatuurlijst
Boer, B. de, B. Lijmbach, Nederlands op niveau (2007). Coutinho: Bussum.
Braas, C., E. van der Geest, A. de Schepper, Argumenteren (2006). Derde druk. Wolters-
Noordhoff: Groningen/Houten.
Hogen van, R, Schrijven; parafraseren en bespreken (2002). NCB: Utrecht.
Steehouder, M., e.a., Leren Communiceren (2006). Wolters- Noordhoff: Groningen/Houten.
Tiggelaar, E., Vraagbaak Nederlands. Van spelling tot stijl: snel een helder antwoord op
praktijkvragen over taal (2007). Sdu Uitgevers: Den Haag.
Westen, W. van der, Goed Geschreven (2009), Coutinho: Bussum.
Westen, W. van der, Welgespeld, Werkwoordspelling voor hoger onderwijs (2005).
Coutinho: Bussum.
107

Studievoorbereiding
studievoorbereiding@hro.nl
voor vragen over het toelatingsexamen,
de defi ciëntietoets of studievoorbereiding
taaldesk@hro.nl
voor vragen over taal
Samenstellers
• Erlijn Boersma
• Mia Crins
overtref jezelf