Loesungen Kapitel 3
Loesungen Kapitel 3 Loesungen Kapitel 3
Physikalische Chemie I WS 2006/07 3.0 Für Gase und homogene Flüssigkeiten, die ausser einem konstanten Druck keinen äusseren Belastungen unterworfen gibt es eine Zustandsgleichung der Form: f(p,V,T) =0. ⎛ ∂p ⎞ ⎛ ∂V ⎞ ⎛ ∂T ⎞ ⎜ ⎟ ⎜ ⎟ ⎜ ⎟ ⎝∂V ⎠ ⎝ ∂T ⎠ ⎝ ∂p ⎠ Leiten Sie daraus die folgende Beziehung her: 1 Bemerkung: Allgemein gilt für eine Zustandsfunktion f(x,y,z) = 0 Lösung: siehe nächste Seite Lösung zu 3.0: f( p, V, T ) = 0 T p V Gion Calzaferri Übungen Kapitel 3 Der 1. HS der Thermodynamik 1 TV , =− ⎛ ∂x⎞ ⎛ ∂y⎞ ⎛ ∂z⎞ ⎜ ⎟ ⎜ ⎟ ⎜ ⎟ =−1 ⎝∂y⎠ ⎝ ∂z ⎠x⎝ ∂x⎠y z ⎛ ∂f ⎞ ∂f ∂f df = dp ⎛ ⎞ dV ⎛ ⎞ ⎜ ⎟ + ⎜ ⎟ + ⎜ ⎟ dT = 0 ⎝ ∂p⎠ ⎝ ∂V ⎠T, p ⎝ ∂T ⎠p, V Wir setzen der Reihe nach dp, dV und dT gleich null und notieren das Ergebnis. dp = 0: ⎛ ∂f ⎞ f dV ⎛ ∂ ⎞ ⎜ ⎟ + ⎜ ⎟ ⎝∂V ⎠T, p ⎝∂T ⎠p, V dT = 0 ⎛ ∂f ⎞ ⎜ ⎟ ⎛dV ⎞ ⎝ ∂T ⎠pV , ⎜ ⎟ =− ⎝ dT ⎠ ∂f p ⎛ ⎞ ⎜ ⎟ ⎝ ∂V ⎠ dV = 0: dT = 0: ⎛ ∂f ⎞ f dp ⎛ ∂ ⎞ ⎜ ⎟ + ⎜ ⎟ dT = 0 ⎝ ∂p⎠ ⎝ ∂T ⎠pV , TV , ⎛ ∂f ⎞ f dp ⎛ ∂ ⎞ ⎜ ⎟ + ⎜ ⎟ dV = 0 ⎝∂p⎠ ⎝ ∂V ⎠T, p TV , Jetzt multiplizieren wir die drei Gleichungen miteinander und kürzen auf der rechten Seite: ⎛ ∂f ⎞ ⎜ ⎟ ⎛dT ⎞ ⎝ ∂p ⎠ ⎜ ⎟ =− ⎝ dp ⎠ ⎛ ∂f ⎞ V ⎜ ⎟ ⎝ ∂T ⎠ ⎛ ∂f ⎞ ⎜ ⎟ ⎛ dp ⎞ ⎝ ∂V ⎠ ⎜ ⎟ =− ⎝dV ⎠ ∂f T ⎛ ⎞ ⎜ ⎟ ⎝ ∂p ⎠ T, p TV , pV , T, p TV ,
- Seite 2 und 3: Physikalische Chemie I WS 2006/07
- Seite 4 und 5: Physikalische Chemie I WS 2006/07 3
- Seite 6 und 7: Physikalische Chemie I WS 2006/07 3
- Seite 8 und 9: Physikalische Chemie I WS 2006/07 3
- Seite 10 und 11: Physikalische Chemie I WS 2006/07 (
Physikalische Chemie I<br />
WS 2006/07<br />
3.0 Für Gase und homogene Flüssigkeiten, die ausser einem konstanten Druck keinen<br />
äusseren Belastungen unterworfen gibt es eine Zustandsgleichung der Form:<br />
f(p,V,T) =0.<br />
⎛ ∂p ⎞ ⎛ ∂V ⎞ ⎛ ∂T<br />
⎞<br />
⎜ ⎟ ⎜ ⎟ ⎜ ⎟<br />
⎝∂V ⎠ ⎝ ∂T ⎠ ⎝ ∂p<br />
⎠<br />
Leiten Sie daraus die folgende Beziehung her: 1<br />
Bemerkung: Allgemein gilt für eine<br />
Zustandsfunktion f(x,y,z) = 0<br />
Lösung: siehe nächste Seite<br />
Lösung zu 3.0: f( p, V, T ) = 0<br />
T p V<br />
Gion Calzaferri<br />
Übungen <strong>Kapitel</strong> 3<br />
Der 1. HS der Thermodynamik 1<br />
TV ,<br />
=−<br />
⎛ ∂x⎞ ⎛ ∂y⎞ ⎛ ∂z⎞<br />
⎜ ⎟ ⎜ ⎟ ⎜ ⎟ =−1<br />
⎝∂y⎠ ⎝ ∂z ⎠x⎝ ∂x⎠y<br />
z<br />
⎛ ∂f ⎞ ∂f ∂f<br />
df = dp<br />
⎛ ⎞<br />
dV<br />
⎛ ⎞<br />
⎜ ⎟ + ⎜ ⎟ + ⎜ ⎟ dT = 0<br />
⎝ ∂p⎠ ⎝ ∂V ⎠T, p ⎝ ∂T<br />
⎠p,<br />
V<br />
Wir setzen der Reihe nach dp, dV und dT gleich null und notieren das Ergebnis.<br />
dp = 0: ⎛ ∂f ⎞ f<br />
dV<br />
⎛ ∂ ⎞<br />
⎜ ⎟ + ⎜ ⎟<br />
⎝∂V ⎠T, p ⎝∂T ⎠p,<br />
V<br />
dT = 0<br />
⎛ ∂f<br />
⎞<br />
⎜ ⎟<br />
⎛dV ⎞ ⎝ ∂T<br />
⎠pV<br />
,<br />
⎜ ⎟ =−<br />
⎝ dT ⎠ ∂f<br />
p ⎛ ⎞<br />
⎜ ⎟<br />
⎝ ∂V<br />
⎠<br />
dV = 0:<br />
dT = 0:<br />
⎛ ∂f ⎞ f<br />
dp<br />
⎛ ∂ ⎞<br />
⎜ ⎟ + ⎜ ⎟ dT = 0<br />
⎝ ∂p⎠ ⎝ ∂T<br />
⎠pV<br />
,<br />
TV ,<br />
⎛ ∂f ⎞ f<br />
dp<br />
⎛ ∂ ⎞<br />
⎜ ⎟ + ⎜ ⎟ dV = 0<br />
⎝∂p⎠ ⎝ ∂V<br />
⎠T,<br />
p<br />
TV ,<br />
Jetzt multiplizieren wir die drei Gleichungen miteinander<br />
und kürzen auf der rechten Seite:<br />
⎛ ∂f<br />
⎞<br />
⎜ ⎟<br />
⎛dT ⎞ ⎝ ∂p<br />
⎠<br />
⎜ ⎟ =−<br />
⎝ dp ⎠ ⎛ ∂f<br />
⎞<br />
V ⎜ ⎟<br />
⎝ ∂T<br />
⎠<br />
⎛ ∂f<br />
⎞<br />
⎜ ⎟<br />
⎛ dp ⎞ ⎝ ∂V<br />
⎠<br />
⎜ ⎟ =−<br />
⎝dV ⎠ ∂f<br />
T ⎛ ⎞<br />
⎜ ⎟<br />
⎝ ∂p<br />
⎠<br />
T, p<br />
TV ,<br />
pV ,<br />
T, p<br />
TV ,
Physikalische Chemie I<br />
WS 2006/07<br />
⎛ ∂f<br />
⎞<br />
⎜ ⎟<br />
⎛dV ⎞ ⎝ ∂T<br />
⎠<br />
⎜ ⎟ =−<br />
⎝ dT ⎠ ∂f<br />
p ⎛ ⎞<br />
⎜ ⎟<br />
⎝ ∂V<br />
⎠<br />
pV ,<br />
T, p<br />
Kürzen auf der rechten Seite liefert das gesuchte Ergebnis:<br />
⎛ ∂p ⎞ ⎛ ∂V ⎞ ⎛ ∂T<br />
⎞<br />
⎜ ⎟ ⎜ ⎟ ⎜ ⎟<br />
⎝∂V ⎠ ⎝ ∂T ⎠ ⎝ ∂p<br />
⎠<br />
T p V<br />
⎛ ∂f<br />
⎞<br />
⎜ ⎟<br />
⎛dT ⎞ ⎝ ∂p<br />
⎠<br />
⎜ ⎟ =−<br />
⎝ dp ⎠ ⎛ ∂f<br />
⎞<br />
V ⎜ ⎟<br />
⎝ ∂T<br />
⎠<br />
⎛ ∂f<br />
⎞ ⎛ ∂f<br />
⎞ ⎛ ∂f<br />
⎞<br />
dV ⎛dT ⎞ ⎛ dp<br />
⎜ ⎟ ⎜ ⎟ ⎜ ⎟<br />
⎛ ⎞<br />
⎞ ⎝ ∂T<br />
⎠ ⎝ ∂p<br />
⎠ ⎝ ∂V<br />
⎠<br />
⎜ ⎟ ⎜ ⎟ ⎜ ⎟ = − ×− × −<br />
⎝ dT ⎠ p ⎝ dp<br />
⎠ dV V ⎝ ⎠T<br />
⎛ ∂f<br />
⎞ ⎛ ∂f<br />
⎞ ⎛ ∂f<br />
⎞<br />
⎜ ⎟ ⎜ ⎟<br />
⎝ ∂V<br />
⎠ ⎝ ∂T ⎠<br />
⎜ ⎟<br />
⎝ ∂p<br />
⎠<br />
=−1<br />
⎛ ∂f<br />
⎞<br />
⎜ ⎟<br />
⎛ dp ⎞ ⎝ ∂V<br />
⎠<br />
⎜ ⎟ =−<br />
⎝dV ⎠ ∂f<br />
T ⎛ ⎞<br />
⎜ ⎟<br />
⎝ ∂p<br />
⎠<br />
Zusatzsaufgabe: Wenden Sie diese Gleichung auf die ideale Gasgleichung an.<br />
nRT=pV oder pV-nRT = 0<br />
Gion Calzaferri<br />
Übungen <strong>Kapitel</strong> 3<br />
Der 1. HS der Thermodynamik 2<br />
TV ,<br />
pV ,<br />
pV , TV ,<br />
T, p<br />
T , p<br />
pV ,<br />
TV ,<br />
3.1 Untersuchen Sie, ob die folgenden Funktionen exakte<br />
Differentiale haben: a) f(x,y) = x 2 y+3y 2 , b) f(x,y) = xcos(xy) ,<br />
c) f(t,s) = t(t+e s )+25s<br />
Bedingung für exakte Differentiale<br />
einer Funktion f(x.y):<br />
Bedingung für exaktes Differential einer Funktion f(x,y):<br />
a)<br />
b)<br />
( )<br />
y x x2⋅y 3 y 2<br />
d d<br />
− ⋅<br />
d d<br />
( )<br />
x y x2⋅y 3 y 2<br />
d d<br />
− ⋅<br />
d d<br />
x cos x y<br />
y x ⋅ ( ) ⋅<br />
d d<br />
( ) →<br />
d d<br />
x cos x y<br />
x y ⋅ ( ) ⋅<br />
d d<br />
( ) →<br />
d d<br />
→ 2⋅x → 2⋅x ( ) sin x⋅y −2<br />
−2<br />
⋅ ( ) ⋅x<br />
x 2 − ⋅cos<br />
( x⋅y ) ⋅y<br />
( ) sin x⋅y ⋅ ( ) ⋅x<br />
x 2 − ⋅cos<br />
( x⋅y ) ⋅y<br />
∂<br />
df =<br />
⎛<br />
⎜<br />
⎝ ∂x ⎛ ∂ ⎞<br />
f ( x, y) ⎞<br />
⎟ dx + ⎜ f ( x, y) ⎟ dy<br />
⎠y⎝∂y ⎠x<br />
d ⎛ d<br />
⎜<br />
dx ⎝ dy<br />
⎞ d d<br />
f ( xy , ) =<br />
⎛<br />
f( xy , )<br />
⎞<br />
⎟ ⎜ ⎟<br />
⎠ dy ⎝ dx ⎠<br />
y x fxy ,<br />
d ⎛ d ⎞<br />
⎜ ( ) ⎟<br />
d ⎝ d ⎠x x y fxy ,<br />
d ⎛ d ⎞<br />
⎜ ( ) ⎟<br />
d ⎝ d ⎠y T, p<br />
TV ,<br />
f(x,y) = x 2 y+3y 2 hat exaktes Differential<br />
f(x,y) = xcos(xy) hat exaktes Differential
Physikalische Chemie I<br />
WS 2006/07<br />
3.1 Fortsetzung<br />
c)<br />
d)<br />
e)<br />
( )<br />
d d ⎡<br />
⎣t⋅t<br />
+ es + 25⋅s⎤ ⎦ e<br />
dsdt<br />
s<br />
→<br />
( )<br />
d d ⎡<br />
⎣t⋅t<br />
+ es + 25⋅s⎤ ⎦ e<br />
dtds<br />
s<br />
→<br />
y x xy2<br />
d d ⎛ y<br />
⎜ ⋅ − + ln() x + 2⎞<br />
⎟ →<br />
d d ⎝ x ⎠<br />
xy xy2<br />
d d ⎛ y<br />
⎜ ⋅ − + ln() x + 2⎞<br />
⎟ →<br />
d d ⎝ x ⎠<br />
2⋅y 2⋅y +<br />
+<br />
1<br />
x 2<br />
1<br />
x 2<br />
( ( ) )<br />
f(t,s) = t(t+e s )+25s hat exaktes Differential<br />
f(xy)=xy-y+ln(x)+2hat<br />
exaktes Differential<br />
y x xy ⋅ sin y x ⋅ ( ) cos ( y)<br />
⋅<br />
y<br />
− ln x −<br />
+ x 3<br />
d d<br />
1<br />
+ → 1 + sin( x⋅y ) ⋅x⋅ y⋅cos( y)<br />
− cos( x⋅y) ⋅cos(<br />
y)<br />
+ cos ( x⋅y ) ⋅y⋅sin(<br />
y)<br />
−<br />
d d<br />
x<br />
( ( ) )<br />
xy xy ⋅ sin y x ⋅ ( ) cos ( y)<br />
⋅<br />
y<br />
− ln x −<br />
+ x 3<br />
d d<br />
1<br />
+ → 1 + sin( x⋅y ) ⋅x⋅ y⋅cos( y)<br />
− cos( x⋅y) ⋅cos(<br />
y)<br />
+ cos ( x⋅y ) ⋅y⋅sin(<br />
y)<br />
−<br />
d d<br />
x<br />
Siehe auch:<br />
Lösung 03-01<br />
f(x,y)=xy-sin(yx)cos(y)+ln(x -y )+x3 hat exaktes Differential<br />
3.2 a) Geben Sie das totale Differential dz von z = x 2 + 2y 2 – 2xy + 2x – 4y + 8 an.<br />
2 2<br />
∂ z ∂ z<br />
b) Zeigen Sie, dass für diese Funktion gilt: =<br />
∂y∂x ∂x∂y c) Untersuchen Sie, welche der folgenden Beispiele exakte Differentiale sind:<br />
c1) dz = (2x+y2 )dx + (x2 +2y)dy<br />
c2) dz = (x2 +2y)dx + (y2 +2x)dy<br />
c3) dz = xydx + xydy<br />
c4) dz = (x2 +y2 )(xdx+ydy)<br />
c5) dz = (x+y)dx + (x+y)dy<br />
a) dz<br />
b)<br />
( )<br />
( )<br />
x x2 2 y 2 ⎡d<br />
+ ⋅ − 2⋅x⋅ y + 2⋅x − 4⋅y + 8<br />
⎤<br />
⎢<br />
⎥<br />
⎣d<br />
⎦ dx ⋅<br />
y x2 2 y 2 ⎡d<br />
+ ⋅ − 2⋅x⋅ y + 2⋅x − 4⋅y + 8<br />
⎤<br />
⎢<br />
⎥<br />
⎣d<br />
⎦ dy ⋅<br />
+<br />
( ) dx<br />
( ) dy<br />
dz 2⋅x − 2⋅y + 2 ⋅ + 4⋅y − 2⋅x − 4 ⋅<br />
( )<br />
2⋅x 2 y<br />
y ⋅ − 2 +<br />
d<br />
d<br />
( )<br />
4⋅y 2 x<br />
x ⋅ − 4 −<br />
d<br />
d<br />
→ −2<br />
→ −2<br />
Damit ist gezeigt, dass δ2z δyδx<br />
δ 2 z<br />
erfüllt ist.<br />
δxδy<br />
Gion Calzaferri<br />
Übungen <strong>Kapitel</strong> 3<br />
Der 1. HS der Thermodynamik 3
Physikalische Chemie I<br />
WS 2006/07<br />
3.2 Fortsetzung<br />
c) c1) dz = (2x+y 2 )dx + (x 2 +2y)dy<br />
c2) dz = (x 2 +2y)dx + (y 2 +2x)dy<br />
c3) dz = xydx + xydy<br />
( )<br />
d<br />
2⋅x + y2<br />
dy<br />
y x2<br />
d<br />
+ 2y<br />
d<br />
Gion Calzaferri<br />
Übungen <strong>Kapitel</strong> 3<br />
Der 1. HS der Thermodynamik 4<br />
( )<br />
y xy ⋅<br />
d<br />
( ) → x<br />
d<br />
→ 2⋅y → 2<br />
c4) dz = (x2 +y2 )(xdx+ydy) = (x2 +y2 )xdx+(x2 +y2 )ydy)<br />
y x2 y 2<br />
d ⎡<br />
⎣(<br />
+ ) ⋅x⎤<br />
⎦ → 2⋅xy ⋅<br />
d<br />
c5) dz = (x+y)dx + (x+y)dy<br />
∂C<br />
⎜<br />
⎝ ∂V<br />
⎟<br />
⎠T<br />
⎛∂C⎞ ⎝ ∂V<br />
⎠<br />
x y<br />
y +<br />
d<br />
( ) → 1<br />
d<br />
( )<br />
x x2<br />
d<br />
+ 2y<br />
d<br />
( )<br />
x y2<br />
d<br />
+ 2x<br />
d<br />
x xy ⋅<br />
d<br />
( ) → y<br />
d<br />
→ 2⋅x → 2<br />
( ) y<br />
x x2 y 2 d ⎡<br />
⎣ + ⋅ ⎤<br />
⎦ → 2⋅xy ⋅<br />
d<br />
x y<br />
x +<br />
d<br />
( ) → 1<br />
d<br />
3.3 Geben Sie ⎛ V ⎞ als zweite Ableitung von U an.<br />
Lösung 03-02<br />
V<br />
Zeigen Sie dann, dass ⎜ ⎟ für ideale Gase verschwindet.<br />
⎛∂CV⎞ ⎛ ∂ ⎛∂U⎞ ⎞ ⎛ ∂ ⎛∂U⎞ ⎞<br />
⎜ = ⎜ ⎜ ⎟ ⎟<br />
∂V ⎟<br />
= ⎜ ⎜ ⎟ ⎟<br />
⎝ ⎠ ⎝∂V ⎝ ∂T<br />
⎠ ⎠ ⎝∂T ⎝∂V ⎠T⎠V<br />
Ideale Gase:<br />
T V T<br />
⎛∂CV⎞ ⎛ ∂ ⎛∂U⎞ ⎞<br />
⎜<br />
V<br />
⎟ = ⎜ ⎜ ⎟ ⎟<br />
⎝ ∂ ⎠ ⎝∂T ⎝∂V ⎠ ⎠<br />
T<br />
⎛ ∂ ⎞<br />
= ⎜ 0⎟<br />
⎝∂T⎠ V<br />
Gilt, weil U eine Zustandsfunktion ist.<br />
nicht<br />
exakt<br />
exakt<br />
nicht<br />
exakt<br />
exakt<br />
exakt<br />
Die innere Energie eines idealen Gases hängt nur von der Temperatur ab.<br />
Deshalb ist die Ableitung von U nach V gleich null.<br />
T T V<br />
=<br />
0
Physikalische Chemie I<br />
WS 2006/07<br />
3.4 Betrachten Sie V als Funktion von p und T und bestimmen Sie dV.<br />
Wie lautet der Ausdruck für dlnV, wenn man den isobaren Ausdehnungskoeffizienten<br />
α p und die isotherme Kompressibilität κ T einsetzt?<br />
V( p, T)<br />
⎛∂V⎞ ⎛∂V⎞ dV = ⎜ ⎟⎠ dp + ⎜ ⎟<br />
⎝ ∂p<br />
⎝∂T⎠ dV =− Vκ<br />
dp + Vα dT<br />
T<br />
T p<br />
dV<br />
=− κT dp + α pdT<br />
V<br />
d ln V =− κT dp + α pdT<br />
1 ⎛∂V⎞ α p = ⎜ ⎟<br />
V ⎝∂T⎠ 1 ⎛∂V⎞ κT<br />
= − ⎜ ⎟<br />
V ⎝ ∂p<br />
⎠<br />
Gion Calzaferri<br />
Übungen <strong>Kapitel</strong> 3<br />
Der 1. HS der Thermodynamik 5<br />
p<br />
dT<br />
dx<br />
dln x<br />
x =<br />
3.5 Prüfen Sie, ob x2 = y2sin(yz) die folgende Gleichung erfüllt: ⎛ ∂x⎞ ⎛ ∂y⎞ ⎛ ∂z⎞<br />
Wir können alle Glieder der Ausgangsgleichung auf eine Seite nehmen:<br />
⎜ ⎟ ⎜ ⎟ ⎜ ⎟ =−1<br />
⎝ ∂y⎠ ⎝ ∂z⎠x⎝ ∂x⎠y<br />
0 x 2<br />
y 2 := − ⋅sin(<br />
y⋅z) Für das Folgende ist es zwechmässig, diese Glerichung in allgemeinere Form zu schreiben:<br />
Damit gilt natürlich auch:<br />
Jetzt untersuchen wir der Reihe nach die drei Fälle: dz = 0, dy = 0 und dx = 0.<br />
dz 0<br />
dx 0<br />
dy 0<br />
Damit kennen wir die drei partiellen Ableitungen<br />
y x<br />
⎛ d ⎞ ⎛ d ⎞<br />
⎜ ⎟⎠ ⎜ y ⎟⎠ und<br />
⎝ d ⎝ dz<br />
x z<br />
⎛ d ⎞<br />
, ⋅⎜<br />
⎟ und müssen sie nur noch miteinander<br />
⎝ d ⎠<br />
multiplizieren:<br />
Resultat:<br />
liefert:<br />
liefert:<br />
liefert:<br />
⎛ dx ⎞<br />
⎜ ⎟<br />
⎝ dy ⎠z ⎛ df ⎞<br />
⎜ ⎟<br />
⎛ dy ⎞<br />
⎝ dz ⎠xy ,<br />
⎜ ⎟ − dif<br />
⎝ dz ⎠x ⎛ df<br />
x<br />
⎞<br />
⎜ ⎟⎠x<br />
⎝ dy<br />
, z<br />
⎛ dz ⎞<br />
⎜ ⎟<br />
⎝ dx⎠<br />
y<br />
df<br />
df ⎛ ⎞<br />
⎜ ⎟ dx ⎛ df ⎞ df<br />
+ ⎜ ⎟⎠x dy + ⎛ ⎞<br />
⎜ ⎟ dz<br />
⎝ dx⎠<br />
dy<br />
y, z ⎝<br />
dz<br />
, z ⎝ ⎠xy ,<br />
⎛ df ⎞<br />
⎜ ⎟<br />
⎝ dy ⎠xz ,<br />
− dif<br />
⎛ df<br />
z<br />
⎞<br />
⎜ ⎟<br />
⎝ dx⎠<br />
y, z<br />
⎛ df ⎞<br />
⎜ ⎟<br />
⎝ dx⎠<br />
y, z<br />
− dif<br />
⎛ df<br />
y<br />
⎞<br />
⎜ ⎟<br />
⎝ dz ⎠xy ,<br />
mit f = konstant, bzw. df = 0.<br />
y<br />
difz( xy , , z)<br />
fxy , z ,<br />
d<br />
( )<br />
d<br />
x fxy , z ,<br />
−1<br />
−2⋅y⋅ sin( y⋅z) y<br />
−<br />
d<br />
2<br />
( )<br />
d<br />
2 − ⋅cos<br />
( y⋅z) ⋅z<br />
:=<br />
→ ⋅<br />
x<br />
z<br />
difx( xy , , z)<br />
fxy , z ,<br />
d<br />
( )<br />
d<br />
y fxy , z ,<br />
3 cos y z<br />
− y<br />
d<br />
( )<br />
d<br />
⋅ ( )<br />
−2⋅y⋅ sin( y⋅z) y 2 :=<br />
→ ⋅<br />
− ⋅cos<br />
( y⋅z) ⋅z<br />
x<br />
dify ( xy , , z)<br />
fxy , z ,<br />
d<br />
( )<br />
d<br />
z fxy , z ,<br />
x<br />
− 2<br />
d<br />
( ) y<br />
d<br />
3 :=<br />
→ ⋅<br />
⋅cos<br />
( y⋅z) difz( xy , , z)<br />
⋅difx( xy , , z)<br />
⋅dify ( xy , , z)<br />
→ −1<br />
fxy ( , , z)<br />
x 2<br />
y 2 := − ⋅sin(<br />
y⋅z) z<br />
p<br />
T<br />
Lösung 03-05
Physikalische Chemie I<br />
WS 2006/07<br />
3.6 Berechen Sie die partiellen Ableitungen<br />
⎛ ∂z<br />
⎞<br />
⎜ ⎟<br />
⎝ ∂x<br />
⎠y und<br />
a)<br />
⎛ ∂y<br />
⎞<br />
⎜ ⎟<br />
⎝ ∂z<br />
⎠x<br />
3<br />
x<br />
von z(x,y) =<br />
1-y<br />
b)<br />
2<br />
2<br />
⎛ ∂ z ⎞ ⎛ ∂ z ⎞<br />
Berechnen Sie auch ⎜ 2 ⎟ und ⎜ 2 ⎟<br />
⎝ ∂y<br />
⎠ ∂x<br />
x ⎝ ⎠y<br />
c)<br />
2 2<br />
⎛ ∂ z ⎞ ⎛ ∂ z ⎞<br />
Prüfen Sie, ob ⎜ ⎟= ⎜ ⎟ erfüllt ist.<br />
⎝∂∂ xy⎠ ⎝ ∂∂ yx⎠<br />
a)<br />
b)<br />
a)<br />
zxy ( , ) :=<br />
x 3<br />
1 − y<br />
x zxy ,<br />
d<br />
x<br />
( ) 3<br />
d<br />
2<br />
→ ⋅<br />
1 − y<br />
2<br />
d<br />
x<br />
zxy ( , ) → 6⋅<br />
2<br />
dx<br />
1 − y<br />
y x zxy ,<br />
d d<br />
x<br />
( ) 3<br />
d d<br />
2<br />
( 1 − y)<br />
2<br />
→ ⋅<br />
y zxy ,<br />
d<br />
x<br />
( )<br />
d<br />
3<br />
( 1 − y)<br />
2<br />
→<br />
y zxy ,<br />
d<br />
x<br />
( )<br />
d<br />
3<br />
( 1 − y)<br />
2<br />
→<br />
xy zxy ,<br />
d d<br />
x<br />
( ) 3<br />
d d<br />
2<br />
( 1 − y)<br />
2<br />
→ ⋅<br />
Lösung 03-06<br />
3.7 a) Wie gross ist der isobare Ausdehnungskoeffizient von Neon bei 300 K?<br />
b) Wie gross ist die Volumenänderung, wenn 50 cm 3 Neon (300 K) isobar um 5 K<br />
erwärmt werden.<br />
a)<br />
b)<br />
1 ⎛∂V⎞ α ⎜ ⎟<br />
⎝∂T⎠ 1<br />
α p ( Ne,300 K)<br />
= =3.33× 10 K<br />
300K<br />
p = Einsetzen von nRT = pV:<br />
V p<br />
dV = α VdT<br />
p<br />
Beweis dafür, dass<br />
ΔT<br />
Δ V = V<br />
T<br />
−3<br />
-1<br />
1<br />
α p =<br />
T<br />
3 5K<br />
3<br />
Δ V = 50 cm = 0.833 cm<br />
300K<br />
ΔT<br />
Δ V = V richtig ist, siehe nächste Seite.<br />
T<br />
Gion Calzaferri<br />
Übungen <strong>Kapitel</strong> 3<br />
Der 1. HS der Thermodynamik 6
Physikalische Chemie I<br />
WS 2006/07<br />
dV = α VdT<br />
p<br />
V T<br />
dV<br />
=<br />
V<br />
2 2<br />
∫ ∫<br />
V T<br />
1 1<br />
V T<br />
ln =ln<br />
V T<br />
2 2<br />
1 1<br />
T<br />
2<br />
α pdT<br />
= ∫<br />
T<br />
V-V=V -V<br />
2 1 1<br />
2<br />
T1<br />
1<br />
T<br />
1<br />
dT<br />
T<br />
V T<br />
=<br />
V T<br />
2 2<br />
1 1<br />
⎛T⎞ ⎛ 2 T2<br />
−T<br />
⎞ 1<br />
ΔV=V1 ⎜ -1⎟=V1<br />
⎜ ⎟<br />
⎝ T1<br />
⎠ ⎝ T1<br />
⎠<br />
ΔT<br />
ΔV=V1 Was zu zeigen war.<br />
T1<br />
Gion Calzaferri<br />
Übungen <strong>Kapitel</strong> 3<br />
Der 1. HS der Thermodynamik 7<br />
x<br />
x<br />
2<br />
∫<br />
1<br />
dx x<br />
=ln<br />
x x<br />
T2<br />
V=V 2 1<br />
T<br />
1<br />
2<br />
1<br />
Δ T = T −T<br />
2 1<br />
Δ V = V −V<br />
2 1<br />
3.8 Der Anfangszustand eines idealen Gases in einem Zylinder sei T,V i , der Endzustand<br />
sei T, V f . Eine Zustandsänderung soll auf 2 Wegen erreicht werden:<br />
1) über freie irreversible Expansion gegen den äusseren Druck 0,<br />
2) über reversible, isotherme Expansion unter Zuführung der notwendigen Wärme q.<br />
Bestimmen Sie w, q und ΔU für die beiden Prozesse.<br />
a) pext = 0<br />
T,Vi T,Vf b) pext = p<br />
Ideales<br />
Gas:<br />
U i = U f<br />
d.h. ΔU = 0<br />
a) dw = -p ext dV = -0 dV= 0 d.h. dass auch q und ΔU gleich Null sind.<br />
b) p ext = p = p int dw = -p dV nRT= pV<br />
f<br />
dV<br />
dw =−nRT = −nRTd ln V w=−nRT dlnV V<br />
∫<br />
V f<br />
w=−nRTln V<br />
i<br />
aus ΔU = 0 = w + q folgt: = ln<br />
V<br />
V<br />
q nRT<br />
i<br />
V<br />
f<br />
V<br />
i
Physikalische Chemie I<br />
WS 2006/07<br />
3.9 Wie gross ist die Änderung der molaren Inneren Energie von<br />
Ammoniak, wenn dieser um 2 K aufgeheizt und um 100 cm 3 komprimiert<br />
wird? (Π T = 840 J m -3 mol -1 bei 300 K, C V =27.32 J K -1 mol -1 .<br />
U = U( V, T)<br />
⎛∂U ⎞ ⎛∂U ⎞<br />
dU = ⎜ ⎟ dV + ⎜ ⎟ dT<br />
⎝ ∂V ⎠ ⎝ ∂T<br />
⎠<br />
T V<br />
dU =Π TdV + CVdT f<br />
Vf Tf<br />
∫ ∫<br />
Δ U =∫dU=<br />
Π dV + C dT<br />
T V<br />
i Vi Ti<br />
Falls ΠT und CV im interessierenden Bereich konstant sind, so können sie vor<br />
das Integral gezogen werden.<br />
Das ist bei diesem Beispiel der Fall und wir erhalten:<br />
Δ U =ΠTΔ V + CVΔT 3<br />
J 3 −6<br />
m J<br />
Δ U = 840 10 0cm 10<br />
+ 27.32 2K<br />
3<br />
3<br />
mmol<br />
cm Kmol<br />
54.72 J<br />
−2<br />
J 3 J<br />
Δ U = 8.40× 10 100cm + 54.64 =<br />
mol mol mol<br />
3.10 Berechnen Sie die Joule-Thomson Koeffizienten von N2 , O2 und Ar bei Raumtemperatur<br />
unter der Annahme, dass sich diese Gase als Van der Waals Gase verhalten.<br />
⎛dT ⎞<br />
μH<br />
= ⎜ ⎟<br />
⎝ dp ⎠V<br />
Für Van der Waals Gase gilt:<br />
2a<br />
− b<br />
μ RT<br />
H =<br />
C<br />
Van der Waals Koeffizienten bei 298 K (Tabelle 1.4):<br />
Gas a [bar L 2 mol -2 ] b [10 -2 L mol -1 ]<br />
N2 1.37 3.87<br />
O2 1.382 3.19<br />
Ar 1.355 3.20<br />
Gion Calzaferri<br />
Übungen <strong>Kapitel</strong> 3<br />
Der 1. HS der Thermodynamik 8<br />
p<br />
Tabelle 2.4 und Handbook:<br />
Cp,m (N2 ) = 29.125 J K-1 mol-1 Cp,m (O2 ) = 29.355 J K-1 mol-1 Cp,m (Ar) = 20.786 J K-1 mol-1 Lösung 03-10
Physikalische Chemie I<br />
WS 2006/07<br />
3.10 Fortsetzung<br />
bar 10 5 ≡ Pa<br />
L 10 3 − m 3<br />
J<br />
≡ R ≡ 8.314<br />
T ≡ 298.15K i := 0.. 2<br />
K⋅mol ⎛ 1.37 ⎞<br />
⎜ ⎟ bar L<br />
a ⎜ 1.382 ⎟<br />
⎜ ⎟<br />
⎝ 1.355 ⎠<br />
2<br />
⋅<br />
mol 2<br />
⎛ 3.87 ⎞<br />
⎜ ⎟<br />
:= ⋅<br />
b ⎜ 3.19 ⎟ 10<br />
⎜ ⎟<br />
⎝ 3.20 ⎠<br />
2 −<br />
⎛ 29.125 ⎞<br />
L<br />
⎜ ⎟ J<br />
:= ⋅<br />
C<br />
mol<br />
pm := ⎜ 29.355 ⎟<br />
K⋅mol ⎜ ⎟<br />
⎝ 20.786 ⎠<br />
Joul-Thomson Koeffizient<br />
für Van der Waals Gase:<br />
(Lösung 1)<br />
Joul-Thomson Koeffizient<br />
für Van der Waals Gase:<br />
(Lösung 2)<br />
μi :=<br />
2⋅a i<br />
RT ⋅<br />
− b<br />
i<br />
C pmi<br />
Gion Calzaferri<br />
Übungen <strong>Kapitel</strong> 3<br />
Der 1. HS der Thermodynamik 9<br />
⎛ Ar ⎞<br />
⎜ ⎟<br />
N<br />
⎜ 2 ⎟<br />
⎜ O ⎟<br />
⎝ 2 ⎠<br />
2⋅x − y<br />
RT ⋅<br />
uxy ( , , z)<br />
:= u⎛a , b , C<br />
z<br />
i i pmi⎞<br />
=<br />
⎝ ⎠<br />
⎛ 0.247 ⎞<br />
⎜ ⎟⎟ K<br />
μ = ⎜ 0.271<br />
bar<br />
⎜ ⎟<br />
⎝ 0.372 ⎠<br />
3.11 a) Skizzieren Sie in einem pV Diagramm eine Isotherme und eine Adiabate.<br />
b) Ergänzen Sie die folgende Tabelle (für ideale Gase):<br />
Art der Arbeit<br />
Expansion gegen<br />
p=0<br />
Isotherm<br />
Adiabatisch<br />
Expansion gegen<br />
p=konst.<br />
Isotherm<br />
Adiabatisch<br />
Reversible<br />
Expansion oder<br />
Kompression<br />
Isotherm<br />
Adiabatisch<br />
w<br />
0<br />
0<br />
-p ext ΔV<br />
-p ext ΔV<br />
q<br />
0<br />
0<br />
p ext ΔV<br />
-nRTln(V f /V i ) nRTln(V f /V i )<br />
0<br />
C v ΔT 0<br />
ΔU<br />
0<br />
0<br />
0<br />
-p ext ΔV<br />
C v ΔT<br />
ΔT<br />
0<br />
0<br />
0 0<br />
0<br />
0.247<br />
0.271<br />
0.372<br />
-pΔV = CvΔT ΔT = -pΔV/CV 1<br />
⎛ c<br />
⎛V⎞ ⎞<br />
⎜ i<br />
i ⎜ ⎟ 1⎟<br />
⎜⎜V⎟ ⎟<br />
f<br />
Δ T = T −<br />
⎝⎝ ⎠ ⎠<br />
c=C V,m /R<br />
K<br />
bar
Physikalische Chemie I<br />
WS 2006/07<br />
(zu a): vgl. Mathcad Lösung_03-11.mcd<br />
( )<br />
PTmin , Vol<br />
( )<br />
PTmax , Vol<br />
6000<br />
4000<br />
2000<br />
0<br />
Isotherme<br />
1 1.5 2<br />
Vol<br />
PTmin ( , Vol)<br />
Pγ( Vol, konst)<br />
0.5 1 1.5 2<br />
Gion Calzaferri<br />
Übungen <strong>Kapitel</strong> 3<br />
Der 1. HS der Thermodynamik 10<br />
1.5 .10<br />
4<br />
1 .10<br />
4<br />
5000<br />
0<br />
Isotherme-Adiabate<br />
3.12 Wenn man eine Kältemaschine konstruieren will, so muss man wissen, welche<br />
Temperaturerniedrigung bei adiabatischer Expansion des Kühlmittels erreichbar ist.<br />
Für Freon sind das 1.2 K/bar. Welchen Druckunterschied braucht man, um eine<br />
Temperaturernierigung von 5.0 K zu erreichen?<br />
⎛dT ⎞<br />
μH<br />
= ⎜ ⎟<br />
⎝ dp ⎠<br />
H<br />
H<br />
⎛ΔT⎞ = ⎜ ⎟<br />
Δp<br />
⎝ ⎠H<br />
ΔT<br />
5K<br />
Δ p =<br />
1<br />
μ 1.2Kbar<br />
− = =<br />
4bar<br />
Vol
Physikalische Chemie I<br />
WS 2006/07<br />
3.13 Erstellen Sie eine Tabelle mit allen Materialkonstanten,<br />
die in diesem <strong>Kapitel</strong> eingeführt wurden.<br />
3.14 Wie gross ist die Volumenänderung von 50 cm3 Wasser, wenn der Druck bei<br />
20° C von 1 bar auf 1 kbar erhöht wird.<br />
B) Dasselbe für einen gleich grossen Kupferblock.<br />
C) Wie gross ist die Volumenänderung (von Wasser und von Cu) wenn gleichzeitig die<br />
Temperatur um 5 °C erhöht wird.<br />
Übungsstunde …<br />
Aus Tabelle 3.1, Seite 3.18: κH2O 45.9 10 6 −<br />
⋅ bar 1 −<br />
:= ⋅<br />
αH2O 2.1 10 4 −<br />
⋅ K 1 −<br />
:= ⋅<br />
Volumen für Wasser und Cu Block: V 50 cm 3<br />
:= ⋅<br />
κCu 0.725 10 6 −<br />
⋅ bar 1 −<br />
:= ⋅<br />
αCu 0.501 10 4 −<br />
⋅ K 1 −<br />
:= ⋅<br />
Druckänderung: Δp := 1000⋅ bar − 1⋅bar Δp = 999bar<br />
Temperaturänderung: ΔT:= 5⋅K A) ΔVT_H2O := −κH2O⋅V⋅Δp ΔVT_H2O −2.293cm 3<br />
=<br />
B) ΔVT_Cu := −κCu⋅V⋅Δp ΔVT_Cu −0.036cm 3<br />
=<br />
C) ΔVp_H2O := αH2O⋅V⋅ΔT ΔVp_H2O 0.053cm 3<br />
=<br />
ΔVp_Cu := αCu⋅V⋅ΔT ΔVp_Cu 0.013cm 3<br />
=<br />
ΔVtot_H2O := ΔVT_H2O + ΔVp_H2O ΔVtot_H2O −2.24cm 3<br />
=<br />
ΔVtot_Cu := ΔVT_Cu + ΔVp_Cu ΔVtot_Cu −0.024cm 3<br />
=<br />
Gion Calzaferri<br />
Übungen <strong>Kapitel</strong> 3<br />
Der 1. HS der Thermodynamik 11