05.08.2013 Aufrufe

Emailtechnik

Emailtechnik

Emailtechnik

MEHR ANZEIGEN
WENIGER ANZEIGEN

Erfolgreiche ePaper selbst erstellen

Machen Sie aus Ihren PDF Publikationen ein blätterbares Flipbook mit unserer einzigartigen Google optimierten e-Paper Software.

<strong>Emailtechnik</strong><br />

Dipl.-Ing. Wolfgang Kühn<br />

Ing. Dietmar Geu<br />

VEB Verlag Technik, Berlin<br />

Inhaltsverzeichnis<br />

1. Einleitung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13<br />

1.1. Begriffsbestimmung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13<br />

1.2. Zweck und Anwendung der Emaillierung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14<br />

1.3. Geschichtliche Entwicklung des Emails. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18<br />

1.4. Emailtechnologien. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20<br />

2. Rohstoffe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23<br />

2.1. Werkstoffe für Rohwaren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23<br />

2.1.1. Stahlblech . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23<br />

2.1.2. Gusseisen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27<br />

2.1.3. Nichteisenschwermetalle . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28<br />

2.1.4. Leichtmetalle . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29<br />

2.2. Emailrohsfoffe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29<br />

2.2.1. Hochschmelzende Stoffe. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29<br />

2.2.1.1. Quarz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29<br />

2.2.1.2. Feldspat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31<br />

2.2.1.3. Ton . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32<br />

2.2.1.4. Aluminiumoxid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33<br />

2.2.1.5. Magnesiumoxid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33<br />

2.2.2. Flussmittel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33<br />

2.2.2.1. Bormineralien . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33<br />

2.2.2.2. Soda. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35<br />

2.2.2.3. Pottasche . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35<br />

2.2.2.4. Kalkspat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35<br />

2.2.2.5. Bariumverbindungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36<br />

2.2.2.6. Bleiverbindungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36<br />

2.2.2.7. Lithiumkarbonat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37<br />

2.2.2.8. Synthetische Flussmittel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37<br />

2.2.3. Trübungsmittel. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38<br />

2.2.3.1. Zinndioxid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38<br />

2.2.3.2. Titandioxid. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38<br />

2.2.3.3. Zirkonverbindungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39<br />

2.2.3.4. Kryolith . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39<br />

1


2.2.3.5. Flussspat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40<br />

2.2.3.6. Antimonverbindungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40<br />

2.2.4. Farbkörper . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41<br />

2.2.4.1. Gelb . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41<br />

2.2.4.2. Rot . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42<br />

2.2.4.3. Blau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43<br />

2.2.4.4. Grün. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44<br />

2.2.4.5. Schwarz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44<br />

2.2.5. Haftmittel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45<br />

2.2.5.1. Kobaltoxid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45<br />

2.2.5.2. Nickeloxid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46<br />

2.2.5.3. Molybdänoxid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46<br />

2.2.5.4. Arsensulfide . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47<br />

2.2.5.5. Antimonsulfide . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47<br />

2.2.6. Hilfsstoffe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47<br />

2.2.6.1. Mühlenzusätze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47<br />

2.2.6.2. Stellmittel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49<br />

2.2.6.3. Wasser. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50<br />

3. Emailaufbau – Emailtypen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51<br />

3.1. Email für Stahlblech . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51<br />

3.1.1. Grundemail . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51<br />

3.1.2. Deckemail . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52<br />

3.1.2.1. Weissemail . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53<br />

3.1.2.2. Farbemail . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54<br />

3.1.2.3. Transparentemail . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55<br />

3.2. Email für Gusseisen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56<br />

3.2.1. Grundemail . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56<br />

3.2.2. Deckemail . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57<br />

3.2.2.1. Nassweissemail . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57<br />

3.2.2.2. Farbemail . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58<br />

3.2.2.3. Gusspuderemail . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58<br />

3.2.2.4. Majolikaemail . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59<br />

3.3. Einschichtemail . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60<br />

3.4. Sonderemail . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60<br />

3.4.1. Emails für Schwermetalle . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60<br />

3.4.2. Emails für Leichtmetalle . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61<br />

3.4.3. Leuchtemail . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61<br />

3.4.4. Hochtemperaturemail . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62<br />

4. Herstellen der Emails . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68<br />

4.1. Schmelzen der Fritten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68<br />

4.1.1. Lagern der Rohstoffe. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68<br />

4.1.2. Schmelzeinrichtungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70<br />

4.1.2.1. Tiegelöfen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70<br />

2


4.1.2.2. Rotierende Trommelschmelzöfen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70<br />

4.1.2.3. Wannenöfen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72<br />

4.1.3. Schmelzvorgang . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74<br />

4.2. Mahlen der Emailmassen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74<br />

4.2.1. Lagern der Rohstoffe und Fritten. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75<br />

4.2.2. Aufbau der Mühle und Zusatzeinrichtungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77<br />

4.2.3. Mahlvorgang . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81<br />

5. Vorbereiten der Rohware . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90<br />

5.1. Blechrohware . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90<br />

5.2. Gussrohware. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91<br />

5.3. Emailgerechtes Konstruieren. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93<br />

6. Technologie der Emaillierung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99<br />

6.1. Vorbehandlung der Rohware . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99<br />

6.1.1. Vorbehandlung der Blechrohware . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99<br />

6.1.1.1. Entfetten. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99<br />

6.1.1.2. Glühen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105<br />

6.1.1.3. Beizen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105<br />

6.1.1.4. Besondere Vorbehandlungsverfahren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108<br />

6.1.1.5. Beispiele für Vorbehandlungstechnologien. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109<br />

6.1.2. Vorbehandlung der Gussrohware . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110<br />

6.1.3. Mechanische Vorbehandlung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111<br />

6.2. Auftragen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113<br />

6.2.1. Nassverfahren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113<br />

6.2.1.1. Auftragen von Hand . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115<br />

6.2.1.2. Maschinelles Auftragen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117<br />

6.2.1.3. Spritzauftrag. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119<br />

6.2.1.4. Sonderverfahren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124<br />

6.2.2. Trockenverfahren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126<br />

6.2.2.1. Warmpuderverfahren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127<br />

6.2.2.2. Kaltpuderverfahren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127<br />

6.2.3. Dekorverfahren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128<br />

6.2.4. Einschichtdirektemaillierung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131<br />

6.3. Zwischenarbeiten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134<br />

6.4. Trocknen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137<br />

6.5. Brennen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139<br />

6.5.1. Brennvorgang . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140<br />

6.5.2. Brenneinrichtungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141<br />

6.5.3. Haften des Emails . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147<br />

7. Eigenschaften des Emails . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151<br />

7.1. Schmelzbarkeit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151<br />

7.1.1. Erweichungspunkt von Emails . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151<br />

7.1.2. Fliessbarkeit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152<br />

7.2. Elastizität . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152<br />

3


7.3. Ausdehnung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153<br />

7.4. Härte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155<br />

7.5. Dichte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156<br />

7.6. Zug- und Druckfestigkeit. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157<br />

7.7. Spezifische Wärme. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158<br />

7.8. Oberflächenspannung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158<br />

8. Prüfen der Rohstoffe, Hilfsstoffe und Erzeugnisse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160<br />

8.1. Prüfen der Emailrohstoffe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160<br />

8.1.1. Probenentnahme und visuelle Beurteilung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160<br />

8.1.2. Analysen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160<br />

8.1.2.1. Wassergehalt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160<br />

8.1.2.2. Mahlfeinheit. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162<br />

8.1.2.3. Dichte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163<br />

8.1.2.4. Kornverteilung. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164<br />

8.1.2.5. Auftragfähigkeit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165<br />

8.1.2.6. Schmelz- und Brenntemperatur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166<br />

8.2. Prüfen der Werkstoffe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167<br />

8.2.1. Wasserstoffverhalten des Bleches . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167<br />

8.2.2. Erichsen-Prüfung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170<br />

8.2.3. Tiefzieh-Weitungsversuch . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170<br />

8.2.4. Näpfchenprobe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170<br />

8.3. Prüfen der Bäder. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171<br />

8.3.1. Beizbäder . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171<br />

8.3.1.1. Salzsäurekonzentration und Eisengehalt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172<br />

8.3.1.2. Schwefelsäurekonzentration und Eisengehalt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173<br />

8.3.2. Entfettungsbäder . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174<br />

8.4. Prüfen der Erzeugnisse. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175<br />

8.4.1. Schichtdicke . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175<br />

8.4.2. Weissgehalt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177<br />

8.4.3. Glanz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177<br />

8.4.4. Porenprüfung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178<br />

8.4.5. Abriebfestigkeit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179<br />

8.4.6. Schlagfestigkeit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180<br />

8.4.7. Temperaturwechselbeständigkeit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181<br />

8.4.8. Wetterfestigkeit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181<br />

8.4.9. Säurebeständigkeit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 182<br />

8.4.10. Laugenbeständigkeit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183<br />

9. Emailfehler und Qualitätseinstufung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185<br />

9.1. Emailfehler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185<br />

9.1.1. Abplatzungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185<br />

9.1.2. Haarlinien - Haarrisse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185<br />

9.1.3. Blasenbildung und Aufkochen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186<br />

9.1.4. Fleckenbildung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186<br />

4


9.1.5. Fischschuppen-Ausspritzer. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187<br />

9.1.6. Sonstige Fehler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 188<br />

9.2. Qualitätseinstufung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189<br />

9.2.1. Mathematisch-statistische Qualitätskontrolle . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189<br />

9.2.2. Qualitätssicherungssystem. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190<br />

9.3. Behandlung emaillierter Erzeugnisse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190<br />

9.4. Entemaillierung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 196<br />

10. Aufbau von Emaillierwerken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198<br />

10.1. Flachteilemaillierwerke . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198<br />

10.2. Gussemaillierwerke . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200<br />

10.3. Geschirremaillierwerke. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202<br />

11. Sachwörterverzeichnis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203<br />

5

Hurra! Ihre Datei wurde hochgeladen und ist bereit für die Veröffentlichung.

Erfolgreich gespeichert!

Leider ist etwas schief gelaufen!