It-Projektverträge: Rechtliche Grundlagen
It-Projektverträge: Rechtliche Grundlagen
It-Projektverträge: Rechtliche Grundlagen
Erfolgreiche ePaper selbst erstellen
Machen Sie aus Ihren PDF Publikationen ein blätterbares Flipbook mit unserer einzigartigen Google optimierten e-Paper Software.
Inhaltsverzeichnis<br />
Teil I <strong>Grundlagen</strong> für den Abschluss und die Durchführung<br />
von Verträgen 1<br />
1 Einführung in das Vertragsrecht 3<br />
1.1 Rechtsvorschriften nach Zustandekommen, Funktion,<br />
Gegenstand, Adressaten und Inhalt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3<br />
(1) Rechtsvorschriften dem Zustandekommen nach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3<br />
(1.1) Geschriebenes Recht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3<br />
(1.2) Ungeschriebenes Recht und Verkehrssitten (Handelsbrauch) . . . 4<br />
(2) Rechtsvorschriften der Funktion nach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5<br />
(3) Rechtsvorschriften dem Gegenstand nach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5<br />
(4) Adressaten im Privatrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6<br />
(5) Was die Gesetze beinhalten: Rechte und Pflichten . . . . . . . . . . . . . . . . . 7<br />
1.1.1 Die wichtigsten Gesetze für IT-<strong>Projektverträge</strong> . . . . . . . . . . . . . . . . . 8<br />
(1) BGB . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8<br />
(2) HGB . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10<br />
1.1.2 Vertragsfreiheit, Bedeutung und allgemeine Schranken . . . . . . . . . . 11<br />
(1) Der Grundsatz der Vertragsfreiheit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11<br />
(2) Allgemeine Schranken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12<br />
(3) Vertragsfreiheit ermöglicht US-Vertragsrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13<br />
1.1.3 Die Konkretheit von Rechtsvorschriften:<br />
Von Definitionen bis zu Rechtsgrundsätzen,<br />
insbesondere dem von Treu und Glauben . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14<br />
(1) Gesetzgeberische Regelungstechnik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14<br />
(2) Generalklauseln, Rechtsgrundsätze und die Vollständigkeit<br />
der Vertragsrechtsordnung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18<br />
(3) Treu und Glauben . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20<br />
xi
xii<br />
Inhaltsverzeichnis<br />
1.1.4 Besondere Schranken für Allgemeine Geschäftsbedingungen . . . . . . 21<br />
(1) Der Begriff der Allgemeinen Geschäftsbedingungen . . . . . . . . . . . . . . 22<br />
(2) Einbeziehung von AGB in den Vertrag, insbesondere<br />
die Kollision von AGB beider Vertragspartner . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22<br />
(3) Vorschriften mit Ordnungsfunktion . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23<br />
(3.1) Überraschende Bedingungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23<br />
(3.2) Mehrdeutige Bedingungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23<br />
(3.3) Vorrang von Individualabreden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24<br />
(4) Die Inhaltskontrolle von AGB durch das AGB-Recht . . . . . . . . . . . . . 24<br />
(5) Rechtsfolgen bei Nichteinbeziehung und Unwirksamkeit . . . . . . . . . . . 26<br />
(6) Beweislast . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26<br />
1.2 Anspruchsgrundlage, Abwehrgrundlage und Beweislast . . . . . . . . . 27<br />
(1) Darlegungslast/Schlüssigkeitsprüfung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27<br />
(2) Die Beweislast im engeren Sinne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28<br />
(3) Verteilung der Beweislast . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29<br />
(4) Beweis des ersten Anscheins . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30<br />
(5) Stellenwert der Beweislast . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31<br />
1.3 Die Ermittlung des Inhalts von Verträgen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32<br />
(1) Auslegung von Dokumenten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32<br />
(2) Stufenschema der Feststellung des Vertragsinhalts . . . . . . . . . . . . . . . . 33<br />
1.4 Europäisches Recht, UN-Recht und US-Recht . . . . . . . . . . . . . . . . . 35<br />
(1) EU-Recht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35<br />
(2) UN-Recht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35<br />
(3) US-Recht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36<br />
2 Der Vertragsabschluss in der Praxis 37<br />
2.1 Vertragsvorbereitung und -abschluss . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37<br />
2.1.1 Angebot, Antrag, Annahme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37<br />
2.1.2 Der Vertragsantrag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38<br />
(1) Anforderungen an den Vertragsantrag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38<br />
(2) Zeitliche Wirksamkeit des Vertragsantrags . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39<br />
(3) Vergütung für die Erstellung von Vertragsanträgen . . . . . . . . . . . . . . . 40<br />
2.1.3 Die Annahme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40<br />
(1) Annahme verspätet oder unter Änderungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40<br />
(2) Auftragsbestätigung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41<br />
(3) Zugangsbedürftigkeit von Erklärungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42<br />
2.1.4 Vertragsabschluss mit »Telekommunikationsmitteln« . . . . . . . . . . . 42
Inhaltsverzeichnis<br />
2.1.5 Schweigen, insbesondere Schweigen des Antragsempfängers . . . . . 42<br />
(1) Grundsatz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42<br />
(2) Schweigen eines Kaufmanns . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44<br />
2.1.6 Schriftform . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44<br />
(1) Grundsatz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44<br />
(2) Textform . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45<br />
(3) Mündliche Aufhebung der Schriftform . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46<br />
2.1.7 Noch einige Hinweise zum Begriff Vertrag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47<br />
(1) Die Verbindlichkeit von Verträgen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47<br />
(2) Was ist ein Vertrag, was ein Programm? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47<br />
(3) Vereinbarungen durch ständiges Verhalten der Vertragspartner . . . . . 48<br />
2.1.8 Vorverträge, Verträge mit offenen Punkten, Letter of Intent . . . . . . 48<br />
(1) Vorverträge . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48<br />
(2) Verträge mit offenen Punkten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48<br />
(3) Letter of Intent und Vorfeldverträge . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49<br />
(3.1) Vorfeldverträge . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49<br />
(3.2) Verletzung von Pflichten bei Vertragsverhandlungen . . . . . . . 50<br />
(4) Memorandum of Understanding (MoU) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51<br />
2.1.9 Bedingungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51<br />
2.2 Geschäftliches (»kaufmännisches«) Bestätigungsschreiben . . . . . . . 53<br />
(1) Übliche Wirkung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53<br />
(2) Beweislast . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54<br />
(3) Gegenbestätigung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54<br />
(4) Protokolle . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55<br />
(5) Ergänzungen zu den Vereinbarungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55<br />
2.3 Vertragsdokument . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56<br />
2.3.1 Vertragsbestandteile aus rechtlicher Sicht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56<br />
(1) Vertragsbestandteile . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56<br />
(2) Begriffe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57<br />
2.3.2 Physische Vertragsbestandteile und die Reihenfolge<br />
von deren Geltung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57<br />
2.4 Vollmacht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59<br />
(1) Begriffe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59<br />
(2) Einräumung der Vollmacht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61<br />
(3) Umfang der Vollmacht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62<br />
(4) Weisungen zur Ausübung der Vollmacht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63<br />
(5) Handlungsvollmacht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64<br />
xiii
xiv<br />
Inhaltsverzeichnis<br />
3 Grundfragen der Vertragserfüllung und der Haftung 65<br />
3.1 Ansprüche auf Erfüllung oder wegen Pflichtverletzung . . . . . . . . . . 65<br />
(1) Ansprüche aus dem Vertrag auf Erfüllung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67<br />
(2) Ansprüche wegen Verletzung einer Vertragspflicht . . . . . . . . . . . . . . . 67<br />
(3) Insbesondere Vertretenmüssen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68<br />
(4) Mitverschulden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70<br />
(5) Kündigung aus wichtigem Grund . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70<br />
(6) Haftungseinschränkung im Vertrag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71<br />
3.2 Ausdehnung der Verantwortung: Erfüllungsgehilfe,<br />
Verrichtungsgehilfe, Generalunternehmer, Konsortium . . . . . . . . . . 71<br />
(1) Der Erfüllungsgehilfe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72<br />
(2) Der Verrichtungsgehilfe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72<br />
(3) Generalunternehmer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73<br />
(4) Konsortium . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73<br />
3.3 Verzug des Schuldners . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74<br />
3.3.1 Voraussetzungen für den Verzug des Schuldners . . . . . . . . . . . . . . . 74<br />
(1) Fälligkeit der Leistung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74<br />
(2) Mahnung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75<br />
(3) Vertretenmüssen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75<br />
(4) Beweislast . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76<br />
3.3.2 Rechtsfolgen des Verzugs . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76<br />
(1) Anspruch auf Ersatz des Verzögerungsschadens neben<br />
dem auf Erfüllung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76<br />
(2) Rücktritt und/oder Schadensersatz statt der Leistung . . . . . . . . . . . . . . 76<br />
3.4 Schlechterfüllung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78<br />
3.5 Unmöglichkeit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78<br />
(1) Wirkliche Unmöglichkeit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78<br />
(2) »Faktische« Unmöglichkeit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79<br />
3.6 Störung der Geschäftsgrundlage . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80<br />
3.7 Außervertragliche Haftung, insbesondere die Produzentenund<br />
Produkthaftung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81<br />
(1) Problemstellung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81<br />
(2) Unerlaubte Handlung nach §§ 823 ff. BGB . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82<br />
(3) Produzentenhaftung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82<br />
(4) Produkthaftungsgesetz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83
Inhaltsverzeichnis<br />
3.8 Schadensersatz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83<br />
(1) Begriff des Schadens . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83<br />
(2) Umfang . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84<br />
(3) Schadensersatz statt der Leistung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84<br />
(4) Arten von Schäden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84<br />
3.9 Vertragsstrafe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85<br />
(1) Begriff . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85<br />
(2) Herabsetzung der Vertragsstrafe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85<br />
3.10 Verjährung und Verwirkung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86<br />
(1) Begriff und Wirkung der Verjährung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86<br />
(2) Beginn und Dauer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87<br />
(3) Hemmung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87<br />
(4) Verwirkung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87<br />
3.11 Annahmeverzug des Auftraggebers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88<br />
(1) Voraussetzungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88<br />
(2) Rechtsfolgen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88<br />
3.12 Leistung Zug um Zug, Zurückbehaltungsrecht, Aufrechnung . . . . 89<br />
3.13 Erfüllungsort/Leistungsort . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90<br />
(1) Begriff . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90<br />
(2) <strong>Rechtliche</strong> Bedeutung des Erfüllungsortes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91<br />
3.14 Ausdehnung der Haftung: Bürgschaft und Bankgarantie . . . . . . . . 91<br />
4 Rechtsschutz an Programmen und an Programmunterlagen 93<br />
4.1 Einleitung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93<br />
(1) Gesetzlicher Schutz gegenüber Dritten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93<br />
(2) Auswirkung gesetzlicher Regelungen auf schuldrechtliche Verträge . . 94<br />
4.2 Patentrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94<br />
4.3 Urheberrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94<br />
4.3.1 Einleitung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95<br />
(1) Zielsetzung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95<br />
(2) Schützbare Werke . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95<br />
(3) (Schöpferische) Darstellung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96<br />
(4) Entstehen und Dauer des Schutzes, Registrierung und<br />
Copyright-Vermerk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96<br />
(5) Urheberrechtsfähigkeit von Schnittstellen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97<br />
(6) Benutzeroberfläche . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97<br />
xv
xvi<br />
Inhaltsverzeichnis<br />
4.3.2 Wem stehen die Urheberrechte zu? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97<br />
4.3.3 Inhalt des Urheberrechts . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98<br />
(1) Urheberpersönlichkeitsrechte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98<br />
(2) Verwertungsrechte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99<br />
(3) Einräumung von Nutzungsrechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99<br />
(4) Rechtsnatur der einfachen Nutzungsrechte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100<br />
(5) Übertragung und Rückfall von Nutzungsrechten . . . . . . . . . . . . . . . . 100<br />
(6) Überlassung eines Vervielfältigungsstücks zwecks<br />
Benutzung/Einsatz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100<br />
(7) Weitergabe eines Vervielfältigungsstücks . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101<br />
4.3.3.1 Vervielfältigungsrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101<br />
4.3.3.2 Verbreitungsrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103<br />
4.3.3.3 Umarbeitungs-/Bearbeitungsrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103<br />
4.3.3.4 Freie Benutzung bei Schaffung eines neuen Werks . . . . . . . . . . . . . 104<br />
4.3.3.5 Erwerb vom Nichtberechtigten seitens des Anwenders . . . . . . . . . 105<br />
4.3.3.6 Open-Source-Programme und Ähnliches . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105<br />
4.3.4 Ansprüche aus Urheberrechtsverletzungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105<br />
4.3.5 Prozessuale Fragen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105<br />
4.3.6 Schutz in den USA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105<br />
4.4 Gesetz gegen den unlauteren Wettbewerb (UWG) . . . . . . . . . . . . . 106<br />
4.5 Beweisprobleme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106<br />
4.6 Maßnahmen zum Programmschutz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107<br />
4.7 Schutz durch das Strafrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107<br />
4.8 Markenrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107<br />
Teil II Die einzelnen Vertragstypen 109<br />
5 Dienst- und Werkvertragsrecht, Beratungs- und<br />
Unterstützungsverträge 111<br />
5.1 Einleitung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111<br />
5.1.1 Überblick über das Werkvertragsrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114<br />
(1) Grundzüge des Werkvertragsrechts . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114<br />
(2) Abnahme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115<br />
(3) Haftung für Mängel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117<br />
5.1.2 Überblick über das Dienstvertragsrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118<br />
(1) Grundzüge des Dienstvertrags . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118<br />
(2) Kündigung/Beendigung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119
Inhaltsverzeichnis<br />
(3) Die Haftung des Auftragnehmers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120<br />
(4) Rechte an den Arbeitsergebnissen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121<br />
(5) Das IT-spezifische Arbeitsrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121<br />
(6) Abgrenzung zur Arbeitnehmerüberlassung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121<br />
5.1.3 Insbesondere Verträge mit freien Mitarbeitern . . . . . . . . . . . . . . . 122<br />
(1) Vertragstyp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122<br />
(2) Wettbewerbsverbote . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122<br />
(3) Rechte an den Ergebnissen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123<br />
5.1.4 Besonderheiten bei Verträgen über Leistungen für Endkunden . . . 123<br />
(1) Vertragstypen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123<br />
(2) Geschuldete Leistungen, insbesondere geschuldete<br />
Verwendungsfähigkeit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123<br />
(3) Sonstige Auswirkungen des Hauptauftrags auf den Unterauftrag . . . 124<br />
(4) Stellung des Generalunternehmers gegenüber dem<br />
Unterauftragnehmer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125<br />
5.2 Beratungsverträge (Konzepterstellung, Auswahl von Systemen) . . 125<br />
5.3 Erarbeitung von Vorstufen zu Programmen . . . . . . . . . . . . . . . . . 126<br />
5.4 Installation und Inbetriebnahme von IT-Anlagen,<br />
von Hardware oder von Software . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127<br />
xvii<br />
(1) <strong>Rechtliche</strong> Einordnung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127<br />
(2) Beratung bei der Einsatzvorbereitung von Softwareprodukten<br />
durch deren Lieferanten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127<br />
5.5 IT-spezifische Fragen des Arbeitsrechts . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127<br />
5.6 Arbeitnehmerüberlassung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127<br />
5.7 Abgrenzung freie Mitarbeiter – normale Mitarbeiter . . . . . . . . . . 128<br />
6 Beschaffung/Lieferung von IT-Systemen 129<br />
6.1 Vertragsgegenstand und Grundzüge des Kaufvertragsrechts . . . . . 129<br />
(1) Vertragsgegenstand und rechtliche Einordnung . . . . . . . . . . . . . . . . 129<br />
(2) Grundzüge des Kaufvertragsrechts . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130<br />
(3) Ausprägung als »komplexer Langzeitvertrag« . . . . . . . . . . . . . . . . . 132<br />
6.2 Die Schaffung des IT-Systems . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133<br />
6.2.1 Leistungsumfang . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134<br />
(1) Geschuldete Sprachform von Softwareprodukten . . . . . . . . . . . . . . . 134<br />
(2) Benutzerdokumentation . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135<br />
(3) Installation . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136<br />
(4) Einrichten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138
xviii<br />
Inhaltsverzeichnis<br />
(5) Einweisung und Schulung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139<br />
(6) Übernahme von Altprogrammen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141<br />
(7) Lieferung der für den Programmeinsatz erforderlichen Daten . . . . . . 141<br />
(8) Übernahme von Altdaten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141<br />
(9) Umfang der Einsatzvorbereitung bei einem Festpreis . . . . . . . . . . . . . 141<br />
6.2.2 Terminvereinbarungen und Verzug . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142<br />
6.2.3 Preisvereinbarungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143<br />
6.2.4 Die Beseitigung von Störungen, für die der Auftragnehmer<br />
nicht einzustehen hat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143<br />
6.2.5 Unberechtigte Rügen der Sollbeschaffenheit . . . . . . . . . . . . . . . . . 145<br />
6.2.6 Vereinbarte Abnahme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145<br />
6.3 Haftung wegen Mängeln . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145<br />
6.3.1 Der Mängelbegriff bei IT-Leistungen im Einzelnen . . . . . . . . . . . . 149<br />
(1) Gewöhnliche Verwendbarkeit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149<br />
(2) Festlegungen durch Produktbeschreibungen usw. . . . . . . . . . . . . . . . 151<br />
(3) Vereinbarte Verwendbarkeit zugunsten des Kunden . . . . . . . . . . . . . 152<br />
(3.1) (Schriftliche) Vorgaben des Kunden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152<br />
(3.2) Schriftliche Vorgaben vom Auftragnehmer erstellt . . . . . . . . . 153<br />
(3.3) Mündliche Anforderungen des Kunden . . . . . . . . . . . . . . . . . 154<br />
6.3.2 Gewöhnliche Funktionalität einschließlich Zulassung<br />
zum Einsatz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155<br />
6.3.2.1 Funktionsumfang . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155<br />
(1) Problemstellung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155<br />
(2) Übliche Funktionen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156<br />
6.3.2.2 Korrektheit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156<br />
6.3.2.3 Ordnungsmäßigkeit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157<br />
(1) Ordnungsmäßigkeit der Datenverarbeitung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157<br />
(2) Identifizierbarkeit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158<br />
(3) Geordnete Darstellung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159<br />
(4) Verständlichkeit und Prüfbarkeit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159<br />
(5) Zeitgerechte Verarbeitung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159<br />
(6) Archivierung und Sichtbarmachung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160<br />
6.3.2.4 Sicherheit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160<br />
6.3.2.5 Verträglichkeit (Kompatibilität) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160<br />
6.3.3 Gewöhnliche benutzerbezogene Qualität/Ergonomie . . . . . . . . . . . 160<br />
6.3.4 Leistungsverhalten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162
Inhaltsverzeichnis<br />
6.3.5 Gewöhnliche sonstige IT-technische Qualität . . . . . . . . . . . . . . . . 164<br />
(1) Zuverlässigkeit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164<br />
(2) Flexibilität . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164<br />
(3) Installierbarkeit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164<br />
(4) Neuwertigkeit/Vollwertigkeit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165<br />
6.3.6 Beweislast bei Mängeln . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165<br />
(1) Problemstellung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165<br />
(2) Die Darlegungslast im Gerichtsprozess bei Streit über<br />
die Istbeschaffenheit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166<br />
(3) Beweislast im engeren Sinne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167<br />
(4) Bereitstellen von Beweismitteln durch den Gegner und<br />
Beweisvereitelung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168<br />
6.3.7 Der Anspruch auf Nacherfüllung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168<br />
(1) Pflicht des Anwenders zur Unterstützung, insbesondere<br />
zur ordentlichen Mängelmeldung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169<br />
(2) Ort der Mängelbeseitigung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170<br />
(3) Kosten der Mängelbeseitigung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171<br />
(4) Inhalt und Umfang der Mängelbeseitigung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171<br />
(5) Eingriffe des Kunden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172<br />
6.3.8 Minderung und Rücktritt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172<br />
6.3.9 Schadensersatzansprüche . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173<br />
6.3.10 Garantien . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174<br />
(1) Beschaffenheitsgarantie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174<br />
(2) Haltbarkeitsgarantie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175<br />
6.3.11 Kenntnis von Mängeln, Kaufmännische Untersuchungsund<br />
Rügepflicht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 176<br />
6.3.12 Verjährung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178<br />
(1) Dauer der Verjährungsfrist . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178<br />
(2) Beginn der Verjährungsfrist . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179<br />
(3) Erschwerung der Verjährung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180<br />
6.3.13 Verbrauchsgüterkauf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180<br />
6.4 Zusammenhang von Leistungen im Hinblick auf die<br />
Haftung wegen Pflichtverletzungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181<br />
6.4.1 Ein Lieferant liefert alles . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181<br />
(1) <strong>Rechtliche</strong> Situationen im Einzelnen, insbesondere bei<br />
Standardeinheiten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181<br />
(2) Zahl der Vertragsdokumente . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183<br />
xix
xx<br />
Inhaltsverzeichnis<br />
(3) Einbeziehung von Individualsoftware und Anpassungsprogrammierung<br />
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183<br />
(4) Zeitlich auseinanderfallende Vertragsabschlüsse . . . . . . . . . . . . . . . . 184<br />
(5) Nachträgliche Änderung des Zusammenhangs . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184<br />
6.4.2 Zwei Lieferanten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184<br />
6.4.3 Leasing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185<br />
6.5 Leistungsfragen in der Benutzungsphase . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185<br />
6.5.1 Nebenpflichten des Auftragnehmers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185<br />
(1) Sorgfaltspflichten des Auftragnehmers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185<br />
(2) Rücksicherung neuer Versionen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186<br />
(3) Mitwirkung bei der Lokalisierung von Fehlern in<br />
fremden Komponenten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186<br />
(4) Ersatzlieferung bei Verlust eines Softwareprodukts . . . . . . . . . . . . . . 186<br />
(5) Telefonische Unterstützung durch den Auftragnehmer . . . . . . . . . . . 187<br />
6.5.2 Aufgaben des Kunden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187<br />
6.5.3 Beendigung der Benutzung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187<br />
7 Beschaffung/Lieferung von IT-Systemen – spezielle Probleme 189<br />
7.1 Verletzung von vorvertraglichen Pflichten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189<br />
(1) Problemstellung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189<br />
(2) Unter welchen Voraussetzungen entstehen vorvertragliche<br />
Aufklärungs- oder Beratungspflichten? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190<br />
(3) Gegenstände von Aufklärungs- und Beratungspflichten . . . . . . . . . . . 192<br />
(4) Aufklärungspflichten und Beratungsverhältnis bei zwei<br />
Auftragnehmern . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192<br />
(5) Beratungspflichten und -verhältnis bei Leasing . . . . . . . . . . . . . . . . . 193<br />
(6) <strong>Rechtliche</strong> Einzelheiten zur Haftung des Auftragnehmers . . . . . . . . . 193<br />
(7) Empfehlung/Förderung eines (zweiten) Lieferanten . . . . . . . . . . . . . . 193<br />
7.2 Miete . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194<br />
(1) Grundzüge des Mietrechts . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194<br />
(2) Haftung des Vermieters . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195<br />
(3) Zahlungspflicht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 196<br />
(4) Dauer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 196<br />
7.3 Leasing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198<br />
7.4 Mietkauf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198<br />
7.5 Kauf/Verkauf gebrauchter Systeme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199<br />
7.6 Leihe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199
Inhaltsverzeichnis<br />
8 Beschaffung/Lieferung von Softwareprodukten – spezielle Fragen 201<br />
8.1 Einleitung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201<br />
(1) Begriff des Softwareprodukts bzw. Standardprogramms und<br />
Einordnung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201<br />
(2) Vertragsgestaltung in der Praxis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203<br />
(3) <strong>Rechtliche</strong> Einordnung des Vertrags . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203<br />
(4) Lieferung eines Datenträgers/Autorisierungsinstruments . . . . . . . . . 203<br />
(5) Fragen zur Erfüllung seitens des Auftragnehmers . . . . . . . . . . . . . . . 204<br />
(6) Nachträgliche Erklärungen des Kunden zum Benutzungsrecht<br />
und Schutzhüllenverträgen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205<br />
(7) Testinstallation und Rücktrittsrecht des Kunden . . . . . . . . . . . . . . . 206<br />
8.2 Das Benutzungsrecht des Kunden und Programmschutz . . . . . . . . 206<br />
8.2.1 <strong>Rechtliche</strong> Einordnung des Benutzungsrechts . . . . . . . . . . . . . . . . 206<br />
8.2.2 Die urheberrechtlich relevanten Handlungen . . . . . . . . . . . . . . . . 207<br />
8.2.2.1 Vervielfältigung durch den Anwender . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207<br />
8.2.2.2 Änderungen durch den Kunden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209<br />
(1) Problemstellung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209<br />
(2) Änderungen von Quellprogrammen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209<br />
(3) Übersetzen des Programms . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 210<br />
(4) Mängelbeseitigung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 210<br />
8.2.2.3 Verbreitung durch den Kunden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211<br />
(1) Urheberrechtliche Zulässigkeit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211<br />
(2) Benutzung zugunsten Dritter/Vermieten/Leasing . . . . . . . . . . . . . . . 212<br />
8.2.2.4 Kenntnisgabe an Dritte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213<br />
8.2.3 (Insbesondere der) Umfang des Benutzungsrechts . . . . . . . . . . . . . 214<br />
(1) Beschränkung auf eine Konfiguration . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215<br />
(2) Beschränkungen innerhalb einer Konfiguration . . . . . . . . . . . . . . . . 216<br />
(3) Einsatz auf einer anderen Konfiguration . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217<br />
(4) Anwendungsbezogene Einschränkungen der Benutzung . . . . . . . . . . 218<br />
(5) Firmen-/Konzernlizenz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 218<br />
(6) Vergrößerung des Einsatzumfangs . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 218<br />
(7) Einsatzort . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 219<br />
8.2.4 Bindung des Einsatzes an bestimmte Typen von IT-Anlagen . . . . . 219<br />
8.2.5 Programmschutz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 219<br />
8.2.6 Überschreiten des vereinbarten Benutzungsumfangs . . . . . . . . . . . 221<br />
8.2.7 »Eigentumsvorbehalt« . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 222<br />
8.2.8 Stoppbefehl/Programmsperren und Ähnliches . . . . . . . . . . . . . . . 222<br />
8.2.9 Besonderheiten bei Miete . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 222<br />
xxi
xxii<br />
Inhaltsverzeichnis<br />
8.3 Anpassungsprogrammierung und Projekte auf der Basis<br />
von Softwareprodukten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223<br />
8.3.1 Anpassungsprogrammierung von Softwareprodukten . . . . . . . . . . 223<br />
(1) Anpassungsprogrammierung als Teil einer Gesamtleistung . . . . . . . . 223<br />
(2) Insbesondere zeitlich auseinanderfallende Vereinbarungen . . . . . . . . 224<br />
(3) Benutzerdokumentation . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 225<br />
(4) Lieferung des Quellprogramms und der systemtechnischen<br />
Dokumentation . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 225<br />
(5) Rechte an Anpassungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 226<br />
(6) Behandlung von Anforderungen an Anpassungen . . . . . . . . . . . . . . . 226<br />
(7) Liefertermin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227<br />
(8) Anspruch auf Lieferung des ungeänderten Softwareprodukts . . . . . . 228<br />
(9) Grenzen einer Pauschalpreisvereinbarung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 228<br />
8.3.2<br />
(10) Pflicht zur Vornahme von Anpassungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 228<br />
Projekte auf der Basis von Softwareprodukten . . . . . . . . . . . . . . . 229<br />
8.3.3 Insbesondere Gestaltung von Websites . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229<br />
8.4 Spezielle Fragen zur Haftung für Sachmängel . . . . . . . . . . . . . . . . 230<br />
8.4.1 Spezielle Probleme hinsichtlich der Anspruchsvoraussetzungen . . . 230<br />
(1) Einschränkungen wegen der Natur von Software bei eigenen<br />
Softwareprodukten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 230<br />
(2) Insbesondere Mängel in fremden Softwareprodukten . . . . . . . . . . . . 230<br />
(3) Pilotprojekte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231<br />
(4) Dem Auftragnehmer bei Übergabe bekannte Mängel . . . . . . . . . . . . . 231<br />
(5) Viren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231<br />
8.4.2 Spezielle Fragen zur Sollbeschaffenheit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 232<br />
8.4.2.1 Funktionalität . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 232<br />
8.4.2.2 Leistungsverhalten und -bedarf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 232<br />
8.4.2.3 Zusammenwirken, insbesondere Kompatibilität . . . . . . . . . . . . . . 232<br />
8.4.3 Spezielle Fragen zu den Rechtsfolgen wegen Mängeln . . . . . . . . . . 233<br />
(1) Beseitigung von Mängeln durch Lieferung einer neuen Version . . . . . 233<br />
(2) Geschwindigkeit bei der Mängelbeseitigung/Angemessene<br />
Dauer der Nachfrist . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 234<br />
(3) Anspruch auf das Quellprogramm als Schadensersatz . . . . . . . . . . . . 234<br />
(4) Vollzug des Rücktritts . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 235<br />
8.5 Sonstige Rechtsfragen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 235<br />
8.5.1 Rechtsmängelhaftung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 235
Inhaltsverzeichnis<br />
xxiii<br />
9 Erstellung von Programmen 237<br />
9.1 Die Erstellungsphase: Konkretisierung der Aufgabenstellung . . . . 238<br />
9.1.1 Gemeinsame Konkretisierung der Aufgabenstellung bei<br />
Festpreis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 240<br />
9.1.2 Konkretisierung einer groben Aufgabenstellung bei Festpreis . . . . 242<br />
(1) Problemstellung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 242<br />
(2) Maßstab für die Konkretisierung bei Anwendungsprogrammen . . . . 243<br />
(3) Zuständigkeit für die Konkretisierung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 243<br />
(4) Durchführung und Dokumentation der Konkretisierung . . . . . . . . . 243<br />
(5) Auslegung der Aufgabenstellung im Einzelnen . . . . . . . . . . . . . . . . . 245<br />
(5.1) Formulierung der Aufgabenstellung durch den Kunden . . . . 245<br />
(5.2) Formulierung der Aufgabenstellung durch den<br />
Auftragnehmer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246<br />
(5.3) Lücken in der Aufgabenstellung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 247<br />
(5.4) Änderungen in vorhandenen Programmen . . . . . . . . . . . . . . 248<br />
(6) Beweislast . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 249<br />
(7) Fortschreiben der Aufgabenstellung wie im Vertrag definiert . . . . . . 249<br />
9.1.3 Die Genehmigung der Spezifikation . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 250<br />
(1) Genehmigungspflicht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 250<br />
(2) Wirkung der Genehmigung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 250<br />
(3) Anforderungen an die Spezifikation . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 252<br />
(4) Auslegung der Spezifikation . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 252<br />
(5) Verzögerung der Genehmigung der Spezifikation . . . . . . . . . . . . . . . 253<br />
9.1.4 Information durch den Kunden über seine Anforderungen . . . . . . 253<br />
9.1.5 Richtlinien zu Entwicklung, Dokumentation und<br />
Qualitätssicherung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 255<br />
9.1.6 Die Behandlung der Aufgabenstellung nach der Genehmigung<br />
der Spezifikation . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 256<br />
(1) Anspruch des Kunden auf Feinanpassung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 256<br />
(2) Vorlage weiterer Zwischenergebnisse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 257<br />
(3) Weisungen des Kunden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 257<br />
(4) Fortschreibung der Spezifikation und weiterer<br />
Zwischenergebnisse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 257<br />
9.1.7 Spezifikation liegt bereits vor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 258<br />
9.1.8 Erstellung gegen Vergütung nach Aufwand . . . . . . . . . . . . . . . . . 258<br />
(1) Ausgangssituation . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 258<br />
(2) Mitverantwortung des Auftragnehmers für das Budget . . . . . . . . . . 259
xxiv<br />
Inhaltsverzeichnis<br />
9.2 Die Erstellungsphase im Übrigen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 259<br />
9.2.1 Vorgehen bei der Realisierung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 259<br />
9.2.2 Änderungs- und Zusatzwünsche, Zusatzleistungen . . . . . . . . . . . . 261<br />
(1) Problemstellung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261<br />
(2) Ansprüche des Auftragnehmers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261<br />
(3) Beauftragung, insbesondere bei Schweigen des Auftragnehmers . . . . 263<br />
9.2.3 Mitwirkung des Kunden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 264<br />
9.2.3.1 Umfang . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 264<br />
9.2.3.2 Unzulängliche Mitwirkung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 265<br />
9.2.4 Terminvereinbarungen und Verzug . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 267<br />
(1) Terminvereinbarungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 267<br />
(2) Anspruch des Auftragnehmers auf Terminverschiebung . . . . . . . . . . . 268<br />
(3) Nachfristsetzung bei Verzug . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 268<br />
9.2.5 Freies Kündigungsrecht des Kunden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 269<br />
9.3 Sonstige Leistungsfragen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 270<br />
9.3.1 Leistungsumfang . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 270<br />
(1) Geschuldete Formen des Programms und Erstellungshilfsmittel . . . . 270<br />
(2) Dokumentation . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 271<br />
(3) Einweisung und Schulung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 272<br />
9.3.2 Preisvereinbarungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 272<br />
(1) Überblick . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 272<br />
(2) Vergütung nach Aufwand . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 272<br />
(3) Beschränkungen der Vergütungspflicht bei Vergütung nach<br />
Aufwand . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 273<br />
(4) Vergütung von Nebenkosten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 274<br />
(5) Leistungsverweigerungsrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 274<br />
9.3.3 Störung der Geschäftsgrundlage bei Programmerstellung<br />
zum Festpreis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 275<br />
9.3.4 Verteilung der Rechte an den Arbeitsergebnissen und<br />
Geheimhaltungspflichten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 276<br />
(1) Problemstellung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 276<br />
(2) Schutz des Kunden im Einzelnen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 277<br />
(3) Rechte an Vorstufen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 278<br />
(4) Einbeziehung von vorhandenen Bausteinen und<br />
Softwareprodukten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 279
Inhaltsverzeichnis<br />
9.4 Abnahme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 279<br />
xxv<br />
(1) Problemstellung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 279<br />
(2) Abnahmevoraussetzungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 280<br />
(3) Pflicht des Auftragnehmers zur Unterstützung . . . . . . . . . . . . . . . . . 280<br />
(4) Abnahmeerklärung, insbesondere durch Gebrauch als<br />
schlüssiges Handeln . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 281<br />
9.5 Haftung für Sachmängel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 281<br />
9.5.1 Mängel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 281<br />
(1) Gewöhnliche Verwendbarkeit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 282<br />
(2) Fehlerhafte Anforderungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 283<br />
(3) Nicht ausreichende Zielumgebung des Kunden . . . . . . . . . . . . . . . . 283<br />
9.5.2 Rechtsfolgen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 284<br />
9.6 Besonderheiten bei Erstellung aus Rohlingssoftware . . . . . . . . . . . 285<br />
9.7 Verletzung von Aufklärungs- und Beratungspflichten<br />
vor Vertragsabschluss . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 286<br />
9.8 Vorverträge und vorläufige Verträge . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 286<br />
9.9 Pflege von Individualprogrammen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 287<br />
(1) Ansatz für den Pflegevertrag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 287<br />
(2) Pflegepflicht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 287<br />
(3) Mängelbeseitigung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 288<br />
(4) Pflichten des Auftragnehmers bei der Pflege . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 288<br />
10 Outsourcing-Verträge 289<br />
10.1 Vertragsgegenstand und rechtliche Einordnung . . . . . . . . . . . . . . 289<br />
(1) Vertragsform . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 289<br />
(2) <strong>Rechtliche</strong> Einordnung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 290<br />
(3) Grundzüge des Auftragsrechts/der Geschäftsbesorgung . . . . . . . . . . 290<br />
10.2 Durchführung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 291<br />
10.2.1 Allgemeines . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 291<br />
10.2.2 Insbesondere Web-Housing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 292<br />
10.2.3 Haftung des Auftragnehmers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 293
xxvi<br />
Inhaltsverzeichnis<br />
11 Wartung von Hardware 295<br />
11.1 Vertragsgegenstand und -formen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 295<br />
11.2 Allgemeine Rechtsfragen zum Wartungsvertrag . . . . . . . . . . . . . . . 296<br />
(1) Die Wartungsverpflichtung des Auftragnehmers bzw.<br />
des Herstellers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 296<br />
(2) Dauer der Wartungsverpflichtung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 297<br />
(3) Übertragung des Vertrags auf einen anderen<br />
Wartungsunternehmer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 297<br />
11.3 Rechtsfragen zur Vollwartung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 297<br />
11.3.1 Allgemeine Fragen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 297<br />
11.3.2 Leistungspflichten des Auftragnehmers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 299<br />
(1) Störungsbeseitigung und Schaffung hoher Verfügbarkeit . . . . . . . . . . 299<br />
(2) Pflicht zur Übertragung von Verbesserungen der Bauweise<br />
von Geräten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 300<br />
(3) Durch die Pauschale abgedeckter Leistungsumfang . . . . . . . . . . . . . . 301<br />
(4) Beseitigung von Störungen außerhalb der Pauschale . . . . . . . . . . . . . 301<br />
11.3.3 Haftung des Auftragnehmers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 302<br />
(1) Haftung wegen mangelhafter Wartung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 302<br />
(2) Minderung bzw. Fortfall der Vergütungspflicht bei<br />
Nichterbringung von Wartungsleistungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 303<br />
(3) Vereinbarte Reaktionszeit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 303<br />
11.3.4 Leistungspflichten des Kunden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 303<br />
11.4 Rechtsfragen zur Wartung nach Zeit und Material . . . . . . . . . . . . 304<br />
12 Pflege von Softwareprodukten 305<br />
12.1 Vertragsgegenstand und -formen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 305<br />
(1) Vertragsgegenstand . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 305<br />
(2) Vertragsformen in der Praxis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 306<br />
(3) Miete und Pflege . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 307<br />
12.2 Pflegepflicht des Auftragnehmers für Softwareprodukte<br />
ohne Anpassungsprogrammierung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 307<br />
(1) Ansatz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 307<br />
(2) Umfang der Pflegepflicht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 308<br />
(3) Dauer der Pflegepflicht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 308<br />
(4) Nur bei Einsatz auf freigegebenen IT-Anlagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . 309<br />
(5) Angemessene Bedingungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 309
Inhaltsverzeichnis<br />
xxvii<br />
12.2.1 Umfang hinsichtlich in Objektcode gelieferten<br />
Softwareprodukten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 310<br />
(1) Mängelbeseitigung, insbesondere Geschwindigkeit . . . . . . . . . . . . . . 310<br />
(2) Anpassen an geänderte Rechtsvorschriften . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 310<br />
(3) Anpassen an geänderte Fremdprodukte, insbesondere<br />
Systemsoftware . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 311<br />
(4) Sonstige funktionelle Weiterentwicklung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 312<br />
12.2.2 Maßgeblicher Programmstand, Kompatibilität und<br />
Zusatzkosten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 313<br />
(1) Problemstellung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 313<br />
(2) Lösungsansatz bei Vereinbarung von Vollpflege . . . . . . . . . . . . . . . . 314<br />
(3) Hilfe beim Wechsel auf einen inkompatiblen neuen<br />
Programmstand . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 315<br />
(4) Übergangszeit nach Freigabe einer inkompatiblen neuen Version . . . 315<br />
12.2.3 Dauer der Pflegepflicht im Einzelnen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 316<br />
12.2.4 Verschobener Beginn oder Unterbrechung seitens des Kunden . . . 319<br />
12.2.5 Verweisung auf den Anbieter oder einen Dritten . . . . . . . . . . . . . 319<br />
(1) Der Auftragnehmer als Vertriebspartner lehnt die Übernahme ab . . 319<br />
(2) Kündigung des Pflegevertrags und Verweisung auf den Anbieter . . . 320<br />
12.2.6 Pflegepflicht bei Lieferung des Quellprogramms . . . . . . . . . . . . . . 321<br />
12.3 Rechtsfragen zum Pflegevertrag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 321<br />
12.3.1 Allgemeine Fragen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 321<br />
(1) Begriff des Mangels . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 322<br />
(2) Beginn der Pflege . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 323<br />
(3) In den Pflegevertrag einbezogene Softwareprodukte . . . . . . . . . . . . . 323<br />
(4) Beendigung der Pflege . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 324<br />
12.3.2 Abwicklung der Leistungen des Auftragnehmers . . . . . . . . . . . . . 324<br />
(1) Umfang der Mängelbeseitigungspflicht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 324<br />
(2) Lieferung neuer Programmstände . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 326<br />
(3) Einführung neuer Versionen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 326<br />
(4) Hotline = Unterstützung über Fernkommunikation . . . . . . . . . . . . . 328<br />
(5) Sonstige Fragen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 329<br />
(6) Einsatz qualifizierter Mitarbeiter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 330<br />
(7) Einsatz einer qualifizierten Entwicklungsumgebung . . . . . . . . . . . . . 330<br />
12.3.3 Haftung des Auftragnehmers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 331<br />
(1) Bezüglich der Mängelbeseitigung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 331<br />
(2) Bezüglich der Lieferung neuer Versionen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 331<br />
(3) Allgemeine Nichterfüllung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 333<br />
(4) Schadensersatzansprüche auf Lieferung des Quellprogramms . . . . . 333
xxvii<br />
Inhaltsverzeichnis<br />
12.3.4 Zahlungspflichten des Kunden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 334<br />
12.4 Pflege von durch den Auftragnehmer angepassten<br />
Softwareprodukten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 335<br />
12.4.1 Pflicht des Auftragnehmers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 335<br />
(1) Pflegepflicht überhaupt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 335<br />
(2) Automatische Einbeziehung in die Pflege der Softwareprodukte . . . . 336<br />
(3) Dauer der Pflegepflicht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 336<br />
(4) Pflicht zur Vornahme von weiterer Anpassungsprogrammierung . . . . 337<br />
12.4.2 Durchführung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 337<br />
(1) Praxis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 337<br />
(2) Geschuldete Leistungen bei Vereinbarung einer Pauschale . . . . . . . . 337<br />
(3) Einzelheiten zur Weiterentwicklung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 338<br />
12.5 Zugriff auf das Quellprogramm und Hinterlegung . . . . . . . . . . . . 339<br />
Anhang 341<br />
A Eine kurze »Einführung in das juristische Denken« 343<br />
A.1 Einleitung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 344<br />
A.2 Über Sinn und Struktur des Rechtssatzes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 344<br />
A.3 Die Gewinnung konkreter juristischer Urteile aus dem<br />
Rechtssatz, insbesondere das Problem der Subsumtion . . . . . . . . . 346<br />
A.4 Die Gewinnung abstrakter juristischer Urteile aus den<br />
Rechtssätzen – Auslegung und Verstehen der Rechtssätze . . . . . . . 346<br />
A.5 Auslegung und Verstehen der Rechtssätze, Fortsetzung:<br />
Gesetzgeber oder Gesetz? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 349<br />
A.6 Juristenrecht: Unbestimmte Rechtsbegriffe, normative Begriffe,<br />
Generalklauseln, freies Ermessen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 352<br />
A.7 Juristenrecht, Fortsetzung: Lückenergänzung und<br />
Berichtigung fehlerhaften Rechts . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 354<br />
(1) Lückenergänzung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 354<br />
(2) Berichtigung von Widersprüchen in Gesetzen . . . . . . . . . . . . . . . . . . 357<br />
(3) Behandlung anderer Fehler in Gesetzen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 358<br />
A.8 Vom Gesetz zum Recht, von der Jurisprudenz zur<br />
Rechtsphilosophie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 359
Inhaltsverzeichnis<br />
xxix<br />
B Schwierigkeiten für Nichtjuristen, mit dem Vertragsrecht<br />
und mit Juristen umzugehen 361<br />
B.1 Schwierigkeiten, mit dem Vertragsrecht umzugehen . . . . . . . . . . . 361<br />
(1) Der Nichtjurist kann Fragen des Vertragsrechts beantworten . . . . . . 361<br />
(2) Objektive Hindernisse, mit dem Vertragsrecht richtig umzugehen . . 364<br />
(2.1) Rechtsvorschriften, die häufig verkannt werden . . . . . . . . . . 366<br />
(2.2) Eigener bzw. eigentümlicher juristischer Sprachgebrauch . . . 367<br />
(2.3) Problematischer Sprachgebrauch der Nichtjuristen . . . . . . . . 371<br />
(2.4) Schwierigkeiten, eine Lebenssituation rechtlich<br />
zu analysieren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 371<br />
(3) Subjektive Hindernisse, mit dem Recht richtig umzugehen . . . . . . . . 372<br />
(4) Juristische Auseinandersetzungen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 373<br />
B.2 Schwierigkeiten, mit den Juristen umzugehen . . . . . . . . . . . . . . . . 373<br />
(1) Wie erscheint der Jurist? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 373<br />
(2) Der eigene Jurist . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 374<br />
(3) Der gegnerische Jurist . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 375<br />
(4) Der Richter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 376<br />
C Abkürzungsverzeichnis 378<br />
D Literaturhinweise 380<br />
D.1 Bücher zum Recht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 380<br />
D.2 Gesetzestexte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 380<br />
Stichwortverzeichnis 381