Blatt 3 - Institut für Physikalische Chemie - Universität Stuttgart
Blatt 3 - Institut für Physikalische Chemie - Universität Stuttgart Blatt 3 - Institut für Physikalische Chemie - Universität Stuttgart
Institut für Physikalische Chemie der Universität Stuttgart Übungen zur Vorlesung von Prof. Dr. J. van Slageren Physikalische Chemie II (Atome, Moleküle und ihre Spektroskopie) im Wintersemester 2010/2011 Übungsleiter: B. Vogel • Zimmer 9-501 • Tel. (0711) 685 64502 • E-Mail: bvogel@ipc.uni-stuttgart.de Lösungen zum Aufgabenblatt Nr. 3 12.11.2010 Aufgabe 12 a) b) Amplitude y 0.8 0.4 0.0 -0.4 -0.8 0 90 180 270 360 1.0 0.5 -0.5 -1.0 Winkel [°] 0.0 -1.0 -0.5 0.0 0.5 1.0 Orbitale: s, pz, dz² 1 4⋅π 3 cos 4 ⋅π⋅ ϑ 1 5 2 ⋅( 3cos ⋅ ϑ−1) 4 π z 1
- Seite 2 und 3: Aufgabe 13 x-z-Ebene: ϕ = 0, y-z-E
- Seite 4 und 5: ⎛ ⎞ r r dr a ⋅ ⋅ ⎝ ⎠
- Seite 6 und 7: Die Übergänge der Balmer-Serie ge
<strong>Institut</strong> <strong>für</strong> <strong>Physikalische</strong> <strong>Chemie</strong> der <strong>Universität</strong> <strong>Stuttgart</strong><br />
Übungen zur Vorlesung von Prof. Dr. J. van Slageren<br />
<strong>Physikalische</strong> <strong>Chemie</strong> II (Atome, Moleküle und ihre Spektroskopie)<br />
im Wintersemester 2010/2011<br />
Übungsleiter: B. Vogel • Zimmer 9-501 • Tel. (0711) 685 64502 • E-Mail: bvogel@ipc.uni-stuttgart.de<br />
Lösungen zum Aufgabenblatt Nr. 3 12.11.2010<br />
Aufgabe 12<br />
a)<br />
b)<br />
Amplitude<br />
y<br />
0.8<br />
0.4<br />
0.0<br />
-0.4<br />
-0.8<br />
0 90 180 270 360<br />
1.0<br />
0.5<br />
-0.5<br />
-1.0<br />
Winkel [°]<br />
0.0<br />
-1.0 -0.5 0.0 0.5 1.0<br />
Orbitale: s, pz, dz²<br />
1<br />
4⋅π<br />
3<br />
cos<br />
4 ⋅π⋅ ϑ 1 5<br />
2<br />
⋅( 3cos ⋅ ϑ−1)<br />
4 π<br />
z<br />
1
Aufgabe 13<br />
x-z-Ebene: ϕ = 0,<br />
y-z-Ebene<br />
π<br />
ϕ = , x-y-Ebene<br />
2<br />
π<br />
ϑ =<br />
2<br />
Für die x-z-Ebene ergibt sich das gleiche Bild wie <strong>für</strong> die y-z-Ebene, wobei<br />
0<br />
y- und x-Achse vertauscht sind. Für die x-y-Ebene von Y 1 ergibt sich kein<br />
π<br />
Kurvenverlauf (Knotenebene!), da cos( ) = 0 . Der Schnitt durch die x-y-<br />
2<br />
0<br />
Ebene <strong>für</strong> Y 2 stellt einen Ring dar.<br />
a) Normierung von ψ1:<br />
⎛ r ⎞ ⎛ −r<br />
⎞<br />
Ψ 1 = N ⋅⎜2− ⎟⋅exp⎜ ⎟<br />
a 2 ⋅ a<br />
⎝ 0 ⎠ ⎝ 0 ⎠<br />
Eine Wellenfunktion ist normiert, wenn gilt:<br />
∫<br />
Raum<br />
Ψ* Ψ dτ = 1<br />
mit d τ = dx dy dz<br />
(1)<br />
(2), (3)<br />
Bei kugelsymmetrischen Problemen schreibt man besser in sphärische<br />
Polarkoordinaten um:<br />
und<br />
(1) und (5) in (2):<br />
Raum<br />
x = r ⋅sin( Θ) ⋅ cos( φ)<br />
y = r ⋅sin( Θ) ⋅ sin( φ)<br />
z = r ⋅cos( Θ ) (4)<br />
d τ = r² d r sin( Θ) d Θ dφ<br />
(5)<br />
2<br />
∞ π 2π<br />
⎛ r ⎞ ⎛−r ⎞<br />
Ψ* Ψ d τ = N² ⎜2− ⎟ ⋅exp ⎜ ⎟r²dr<br />
sin( Θ)dΘ dφ<br />
a 0⎝ 0 ⎠ ⎝a0 ⎠ 0 0<br />
∫ ∫ ∫ ∫ (6)<br />
∞<br />
n<br />
n!<br />
Mit x exp( − bx)dx = n+<br />
1<br />
b<br />
0<br />
∫ ergibt sich:<br />
∞ 4<br />
π 2π<br />
⎛ 4 ⋅r³ r ⎞ ⎛−r ⎞<br />
N² 4 r² exp dr sin( )d dφ<br />
∫⎜ 0⎝ ⋅ −<br />
a0 + 2 ⎟⋅ a0 ⎠<br />
⎜<br />
⎝a0 ⎟<br />
⎠<br />
∫<br />
0<br />
Θ Θ∫<br />
0<br />
( 3<br />
0<br />
3<br />
0<br />
3<br />
0) π π<br />
3<br />
0<br />
= N² ⋅ 8 ⋅a −24 ⋅ a + 24 ⋅a ⋅2⋅ 2 = 32 ⋅ ⋅a ⋅ N²<br />
= 1<br />
Damit erhalten wir <strong>für</strong> den Normierungsfaktor N:<br />
N =<br />
1<br />
32⋅π⋅a<br />
3<br />
0<br />
(7)<br />
2
⎛ −r<br />
⎞<br />
Normierung von ψ2: Ψ 2 = N⋅r ⋅sin( Θ) ⋅cos( φ)<br />
⋅exp⎜ ⎟<br />
⎝2⋅a0⎠ Raum<br />
ergibt sich:<br />
∞<br />
π 2π<br />
4 ⎛−r⎞ Ψ* Ψ d τ = N² r ⋅exp⎜ ⎟dr<br />
sin²( Θ) ⋅sin( Θ)dΘ cos ²( φ)dφ a<br />
0 ⎝ 0 ⎠ 0 0<br />
∫ ∫ ∫ ∫<br />
mit<br />
sin²( Θ ) = 1−cos²( Θ) und t = -cos( Θ)<br />
dt<br />
→ = sin( Θ) ⇒ d t = sin( Θ)dΘ dΘ<br />
1<br />
( ) ( )<br />
5 5 5<br />
0<br />
−1<br />
0<br />
3<br />
0<br />
(8), (9)<br />
4<br />
N² ⋅ 4! ⋅a ∫ (1 −t²) dt⋅ π = N² ⋅ 24⋅a ⋅ ⋅ π = 32 ⋅π ⋅a ⋅ N²<br />
= 1 (10)<br />
Damit erhalten wir <strong>für</strong> den Normierungsfaktor N:<br />
N =<br />
1<br />
32⋅π⋅a<br />
5<br />
0<br />
b) Für orthogonale Eigenfunktionen gilt:<br />
∫<br />
Ψ * Ψ d = 0<br />
i j τ<br />
Nach der Umformung von ψ1 und ψ2 in Polarkoordinaten erhält man den folgenden<br />
Ausdruck:<br />
Raum<br />
∞ π 2π<br />
⎛ r ⎞ ⎛ −r ⎞ ⎛ −r<br />
⎞<br />
Ψ1* Ψ 2dτ = N1⋅N2 ⎜2− ⎟⋅exp⎜ ⎟⋅r ⋅exp ⎜ ⎟⋅r²<br />
dr sin²( Θ)dΘ cos( φ)d φ = 0<br />
a 0⎝ 0 ⎠ ⎝2⋅a0 ⎠ ⎝2⋅a0 ⎠ 0 0<br />
∫ ∫ ∫ ∫<br />
Da das letzte Integral gleich null ist, muss auch die Gesamtgleichung null ergeben.<br />
Das bedeutet die beiden Funktionen sind orthogonal.<br />
c) Erwartungswert von r:<br />
∫<br />
r = N² Ψ* rˆΨ dτ<br />
Damit wird:<br />
∞<br />
2<br />
1 ⎛ r ⎞ ⎛−r ⎞<br />
r1= r³ ⋅ 3 ⎜2− ⎟ ⋅exp⎜ ⎟⋅4<br />
⋅πdr<br />
32⋅π⋅a<br />
∫<br />
0 0 ⎝ a0 ⎠ ⎝a0 ⎠<br />
∞<br />
2<br />
1 ⎛ r ⎞ ⎛−r ⎞<br />
= r³ ⋅ 2 exp dr<br />
3 ⎜ − ⎟ ⋅ ⎜ ⎟<br />
8 ⋅a ∫<br />
0 a 0 ⎝ 0 ⎠ ⎝a0 ⎠<br />
∞<br />
4 5<br />
1 ⎛ 3 r r ⎞ ⎛−r ⎞<br />
= 4 r 4 exp dr 6 a<br />
3 ⎜ ⋅ − + 2 ⎟⋅ ⎜ ⎟ = ⋅<br />
8 ⋅ a ∫<br />
0 a 0 ⎝ 0 a0 ⎠ ⎝a0 ⎠<br />
0<br />
3
⎛ ⎞<br />
r r dr a<br />
⋅ ⋅ ⎝ ⎠<br />
∞<br />
1 5 −r<br />
4<br />
2 = exp π 5<br />
5<br />
0<br />
32 π a ∫ ⋅ ⎜ ⎟⋅<br />
⋅ = ⋅<br />
0 a<br />
0<br />
0 3<br />
Erwartungswert von r²:<br />
Aufgabe 14<br />
∫<br />
r² = N² Ψ* r² ˆ Ψ dτ<br />
∞<br />
1 ⎛ r r ⎞ ⎛−r ⎞<br />
r r r a<br />
⋅ ⎝ ⎠ ⎝ ⎠<br />
5 6<br />
2 4 2<br />
= 4 4 exp d 42<br />
1<br />
3 2<br />
0<br />
8 a ∫ ⎜ ⋅ − + ⎟⋅ ⎜ ⎟ = ⋅<br />
0 a 0<br />
0 a0 a0<br />
⎛ ⎞<br />
r r dr a<br />
⋅ ⋅ ⎝ ⎠<br />
∞<br />
2 1 6 -r4 2<br />
= exp π 30<br />
2<br />
5<br />
0<br />
32 π a ∫ ⋅ ⎜ ⎟⋅<br />
⋅ ⋅ = ⋅<br />
0 a<br />
0<br />
0 3<br />
a) s: Spinquantenzahl= 1<br />
2<br />
l: Bahndrehimpulsquantenzahl=2<br />
j: Drehimpulsquantenzahl = l ± s<br />
1<br />
2 2<br />
3<br />
2<br />
j 1;2 = ± , j 1 = , 2<br />
j =<br />
5<br />
2<br />
Beträge der Drehimpulsvektoren<br />
<br />
3<br />
s = s( s+<br />
1) = ⋅<br />
4<br />
<br />
l = l( l + 1) = 6⋅<br />
15 35<br />
j = j( j + 1) → j1 = ⋅ ; j2<br />
= ⋅<br />
4 4<br />
b) Die Winkel zwischen s und l ergeben sich über den Kosinussatz:<br />
c)<br />
2 <br />
s + l − j<br />
cosα<br />
= <br />
2 ⋅ l ⋅ s<br />
2 2<br />
2 2<br />
2<br />
( 6 )<br />
⎛ 3 ⎞ ⎛ 15 ⎞<br />
⎜<br />
⎟ 4 ⎟<br />
+ − ⎜<br />
⎟<br />
4 ⎟<br />
3<br />
cos α1= ⎝ ⎠ ⎝ ⎠<br />
= → α1=<br />
45°<br />
⎛ 3 ⎞ 3 2<br />
2⋅( 6)<br />
⋅⎜⎜ ⎟<br />
4 ⎟<br />
⎝ ⎠<br />
4
Aufgabe 15<br />
a=j<br />
2 2<br />
2<br />
( 6 )<br />
⎛ 3 ⎞ ⎛ 35 ⎞<br />
⎜<br />
⎟ 4 ⎟<br />
+ − ⎜<br />
⎟<br />
4 ⎟<br />
2<br />
cos α2= ⎝ ⎠ ⎝ ⎠<br />
=− → α2=<br />
118°<br />
⎛ 3 ⎞ 3 2<br />
2⋅( 6)<br />
⋅⎜⎜ ⎟<br />
4 ⎟<br />
⎝ ⎠<br />
c=l<br />
α<br />
b=s<br />
j 1<br />
l<br />
s<br />
45°<br />
Die Linien im Wasserstoffspektrum gehorchen der Rydberg-Formel<br />
1 ⎛ 1 1 ⎞<br />
ν = =ℜ⎜ − 2 2 ⎟<br />
λ ⎝n1 n2<br />
⎠<br />
j2 s<br />
118°<br />
l<br />
wobei<br />
n1<br />
= 1: Lyman-Serie<br />
n1<br />
= 2 : Balmer-Serie<br />
n1<br />
= 3 : Paschen-Serie<br />
, d. h. innerhalb einer Serie konvergieren die<br />
Energieniveaus mit steigendem n2<br />
Für die Lyman-Serie gilt also:<br />
1 ⎛ 1 ⎞<br />
ν = =ℜ⎜1− 2 ⎟<br />
λ ⎝ n2<br />
⎠<br />
⎛ 1 ⎞<br />
⇒ En= ⋅ ν = ⋅ ν ⋅ c = ⋅c⋅ℜ⎜1−<br />
2 ⎟<br />
⎝ n2<br />
⎠<br />
⎛ ℜ ⎞<br />
⇒En∝⎜− 2 ⎟<br />
⎝ n2<br />
⎠<br />
ν<br />
=ℜ 2+<br />
= const.<br />
Li<br />
⎛ 1 ⎞<br />
⎜1−2⎟ ⎝ n2<br />
⎠<br />
der tabellarischen Aufstellung der oben genannten Beziehung errechnen:<br />
, d. h. die Rydberg-Konstante 2 Li + ℜ lässt sich aus<br />
n 2 3 4<br />
-1 ν /cm<br />
740747 877924 925933<br />
⎛ 1 ⎞ -1<br />
ν ⎜1 − /cm<br />
2 n<br />
⎟<br />
⎝ ⎠<br />
987663 987665<br />
∅ 987663=ℜ<br />
987662<br />
2+ Li<br />
5
Die Übergänge der Balmer-Serie gehorchen der Formel:<br />
1 ⎛1 1 ⎞<br />
ν = =ℜ⎜ − mit n=3, 4, ...<br />
2 ⎟<br />
λ ⎝4n2⎠ Die langwelligsten Übergänge sind die mit der kleinsten Wellenzahl und<br />
Übergangsenergie, also der kleinsten Differenz der Energieniveaus.<br />
ν<br />
ν<br />
2→3 2→4 -1 ⎛1 1⎞<br />
-1<br />
= 987663 cm ⋅⎜ − 137175 cm<br />
4 9<br />
⎟ =<br />
⎝ ⎠<br />
⎛1 1 ⎞<br />
= 987663 cm ⋅⎜ − ⎟ = 185187 cm<br />
⎝4 16⎠<br />
-1 -1<br />
Die Ionisierungsenergie des Grundzustands ist gegeben durch<br />
Aufgabe 16<br />
⎛ 1 ⎞<br />
ν =ℜ⎜1 − <strong>für</strong> n<br />
2 ⎟ 2 →∞<br />
⎝ n2<br />
⎠<br />
<br />
-1<br />
ν1→∞ = 987663 cm 122,5 eV<br />
Die Auswahlregeln <strong>für</strong> ein Mehr-Elektronen-Atom sind gegeben nach<br />
Δ S = 0; Δ L = 0, ± 1; mit Δ l = ± 1;<br />
Δ J = 0, ± 1 außer J=0 →J=0<br />
Zudem muss Δ n <strong>für</strong> einen einzelnen Elektronenübergang ganzzahlig sein.<br />
a) 1s →2 s ⇒ Δ l = 0 ⇒ verboten<br />
b) 2p →1 s ⇒ Δ l = −1 ⇒ erlaubt<br />
c) 3d →2 p ⇒ Δ l = −1 ⇒ erlaubt<br />
d) 5d →2 s ⇒ Δ l = −2 ⇒ verboten<br />
e) 5p →3 s ⇒ Δ l = −1 ⇒ erlaubt<br />
Aufgabe 17<br />
Die Termsymbolik folgt dem Schema:<br />
Multiplizität S<br />
Gesamtbahndrehimpuls L<br />
1 2 1 2 1 2<br />
Gesamtdrehimpulsquantenzahl J<br />
dabei ist: L=l +l ; l +l −1;...<br />
l -l Clebsch-Gordan-Reihe<br />
L 0 1 2 3 4<br />
S P D F G<br />
6
S =s +s ; s +s -1,... s -s ; S =2S +1<br />
pinquantenzahl 1 2 2 1 1 2 Mulitplizität pinquantenzahl<br />
J=L+S , L+S -1,... L-S<br />
pinquantenzahl pinquantenzahl pinquantenzahl<br />
Da geschlossene Schalen oder Unterschalen weder zu L noch zu S beitragen,<br />
werden sie im Folgenden ignoriert. Entsprechend vereinfachen sich die zu<br />
diskutierenden Probleme zu:<br />
a) Li [He] 2s 1<br />
L=0 ⇒ "S"<br />
1 1<br />
S pinquantenzahl= ; ⇒S Mulitplizität=2<br />
⋅ +1=2<br />
2 2<br />
J=L+S , L+ -1,... L-S<br />
pinquantenzahl Spinquantenzahl pinquantenzahl<br />
1 1<br />
⇒ 0 + =<br />
2 2<br />
Gesamtbahndrehimpuls L = S<br />
Multiplizität S 2<br />
Gesamtdrehimpulsquantenzahl J 1<br />
2<br />
b) Na [Ne] 3p 1<br />
L=1 ⇒ "P"<br />
S<br />
1<br />
= ; ⇒S 1<br />
=2 ⋅ +1=2 ⇒ P ; P<br />
2 2<br />
pinquantenzahl<br />
2<br />
Mulitplizität<br />
2<br />
1<br />
2<br />
3<br />
2<br />
3 1<br />
J= ;<br />
2 2<br />
c) Sc [Ar] 3d 1 4s 2<br />
L=2 ⇒ "D" (s-Orbital gefüllt)<br />
S<br />
1<br />
= ; ⇒S 1<br />
=2 ⋅ + 1= 2 ⇒ D ; D<br />
2 2<br />
pinquantenzahl<br />
2<br />
Mulitplizität<br />
2<br />
3<br />
2<br />
5<br />
2<br />
5 3<br />
J= ;<br />
2 2<br />
d) Br [Ar] 3d 10 4s 2 4p 5<br />
Das in der p-Schale fehlende Elektron wird als einzelnes Elektron<br />
1<br />
betrachtet, es gilt dann l=1, s pinquantenzahl=<br />
. Damit ergibt sich:<br />
2<br />
L=1 ⇒ "P" (s,d-Orbital gefüllt)<br />
S<br />
1<br />
= ; ⇒S 1<br />
=2 ⋅ + 1= 2 ⇒<br />
P ; P<br />
2 2<br />
pinquantenzahl<br />
2<br />
Mulitplizität<br />
2<br />
1<br />
2<br />
3<br />
2<br />
3 1<br />
J= ;<br />
2 2<br />
7