01.03.2013 Aufrufe

Das Bayerische Muttermilchmonitoring BAMBI - Ergebnisse ... - Bayern

Das Bayerische Muttermilchmonitoring BAMBI - Ergebnisse ... - Bayern

Das Bayerische Muttermilchmonitoring BAMBI - Ergebnisse ... - Bayern

MEHR ANZEIGEN
WENIGER ANZEIGEN

Erfolgreiche ePaper selbst erstellen

Machen Sie aus Ihren PDF Publikationen ein blätterbares Flipbook mit unserer einzigartigen Google optimierten e-Paper Software.

<strong>Das</strong> <strong>Bayerische</strong> <strong>Muttermilchmonitoring</strong><br />

<strong>BAMBI</strong> - <strong>Ergebnisse</strong> und Ausblick<br />

Ulla Verdugo-Raab, Michael Albrecht, Ursula Preiß, Ludwig<br />

Gruber, Ursula Schwegler, Wolfgang Völkel, Hermann Fromme<br />

Gefördert durch das <strong>Bayerische</strong> Staatsministerium für Umwelt und Gesundheit<br />

Lebensmittel Muttermilch -<br />

Neues und künftige Entwicklungen, Würzburg


<strong>BAMBI</strong><br />

Bavarian Monitoring of Breast Milk<br />

� 1. Survey des bayerischen Muttermilch-Monitorings<br />

� Um eine Basis für ein bayernweit zeitgemäßes<br />

<strong>Muttermilchmonitoring</strong> im Bereich des präventiven<br />

Gesundheitschutzes zu etabliert<br />

� Zeitliche Entwicklung von bekannten Problemstoffen<br />

zu verfolgen<br />

� Im Rahmen der Gesundheitsvorsorge neue<br />

Fremdstoffe frühzeitig erkennen und vorbeugende<br />

Reduktionsmaßnahmen einleiten<br />

www.lgl.bayern.de<br />

<strong>Das</strong> <strong>Bayerische</strong> <strong>Muttermilchmonitoring</strong> <strong>BAMBI</strong>/ Ulla Verdugo-Raab/Würzburg 08.12.2011 2


Untersuchungsregionen<br />

� städtischen Regionen: Bamberg,<br />

Ingolstadt, München, Nürnberg<br />

� ländlichen Regionen: LK<br />

Bamberg, LK Schwandorf, LK<br />

Günzburg<br />

www.lgl.bayern.de<br />

+ Nürnberg<br />

<strong>Das</strong> <strong>Bayerische</strong> <strong>Muttermilchmonitoring</strong> <strong>BAMBI</strong>/ Ulla Verdugo-Raab/Würzburg 08.12.2011 3


Methodik<br />

Studiendesign<br />

• Querschnittserhebung (2007/2008)<br />

Rekrutierung der Studienteilnehmerinnen<br />

• In Geburtsvorbereitungskursen bzw. bei Hausbesuchen durch<br />

Hebammen<br />

Standardisierte Probenahme<br />

• 2. – 3. Monat post partum<br />

• Probengewinnung mit Muttermilchpumpe (AVENT ISIS)<br />

• ca. 150 ml Muttermilch<br />

Charakterisierung der Studienpopulation<br />

• Fragebogen (Alter, BMI, Raucherstatus, Stillen, Ernährung, berufliche<br />

Exposition, Medikamente)<br />

Qualitätssicherung<br />

• Untersuchung der Muttermilchpumpen auf zu untersuchende<br />

Fremdstoffe<br />

• SOP nach akkreditiertem Laborstandard<br />

www.lgl.bayern.de<br />

<strong>Das</strong> <strong>Bayerische</strong> <strong>Muttermilchmonitoring</strong> <strong>BAMBI</strong>/ Ulla Verdugo-Raab/Würzburg 08.12.2011 4


Untersuchungsparameter<br />

• Organochlorpestizide<br />

• Polychlorierte Biphenyle (PCB)<br />

• Nitromoschus-Verbindungen<br />

• Polychlorierte Dibenzodioxine und Dibenzofurane<br />

(PCDD/PCDF)<br />

• Dioxinähnliche PCB (dl-PCB)<br />

• Perfluorierte Substanzen<br />

• Phthalate<br />

• Phthalatmetabolite<br />

www.lgl.bayern.de<br />

<strong>Das</strong> <strong>Bayerische</strong> <strong>Muttermilchmonitoring</strong> <strong>BAMBI</strong>/ Ulla Verdugo-Raab/Würzburg 08.12.2011 5


Beschreibung der Studienpopulation I<br />

Region Alter<br />

(Jahre)*<br />

www.lgl.bayern.de<br />

BMI<br />

(kg/m 2 )*<br />

Gewichtsab. nach<br />

Geburt (kg)*<br />

Gewicht<br />

Kind (g)*<br />

Gesamt 31 (15-43) 22 (16-44) 10 (0-25) 3395 (1260-5140)<br />

LK Bamberg 30 (15-40) 21 (17-40) 10 (2-20) 3300 (1260-4700)<br />

SK Bamberg 32 (22-41) 24 (20-40) 11 (3-19) 3460 (2780-5030)<br />

Günzburg 31 (21-40) 22 (17-41) 10 (4-25) 3320 (1590-4270)<br />

Ingolstadt 31 (21-38) 21 (18-26) 10 (6-18) 3200 (2270-4500)<br />

Nürnberg 31 (20-42) 22 (18-38) 11 (5-19) 3640 (2520-5140)<br />

München 33 (20-43) 21 (16-35) 10 (4-20) 3395 (1285-4540)<br />

Schwandorf 31 (20-40) 23 (18-44) 11 (0-22) 3380 (2490-5000)<br />

*Median (min-max)<br />

<strong>Das</strong> <strong>Bayerische</strong> <strong>Muttermilchmonitoring</strong> <strong>BAMBI</strong>/ Ulla Verdugo-Raab/Würzburg 08.12.2011 6


Beschreibung der Studienpopulation II<br />

Erstgebärende<br />

Ja<br />

Nein<br />

Stillen<br />

Ausschließlich<br />

Voll<br />

Teilweise<br />

Migrationshintergrund<br />

Ja<br />

Nein<br />

Schulbildung<br />

Hauptschule/o.<br />

Abschluss<br />

Mittlere<br />

Reife/POS<br />

Abitur/EOS<br />

Rauchen<br />

Ja<br />

Nein<br />

Passivrauch<br />

Ja<br />

Nein<br />

LK BA<br />

N (%)<br />

45 (36%)<br />

37 (64%)<br />

56 (68%)<br />

23 (28%)<br />

3 (4%)<br />

13 (16%)<br />

69 (64%)<br />

24 (30%)<br />

28 (35%)<br />

28 (35%)<br />

3 (4%)<br />

79 (96%)<br />

10 (12%)<br />

71 (88%)<br />

www.lgl.bayern.de<br />

SK BA<br />

N (%)<br />

9 (36%)<br />

16 (64%)<br />

15 (60%)<br />

10 (40%)<br />

-<br />

4 (16%)<br />

21 (84%)<br />

6 (25%)<br />

6 (25%)<br />

12 (50%)<br />

1 (4%)<br />

24 (96%)<br />

2 (8%)<br />

23 (92%)<br />

GZ<br />

N (%)<br />

32 (54%)<br />

27 (46%)<br />

35 (59%)<br />

16 (27%)<br />

8 (14%)<br />

6 (10%)<br />

53 (90%)<br />

15 (26%)<br />

21 (36%)<br />

22 (38%)<br />

1 (2%)<br />

58 (98%)<br />

9 (15%)<br />

50 (85%)<br />

IN<br />

N (%)<br />

9 (36%)<br />

16 (64%)<br />

18 (72%)<br />

7 (28%)<br />

-<br />

18 (72%)<br />

7 (28%)<br />

5 (22%)<br />

9 (39%)<br />

9 (39%)<br />

1(4%)<br />

24 (96%)<br />

1(4%)<br />

24 (96%)<br />

N<br />

N (%)<br />

44 (70%)<br />

19 (30%)<br />

51 (82%)<br />

8 (13%)<br />

3 (5%)<br />

8 (13%)<br />

55 (87%)<br />

5 (9%)<br />

17 (30%)<br />

34 (61%)<br />

3 (5%)<br />

60 (95%)<br />

11 (17%)<br />

52 (83%)<br />

M<br />

N (%)<br />

108 (69%)<br />

48 (31%)<br />

119 (78%)<br />

18 (12%)<br />

16 (10%)<br />

35 (22%)<br />

121 (78%)<br />

9 (4%)<br />

41(28%)<br />

102 (68%)<br />

8 (5%)<br />

148 (95%)<br />

26 (17%)<br />

130 (83%)<br />

SAD<br />

N (%)<br />

58 (56%)<br />

46 (44%)<br />

68 (66%)<br />

28 (27%)<br />

7 (7%)<br />

9 (9%)<br />

95 (91%)<br />

26 (25%)<br />

54 (53%)<br />

22 (22%)<br />

5 (5%)<br />

99 (95%)<br />

14 (13%)<br />

90 (87%)<br />

Gesamt<br />

305 (59%)<br />

203 (41%)<br />

362 (71%)<br />

110 (22%)<br />

37 (7%)<br />

421 (89%)<br />

93 (19%)<br />

84 (17%)<br />

176 (34%)<br />

229 (45%)<br />

22 (4%)<br />

492 (96%)<br />

87 (17%)<br />

425 (83%)<br />

<strong>Das</strong> <strong>Bayerische</strong> <strong>Muttermilchmonitoring</strong> <strong>BAMBI</strong>/ Ulla Verdugo-Raab/Würzburg 08.12.2011 7


Chlororganische Substanzen<br />

mg/kg Milchfett<br />

1<br />

0.8<br />

0.6<br />

0.4<br />

0.2<br />

0<br />

1986<br />

1988<br />

www.lgl.bayern.de<br />

1990<br />

1992<br />

1994<br />

Median* Min-Max* 95.<br />

Perz.*<br />

HCB 0,016 0,003-0,14 0,036<br />

Gesamt-<br />

DDT<br />

Gesamt<br />

PCB<br />

1996<br />

1998<br />

Referenzwert*<br />

0,06<br />

0,07 0,01- 2,98 0,51 0,5<br />

0,15 0,003-1,9 0,34 0,5<br />

2000<br />

2002<br />

* mg/kg Fett<br />

<strong>Das</strong> <strong>Bayerische</strong> <strong>Muttermilchmonitoring</strong> <strong>BAMBI</strong>/ Ulla Verdugo-Raab/Würzburg 08.12.2011 8<br />

2004<br />

2005 (Pilotstudie)<br />

HCB<br />

DDT<br />

PCB<br />

<strong>BAMBI</strong> 2007/8<br />

2010


Dichlordiphenyltrichlorethan (DDT)<br />

mg/kg Milchfett<br />

3,50<br />

3,00<br />

2,50<br />

2,00<br />

1,50<br />

1,00<br />

0,50<br />

0,00<br />

www.lgl.bayern.de<br />

Gesamt-DDT<br />

Referenzwert<br />

0,5 mg/kg Fett<br />

n=516<br />

<strong>Das</strong> <strong>Bayerische</strong> <strong>Muttermilchmonitoring</strong> <strong>BAMBI</strong>/ Ulla Verdugo-Raab/Würzburg 08.12.2011 9


Bewertung einer Muttermilchprobe<br />

Fallbeispiel:<br />

� 31-jährige Erstgebärende, Geburtsland Kasachstan, seit 1995 in Deutschland<br />

� Berechnung der DDT-Aufnahme: 6,6 µg/kg KG<br />

� Ausschöpfung des ADI (Acceptable Daily Intake): 61%<br />

� schriftliche Mitteilung mit persönlichen Untersuchungsergebnissen,<br />

<strong>Ergebnisse</strong>n des gesamten Studienkollektivs und einer Bewertung<br />

www.lgl.bayern.de<br />

Messwert<br />

(mg/kg Fett)<br />

Referenzwert<br />

(mg/kg Fett)<br />

ADI<br />

µg/kg KG<br />

Gesamt-DDT 1,3 0,5<br />

10<br />

<strong>Das</strong> <strong>Bayerische</strong> <strong>Muttermilchmonitoring</strong> <strong>BAMBI</strong>/ Ulla Verdugo-Raab/Würzburg 08.12.2011 10


Polychlorierte Dibenzo-p-dioxine (PCDD), Dibenzofurane<br />

(PCDF) und dioxinähnliche PCB (dl-PCB)<br />

Substanz Mittelwert Median 95.Perzentil Maximum<br />

PCDD 3,3 3,2 6,4 11,1<br />

PCDF 2,7 2,6 5,1 6,6<br />

PCDD/F 6,0 5,7 11,4 15,1<br />

Non-ortho PCB 3,6 3,2 7,0 10,0<br />

Mono-ortho PCB 3,4 3,1 6,6 10,8<br />

dl-PCB 7,0 6,4 13,3 18,9<br />

PCDD/F/dl-PCB 13,0 12,3 23,7 31,4<br />

Gehalte in pg WHO 1998 -TEQ/g Fett , n=273<br />

www.lgl.bayern.de<br />

<strong>Das</strong> <strong>Bayerische</strong> <strong>Muttermilchmonitoring</strong> <strong>BAMBI</strong>/ Ulla Verdugo-Raab/Würzburg 08.12.2011 11


PCDD/F- und dl-PCB- Gehalte in Muttermilchproben von<br />

2005 und 2007/2008<br />

WHO-TEQ pg/g Fett<br />

30<br />

25<br />

20<br />

15<br />

10<br />

5<br />

0<br />

PCDD/F 2005 (n=43)<br />

PCDD/F 2007/2008 (n=273)<br />

dl-PCB 2005 (n=43)<br />

dl-PCB 2007/2008 (n=273)<br />

www.lgl.bayern.de<br />

<strong>Das</strong> <strong>Bayerische</strong> <strong>Muttermilchmonitoring</strong> <strong>BAMBI</strong>/ Ulla Verdugo-Raab/Würzburg 08.12.2011 12


Zeitlicher Trend der PCD/F-Belastung in Deutschland und<br />

<strong>Bayern</strong><br />

ng W H O-TE Q / kg Fett<br />

30<br />

25<br />

20<br />

15<br />

10<br />

5<br />

0<br />

27.8<br />

24.0 22.0 20.4 20.9<br />

www.lgl.bayern.de<br />

16.2<br />

13.5 15.0 13.8 14.5 13.2 12.5<br />

10.6<br />

9.2 9.9<br />

7.8 7.2<br />

1991 199219931994199519961997199819992000200120022003200420052006200720082009<br />

Deutschland <strong>Bayern</strong><br />

6.2<br />

6.0 6.2 6.3<br />

(Quelle: nach [Information Nr. 011/2011<br />

des BfR vom 23.03.11])<br />

<strong>Das</strong> <strong>Bayerische</strong> <strong>Muttermilchmonitoring</strong> <strong>BAMBI</strong>/ Ulla Verdugo-Raab/Würzburg 08.12.2011 13


Perfluorierte Substanzen (PFC)<br />

Perfluoroktansulfonat (PFOS)<br />

F<br />

F<br />

F<br />

F F<br />

F F<br />

F F<br />

F F<br />

www.lgl.bayern.de<br />

F F<br />

F F<br />

O<br />

F F<br />

S<br />

O<br />

O -<br />

Perfluoroktansäure (PFOA)<br />

Anwendung<br />

� Beschichtungen für Papier, Lebensmittelverpackungen, Küchengeschirr,<br />

Textilien und Teppichböden<br />

� als Emulgator bei der Herstellung von Fluorpolymere<br />

F<br />

F<br />

F<br />

F F<br />

F F<br />

F F<br />

F F<br />

F F<br />

F F<br />

Toxikologische Bewertung<br />

� geringe akute Toxizität<br />

� PFOA und PFOS sind entwicklungsschädigend und zeigen krebserzeugend<br />

Wirkung im Tierversuch<br />

� Zusammenhänge mit Fertilitätsstörungen bei Frauen<br />

� Zusammenhänge zwischen PFC-Belastung und einer verminderten<br />

Spermienqualität<br />

<strong>Das</strong> <strong>Bayerische</strong> <strong>Muttermilchmonitoring</strong> <strong>BAMBI</strong>/ Ulla Verdugo-Raab/Würzburg 08.12.2011 14<br />

O<br />

OH


Perfluorierte Substanzen<br />

Substanz N N > BG Median Min-Max 95.<br />

Perzentil<br />

PFOS 302 273 0,05 0,02-0,26 0,13<br />

PFOA 302 7 0,08 0,08-0,29 0,16<br />

PFHxS 274 5 0,01 0,01-0,03 0,03<br />

Gehalte in µg/l<br />

www.lgl.bayern.de<br />

<strong>Das</strong> <strong>Bayerische</strong> <strong>Muttermilchmonitoring</strong> <strong>BAMBI</strong>/ Ulla Verdugo-Raab/Würzburg 08.12.2011 15


Zeitverlauf der PFT-Gehalte in der Muttermilch<br />

ng/l<br />

240<br />

220<br />

200<br />

180<br />

160<br />

140<br />

120<br />

100<br />

80<br />

60<br />

40<br />

20<br />

0<br />

1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010<br />

www.lgl.bayern.de<br />

PFOS<br />

PFOA<br />

Jahr<br />

(Sundström et al., Environ.Int. 2011)<br />

<strong>Das</strong> <strong>Bayerische</strong> <strong>Muttermilchmonitoring</strong> <strong>BAMBI</strong>/ Ulla Verdugo-Raab/Würzburg 08.12.2011 16


Expositionsabschätzung für ausschließlich gestillte<br />

Säuglinge<br />

Substanz Tägliche Aufnahme<br />

(µg/kg KG)<br />

www.lgl.bayern.de<br />

TDI-Wert Ausschöpfung des<br />

TDI-Wertes (%)<br />

mittlere hohe bei mittlerer<br />

Aufnahme<br />

Dioxin u. dl-PCB (pg TEQ/kg KG)<br />

PCDD/F/<br />

dl-PCB<br />

69 133 1 – 4<br />

Perfluorierte Substanzen<br />

bei hoher<br />

Aufnahme<br />

PFOS 0,008 0,02 0,15 5,3 13,3<br />

PFOA<br />

Phthalate<br />

0,013 0,03 1,5 0,9 2,0<br />

DEHP 0,6 2,1 50 1,2 4,2<br />

DnBP 0,1 0,5 10 1,0 5,0<br />

DiBP 0,2 0,7 10 2,0 7,0<br />

Annahmen: Alter: 3 Monate; Körpergewicht (KG): 5,6 kg; Muttermilch:159 ml pro kg KG o.<br />

Fettaufnahme: 31,4 g pro Tag, 100 %ige Aufnahme aus dem Magen-Darm-Trakt<br />

<strong>Das</strong> <strong>Bayerische</strong> <strong>Muttermilchmonitoring</strong> <strong>BAMBI</strong>/ Ulla Verdugo-Raab/Würzburg 08.12.2011 17


Zusammenfassung<br />

Es wurden insgesamt 525 Muttermilchproben aus 7 Untersuchungsregionen<br />

<strong>Bayern</strong>s eingeschickt.<br />

Die Gehalte der untersuchten Organochlorverbindungen bestätigen den<br />

rückläufigen Trend der Belastung in den letzten Jahrzehnten.<br />

Die aktuellen Referenzwerte der HBM-Kommission für Muttermilch (HCB: 0,006<br />

mg/kg Fett; ß-HCH: 0,007 mg/kg Fett; DDT: 0,5 mg/kg Fett; PCB: 0,5 mg/kg Fett)<br />

werden mit Ausnahme von DDT nicht überschritten.<br />

Trotz der insgesamt rückläufigen Belastungssituation liegt für PCDD/F/dl-PCB die<br />

Aufnahme während der Stillperiode bei ausschließlich gestillten Säuglingen um ein<br />

Vielfaches über der lebenslang duldbaren täglichen Aufnahmemenge.<br />

Für die Exposition des Säuglings gegenüber den perfluorierten Verbindungen und<br />

Phthalaten liegt die Aufnahme deutlich unterhalb des TDI-Wertes.<br />

www.lgl.bayern.de<br />

<strong>Das</strong> <strong>Bayerische</strong> <strong>Muttermilchmonitoring</strong> <strong>BAMBI</strong>/ Ulla Verdugo-Raab/Würzburg 08.12.2011 18


Ausblick<br />

2. <strong>BAMBI</strong>-Survey:<br />

Neben den Basisparametern, die im zeitlichen Verlauf verfolgt werden,<br />

sollen weitere wichtige, „neue“ Fremdstoffe (z. B. Phthalatersatzstoffe)<br />

einbezogen werden. Diese Substanzen sollen gezielt in einem<br />

Studienkollektiv aus Mischköstlerinnen, Vegetarierinnen und<br />

Raucherinnen untersucht werden.<br />

www.lgl.bayern.de<br />

<strong>Das</strong> <strong>Bayerische</strong> <strong>Muttermilchmonitoring</strong> <strong>BAMBI</strong>/ Ulla Verdugo-Raab/Würzburg 08.12.2011 19


Vielen Dank für Ihre<br />

Aufmerksamkeit!<br />

www.lgl.bayern.de<br />

Kooperationspartner:<br />

<strong>Bayerische</strong>n Hebammen-Landesverband<br />

Landratsamt Bamberg, Gesundheitswesen<br />

Landratsamt Schwandorf, Abt. Gesundheitsamt<br />

Gesundheitsamt Stadt Ingolstadt<br />

Landratsamt Günzburg, Gesundheitsamt<br />

Landeshauptstadt München, Referat für<br />

Gesundheit und Umwelt<br />

Gesundheitsamt der Stadt Nürnberg<br />

Fraunhofer-Institut für Verfahrenstechnik und<br />

Verpackung IVV<br />

Herzlichen Dank an die teilnehmenden Mütter<br />

und Hebammen!<br />

<strong>Das</strong> <strong>Bayerische</strong> <strong>Muttermilchmonitoring</strong> <strong>BAMBI</strong>/ Ulla Verdugo-Raab/Würzburg 08.12.2011 20

Hurra! Ihre Datei wurde hochgeladen und ist bereit für die Veröffentlichung.

Erfolgreich gespeichert!

Leider ist etwas schief gelaufen!