πρωτοβάθμια - ελεγεια

ΠΡΩΤΟΒΑΘΜΙΑ ΦΡΟΝΤΙΔΑ ΥΓΕΙΑΣ – Primary Health Care Τόμος 18, Τεύχος 3, Ιούλιος - Σεπτέμβριος 2006 

ΚΩΔ. 3855 

ΠΛΗΡΩΜΕΝΟ 

ΤΕΛΟΣ 

ΚΕΜΠ.ΑΘ. 

Αριθμός Άδειας 

451/91 

Παπαδιαμαντοπούλου 4, 115 28 ΑΘΗΝΑ 

πρωτοβάθμια 

φροντίδα 

υγείας 

Primary Health Care 

Τριμηνιαία Έκδοση της Ελληνικής Εταιρείας Γενικής Ιατρικής 

Quarterly edited by the Greek Association of General Practitioners 

Τόμος 18, Τεύχος 3, Ιούλιος - Σεπτέμβριος 2006, Volume 18, Number 3, July - September 2006 

Της σύνταξης 

110 Ν. Αντωνάκης, Κ. Μακρή: Η έρευνα στο χώρο της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας 

στην Ελλάδα αρχίζει να βρίσκει το δρόμο της 

112 Α.Δ. Μαριόλης: 18 0 Πανελλήνιο Συνέδριο Γενικής Ιατρικής. Η Γενική Ιατρική 

κυκλοφορεί αναζητώντας τις επικοινωνίες 

Ερευνητικές εργασίες 

113 Β. Σαπουνά, A. H. Schene, Β. Δαφέρμος, Π. Θεοδωράκης, Μ. Χατζηαρσένης, 

Χ. Λιονής: Επιβάρυνση μελών οικογενειών και άλλων ατόμων που φροντίζουν ασθενείς 

με μείζονες ψυχικές διαταραχές στην Κρήτη: Ένα καινούργιο πεδίο για τη Γενική 

Ιατρική στην Ελλάδα 

125 Π. Θεοδωράκης, Γ. Μαντζαβίνης: Ανισότητες στην κατανομή του ιατρικού δυναμικού 

πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας σε δύο γειτονικούς νομούς της Ελλάδας και 

Αλβανίας 

131 Α. Βήτας, Ε. Νεραντζάκη, Α. Καρτερίδου, Α. Βήτας, Χ. Σεμερτζίδης, Κ. Ζαγορίδης: Η 

σημασία του τύπου της σωματικής άσκησης στη διαμόρφωση του κνημοβραχιονίου 

δείκτη των υγειών ενηλίκων 

142 Δ. Γιαννόπουλος, Α. Αρβανίτης, Σ. Βουλιώτη, Μ. Χρονοπούλου, Α. Σκαρπέλος, 

Ν. Ραζής και ομάδα εργασίας του Τμήματος Γενικής Ιατρικής Γ.Ν. Πατρών «Ο 

Άγιος Ανδρέας»: Κάπνισμα: Εξάρτηση και Βαθμός Ενημέρωσης σε Μαθητές Μέσης 

Εκπαίδευσης και τους Γονείς τους 

149 Κ. Μίχας, Γ. Τούντας, Α. Αλεβίζος, Β. Γκιζλής, Ε. Κωνσταντίνου, Δ. Παναγιωτάκος, 

Μ. Παπαθανασίου, Π. Δασκαλάκης, Κ. Μαραγιάννης, Στ. Αργυριάδου, Κ. 

Κιντζογλανάκης, Χ. Σπέντζος, Ι. Λέντζας, Ελ. Μπουρνουσούζης, Α. Μαριόλης: 

Επιδημιολογικά στοιχεία της παχυσαρκίας σε εφήβους αστικής περιοχής. 

Αποτελέσματα από τη μελέτη VYRONAS 

Νέα 

158 Νέα από την Ακαδημία Γενικής Ιατρικής - Η λειτουργία του Κέντρου Τεκμηρίωσης 

160 Το Παγκόσμιο Συνέδριο Εναλλακτικής Ιατρικής 

ISSN 1105-7432 

Cited in Index Copernicus 

Recognised by the Greek Ministry of Health and Welfare

ΕΛΠΕΝ / PENRAZOL 

2η ΕΞΩΦΥΛΛΟΥ

ΕΛΠΕΝ / ENTACT 


WYETH / EFEXOR 


ΕΚΔΟΤΗΣ: 

Μποδοσάκης-Πρόδρομος Μερκούρης 

Μ. Χουρμούζη 28 Κ. Τούμπα 

544 53 Θεσσαλονίκη 

Τηλ. (2310) 910342 

Διοικητικό Συμβούλιο 

της Ελληνικής Εταιρείας 

Γενικής Ιατρικής 

Πρόεδρος 

Μποδοσάκης-Πρόδρομος 

Μερκούρης 

Αντιπρόεδρος Α 

Δημήτριος Έλληνας 

Αντιπρόεδρος Β 

Στέλλα Αργυριάδου 

Γενικός Γραμματέας-Ταμίας 

Αθανάσιος Συμεωνίδης 

Ειδικός Γραμματέας 

Ανάργυρος Μαριόλης 

Μέλη 

Αντώνης Μπατίκας 

Νικόλαος Παπανικολάου 

Executive Board 

of the Greek Association 

of General Practitioners 

President 

Bodosakis-Prodromos 

Merkouris 

Vice-President A 

Dimitrios Ellinas 

Vice-President B 

Stella Argiriadou 

General Secretary 

Treasurer 

Athanasios Symeonidis 

Special Secretary 

Antonis Batikas 

Members 

Anargiros Mariolis 

Nikolaos Papanikolaou 

Γραμματεία Σύνταξης: 

Αναστασία Ρωμανίδου 

Τηλ.: (2810) 394615, (28310) 25833 

e-mail: tasrom@yahoo.co.uk 

Εκτύπωση: 

ΤΕΧΝΟΓΡΑΜΜΑ 

Μ. Αυγέρη 12, 15343 Αγ. Παρασκευή 

Τηλ.: 210.60.00.643, Fax: 210.6002295 

E-mail: techn@hol.gr 



υγείας 


Διευθυντής Σύνταξης 

Χρήστος Λιονής, Aναπληρωτής Καθηγητής 

Τμήμα Ιατρικής, Πανεπιστήμιο Κρήτης 

Τ.Θ. 2208, Ηράκλειο 

Τηλ. (2810) 394621, Fax. (2810) 394606 

E-mail: lionis@galinos.med.uoc.gr 

Αναπληρωτές Δ/ντές Σύνταξης 

Νίκος Αντωνάκης (Ηράκλειο) 

Ελευθέριος Θηραίος (Αθήνα) 

Επίκουροι Δ/ντές Σύνταξης 

Παύλος Θεοδωράκης (Ιωάννινα) 

Κορνηλία Μακρή (Ηράκλειο) 

Ανάργυρoς Μαριόλης (Αθήνα) 

Μέλη Συντακτικής Επιτροπής 

Θωμάς Αγγελόπουλος (Θάσος) 

Άλκης Αλεβίζος (Αθήνα) 

Ελένη Γεωργακίλα (Αθήνα) 

Νίκη Γλύστρα (Ζαγκλιβέρι) 

Αικατερίνη Κάβουρα (Scotlant) 

Ρένα Οικονομίδου (Διαβατά) 

Νίκος Παπανικολάου (Καρπενήσι) 

Βαγγέλης Πετροβίτσος (Θεσσαλονίκη) 

Νίκος Ρουσάκης (Λιτόχωρο) 

Κική Στεφανίδου (Σκύδρα) 

Γιώργος Τζανίδης (Πάρος) 

Ειρήνη Χατζοπούλου (Θεσσαλονίκη) 

Αναστασία Χριστοφέλη (Αλίαρτος) 

Ανταποκριτές Σύνταξης 

Έλενα Ευαγγελάκη (Κύπρος) 

Θεοδώρα Ζαχαριάδου (Κύπρος) 

Llukan Rrumbullaku (Αλβανία) 

Συμβουλευτική Επιτροπή 

Π. Βάρδας, 

Καθηγητής Καρδιολογίας Παν/μίου Κρήτης 

Μ. Γείτονα, 

Επικ. Καθηγήτρια Διοίκησης Υπηρ. Υγείας Παν/μίου Θεσσαλίας 

Ε. Γελαστοπούλου, 

Επίκ. Καθηγήτρια Υγιεινής Παν/μίου Πατρών 

Δ. Γλάρος, 

Καθηγητής Ιατρικής Φυσικής Παν/μίου Ιωαννίνων 

Α. Καφάτος, 

Καθηγητής Προληπτικής Ιατρικής & Διατροφής Παν/μίου Κρήτης 

Ι. Κυριόπουλος, 

Καθηγητής Οικονομικών της Υγείας Εθνικής Σχ. Δημόσιας Υγείας 

Θ. Κωνσταντινίδης, 

Επικ. Καθηγητής Υγιεινής, Πανεπιστήμιο Θράκης 

Β. Μαυρέας, 

Καθηγητής Ψυχιατρικής Παν/μίου Ιωαννίνων 

M. Σγάντζος, 

Λέκτορας Ανατομίας Παν/μίου Θεσσαλίας 

K. Σιαμόπουλος, 

Καθηγητής Νεφρολογίας Παν/μίου Ιωαννίνων 

Ν. Σιαφάκας, 

Καθηγητής Πνευμονολογίας Παν/μίου Κρήτης 

K. Σουλιώτης, 

Διδάκτωρ Οικονομικών και Πολιτικής Υγείας 

Λ. Σπάρος, 

Ομότιμος Καθηγητής Κοινωνικής Ιατρικής Παν/μίου Αθηνών 

T. Φιλαλήθης, 

Αναπλ. Καθηγητής Κοινωνικής Ιατρικής Παν/μίου Κρήτης 

Γ. Χριστοδούλου, 

Καθηγητής Ψυχιατρικής Παν/μίου Αθηνών 

Editor-in-Chief 

Christos Lionis, Αssociate Professor 

Faculty of Medicine, University of Crete 

P.O. Box 2208, Heraklio 

Tel.: +30 2810394621, Fax: +30 2810394606 

E-mail: lionis@galinos.med.uoc.gr 

Associate Editors 

Nick Antonakis (Heraklio) 

Εleftherios Thireos (Athens) 

ISSN 1105-7432 

Assistant Editors 

Pavlos Theodorakis (Ioannina) 

Kornilia Makri (Heraklio) 

Anargiros Mariolis (Athens) 

Members of Editorial Board 

Thomas Aggelopoulos (Thessaloniki) 

Alkis Alevizos (Athens) 

Eleni Georgalika (Athens) 

Niki Glistra (Zagliveri) 

Ekaterini Kavoura (Scotlant) 

Rena Ikonomidou (Diavata) 

Nikos Papanikolau (Karpenisi) 

Vaggelis Petrovitsos (Thessaloniki) 

Nikos Rousakis (Litochoro) 

Kiki Stefanidou (Skidra) 

Giorgos Tzanidis (Paros) 

Irini Chatzopoulou (Thessaloniki) 

Anastasia Christofeli (Aliartos) 

Corresponding Editors 

Elena Evaggelaki (Cyprus) 

Theodora Zaxariadou (Cyprus) 

Llukan Rrumbullaku (Αlbania) 

Advisory Board 

P. Vardas, 

Professor of Cardiology, University of Crete 

M. Geitona, 

Assistant Professor, University of Thessalia 

E. Gelastopoulou, 

Assistant Professor of Hygiene, University of Patras 

D. Glaros, 

Professor of Medical Physics, University of Ioannina 

A. Kafatos, 

Professor of Health Promotion and Nutrition, University of Crete 

Τh. Konstantinides, 

Assistant Professor of Hygiene, University of Thrace 

J. Kyriopoulos, 

Professor of Health Economics, National School of Public Health 

V. Mavreas, 

Professor of Psychiatry, University of Ioannina 

M. Sgantzos, 

Lecturer of Anatomy in University of Thessalia 

K. Siamopoulos, 

Professor of Nephrology, University of Ioannina 

N. Siafakas, 

Professor of Lung and Thorax, University of Crete 

K. Souliotis, 

PhD, Health Policy and Economics 

L. Sparos, 

Εmeritus Professor of Social Medicine, University of Athens 

A. Philalithis, 

Associate Professor of Social Medicine, University of Crete 

G. Christodoulou, 

Professor of Psychiatry, University of Athens



υγείας 


Τριμηνιαία Έκδοση της Ελληνικής Εταιρείας Γενικής Ιατρικής 

Quarterly edited by the Greek Association of General Practitioners 

Τόμος 18, Τεύχος 3, Ιούλιος - Σεπτέμβριος 2006, Volume 18, Number 3, July - September 2006 

Της Σύνταξης 

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 

Ν. Αντωνάκης, Κ. Μακρή: Η έρευνα στο χώρο της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας στην Ελλάδα αρχίζει 

να βρίσκει το δρόμο της .............................................................................................................................................................110 

Α.Δ. Μαριόλης :18 0 Πανελλήνιο Συνέδριο Γενικής Ιατρικής. Η Γενική Ιατρική κυκλοφορεί αναζητώντας τις επικοινωνίες ...112 

Ερευνητικές εργασίες 

Β. Σαπουνά, A. H. Schene, Β. Δαφέρμος, Π. Θεοδωράκης, Μ. Χατζηαρσένης, Χ. Λιονής: Επιβάρυνση μελών οικογενειών 

και άλλων ατόμων που φροντίζουν ασθενείς με μείζονες ψυχικές διαταραχές στην Κρήτη: Ένα καινούργιο πεδίο για τη 

Γενική Ιατρική στην Ελλάδα ........................................................................................................................................................112 

Π. Θεοδωράκης, Γ. Μαντζαβίνης: Ανισότητες στην κατανομή του ιατρικού δυναμικού πρωτοβάθμιας φροντίδας 

υγείας σε δύο γειτονικούς νομούς της Ελλάδας και Αλβανίας ............................................................................................... 124 

Α. Βήτας, Ε. Νεραντζάκη, Α. Καρτερίδου, Α. Βήτας, Χ. Σεμερτζίδης, Κ. Ζαγορίδης: Η σημασία του τύπου 

της σωματικής άσκησης στη διαμόρφωση του κνημοβραχιονίου δείκτη των υγειών ενηλίκων ............................................. 130 

Δ. Γιαννόπουλος, Α. Αρβανίτης, Σ. Βουλιώτη, Μ. Χρονοπούλου, Α. Σκαρπέλος, Ν. Ραζής και ομάδα εργασίας 

του Τμήματος Γενικής Ιατρικής Γ.Ν. Πατρών «Ο Άγιος Ανδρέας»: Κάπνισμα: Εξάρτηση και Βαθμός Ενημέρωσης 

σε Μαθητές Μέσης Εκπαίδευσης και τους Γονείς τους ........................................................................................................... 141 

Κ. Μίχας, Γ. Τούντας, Α. Αλεβίζος, Β. Γκιζλής, Ε. Κωνσταντίνου, Δ. Παναγιωτάκος, Μ. Παπαθανασίου, Π. Δασκαλάκης, 

Κ. Μαραγιάννης, Στ. Αργυριάδου, Κ. Κιντζογλανάκης, Χ. Σπέντζος, Ι. Λέντζας, Ελ. Μπουρνουσούζης, Α. Μαριόλης: 

Επιδημιολογικά στοιχεία της παχυσαρκίας σε εφήβους αστικής περιοχής. Αποτελέσματα από τη μελέτη VYRONAS ...... 148 

Νέα 

Νέα από την Ακαδημία Γενικής Ιατρικής - Η λειτουργία του Κέντρου Τεκμηρίωσης ............................................................. 157 

Το Παγκόσμιο Συνέδριο Εναλλακτικής Ιατρικής .......................................................................................................................159 

Editorial 

CONTENTS 

N. Antonakis, K. Makri: The Research in General Practice in Greece finds its way ................................................................110 

Α.D. Μariolis:18 th Hellenic Congress in General Practice. General Practice κυκλοφορεί αναζητώντας τις επικοινωνίες ......112 

Original Papers 

V. Sapouna, A. H. Schene, V. Dafermos, P. Theodorakis, Μ. Chatziarsenis, C. Lionis: Burden for family members 

and other individuals who care for patients with mental disorders in Crete ...............................................................................113 

P.N. Theodorakis, G.D. Mantzavinis: Inequalities in the distribution of rural primary care physicians 

in two remote neighboring prefectures of Greece and Albania...................................................................................................125 

A.G. Vitas, E.I. Nerantzaki, A.B. Karteridou, A.G. Vitas, C.L. Semertzidis, K.N. Zagoridis: The Significance 

of the Type of Physical Exercise in Conformation of Ankle-Brachial Index in Adults .................................................................131 

D. Giannopoulos, A. Arvanitis, S. Voulioti, M. Chronopoulou, A. Skarpelos, N. Razis and General Practice Department 

work-team of “St. Andrew” General Hospital of Patra: Smoking: Dependence and degree of briefing in students 

of medium education and their parents ......................................................................................................................................142 

C. Mihas, Y. Tountas, A. Alevizos, V. Gizlis, E. Konstantinou, M. Papathanassiou, D.B. Panagiotakos, P. Daskalakis, 

K. Marayiannis, J. Lentzas, St. Argyriadou, E. Filippoupolitou, E. Bournousouzis, A. Mariolis: Epidemiologic study 

of obesity in adolescents of an urban area. Results of the VYRONAS STUDY ...........................................................................149 

News 

News from the General Practice Academy - Operation of the Documentation Center ............................................................158 

Worldwide Congress of Alternative Medicine ............................................................................................................................160

Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας Ν. Αντωνάκης και Κ. Μακρή 

Primary Heatlh Care, Volume 18, Number 3, 110-111, 2006 

Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας, Τόμος 18, Τεύχος 3, 110-111, 2006 

Η έρευνα στο χώρο της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας 

στην Ελλάδα αρχίζει να βρίσκει το δρόμο της 

Η παραγωγή ερευνητικών εργασιών με αντικείμενα 

που σχετίζονται με την Πρωτοβάθμια 

Φροντίδα Υγείας (ΠΦΥ) έχει αυξηθεί θεαματικά 

τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας. Η ποιότητα 

των εργασιών αυτών μπορεί να μην ακολούθησε 

τη θεαματική αύξηση του αριθμού τους, αλλά σίγουρα 

βελτιώνεται σταθερά χρόνο με το χρόνο. 

Το περιοδικό μας, αλλά και το ετήσιο Πανελλήνιο 

Συνέδριο Γενικής Ιατρικής, είναι ο καθρέπτης και 

ο αδιάψευστος μάρτυρας της βελτίωσης αυτής 1 . 

Μελετώντας τις εργασίες που βραβεύτηκαν 

φέτος, στο 18 ο Πανελλήνιο Συνέδριο Γενικής Ιατρικής 

και δημοσιεύονται στο τεύχος αυτό και στο 

επόμενο, αισθανθήκαμε ότι η έρευνα στην ΠΦΥ 

αρχίζει να βρίσκει το δρόμο της. Τα θέματα ήταν 

προσεκτικά διαλεγμένα, τα ερευνητικά ερωτήματα 

σαφή, η μεθοδολογία καλά διατυπωμένη, η 

στατιστική ανάλυση καλλίτερη σε σχέση με προηγούμενες 

χρονιές και η συζήτηση περισσότερο 

συγκροτημένη. Ορισμένες μελέτες έγιναν με τη 

συνεργασία ξένων πανεπιστημίων και η χρονική 

διάρκεια τους ήταν μεγάλη. 

Το αντικείμενο του ιατρικού φακέλου, η επιβάρυνση 

των ατόμων που φροντίζουν άτομα με 

ψυχικές διαταραχές, η σύγκριση της κατανομής 

του ιατρικού δυναμικού σε Ελλάδα και Αλβανία, 

η παχυσαρκία και το κάπνισμα ήταν μερικά από 

τα αντικείμενα των εργασιών που βραβεύτηκαν. 

Φαίνεται καθαρά η στροφή από τις απλές 

περιγραφικές μελέτες προηγουμένων ετών, σε 

μελέτες πιο πολύπλοκες με ουσιαστικότερα και 

πιο χρήσιμα συμπεράσματα. Η στατιστική ανάλυση 

δεν θυμίζει σε τίποτα την απογοητευτική 

εικόνα ανάλογων εργασιών του παρελθόντος 2 . 

110 

ΤΗΣ ΣΥΝΤΑΞΗΣ 

EDITORIAL 

Η περιγραφική, αλλά και η συμπερασματολογική 

βιοστατιστική επιστρατεύτηκαν σωστά για την 

ανάλυση των δεδομένων. 

Η βελτίωση αυτή, που τη θεωρούμε αναμφισβήτητη, 

δε σημαίνει ότι σήμερα η έρευνα στην 

ΠΦΥ της χώρας μας έχει φτάσει στα επίπεδα που 

όλοι οραματιζόμαστε. Αν ανατρέξουμε στην παγκόσμια 

βιβλιογραφία θα δούμε ότι μεγάλα επιτεύγματα 

της σύγχρονης ιατρικής ξεκίνησαν από 

παρατηρήσεις και ερευνητικές εργασίες μεγάλων 

ομάδων Ιατρών Γενικής Ιατρικής 3-5 . Κανένα ερευνητικό 

εργαστήριο και καμιά ερευνητική ομάδα 

δεν μπορεί να σχεδιάσει σωστά ένα ερευνητικό 

πρόγραμμα, αν δεν υπάρχουν προηγούμενες 

επιδημιολογικές παρατηρήσεις και μελέτες για 

να στηριχθεί πάνω σε αυτές. Πολύ συχνά οι παρατηρήσεις 

και οι μελέτες που προαναφέραμε 

προέρχονται από μεγάλες βάσεις δεδομένων που 

δημιουργούνται από Ιατρούς Γενικής Ιατρικής. 

Σαν παραδείγματα αναφέρουμε τις παγκοσμίως 

γνωστές βάσεις δεδομένων των Βρετανών Ιατρών 

Γενικής Ιατρικής: GPRD και QOF 3-5 . 

Σήμερα αυτό που οραματιζόμαστε είναι η 

ανάπτυξη τέτοιων βάσεων δεδομένων και στην 

Ελλάδα. Οραματιζόμαστε την εξαγωγή συμπερασμάτων 

και μελετών από τις βάσεις αυτές, που 

θα καταξιώνουν τον Ιατρό Γενικής Ιατρικής στη 

χώρα μας αλλά και έξω από αυτήν. Θα είναι εφικτό 

να υποστηριχθούν μελέτες που θα σχετίζονται 

με την εφαρμοσμένη ιατρική έρευνα, που τόσο 

έχει ανάγκη η χώρα μας 6 , αλλά και μελέτες που 

ενδιαφέρουν τη διεθνή επιστημονική κοινότητα. 

Επειδή όμως πάντα πρέπει να διδασκόμαστε από 

την εμπειρία των άλλων, αναφέρουμε τη θέση των

Ν. Αντωνάκης και Κ. Μακρή Τόμος 18, Τεύχος 3, 2006 

Βρετανών Ιατρών Γενικής Ιατρικής που υποστηρίζουν 

ότι η ανάπτυξη ενιαίων και σωστών βάσεων 

δεδομένων στην ΠΦΥ εξαρτάται και από την 

πολιτική βούληση των εκάστοτε κρατούντων 3 . 

Αντωνάκης Νίκος 

Αναπληρωτής Διευθυντής Σύνταξης 

Μακρή Κορνηλία 

Επίκουρη Διευθύντρια Σύνταξης 

Βιβλιογραφία 

1. Θηραίος Ε, Μερκούρης ΜΠ, Αντωνάκης Ν, Μακρή 

Κ, Αγγελόπουλος Α, Μαριόλης Α, Λιονής Χ. 

“ΠΡΩΤΟΒΑΘΜΙΑ ΦΡΟΝΤΙΔΑ ΥΓΕΙΑΣ” Μια 

εικόνα του περιοδικού της Ελληνικής Εταιρείας 

Γενικής Ιατρικής. 15ο Πανελλήνιο Συνέδριο Γενικής 

Ιατρικής. Porto Carras, Χαλκιδική, 30/4/2003 

- 4/5/2003 

2. Φλουρής Γ, Ανδρεαδάκης Μ, Κιαγιαδάκη Χ, 

Ρηγάτος Θ, Καπάνταης Ι, Αντωνάκης Ν. Στατιστική 

ανάλυση: Το αδύνατο σημείο της έρευνας 

στην ελληνική Π.Φ.Υ. 18ο Πανελλήνιο Συνέδριο 

Γενικής Ιατρικής, Κέρκυρα 26/4/2006-30/4/2006. 

3. General Practice Research Database (GPRD). 

Διαθέσιμο στο: http://www.gprd.com 

4. QOF database. Διαθέσιμο στο: http://www. 

gpcontract.co.uk/map.html 

5. Soriano JB, Maier WC, Egger P, Visick G, Thakrar 

B, Sykes J, Pride NB. Recent trends in physician 

diagnosed COPD in women and men in the UK. 

Thorax, 55:789-794, 2000. 

6. Αντωνάκης Ν. Πρόταση μοντέλου Ηλεκτρονικής 

Συνταγογραφίας για την Ελληνική Πρωτοβάθμια 

Φροντίδα Υγείας: Φαρμακοεπιδημιολογική 

προσέγγιση. Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας, 

17:38-45, 2005. 

111

Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας Ν. Αντωνάκης και Κ. Μακρή 

Primary Heatlh Care, Volume 18, Number 3, 112, 2006 

Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας, Τόμος 18, Τεύχος 3, 112, 2006 

112 

ΤΗΣ ΣΥΝΤΑΞΗΣ 

EDITORIAL 

18 ο ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΓΕΝΙΚΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ 

Η Γενική Ιατρική κυκλοφορεί αναζητώντας τις επικοινωνίες 

Το άρθρο σύνταξης μπορεί να γράφεται στα 

μέσα του φθινοπώρου όταν στις αυλές των σπιτιών 

συσσωρεύονται κίτρινα φύλλα ή κιτρινισμένα αισθήματα, 

αδύναμα, μερικές φορές, να αντέξουν 

τη λάμψη μια αισιοδοξίας λόγω της αβεβαιότητας 

του σύγχρονου κόσμου στον οποίο ζούμε. 

Αλλά τα ελπιδοφόρα μηνύματα της άνοιξης 

που κόμισε το 18 ο ετήσιο συνέδριο Γενικής Ιατρικής 

που πραγματοποιήθηκε στην Κέρκυρα, δείχνουν 

ότι στη σύγχρονη και τεκμηριωμένη Γενική 

Ιατρική, οι εποχές δεν θα διαδέχονται πλέον η μία 

την άλλη κατά κανονική ακολουθία. 

Πιο συγκεκριμένα, μέσα από την πληθώρα 

νέων ιδεών, διαδικασιών και καινοτόμων αλλαγών 

που πραγματοποιήθηκαν και παρουσιάστηκαν 

στο συνέδριο, σίγουρα ξεχώρισαν οι εξής: 

� Η οργάνωση κλινικών φροντιστηρίων, στρογγυλών 

τραπεζών και διαλέξεων με μεγάλο 

αριθμό συμμετεχόντων, που επέκτειναν τις 

επιλογές για εκπαίδευση των συνέδρων και 

τα οποία εμπλουτίστηκαν για πρώτη φορά με 

θέματα τα οποία άπτονταν περισσότερο της 

κατευθυνόμενης προς και από τον ασθενή 

(patient-oriented) κλινικής πράξης. Η παραπάνω 

επιτυχία ουσιαστικά επιβράβευσε 

όλες τις εκπαιδευτικές συναντήσεις που έγιναν 

κατά τη διάρκεια του έτους σε όλες τις 

υγειονομικές περιφέρειες τις χώρας από την 

Ελληνική Εταιρία Γενικής Ιατρικής. 

� Παράλληλα, πραγματοποιήθηκαν με μεγάλη 

συμμετοχή οι εκλογές της ΕΛΕΓΕΙΑ καθώς 

και της Επαγγελματικής Ένωσης, οι οποίες 

και είχαν ως αποτέλεσμα την εκλογή των 

νέων διοικητικών συμβουλίων με αρκετά νέα 

μέλη στη σύνθεσή τους. Επιπλέον στις γόνιμες 

συζητήσεις που προηγήθηκαν, τέθηκαν νέοι 

προβληματισμοί για το μέλλον της Γενικής 

Ιατρικής στη χώρα μας. 

� Η οργανωτική επιτροπή του συνεδρίου όρισε 

ως υπεύθυνη για τη βράβευση των εργασιών 

μια εξειδικευμένη ομάδα συσταθείσα από 

μέλη από όλες τις επιτροπές της ΕΛΕΓΕΙΑ 

και από εκπροσώπους από την Ακαδημία 

Γενικής Ιατρικής και την Επαγγελματική 

Ένωση. Αξίζει να σημειωθεί πως οι περισσότερες 

από τις ερευνητικές εργασίες που 

κατατέθηκαν ως υποψήφιες για βράβευση 

ήταν υψηλού επιπέδου όπως τεκμηριώθηκε 

από την ιδιαίτερα υψηλή βαθμολόγησή που 

απέσπασαν κατά την διαδικασία αξιολόγησής 

τους (critical appraisal). 

Τα παραπάνω καθώς και η γενική εικόνα 

που παρουσίασε το συνέδριο, μας έκανε να συνειδητοποιήσουμε 

πως όλα όσα είχαμε τολμήσει 

να διεκδικήσουμε ήταν πλέον πιο κοντά στην 

πραγματικότητα παρά μακριά της. 

Το πρόσφατο Πανελλήνιο Συνέδριο Γενικής 

Ιατρικής έδειξε το δρόμο προκειμένου η επόμενη 

συνάντηση να είναι βελτιωμένη, με μεγαλύτερη 

διάρκεια και σαφέστερους στόχους. 

Τα οράματα της ανεξουσίαστης μηπω-τοπίας, 

ενδεχομένως και ξάστερης ουτοπίας για μιαν άλλη 

προσδοκία στη Γενική Ιατρική δεν πρέπει να μείνουν 

ανυπεράσπιστα. Δεν θα εγκαταλείψουμε την 

αναζήτηση για νέες γέφυρες επικοινωνίας μεταξύ 

μας για την περαιτέρω ανάπτυξη της ειδικότητας 

Γενικής Ιατρικής στην Ελλάδα. 

Είναι η νοσταλγία του μέλλοντος 

Dr. Ανάργυρος Δ. Μαριόλης 

Ειδικός Γραμματέας ΕΛΕΓΕΙΑ 

Επιστημονικός Υπεύθυνος 

Κέντρο Υγείας Βύρωνα

Β. Σαπουνά και συν. Τόμος 18, Τεύχος 3, 2006 



Επιβάρυνση μελών οικογενειών και άλλων ατόμων 

που φροντίζουν ασθενείς με μείζονες ψυχικές διαταραχές 

στην Κρήτη: Ένα καινούργιο πεδίο για τη Γενική Ιατρική 

στην Ελλάδα 

Β. Σαπουνά 1 , A.H. Schene 2 , Β. Δαφέρμος 3 , Π. Θεοδωράκης 1,4 , Μ. Χατζηαρσένης 1,5 , Χ. Λιονής 1 

Περίληψη 

Σκοπός: Η επιβάρυνση των φροντιστών ασθενών με ψυχικές διαταραχές είναι 

υψηλή. Σκοπός της μελέτης είναι η εκτίμηση των συνεπειών από την φροντίδα 

ασθενών με μείζονες ψυχικές διαταραχές σε μέλη οικογενειών και άλλα άτομα 

στην Κρήτη. Πληθυσμός μελέτης και Μέθοδος: Τον πληθυσμό μελέτης μας 

αποτέλεσαν οι φροντιστές ασθενών με μείζονες ψυχικές διαταραχές (ICD-10: 

χρόνιες ψυχωσικές διαταραχές - F 20#, διπολική διαταραχή - F 31, κατάθλιψη - F 

32#), από τους τέσσερις νομούς της Κρήτης και οι οποίοι ήσαν καταγεγραμμένοι 

στο αρχείο του Θεραπευτηρίου Ψυχικών Παθήσεων Χανίων το έτος 1999 (Ν=230). 

Στη μελέτη μας περιλήφθησαν τελικά 65 φροντιστές (ποσοστό συμμετοχής 61%). 

Χρησιμοποιήθηκε, μετά από άδεια, το Ερωτηματολόγιο Αξιολόγησης Συμμετοχής 

(IEQ) για την εκτίμηση της επιβάρυνσης και το ερωτηματολόγιο Επισκόπησης 

Υγείας του Nottingham (NHP) για τη μέτρηση της ποιότητας ζωής των φροντιστών. 

Αποτελέσματα: Η πλειονότητα των φροντιστών ήταν γυναίκες (54, 83,1%), 

κυρίως μητέρες, με μέση ηλικία τα 62,6 (S.D. 10,9) έτη. Οι περισσότεροι ασθενείς 

με μείζονες ψυχικές διαταραχές (52, 80%) έμεναν με τις οικογένειες τους και η 

πλειοψηφία των φροντιστών (54, 83,1%) είχαν περισσότερες από 32 ώρες προσωπικής 

επικοινωνίας την εβδομάδα με τον ασθενή. Οι πιο κοινές ανησυχίες των 

συγγενών (μέση τιμή 3,74, S.D. 1,96, 95% C.l. 3,25-4,22) αφορούσαν την υγεία 

του ασθενή (55, 84,6%), το μέλλον (62, 95,4%), την ασφάλεια (58, 89,2%) και την 

οικονομική τους κατάσταση (59, 90,8%). Στατιστική σημαντική συσχέτιση μεταξύ 

επιβάρυνσης (συνολική βαθμολογία) και ποιότητας ζωής βρέθηκε στον πόνο 

(t=2,952, P=0,005). Οι γυναίκες-φροντιστές ανέφεραν περισσότερα προβλήματα 

υγείας σε σχέση με τους άνδρες με μια τάση αύξησης της επίδοσης με την ηλικία, 

ενώ βρέθηκε ότι οι συγγενείς-φροντιστές δεν προσέφευγαν σε υψηλό ποσοστό 

(54, 83,1%) στις υπηρεσίες Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας. Συμπεράσματα: 

Οι συγγενείς-φροντιστές στην Κρήτη βιώνουν συνέπειες από την ενασχόληση 

τους με τη φροντίδα ασθενών με μείζονες ψυχικές διαταραχές και μάλιστα σε 

μεγαλύτερο βαθμό από αυτό που ανέφεραν Ευρωπαϊκές μελέτες. Η εμπλοκή της 

Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας και της Γενικής Ιατρικής στην υποστήριξη των 

φροντιστών υπογραμμίζεται ως ιδιαίτερα σημαντική. 

1 Κλινική Κοινωνικής και Οικογενειακής Ιατρικής, Τμήμα Ιατρικής, Πανεπιστημίου Κρήτης, 

2 Department of Psychiatry Academic Medical Center Amsterdam, The Netherlands, 3 Τμήμα 

Πολιτικών Επιστημών Πανεπιστημίου Κρήτης, 4 Θεραπευτήριο Ψυχικών Παθήσεων Χανίων, 

5 Νοσοκομείο-Κέντρο Υγείας Νεάπολης Λασιθίου 

Εισαγωγή 

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ 

ORIGINAL PAPER 

Σύμφωνα με πρόσφατες αναλύσεις 

του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας 1 , 

οι ψυχικές διαταραχές και διαταραχές 

της συμπεριφοράς αντιπροσωπεύουν 

το 12% της παγκόσμιας επιβάρυνσης 

της Δημόσιας Υγείας από νοσήματα. 

Τις επόμενες δεκαετίες η επιβάρυνση 

των ψυχικών διαταραχών εκτιμάται ότι 

θα αυξηθεί και η προβολή για το 2020 

δείχνει ότι θα ξεπεράσει το 15% των 

απολεσθέντων ετών ζωής σταθμισμένων 

ως προς την ανικανότητα. 

Η επιβάρυνση των οικογενειών 

που φροντίζουν ασθενείς με ψυχικές 

διαταραχές αποτέλεσε αντικείμενο 

Λέξεις κλειδιά (MeSH Hellas): oικογένεια, φροντίδα 

περιπατητικού αρρώστου, ψυχική διαταραχή, σχιζοφρένεια, 

ποιότητα ζωής 

Υποβλήθηκε: Η εργασία υποβλήθηκε στα πλαίσια 

του 18ου Πανελληνίου Συνεδρίου Γενικής Ιατρικής 

(Κέρκυρα 26-30 Απριλίου 2006) και έλαβε το βραβείο 

"Δ. Ίκκου" από την Επιτροπή Κρίσης. Δημοσιεύεται 

με κοινή απόφαση της Συντακτικής Επιτροπής του 

περιοδικού και της Οργανωτικής Επιτροπής του 

Συνεδρίου. 

Έγινε δεκτή διά δημοσίευση: 10 Ιουλίου 2006 

Υπεύθυνος αλληλογραφίας: Βασιλική Σαπουνά, Κοινωνική 

Λειτουργός, ΜΡΗ, Τομέας Κοινωνικής Ιατρικής, 

Τμήμα Ιατρικής Πανεπιστημίου Κρήτης, Τ.Θ. 2208, Τ.Κ. 

71003, Ηράκλειο Κρήτης, Τηλ. (2810) 394614, e-mail: 

sapouna@med.uoc.gr 

113

Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας Β. Σαπουνά και συν. 

Burden for family members and other individuals who care for patients 

with mental disorders in Crete 

V. Sapouna, A. H. Schene, V. Dafermos, P. Theodorakis, Μ. Chatziarsenis, C. 

Lionis 

Summary 

Background: Mental disorders are an important public health problem that leaves 

an enormous burden on health care services in modern societies. Although the 

literature includes many studies on the needs of informal careers caring for patients 

with mental disorders, this subject seems to neglected in Greece. The aim of the 

present study was to explore the consequences of caring for mental disorders 

οn family caregivers and other individuals in the island of Crete, Greece. Study 

population and method: The study population consisted of caregivers of patients 

with major mental disorders (ICD-10: F20 Schizophrenia, F31 Bipolar affective 

disorder, F32 Depressive episode) who were registered in the only Hospital for 

Chronic Mental Illness. We looked at the available data that was operating on this 

island in 1999 (N = 230). A total of 65 caregivers participated (rate of attendance 

61%). Consequences on caregiver were measured by the Involvement Evaluation 

Questionnaire (IEQ) and quality of life by the Nottingham Health Profile (NHP). 

Results: Most of the informal careers were female (54, 83.1%), mainly mothers, 

with a mean age of 62.6 (SD=10.9 year). Most of them (52, 80%) lived with the 

mentally ill person in the same household; the 54 relatives (83.1%) had more than 

32 hours per week contact with the patient. Of the four domains of IEQ, worrying 

(mean 3.74, S.D. 1.96, 95% C.l. 3.25-4.22) was a consequence that we found to 

be more intense, while the main concerns were reported included the patient’s 

safety (58, 89.2%), general health (55, 84.6%), future (62, 95.4%), and financial 

situation (59, 90.8%). Significant correlation between the IEQ overall score and 

quality of life was also found in pain (t= 2.952, P= 0.005). The female-caregivers 

reported more problems in comparison with men, with a tendency of being 

increased with age. Informal careers to a great extend were not seeking care 

from the primary health care physicians. Conclusions: The informal careers of 

patients with major mental disorders reported an important burden that seems to 

be higher in comparison with other European studies. It is a new and challenging 

issue for the Cretan primary care physicians. 

Key words: family ambulatory care, caregiver, mental disorders, schizophrenia, 

quality of life. 

μελέτης τις τελευταίες δεκαετίες 2 . Ο όρος επιβάρυνση 

ή φορτίο (burden) περικλείει οικονομικές 

δυσκολίες, συναισθηματικές αντιδράσεις στην 

ασθένεια, το άγχος της αντιμετώπισης της διαταραγμένης 

συμπεριφοράς, τη διάλυση της καθημερινότητας 

της οικογένειας και τον περιορισμό των 

κοινωνικών δραστηριοτήτων 3 . 

Τα τελευταία χρόνια με τη μεταρρύθμιση στον 

τομέα της ψυχικής υγείας και την αντιμετώπιση 

του ατόμου με ψυχικές διαταραχές έξω από το 

ίδρυμα, στην κοινότητα, ο ρόλος της οικογένειας 

γίνεται ακόμη πιο σημαντικός μιας και αποτελεί 

το κύριο φυσικό υποστηρικτικό σύστημα για το 

άτομο με ψυχικές διαταραχές και τη βασική και 

πολλές φορές μοναδική πηγή φροντίδας 4,5 . 

Οι οικογένειες των ασθενών με ψυχικές διαταραχές 

αναγκάζονται σε πολλές περιπτώσεις 

όχι μόνο να υποστούν το οικονομικό κόστος της 

114 

φροντίδας αλλά και το κοινωνικό κόστος, 

όπως το συναισθηματικό βάρος, 

την έκπτωση της ποιότητας ζωής, τον 

κοινωνικό αποκλεισμό, το στίγμα και 

την απώλεια ευκαιριών να βελτιώσουν 

τη ζωή τους 6-8 . 

Αν και μεγάλο μέρος όλων αυτών 

των συνεπειών δεν δηλώνεται πουθενά 

και επομένως η επιβάρυνση δεν 

μετράται ποσοτικά, επιστημονικές 

εκτιμήσεις δείχνουν ότι το βάρος της 

φροντίδας για ένα μέλος της οικογένειας 

με ψυχικές διαταραχές είναι 

σημαντικό 9 . 

Στη διεθνή βιβλιογραφία αναφέρεται 

μεγάλος αριθμός μελετών σχετικά 

με την επιβάρυνση των οικογενειών 

ασθενών με μείζονες ψυχικές διαταραχές. 

Πολλές έρευνες έχουν δείξει ότι 

η επιβάρυνση των οικογενειών από τη 

φροντίδα ενός μέλους της με μείζονες 

ψυχικές διαταραχές είναι υψηλή 10 . 

Τα δεδομένα της μελέτης EPSI- 

LON 11 , τα οποία αναφέρονται σε ευρύ 

και αντιπροσωπευτικό δείγμα ατόμων 

με ψυχικές διαταραχές και μελών οικογενειών 

σε πέντε ευρωπαϊκές χώρες, 

δείχνουν πως η πιο συνηθισμένη συνέπεια 

της παροχής φροντίδας ήταν η 

ανησυχία των συγγενών για την υγεία 

του ασθενούς, το μέλλον, την ασφάλεια 

και την οικονομική κατάσταση του. Η 

συνολική βαθμολογία των συνεπειών της παροχής 

φροντίδας ήταν μεγαλύτερη στους συγγενείς που 

είχαν περισσότερες ώρες επαφής με τα άτομα με 

ψυχικές διαταραχές και όταν τα άτομα αυτά ήταν 

μεγαλύτερα σε ηλικία. 

Στην Ελλάδα η επιβάρυνση των οικογενειακών 

φροντιστών φαίνεται να έχει συζητηθεί ελάχιστα. 

Από την ανασκόπηση της βιβλιογραφίας 

προέκυψε ότι οι μελέτες ελλήνων συγγραφέων 

που αναφέρονται στη διερεύνηση των χαρακτηριστικών 

των ατόμων και των μελών των οικογενειών, 

των αναγκών και των επιπτώσεων από 

τη φροντίδα ασθενών με μείζονες ψυχικές διαταραχές 

είναι περιορισμένες 12-15 . Τέτοιες όμως 

μελέτες κρίνονται απαραίτητες ώστε να διερευνηθούν 

πιθανές αιτίες πρόκλησης επιβάρυνσης 

στις οικογένειες, την αναγκαιότητα υποστήριξης 

και εκπαίδευσης των οικογενειών και των ατόμων


που φροντίζουν ασθενείς με ψυχικές διαταραχές 

και τον επαναπροσδιορισμό των ρόλων όσων παρέχουν 

φροντίδα στο χώρο της ψυχικής υγείας. 

Έτσι εκτιμήθηκε ως σημαντικό στο πλαίσιο ενός 

μεταπτυχιακού προγράμματος στη Δημόσια Υγεία 

και στη Διοίκηση Υπηρεσιών Υγείας 16 να διεξαχθεί 

μία μελέτη σε άτομα που φροντίζουν ασθενείς 

με ψυχικές διαταραχές με σκοπό την εκτίμηση 

των συνεπειών που συνεπάγεται η φροντίδα 

ασθενών με μείζονες ψυχικές διαταραχές σε μέλη 

οικογενειών ή άλλα άτομα στην Κρήτη. Σκοπός 

της παρούσης δημοσίευσης ήταν η παρουσίαση 

των χαρακτηριστικών και της επιβάρυνσης τους 

από τη φροντίδα ασθενών με μείζονες ψυχικές 

διαταραχές σε μέλη οικογενειών ή άλλα άτομα 

στην Κρήτη, καθώς και η συζήτηση του ρόλου του 

γενικού ιατρού στην εκτίμηση των αναγκών και 

την κάλυψη τους. 

Πληθυσμός μελέτης και μέθοδοι 

Πληθυσμός μελέτης 

Η έρευνα πραγματοποιήθηκε στη γεωγραφική 

περιφέρεια της Κρήτης, σε αστικές και αγροτικές 

περιοχές των νομών Λασιθίου, Ηρακλείου, 

Ρεθύμνης και Χανίων, κατά το χρονικό διάστημα 

Ιανουαρίου– Ιουλίου του 2005. Ο πληθυσμός 

αναφοράς ήταν μέλη οικογενειών ή άλλα άτομα 

που φροντίζουν ασθενείς με μείζονες ψυχικές 

διαταραχές και ήταν εγγεγραμμένοι στο Αρχείο 

του Θεραπευτηρίου Ψυχικών Παθήσεων Χανίων 

(Θ.Ψ.Π.Χ.), το έτος 1999. Επιλέχθηκε το 

Θ.Ψ.Π.Χ, ως η μόνη κλειστή μονάδα ψυχιατρικής 

περίθαλψης σε επίπεδο Κρήτης με ασθενείς με 

τεκμηριωμένη διάγνωση και στους οποίους έχει 

επιβεβαιωθεί η διάγνωση ψυχικής νόσου. 

Σχεδιάστηκε μία συγχρονική επιδημιολογική 

μελέτη (cross-sectional study). Για κάθε ασθενή, 

με διάγνωση σύμφωνα με το ICD-10 17 : χρόνιες 

ψυχωσικές διαταραχές - F 20#, διπολική διαταραχή 

- F 31, κατάθλιψη - F 32#, που συμμετείχε 

στην έρευνα ορίστηκε ένας φροντιστής και ήταν 

το άτομο που διέθετε τον περισσότερο χρόνο για 

τη φροντίδα του ασθενή Τα κριτήρια επιλογής των 

μελών των οικογενειών και των ατόμων που φροντίζουν 

ασθενείς με μείζονες ψυχικές διαταραχές 

για τη μελέτη ορίστηκαν τα παρακάτω: 

• Mόνιμοι κάτοικοι της Κρήτης. 

• Συγγενείς α΄ ή β΄ βαθμού ή άλλα άτομα μη 

συγγενικά 

• Φροντίδα ασθενών με διαταραχές της ψυχικής 

νόσου > της 5ετίας. 

• Παραμονή του ασθενή με ψυχικές διαταραχές 

στην οικογένεια ≥ για 6 μήνες τον τελευταίο 

χρόνο. 

• Μέλη οικογενειών ηλικίας >18 ετών 

Το σύνολο των ατόμων με μείζονες ψυχικές 

διαταραχές που πληρούσαν τα κριτήρια εισόδου 

στη μελέτη, ήταν 230. 

Καθορισμός του μεγέθους του δείγματος 

Προκειμένου να καθορισθεί το μέγεθος του 

δείγματος προβήκαμε στις παρακάτω θεωρήσεις: 

i. Από το σύνολο των σπουδαιότερων μεταβλητών 

εκείνη με τη μεγαλύτερη τυπική απόκλιση 

ήταν αυτή που αφορούσε την ένταση (S.D. 

1,7). 

ii. Διάστημα εμπιστοσύνης 95%. 

iii. Αποδεκτό σφάλμα 5% 

iv. Πληθυσμός, όπως είπαμε και παραπάνω 

Ν=230. 

Σύμφωνα με τις παραπάνω θεωρήσεις και 

με τη χρήση του γνωστού τύπου, το μέγεθος του 

δείγματος προσδιορίστηκε σε 93 άτομα 18 . 

Στη μελέτη, τελικά, συμμετείχαν εξήντα πέντε 

(65) μέλη οικογενειών ή άλλα άτομα (ποσοστό 

συμμετοχής 60%). Έγινε προσπάθεια τηλεφωνικής 

επικοινωνίας με όλες τις οικογένειες των 

ατόμων αυτών. Εξαιρέθηκαν 165 άτομα για τους 

παρακάτω λόγους: θάνατος (15 ασθενείς), εισαγωγή 

σε ίδρυμα ή ξενώνα (16 ασθενείς), μη ανάγκη 

φροντίδας (10 ασθενείς), άρνηση (19 άτομα 

φροντίδας), μη απάντησης στην τηλεφωνική κλήση 

ή λανθασμένος τηλεφωνικός αριθμός (105 οικογένειες) 

(Σχήμα Ι). 

Ερωτηματολόγια 

Στη μελέτη χρησιμοποιήθηκαν δύο κύρια εργαλεία/ερωτηματολόγια. 

Το Ερωτηματολόγιο Αξιολόγησης 

Συμμετοχής (Involvement Evaluation 

Questionnaire – EUROPEAN VERSION/IEQ 

– EU) 19 , για την εκτίμηση των συνεπειών από τη 

φροντίδα ατόμων με μείζονες ψυχικές διαταραχές. 

Έχει μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες, στα 

115


Αγγλικά, Iταλικά, Iσπανικά, Πορτογαλικά, Γερμανικά, 

Γαλλικά, Φιλανδικά και Σουηδικά. Το 

ερωτηματολόγιο έχει χρησιμοποιηθεί στη μελέτη 

των πέντε ευρωπαϊκών χωρών, Ολλανδία, Δανία, 

Αγγλία, Ιταλία, Ισπανία, EPSILON study 

(European Psychiatric Services: Inputs Linked to 

Outcome Domains and Needs) και έχει αναφερθεί 

υψηλή εγκυρότητα και αξιοπιστία 20 . Για τη 

μετάφραση και χρήση του Ερωτηματολογίου Αξιολόγησης 

Συμμετοχής (Involvement Evaluation 

Questionnaire-EU) δόθηκε έγγραφη άδεια από 

τον Καθηγητή AH Schene, μέλος της ομάδας που 

συνέταξε το πρωτότυπο ερωτηματολόγιο στην 

Κλινική Κοινωνικής και Οικογενειακής Ιατρικής 

του Τμήματος Ιατρικής του Πανεπιστημίου 

Κρήτης για χρήση στη μελέτη αυτή. Βασική προϋπόθεση 

για να συμπληρωθούν όλες οι ενότητες 

του IEQ, είναι φροντιστής και ασθενής να έχουν 

τουλάχιστον μία ώρα ανά εβδομάδα προσωπική 

ή τηλεφωνική επικοινωνία, κατά τη διάρκεια των 

προηγούμενων τεσσάρων εβδομάδων. To IEQ 

αποτελείται από 81 ερωτήσεις που δομούνται σε 

έξι ενότητες: (1) κοινωνικοδημογραφικά στοιχεία 

του ασθενή και της οικογένειας, (2) συνέπειες 

για τα άτομα που φροντίζουν ασθενείς με 

ψυχικές διαταραχές, (3) πρόσθετες οικονομικές 

δαπάνες, (4) ερωτηματολόγιο Γενικής Υγείας 12 

(General Health Questionnaire 12), (5) επαγγελματική 

βοήθεια για τους συγγενείς του ασθενή, (6) 

συνέπειες για τα παιδιά του ασθενή με ψυχικές 

116 

Σχήμα Ι. Πληθυσμός μελέτης. 

διαταραχές. 

Οι επιπτώσεις της φροντίδας συνοψίστηκαν 

σε τέσσερις συνιστώσες: α)Ένταση (ερωτήσεις 

29-35, 42-43), β) Ανησυχία (ερωτήσεις 22-26, 29), 

γ) Επίβλεψη (ερωτήσεις 37-41, 43), δ) Προτροπή 

(ερωτήσεις 16-21, 27-28) και όλες αυτές εκτιμήθηκαν 

με μια συνολική βαθμολογία. 

Για τη μέτρηση της ποιότητας ζωής χρησιμοποιήθηκε 

το ερωτηματολόγιο Επισκόπηση Υγείας 

του Nottingham (Nottingham Health Profile 

Health Profile/NHP). Το NHP αξιολογεί την υποκειμενική 

δυσφορία από προβλήματα υγείας και 

τον βαθμό στον οποίο τα προβλήματα αυτά επηρεάζουν 

τι φυσιολογικές δραστηριότητες του ατόμου. 

Έχει μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες, όπως 

Γαλλικά, Ισπανικά, Γερμανικά, Ιταλικά, Νορβηγικά, 

Σουηδικά. Η εγκυρότητα και αξιοπιστία του 

βρέθηκαν να είναι υψηλές. Το ερωτηματολόγιο 

μεταφράστηκε, προσαρμόστηκε στα Ελληνικά 

από τους Α. Βιδάλη, Μ. Συγγελάκη 21 . Αποτελείται 

από δύο μέρη. Στο πρώτο μέρος διερευνώνται 

με 38 δηλώσεις (statements) (ναι/όχι) έξι τομείς: 

κινητικότητα, πόνος, ύπνος, ενεργητικότητα, συναισθηματικές 

αντιδράσεις και κοινωνική απομόνωση. 

Τα αποτελέσματα σε κάθε κατηγορία 

εκφράζονται ως ποσοστό, μεταξύ 0 και 100. Το 

δεύτερο μέρος περιέχει επτά γενικές ερωτήσεις 

(ναι/όχι) και διερευνά περιοχές της καθημερινής 

ζωής, εργασία, νοικοκυριό (και συναφείς δραστηριότητες), 

κοινωνική ζωή, οικογενειακή ζωή,


σεξουαλικότητα, ιδιαίτερα ενδιαφέροντα και διακοπές 

και οι δυνατές βαθμολογίες είναι 0 ή 1. 

Τα δύο μέρη μπορούν να χρησιμοποιηθούν ανεξάρτητα. 

Συμπλήρωση ερωτηματολογίων 

Τα ερωτηματολόγια συμπληρώθηκαν κατά 

τη διάρκεια προσωπικής συνέντευξης. Οι συνεντεύξεις 

πραγματοποιήθηκαν στα σπίτια των 

συμμετεχόντων μετά από τηλεφωνική ειδοποίησή 

τους, διάρκειας περίπου μίας ώρας. Τα ερωτηματολόγια 

συμπληρώθηκαν το χρονικό διάστημα 

Ιανουαρίου – Ιουλίου 2005. 

Τήρηση κανόνων βϊοηθικής 

Το Επιστημονικό Συμβούλιο του Θεραπευτηρίου 

Ψυχικών Παθήσεων Χανίων και η Διοίκηση 

της Μονάδας αυτής ενέκριναν το ερευνητικό 

πρωτόκολλο (2/12/2004) που υποβλήθηκε. Όλα τα 

άτομα της μελέτης συμμετείχαν μετά από πλήρη 

ατομική ενημέρωση και υπογραφή συμφωνητικού 

αποδοχής συμμετοχής τους στη μελέτη σύμφωνα 

με τους υφισταμένους κανόνες έρευνας βϊοηθικής 

και δεοντολογίας 22 . 

Στατιστική ανάλυση 

Για τη στατιστική επεξεργασία και αξιολόγηση 

των αποτελεσμάτων (επίπεδο στατιστικής 

σημαντικότητας (P-value


Πίνακας Ι. Κοινωνικοδημογραφικά χαρακτηριστικά 

φροντιστών ασθενών με μείζονες ψυχικές διαταραχές 

(n= 65) 

n (%) 

Φύλο 

Γυναίκα 54 (83,1) 

Άνδρας 11 (16,9) 

Μέση ηλικία (έτη) 62,6 * (10,9) ** 

Σχέση με το άτομο με ψυχικές διαταραχές 

Μητέρα/πατέρας 43 (62,2) 

Κόρη/γιος 1 (1,5) 

Αδερφή/ αδερφός 3 (4,6) 

Άλλος συγγενής 4 (6,2) 

Σύζυγος/σύντροφος 8 (12,3) 

Φίλος 3 (4,6) 

Γείτονας 2 (3,1) 

Συνάδελφος/συμφοιτητής 

Εκπαίδευση 

1 (1,5) 

Αναλφάβητοι 21 (32,3) 

Δημοτικό 34 (52,3) 

Γυμνάσιο 2 (3,1) 

Λύκειο 2 (3,1) 

Ανώτερες/Ανώτατες Σχολές 

Εισόδημα 

6 (9,2) 

>500€ μηνιαίως 18 (27,7) 

500-800€ μηνιαίως 25 (38,5) 

800-1400€ μηνιαίως 20 (30,8) 

1400-2400€ μηνιαίως 

Συγκατοίκηση με το άτομο 

με ψυχικές διαταραχές 

2 (3,1) 

Όχι 13 (20,0) 

Ναι 52 (80,0) 

Προσωπική ή τηλεφωνική επαφή με το άτομο 

με ψυχικές διαταραχές τις τέσσερις 

τελευταίες εβδομάδες 

> από 1 ώρα την εβδομάδα 1 (1,5) 

1-4 ώρες την εβδομάδα 6 (9,2) 



17-32 ώρες την εβδομάδα - - 

< από 32 ώρες την εβδομάδα 

* x 

54 (83,1) 

— , ** S.D. 

τρεις δεκαετίες (χρονολογία έναρξης της ψυχικής 

διαταραχής τη δεκαετία 1970-1980). 

Η επιβάρυνση στους φροντιστές ασθενών με μείζονες 

ψυχικές διαταραχές 

Η συνολική βαθμολογία της επιβάρυνσης 

στους συμμετέχοντες στη μελέτη έλαβε μέση τιμή 

9,25 (S.D. 4,8, 95% CI 8,1-10,4). Οι επιμέρους συνιστώσες 

της επιβάρυνσης (Διάγραμμα Ι) έλαβαν 

ένταση: μέση τιμή 1,8 (S.D. 1,7, 95% CI 1,4-2,2), 

118 

Διάγραμμα Ι. Επιβάρυνση στους συγγενείς, φροντιστές από τη φροντίδα 

ασθενών με μείζονες ψυχικές διαταραχές. 

επίβλεψη: μέση τιμή 0,9 (S.D. 1,3, 95% CI 0,6-1,2), 

ανησυχία: μέση τιμή 3,7 (S.D. 2,0, 95% CI 3,2-4,2) 

και προτροπή: μέση τιμή 3,6 (S.D. 2,4, 95% CI 3,0- 

4,2). Στους Πίνακες ΙΙ, ΙΙΙ, IV, V παρουσιάζονται 

αναλυτικά τα αποτελέσματα στις τέσσερις συνιστώσες 

της επιβάρυνσης ως συνέπειες της φροντίδας 

που προσέφεραν οι συγγενείς, φροντιστές 

στους ασθενείς με μείζονες ψυχικές διαταραχές. 

Όσον αφορά τη συσχέτιση της επιβάρυνσης 

με τη χρονική διάρκεια της ψυχικής διαταραχής 

του ασθενή βρέθηκε στατιστικώς σημαντική συσχέτιση 

μεταξύ συνολικής επιβάρυνσης και χρονικής 

διάρκειας (F=8,588, P=0,005). Μεταξύ επίβλεψης 

και χρονικής διάρκειας της ψυχικής διαταραχής 

βρέθηκε σημαντική συσχέτιση (F= 6,911, 

P= 0,011), επίσης βρέθηκε σημαντική συσχέτιση 

μεταξύ προτροπής και χρονικής διάρκειας της 

ψυχικής διαταραχής του ασθενή (F=4,477, P= 

0,038). Βρέθηκε στατιστικώς σημαντική συσχέτιση 

μεταξύ ανησυχίας και ηλικίας φροντιστή (Pearson 

r= 0,383, P=0,002). Όσον αφορά τις διαφορές 

ανάμεσα στα δύο φύλα σημαντική διαφορά βρέθηκε 

να υπάρχει στη μέση τιμή μεταξύ γυναικών 

4,2 (S.D. 1,8) και ανδρών 1,6 (S.D. 1,1) αναφορικά 

με την ανησυχία (t=4,427, df=63, P=0,005). Δεν 

βρέθηκε σημαντική συσχέτιση μεταξύ ανησυχίας 

και των κατηγοριών γονείς, παιδιά, αδέλφια, 

άλλοι συγγενείς, σύζυγοι, φίλοι, γείτονες, συνάδελφοι 

(F= 0,780, P=0,606), ενώ βρέθηκε σημαντική 

διαφορά μόνο στο ζευγάρι γονείς-σύζυγοι 

(P=0,038). Βρέθηκε επίσης σημαντική διαφορά 

αναφορικά με την προτροπή στα ζευγάρια συγγενείς 

(μέση τιμή=7,5)-γονείς (μέση τιμή=3,6), 

(P=0,039) και συγγενείς (μέση τιμή=7,5)-σύζυγοι 

(μέση τιμή= 2,7), (P=0,032).


Πίνακας ΙΙ. Ένταση από τη φροντίδα ασθενών με μείζονες ψυχικές διαταραχές 

Προβλήματα συμπεριφοράς Συγγενείς/Φροντιστές (n= 65) 

ατόμου με μείζονες ψυχικές Ποτέ Μερικές Φορές Τακτικά Συχνά Πάντα 

διαταραχές n (%) n (%) n (%) n (%) n (%) 

Ενόχληση κατά τη διάρκεια 

του ύπνου εξαιτίας του ατόμου 

με μείζονες ψυχικές διαταραχές 

42 (64,6%) 11 (16,9%) 7 (10,8%) 5 (7,7%) - 

Τεταμένη ατμόσφαιρα 26 (40,0%) 33 (50,8%) 2 (3,1%) 3 (4,6%) 1 (1,5%) 

Καυγάδες που προξένησε 

το άτομο με μείζονες 


29 (44,6%) 31 (47,7%) - 4 (6,2%) 1 (1,5%) 

Ενόχληση του συγγενή από 

τη συμπεριφορά του ατόμου 


25 (38,5%) 29 (44,6%) 2 (3,1%) 4 (6,2%) 5 (7,7%) 

Ενόχληση άλλων από 

τη συμπεριφορά του ατόμου 


42 (64,6%) 20 (30,8%) - 3 (4,6%) - 

Αίσθηση πως απειλείται 

από το άτομο με μείζονες 


52 (80,0%) 9 (13,8%) - 4 (6,2%) - 

Σκέψη να μετακομίσει 44 (67,7%) 18 (27,7%) - 3 (4,6%) - 

Ανησυχία από τους συγγενείς 

για το δικό τους μέλλον 

6 (9,2%) 27 (41,5%) 8 (12,3%) 15 (23,1%) 9 (13,8%) 

Φορτίο Κανένα Φορτίο Ελαφρύ Αρκετά Μεγάλο Μεγάλο Πολύ Μεγάλο 

16 (24,6%) 9 (13,8%0 16 (24,6%) 12 (18,5%) 12 (18,5%) 

Πίνακας ΙΙΙ. Επίβλεψη των ασθενών με μείζονες ψυχικές διαταραχές 

Προβλήματα συμπεριφοράς ατόμου Συγγενείς/Φροντιστές (n= 65) 

με μείζονες ψυχικές διαταραχές Ποτέ Μερικές φορές Τακτικά Συχνά Πάντα 

n (%) n (%) n (%) n (%) n (%) 

Προφύλαξη από το να διαπράξει 

επικίνδυνες πράξεις (να βάλει 

φωτιά, αναμμένο τσιγάρο) 

45 (69,2%) 10 (15,4%) 2 (3,1%) 5 (7,7%) 3 (4,6%) 

Προφύλαξη από αυτοτραυματισμό 53 (81,5%) 5 (7,7%) 2 (3,1%) 4 (6,2%) 1 (1,5%) 

Εξασφάλιση επαρκούς ύπνου στο άτομο 


35 (53,8%) 12 (18,5%) 8 (12,3%) 6 (9,2%) 4 (6,2%) 

Προφύλαξη από κατανάλωση αλκοόλ 50 (76,9%) 4 (6,2%) 1 (1,5%) 6 (9,2%) 4 (6,2%) 

Προφύλαξη από χρήση ναρκωτικών 59 (90,8%) 5 (7,7%) - 1 (1,5%) - 

Ενόχληση των συγγενών, φροντιστών 

από τα άτομα με μείζονες διαταραχές 

κατά τη διάρκεια του ύπνου τους 

42 (64,6%) 11 (16,9%) 7 (10,8%) 5 (7,7%) - 

Αποτελέσματα πολλαπλής παλίνδρομης ανάλυσης 

με εξαρτημένη μεταβλητή τη συνολική επιβάρυνση 

Διενεργήθηκε πολλαπλή παλινδρομική ανάλυση 


και ανεξάρτητες μεταβλητές, βοήθεια 

από τον γενικό οικογενειακό γιατρό, βοήθεια 

από κοινωνικό λειτουργό, ψυχολόγο, ψυχίατρο, 

φαρμακευτική αγωγή για τυχόν προβλήματα που 

δημιουργήθηκαν από τη φροντίδα των ασθενών με 

μείζονες ψυχικές διαταραχές, χρονική διάρκεια 

της ψυχικής διαταραχής του ασθενή και συγκατοίκηση 

του συγγενή, φροντιστή με τον ασθενή. 

Διαπιστώθηκε ότι υπάρχει σημαντική συσχέτιση 

μεταξύ χρονικής διάρκειας της ψυχικής διαταραχής 

(έτους εμφάνισης της νόσου) και συνολικής 

επιβάρυνσης (t= -2,590, P=0,012), καθώς και μεταξύ 

της μεταβλητής βοήθεια από τον γενικό οικο- 

119


Πίνακας ΙV. Ανησυχία από τη φροντίδα ασθενών με μείζονες ψυχικές διαταραχές 

Συγγενείς/Φροντιστές (n= 65) 

Τομείς φροντίδας Ποτέ Μερικές φορές Τακτικά Συχνά Πάντα 

n (%) n (%) n (%) n (%) n (%) 

Ανησυχία για την ασφάλεια του ατόμου 


7 (10,8%) 19 (29,2%) 7 (10,8%) 15 (23,1%) 17 (26,2%) 

Ανησυχία για είδος της βοήθειας/ 

θεραπείας 

15 (23,1%) 23 (35,4%) 11 (16,9%) 10 (15,4%) 6 (9,2%) 

Ανησυχία για τη γενική υγεία του ατόμου 


10 (15,4%) 21 (32,3%) 7 (10,8%) 21 (32,3%) 6 (9,2%) 

Ανησυχία για το πώς το άτομο με μείζονες 

ψυχικές διαταραχές θα αντεπεξέλθει 

οικονομικά, αν σταματήσει η βοήθεια 

από το συγγενή 

6 (9,2%) 10 (15,4%) 5 (7,7%) 16 (24,6%) 28 (43,1%) 

Ανησυχία για το μέλλον του ατόμου 


3 (4,6%) 8 (12,3%) 4 (6,2%) 16 (24,6%) 34 (52,3%) 

Φορτίο Κανένα Φορτίο Ελαφρύ Αρκετά Μεγάλο Μεγάλο Πολύ Μεγάλο 

16 (24,6%) 9 (13,8%) 16 (24,6%) 12 (18,5%) 12 (18,5%) 

Πίνακας V. Προτροπή του φροντιστή προς τον ασθενή με μείζονες ψυχικές διαταραχές 

Συγγενείς/Φροντιστές (n= 65) 

Τομείς φροντίδας Ποτέ Μερικές φορές Τακτικά Συχνά Πάντα 

n (%) n (%) n (%) n (%) n (%) 

Προτροπή στο άτομο με μείζονες ψυχικές 

διαταραχές να περιποιείται τον εαυτό του 

22 (33,8%) 9 (13,8%) 10 (15,4%) 5 (7,7%) 19 (29,2%) 

Βοήθεια στο άτομο με μείζονες ψυχικές 

διαταραχές να περιποιείται τον εαυτό του 

27 (41,5%) 10(15,4%) 5 (7,7%) 5 (7,7%) 18 (27,7%) 

Προτροπή στο άτομο με μείζονες 

ψυχικές διαταραχές να τρώει αρκετά 

42 (64,6%) 13(20,0%) 4 (6,2%) 2 (3,1%) 4 (6,2%) 

Προτροπή στο άτομο με μείζονες 

ψυχικές διαταραχές για δραστηριότητες 

22 (33,8%) 14(21,5%) 5 (7,7%) 3 (4,6%) 21 (32,3%) 

Συνοδεία του ατόμου με μείζονες ψυχικές 

διαταραχές σε εξωτερικές δραστηριότητες 

24 (36,9%) 14(21,5%) 2 (3,1%) 10(15,4%) 15 (23,1%) 

Εξασφάλιση δόσης απαιτούμενου 

φαρμάκου 

11 (16,9%) 5 (7,7%) 8 (12,3%) 16(24,6%) 23 (35,4%) 

γενειακό γιατρό και της συνολικής επιβάρυνσης 

(t=2,420, P=0,019). Το γεγονός ότι η προβλεπτική 

ικανότητα του μοντέλου είναι μικρή (R 2 = 23,1%), 

υποδηλώνει ότι υπάρχουν και άλλοι παράγοντες 

που επηρεάζουν τη συνολική επιβάρυνση και οι 

οποίοι δεν περιλαμβάνονται στο συγκεκριμένο 

120 

μοντέλο (Πίνακας VI). 

Οικονομική επιβάρυνση των συγγενών, φροντιστών 

Τα επιπλέον χρήματα που δαπάνησαν 29 

Πίνακας VI. Μοντέλο γραμμική παλινδρόμησης συνολικής επιβάρυνσης και εξειδικευμένης παροχής βοήθεια, 

έτους εμφάνισης της νόσου και συγκατοίκησης (Εξαρτημένη μεταβλητή: Συνολική επιβάρυνση). 

B S. E.* t Τιμή του P (P-value) 

Σταθερά 344,124 130,501 2,637 0,011 

Έτος εμφάνισης προβλημάτων -0,170 0,065 -2,590 0,012 

Γενικός Γιατρός 4,971 2,054 2,420 0,019 

Κοινωνικός Λειτουργός/Ψυχολόγος/Ψυχίατρος -3,121 1,820 -1,715 0,092 

Φαρμακευτική Αγωγή -0,668 2,110 -0,316 0,753 

Συγκατοίκηση 2,678 1,701 1,574 0,121


(44,6%) συγγενείς, φροντιστές για τους ασθενείς 

με μείζονες ψυχικές διαταραχές αφορούσαν: επαγγελματική 

βοήθεια (7, 10,8%), ζημιά (2, 3,1%), 

πληρωμή μεγάλων δαπανών (4, 6,2%), έξοδα ταξιδιού 

(10, 15,4%), φάρμακα (3, 4,6%), πληρωμή 

χρεών (3, 4,6%), άλλες δαπάνες (29, 44,6%). 

Το κατά προσέγγιση ποσό που δαπανήθηκε 

από τους φροντιστές για λογαριασμό του ατόμου 

με ψυχικές διαταραχές κυμαίνονταν για είκοσι δύο 

συγγενείς, φροντιστές (33,8%), σε ποσό μικρότερο 

των 50€. Ποσό 50 - 80€ ξόδεψαν 13 (14,3%) 

φροντιστές , 80 - 200€ ξόδεψαν 22 (33,8%) φροντιστές, 

200 - 400€ οι 5 (7,7%) φροντιστές και τέλος 

ποσό μεγαλύτερο των 400€ ξόδεψαν 5 φροντιστές 

(7,7%). 

Εξειδικευμένη παροχή υπηρεσιών υγείας 

στους συγγενείς, φροντιστές 

Η πλειοψηφία των συγγενών, φροντιστών 

(48, 73%) δεν πραγματοποίησαν επισκέψεις σε 

υπηρεσίες και επαγγέλματα υγείας. Έντεκα συγγενείς, 

φροντιστές (ποσοστό 16,9%) ανέφεραν ότι 

δεν επισκέφτηκαν γενικό/οικογενειακό γιατρό τις 

τέσσερις τελευταίες εβδομάδες, ενώ ο αντίστοιχος 

αριθμός για επίσκεψη σε κοινωνικό λειτουργό ή 

ψυχολόγο ή ψυχίατρο ήσαν: 12 συγγενείς, φροντιστές 

(18,5%). Λήψη φαρμακευτικής αγωγής 

αναφέρθηκε από 12 (18,5%) συμμετέχοντες. 

Συσχέτιση της επιβάρυνσης με τις επιπτώσεις 

στην ποιότητα ζωής των ατόμων και οικογενειών που 

φροντίζουν άτομα με μείζονες ψυχικές διαταραχές 

Διενεργήθηκε πολλαπλή παλινδρομική ανάλυση 


και ανεξάρτητες μεταβλητές κινητικότητα, 

πόνος, ύπνος, ενεργητικότητα, συναισθηματικές 

αντιδράσεις και κοινωνική απομόνωση. Διαπιστώθηκε 

ότι υπάρχει στατιστικώς σημαντική συσχέτιση 

μεταξύ συνολικής επιβάρυνσης από τη 

φροντίδα ασθενών με μείζονες ψυχικές διαταραχές 

και του πόνου (t=2,952, P=0,005), ενώ 

παρατηρήθηκε ότι όσο αυξάνεται η κινητικότητα 

μειώνεται η συνολική βαθμολογία των συνεπειών 

(t=-1,636, P=0,108) (Πίνακας VΙΙ). 

Συζήτηση – Συμπεράσματα 

Η παρούσα μελέτη εστίασε σε θέματα όπως, 

σχέση φροντίδας, επιβάρυνσης και χαρακτηριστικά 

ατόμων και μελών οικογενειών που φροντίζουν 

ασθενείς με μείζονες ψυχικές διαταραχές και της 

σχέσης τους. 

Ένα κύριο εύρημα της μελέτης μας ήταν η 

υψηλή επιβάρυνση που παρουσίασαν τα άτομα της 

μελέτης μας συγκριτικά με άλλους πληθυσμούς της 

Ευρώπης 12,26-28 . Η μεγάλη πλειοψηφία των φροντιστών 

(90,8%) ήταν συγγενείς και κυρίως γονείς 

(66,2%) των ασθενών, εύρημα το οποίο συμφωνεί 

με τις περισσότερες μελέτες 10,12 . Σε μεγάλο ποσοστό 

τη φροντίδα των ασθενών είχαν αναλάβει οι 

γυναίκες (83,1%), με μέσο όρο ηλικίας 62,6 έτη, 

ποσοστό αρκετά υψηλότερο από αυτό που αναφέρουν 

άλλες μελέτες 8,10,12 . Η επικράτηση του γυναικείου 

φύλου αναμενόταν, αφού στην παραδοσιακή 

ελληνική οικογένεια, η γυναίκα είναι αυτή που 

αναλαμβάνει την ευθύνη της φροντίδας 29 . Ακόμη 

στη χώρα μας είναι γνωστό 30 το δημογραφικό 

πρόβλημα, με ιδιαίτερη αναφορά στις αγροτικές 

περιοχές, γεγονός που εξηγεί τη μεγάλη ηλικία 

των ατόμων που φροντίζουν ασθενείς με μείζονες 

ψυχικές διαταραχές. 

Οι περισσότεροι συγγενείς, φροντιστές (80%) 

ζούσαν μαζί με τον ασθενή με μείζονες ψυχικές 

Πίνακας VII. Μοντέλο Γραμμικής Παλινδρόμησης Συνολικής Επιβάρυνσης και των επιπτώσεων της ποιότητας ζωής 

φροντιστών συγγενών (Εξαρτημένη μεταβλητή: Συνολική Επιβάρυνση). 

Β S. E.* t Τιμή του P (P-value) 

Σταθερά 4,534 1,129 4,016 0,000 

Ενέργεια 0,035 0,027 1,271 0,209 

Πόνος 0,073 0,025 2,952 0,005 

Συναισθηματικές Αντιδράσεις 0,012 0,021 0,576 0,567 

Ύπνος 0,007 0,024 0,314 0,755 

Κοινωνική Ζωή 0,016 0,026 0,629 0,532 

Φυσική Κινητικότητα 

* S.E.: standard error 

- 0,087 0,053 -1,636 0,108 

121


διαταραχές αποτέλεσμα το οποίο συμφωνεί με 

τα ευρήματα κυρίως μελετών στις ισπανικές και 

ιταλικές περιοχές 25 . Ο χρόνος που αφιερώνει 

ο φροντιστής στον ασθενή με μείζονες ψυχικές 

διαταραχές, φαίνεται να συνδέεται άμεσα με τη 

συγκατοίκηση, ποσοστό 83,1% (53 φροντιστές) 

είχαν περισσότερες από 32 ώρες την εβδομάδα 

προσωπική επαφή, εύρημα που επιβεβαιώνεται 

και από άλλη μελέτη 31 . 

Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της μελέτης 

μας δεν βρέθηκε η ηλικία να συσχετίζεται με τη 

συνολική επιβάρυνση ούτε με τις επιμέρους συνιστώσες 

της, με εξαίρεση την ανησυχία (P


συμπεριέλαβε μικρό αριθμό ατόμων και μελών οικογενειών 

που φροντίζουν άτομα με μείζονες ψυχικές 

διαταραχές, γεγονός που ίσως δεν επιτρέπει 

τη γενίκευση τους στον πληθυσμό της Κρήτης. 

Επίσης εξετάζεται το ενδεχόμενο σφάλμα 

επιλογής ως συνέπεια της δειγματοληψίας από 

το προϋπάρχον αρχείο του Θεραπευτηρίου Ψυχικών 

Παθήσεων Χανίων, με πιθανή επίδραση στην 

ερμηνεία των αποτελεσμάτων της μελέτης μας. 

Συμπεράσματα 

Η μελέτη μας παρά τα μεθοδολογικά της προβλήματα 

που αυτή αντιμετωπίζει έδειξε την υψηλή 

επιβάρυνση των συγγενών που φροντίζουν άτομα 

με μείζονες ψυχικές διαταραχές και μάλιστα σε 

υψηλότερα επίπεδα από αυτά του ανέφεραν παρόμοιες 

Ευρωπαϊκές μελέτες. Η επιβάρυνση αυτή 

αφορούσε κυρίως γυναίκες και φαίνεται να επηρεάζει 

την ποιότητα ζωής τους. Το γεγονός είναι 

ιδιαίτερα ανησυχητικό για τη χώρα μας και προσδιορίζει 

απαραίτητες ενέργειες που θα πρέπει ν΄ 

αναληφθούν στα πλαίσια ενός ολοκληρωμένου 

συστήματος φροντίδας υγείας στην περιφέρεια, 

ενώ συγχρόνως αποκαλύπτουν το νέο ρόλο των 

γιατρών γενικής ιατρικής στην Ελλάδα. 

Ευχαριστίες 

Το προσωπικό του Θεραπευτηρίου Ψυχικών 

Παθήσεων Χανίων για τη συμβολή του στην υλοποίηση 

της παρούσης μ ελέτης, θερμά ευχαριστούμε. 


1. World Health Organization (WHO). The World 

Health Report 2001: Mental Health: New Understanding, 

New Hope. Geneva: World Health 

Organization, 2001. 

2. Κουκιά Ε, Μαδιανός Μ. Οικογενειακή επιβάρυνση 

και ψυχική αρρώστια: Μέθοδοι εκτίμησης. 

Εγκέφαλος, 41:2, 2004. 

3. Schene AH, Tessler RC, Gamache GM. Instruments 

measuring family or caregiver burden in 

severe mental illness. Soc Psychiatry Psychiatr 

Epidemiol, 24:228–240, 1994. 

4. Κονταξάκης Β, Χριστοδούλου Γ. Η ψυχοκοινωνική 

αποκατάσταση των χρόνιων ασθενών. Προλη- 

πτική ψυχιατρική. Εκδ. ΒΗΤΑ, Αθήνα, 2000, σελ. 

175-179. 

5. Οικονόμου M. Ο ρόλος της οικογένειας στην ψυχοκοινωνική 

αποκατάσταση. Προληπτική ψυχιατρική. 

Εκδ. ΒΗΤΑ, Αθήνα, 2000, σελ. 69-76. 

6. Sartorius N. Stigma: what can psychiatrists do 

about it? Lancet, 352:1058-1059, 1998. 

7. Östman M, Kjellin L. Stigma by association. Psychological 

factors in relatives of people with mental 

illness. Br J Psychiatry, 181:494-498, 2002. 

8. Winefield HR, Harvey EJ. Determinants of psychological 

distress in relatives of people with 

chronic schizophrenia. Schizophr Bull, 19:619–625, 

1994. 

9. Fadden G, Bebbington P, Kuipers L. The burden of 

care: the impact of functional psychiatric illness on 

the patient’ s family. Br J Psychiatry, 150:285-292, 

1987. 

10. Schene AH, van Wijngaarden B, Koeter MWJ. 

Family caregiving in schizophrenia: domains and 

distress. Schizophr Bull, 2:609-618, 1998. 

11. Becker T, Knapp M, Knudsen HC. The EPSILON 

study of schizophrenia in five European countries: 

design and methodology for standardizing outcome 

measures and comparing patterns of care and 

service costs. Br J Psychiatry, 175:514-521, 1999. 

12. Meijer K, Schene A, Koeter M, Knudsen H, Becker 

T, Thornicroft G, Vasquez-Barquero JL, Tansella 

M. Needs for care of patients with schizophrenia 

and the consequences for their informal caregivers. 

Results from the EPSILON multi center study on 

schizophrenia. Soc Psychiatr Epidemiol, 39:251- 

258, 2004. 

13. Bibou-Nakou I, Dikaiou M, Bairactaris C. Psychosocial 

dimensions of family burden among two 

groups of carers looking after psychiatric patients. 

Soc Psychiatry Psychiatr Epidemiol, 32:104-108, 

1997. 

14. Madianos M, Economou M, Dafni O, Koukia E, 

Palli A, Rogakou E. Family disruption, economic 

hardship and psychological distress in schizophrenia: 

can the be measured? Eur Psychiatry, 19:408- 

414, 2004. 

15. Madianos GM, Madianou D, Vlachonikolis J, Stefanis 

NC. Attitudes towards mental illness in the 

Athens area: Implications for community mental 

health intervention. Acta Pcychiatr Scand, 75:158- 

165, 1987. 

16. Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών, Δημόσια 

Υγεία και Διοίκηση Υπηρεσιών Υγείας, ΕΠΕ- 

ΑΕΚ, Τμήμα Ιατρικής, Πανεπιστημίου Κρήτης 

(Επιστημονικός Υπεύθυνος: Τάσος Φιλαλήθης, 

Αναπληρωτής Καθηγητής). On line: http://vml. 

med.uoc.gr/moodle/login/index.php 

123


17. Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (Π.Ο.Υ.) και Ψυχιατρική 

Κλινική Πανεπιστημίου Αθηνών-Αιγινήτιο 

Νοσοκομείο. Οι Ψυχικές Διαταραχές στην 

πρωτοβάθμια φροντίδα-ICD10/Κεφάλαιο V. Γ.Ν. 

Χριστοδούλου, Β. Αλεβίζος και Β. Μαυρέας. 

Εκδόσεις ΒΗΤΑ, Αθήνα 1998. 

18. Δαφέρμος Β. Κοινωνική Στατιστική με το SPSS. 

Εκδόσεις ΖΗΤΗ, Θεσσαλονίκη 2005. 

19. Schene AH, van Wijngaarden B. The Involvement 

Evaluation Questionnaire. Department of Psychiatry, 

University of Amsterdam 1992, Amsterdam. 

In: Schene AH, Tessler RC, Gamache GM. Instruments 

measuring family or caregiver burden 

in severe mental illness. Soc Psychiatry Psychiatr 

Epidemiol, 29:228-240, 1994. 

20. Wijngaarden B, Schene A, Koeter M, Vasquez- 

Barquero JL, Knudsen HC, Lasalvia A, McCrone 

P, and the EPSILON Study Group. Caregiving in 

schizophrenia: development, internal consistency 

and reliability of the Involvement Evaluation Questionnaire 

– European Version. EPSILON Study 4. 

Br J Psychiatry, 177:21-27, 2000. 

21. Vidalis A, Syngelakis M, Papathanasiou M, Whalley 

D, Mc Kenna SP. The Greek version of the 

Nottingham Health Profile. Hippokratia, 1:79-82, 

2002. 

22. World Health Organization (WHO). Operational 

Guidelines for Ethics Committees That Review 

Biomedical Research. Geneva 2000. 

23. Stevens J. Applied Multivariate Statistics for the 

Social Sciences, LEA, 2002. 

24. Mehta CR, Patel NR. SPSS Exact Test 7.0 for 

Windows. SPSS INC, 1996. 

25. Thornicroft G, Tansella M, Becker T, Knapp M, 

Leese M, Sceene A, Vasquez-Barquero JL. The 

EPSILON Study Group. Τhe personal impact of 

schizophrenia in Europe. Schizophr Res 69:125- 

132, 2004. 

26. Samele C, Manning N. Level of caregiver burden 

among relatives of the mentally ill in South Verona. 

124 

Eur Psychiatry, 15:196-204, 2000. 

27. Magliano L, Fadden G, Economou M, Held T, 

Xavier M, Guarneri M, Malangone C, Maj M. 

Family burden and coping strategies in schizophrenia: 

1 year follow-up data from the BIOMED 

1 study. Soc. Psychiatry Psychiatr Epidemiol, 

35:109–115, 2000. 

28. McCrone P, Leese M, Thornicroft G, Schene A, 

Knudsen HC, Vasquez-Barquero JL, Tansella 

M, Becker T, for the EPSILON Study Group. A 

comparison of needs of patients in five European 

countries: the EPSILON Study. Acta Psychiatr 

Scand, 103:370-379, 2001. 

29. Κατάκη Χ. Οι τρεις ταυτότητες της ελληνικής 

οικογένειας. Ψυχοκοινωνικές διεργασίες. Σειρά: 

Ανθρώπινα Συστήματα. Εκδόσεις Ελληνικά 

Γράμματα, 1998. 

30. Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδος 2004. Απογραφή 

Ελληνικού Πληθυσμού 2001. Διαθέσιμο 

στο: http://www.statistics. 

31. Harvey K, Burns T, Fiander M, Huxley P, Manley 

C, Fahy T. The effect of intensive case management 

on the relatives of patients with severe mental 

illness. Psychiatr Serv, 53:1580-1585, 2002. 

32. Greenberg JS. The other side of caring: adult children 

with mental illness as supports to their mothers 

in later life. Soc Work, 40:414-423, 1995. 

33. Stefansson C-G, Hansson L. Mental health care 

reform in Sweden, 1995. Acta Psychiatr Scand, 

104:82-88, 2001. 

34. Shibre T, Kebede D, Alem A, Negash A, Deyassa 

N, Fekadu A, Fekadu A, Jacobsson L, Kullgren G. 

Schizophrenia: illness impact on family members 

in a traditional society – rural Ethiopia. Soc Psychiatry 

Psychiatr Epidemiol, 38:27–34, 2003. 

35. Foldemo A, Gullberg M, Ek A-C, Bogren L. 

Quality of life and burden in parents of outpatients 

with schizophrenia. Soc Psychiatr Epidemiol, 

40:133-138, 2005.

Π.Ν. Θεοδωράκης και συν. Τόμος 18, Τεύχος 3, 2006 



Ανισότητες στην κατανομή του ιατρικού δυναμικού 

πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας σε δύο γειτονικούς 

νομούς της Ελλάδας και της Αλβανίας 

Π.Ν. Θεοδωράκης 1 , Γ.Δ. Μαντζαβίνης 2 


Σκοπός της μελέτης: Σκοπός της παρούσας μελέτης ήταν η αξιολόγηση και 

σύγκριση του βαθμού ανισοκατανομής του ιατρικού δυναμικού πρωτοβάθμιας 

φροντίδας υγείας (ΠΦΥ) σε δύο γειτονικούς αγροτικούς και απομακρυσμένους 

νομούς της Ελλάδας και Αλβανίας. Υλικό και μέθοδος: Μελετήθηκαν οι νομοί Ιωαννίνων 

(Ελλάδα) και Αργυροκάστρου (Αλβανία) κατά το έτος 2001. Υπολογίστηκε 

η αναλογία γιατρών ΠΦΥ ανά πληθυσμό ευθύνης. Οι γιατροί ΠΦΥ περιελάμβαναν 

τους γενικούς γιατρούς, ειδικευόμενους και γιατρούς υπηρεσίας υπαίθρου. Για 

τον υπολογισμό της ανισοκατανομής χρησιμοποιήθηκαν δύο δείκτες σχετικής 

ανισοκατανομής. Σχεδιάστηκαν οι καμπύλες Lorenz και υπολογίστηκαν οι δείκτες 

Gini. Η σύγκριση της ανισοκατανομής έγινε με τον υπολογισμό της διαφοράς 

των δύο δεικτών Gini με διαστήματα εμπιστοσύνης 95%. Αποτελέσματα: Για 

το νομό Ιωαννίνων αντιστοιχούσαν 1222 κάτοικοι ανά γιατρό, με ελάχιστο 205 

(που αντιστοιχεί σε καλύτερη παροχή γιατρών) και μέγιστο 8166. Στο νομό 

Αργυροκάστρου αντιστοιχούσαν 2376, με ελάχιστο 1323 και μέγιστο 4546 κατοίκους 

ανά γιατρό. Ο δείκτης Gini για το νομό Ιωαννίνων ήταν 0,489 (SD=0,045), 

ενώ για το νομό Αργυροκάστρου 0,186 (SD=0,034). Η διαφορά ήταν 0,303 

(P

Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας Π.Ν. Θεοδωράκης και συν. 

Inequalities in the distribution of rural primary care physicians in two 

remote neighboring prefectures of Greece and Albania 

P.N. Theodorakis, G.D. Mantzavinis 

Summary 

Objectives: To evaluate and compare the degree of inequality in the provision of 

primary care physicians in two neighboring prefectures of Greece and Albania. 

Material and Methods: We studied the cases of Ioannina, Greece and Gjirokaster, 

Albania during 2001. We used the total number of physicians providing primary care 

in rural areas. This includes GPs, internal medicine specialists, non-specialised 

graduate physicians. We calculated the population per physician ratio (PPR) 

in each prefecture. For the comparison of the inequality we used two relative 

inequality measures. We plotted the Lorenz curves and calculated the Gini 

coefficients. The P values for the comparison were calculated for 95% confidence 

levels. Results: The PPR for the whole prefecture of Ioannina, Greece was 1222; 

the lowest PPR, which corresponds to higher supply of human resources, was 

205, while the highest was 8166. In the case of Gjirokaster the PPR was 2376 

for the whole prefecture; the lowest PPR was 1323, while the highest was 4546 

inhabitants per physician. The Gini coefficient for the distribution of primary care 

physicians in Ioannina was 0.489 (SD = 0.045), while that of the Gjirokaster district 

was 0.186 (SD = 0.034). The difference between the two Gini indices was 0.303 

(P


Κάθε γιατρός παρέχει υπηρεσίες σε συγκεκριμένο 

αριθμό χωριών με καθορισμένο πληθυσμό 

ευθύνης. Για το λόγο αυτό στην παρούσα μελέτη 

δεν χρησιμοποιήθηκαν γεωγραφικές περιοχές, 

αλλά κάθε αγροτική δομή πρωτοβάθμιας φροντίδας 

υγείας χρησιμοποιήθηκε ως μονάδα για τον 

υπολογισμό των δεικτών ανισοκατανομής. 

Η καμπύλη Lorenz εκφράζει την ποσοτική 

σχέση μεταξύ του αθροιστικού ποσοστού του 

πληθυσμού και του αθροιστικού ποσοστού της 

υπό μελέτη μεταβλητής κατά τη διάρκεια κάποιας 

χρονικής περιόδου. Όσο η καμπύλη πλησιάζει 

την διαγώνιο της πλήρους ισοκατανομής 

τόσο πιο δίκαιη είναι η κατανομή της μεταβλητής 

(εδώ του ανθρώπινου δυναμικού) στον πληθυσμό. 

Αντίθετα, όσο αυτή απομακρύνεται από τη διαγώνιο, 

τόσο μεγαλύτερη είναι η ανισοκατανομή 

(διάγραμμα Ι) 6 . 

Ο συντελεστής Gini συνδέεται με την καμπύλη 

Lorenz και η τιμή του εξάγεται και γεωμετρικά 

από αυτήν (διάγραμμα Ι). Ο δείκτης Gini διατυπώθηκε 

από τον Ιταλό οικονομολόγο Gini το 1912 

για την ποσοτικοποίηση της ανισοκατανομής του 

εισοδήματος σε μία ομάδα πληθυσμού για κάποια 

συγκεκριμένη χρονική στιγμή 3,7-12 . Γεωμετρικά η 

τιμή του ορίζεται ως το πηλίκο του εμβαδού της 

περιοχής που περικλείεται μεταξύ της καμπύλης 

ανισοκατανομής Lorenz και της διαγωνίου ισοκατανομής 

(διάγραμμα Ι, περιοχή Α) δια του συνολικού 

εμβαδού της περιοχής κάτω από τη διαγώνιο 

(διάγραμμα Ι, περιοχή Α+Β) 7 . 

Για τον αλγεβρικό προσδιορισμό του δείκτη 

Gini έχουν χρησιμοποιηθεί από ερευνητές διάφο- 

G= A/A+B όπου Α: εμβαδόν μεταξύ της διαγωνίου ισοκατανομής και 

της καμπύλης ανισοκατανομής (Lorenz) και B: Εμβαδόν μεταξύ της 

καμπύλης ανισοκατανομής (Lorenz) και του οριζόντιου άξονα τιμών 

Διάγραμμα I. Δείκτες σχετικής ανισοκατανομής: Καμπύλη Lorenz και 

συντελεστής Gini (G). 

ροι μαθηματικοί τύποι. Στην παρούσα μελέτη ο 

υπολογισμός έγινε με τη χρήση του μαθηματικού 

τύπου που δίνεται από τον Μ. Brown8 : 

G �1 

� 

� � k 1 

i�0 

( Y 

i�1 

�Y 

)( X 

i 

i�1 

� X ) 

G: ο δείκτης Gini, Yi: η αθροιστική αναλογία 

της υπό μελέτη μεταβλητής στις k περιοχές, Xi: 

το αθροιστική αναλογία του πληθυσμού που απολαμβάνει 

τη συγκεκριμένη μεταβλητή στις k περιοχές. 

Στην παρούσα μελέτη οι καμπύλες Lorenz 

σχεδιάστηκαν με τη βοήθεια του Microsoft Excel 

2000 για Windows. Για τον υπολογισμό των 

συντελεστών Gini στους δύο υπό μελέτη νομούς 

χρησιμοποιήθηκε το λογισμικό “DAD 4.2” 13 . Το 

ίδιο λογισμικό χρησιμοποιήθηκε για τη σύγκριση 

των τιμών Gini μεταξύ των δύο Νομών. Οι τιμές 

P ήταν δίπλευρες και υπολογίστηκαν για διαστήματα 

εμπιστοσύνης 95%. 

Αποτελέσματα 

Στις αγροτικές περιοχές του Νομού Ιωαννίνων 

οι υπηρεσίες πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας 

παρέχονται από 6 κέντρα υγείας: Βουτσαρά, 

Δελβινακίου, Δερβιζιάνων, Κόνιτσας, Μετσόβου, 

Πραμάντων. Συνολικά 85 γιατροί πρωτοβάθμιας 

φροντίδας υγείας παρέχουν υπηρεσίες υγείας 

στις αγροτικές περιοχές του Νομού Ιωαννίνων. 

Ο πληθυσμός των αγροτικών περιοχών του Νομού 

υπολογίστηκε σε 103.876 κατοίκους. Η αναλογία 

ΚΑΓ για το σύνολο του νομού ήταν 1.222. Η χαμηλότερη 

αναλογία ήταν 205, ενώ η υψηλότερη 

ήταν 8.166 (Πίνακας Ι). 

Στο Νομό Αργυροκάστρου υπάρχουν 11 κέντρα 

υγείας αγροτικού τύπου, στα οποία υπηρετούν 

18 γιατροί, προσφέροντας υπηρεσίες πρωτοβάθμιας 

φροντίδας υγείας σε 42.777 κατοίκους. 

Η αναλογία ΚΑΓ στο σύνολο των αγροτικών 

περιοχών του Νομού ήταν 2.376. Η χαμηλότερη 

αναλογία ήταν 1.323, ενώ η υψηλότερη ήταν 4.546 

(Πίνακας ΙΙ). 

Οι καμπύλες Lorenz που αποτυπώνουν την 

κατανομή των γιατρών πρωτοβάθμιας φροντίδας 

υγείας στους δύο γειτονικούς Νομούς φαίνονται 

στο διάγραμμα ΙΙ. Όπως φαίνεται από τις καμπύλες, 

οι γιατροί πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας 

στο Νομό Ιωαννίνων είναι πιο άνισα κατανεμημένοι 

σε σχέση με τους γιατρούς του Νομού 

i 

127


Πίνακας I. Αναλογία κατοίκων ανά γιατρό σε κάθε 

κέντρο υγείας και περιφερειακό ιατρείο του νομού 

Ιωαννίνων για το έτος 2001 

Κέντρα Υγείας 

128 

Δελβινάκι 

Βουτσαρά 

Πράμαντα 

Κόνιτσα 

Δερβίζιανα 

Μέτσοβο 

205 257 220 235 297 612 

207 548 308 490 844 618 

254 704 377 615 1179 693 

371 1048 786 747 1496 787 

571 1207 837 752 1727 1108 

674 1294 913 825 1778 1178 

769 1564 1086 863 1904 1254 

1073 3583 1181 904 2862 1268 

1090 6486 3050 1171 

1162 6654 3828 

1165 6912 

1196 8166 

1406 

1576 

2007 

Πίνακας II. Αναλογία κατοίκων ανά γιατρό σε κάθε 

κέντρο υγείας του Νομού Αργυροκάστρου για το έτος 

2001 

Κέντρα Υγείας Αναλογία κατοίκων ανά γιατρό 

Σοφράτικα 2810 2014 1819 1673 

Καρντίκι 2360 2304 

Λουντζέρια 2478 2315 

Βρυσερά 4546 4369 

Λαζαράτι 1752 1752 

Λιμπόχοβο 2895 

Πικάρι 2599 

Πωγώνι 2562 

Αντιγονέα 1677 

Όντριε 1529 

Ζαγορία 1323 

Διάγραμμα II. Καμπύλες Lorenz της κατανομής των γιατρών πρωτοβάθμιας 

φροντίδας υγείας στο νομό Ιωαννίνων και Αργυροκάστρου για 

το έτος 2001. 

Αργυροκάστρου. Η σύγκριση αυτή είναι δυνατό 

να γίνει με βεβαιότητα από τη στιγμή που οι 

καμπύλες αυτές δεν τέμνονται μεταξύ τους 6 . Τα 

ίδια αποτελέσματα προκύπτουν με τη σύγκριση 

των συντελεστών Gini. Ο συντελεστής Gini για 

την κατανομή των γιατρών πρωτοβάθμιας φροντίδας 

υγείας στο Νομό Ιωαννίνων ήταν 0,489 

(SD= 0,045, 95% ΔΕ= 0,401-0,578), ενώ για την 

κατανομή των γιατρών πρωτοβάθμιας φροντίδας 

υγείας στο Νομό Αργυροκάστρου ο συντελεστής 

Gini ήταν 0,186 (SD= 0,034, 95% ΔΕ= 0,119- 

0,254) Η διαφορά των δύο τιμών Gini ήταν 0,303 

(P


πλασιαστεί ο αριθμός των γενικών/οικογενειακών 

γιατρών οι δείκτες σχετικής ανισοκατανομής θα 

παραμείνουν αμετάβλητοι ενώ η τυπική απόκλιση 

θα διπλασιαστεί. Αντιστρόφως, αυξάνοντας τους 

γενικούς/ οικογενειακούς γιατρούς κατά τον ίδιο 

αριθμό σε κάθε μονάδα πρωτοβάθμιας φροντίδας 

υγείας έτσι ώστε οι απόλυτες διαφορές μεταξύ 

των μονάδων να παραμείνουν σταθερές η τυπική 

απόκλιση θα παραμείνει αμετάβλητη ενώ η σχετική 

διαφορά μεταξύ των υποεξυπηρετούμενων 

και υπερεξυπηρετούμενων μονάδων που εκφράζεται 

με τους δείκτες σχετικής ανισοκατανομής 

θα μειωθεί. Ο συνηθέστερος λόγος για τον οποίο 

χρησιμοποιούνται στις μελέτες οι δείκτες σχετικής 

ανισοκατανομής είναι για να φανεί η τάση 

της ανισοκατανομής στο χρόνο, η διαφορά των 

ανισοκατανομών σε σύγκριση μεταξύ χωρών, 

αλλά και η σχέση των ανισοκατανομών διαφόρων 

μεταβλητών (ιατρικό δυναμικό, νοσηλευτικό 

δυναμικό, εισόδημα, κ.λπ.). Στην παρούσα έρευνα 

επιχειρήθηκε να δοθεί μία “στιγμιαία” εικόνα των 

συνθηκών που επικρατούσαν στην κατανομή του 

πρωτοβάθμιου ιατρικού δυναμικού των υπό μελέτη 

νομών κατά τη διάρκεια του 2001 καθώς και η 

μεταξύ τους σύγκριση. 

Ένα επιπλέον ζήτημα αποτελεί το γεγονός 

ότι στην παρούσα μελέτη η στάθμιση του δείκτη 

έγινε μόνο με τον εξυπηρετούμενο πληθυσμό. 

Αυτός ο δείκτης αποτελεί έναν από τους πλέον 

χρησιμοποιούμενους στην μελέτη υπηρεσιών υγείας 

4,9,11,12 . Μία πιο ακριβής μέθοδος μέτρησης της 

παροχής υπηρεσιών ΠΦΥ θα δινόταν με την στάθμιση 

με έναν δείκτη ανάγκης πληθυσμού 3 . Τέτοιοι 

δείκτες θα μπορούσαν να είναι η θνησιμότητα, η 

μακροχρόνια περιοριστική νόσος και η νοσηρότητα 

3,14 . Η μελέτη της ανισοκατανομής θα ήταν 

επίσης δυνατό να βοηθηθεί από άλλες επιστήμες, 

για παράδειγμα με τη χρήση Γεωγραφικών Πληροφοριακών 

Συστημάτων (GIS) 15 , δίνοντας μία 

πιο ξεκάθαρη εικόνα για την κατάσταση της παροχής 

υπηρεσιών ΠΦΥ σε γεωγραφικές περιοχές 

αυτού του τύπου. 

Τα αποτελέσματα της παρούσας μελέτης είναι 

δυνατό να χρησιμοποιηθούν από ερευνητές στο 

χώρο της πολιτικής υγείας. Φαίνεται ότι η μελέτη 

της κατανομής του ανθρώπινου δυναμικού είναι 

σημαντικός δείκτης για τη μελέτη των υπηρεσιών 

υγείας, ειδικά σε αγροτικές και απομακρυσμένες 

περιοχές. Επιπλέον, όσοι εφαρμόζουν πολιτική 

υγείας θα πρέπει να επικεντρωθούν στην ανακα- 

τανομή του ιατρικού δυναμικού με δικαιότερο τρόπο 

και εφαρμογή πολιτικών που θα προσελκύσουν 

δυναμικό σε υποστελεχωμένες περιοχές. Πέραν 

αυτού, η συνεχής καταγραφή των διακρατικών διαφορών 

θα βοηθήσει στη διακρατική συνεργασία 

και ανταλλαγή γνώσεων με στόχο την ισότητα και 

την ποιότητα στην παροχή υπηρεσιών υγείας. 

Σχόλια 

H παρούσα μελέτη έχει δημοσιευθεί στο 

ηλεκτρονικής πρόσβασης αγγλόφωνο περιοδικό 

Rural and Remote Health: PN Theodorakis, GD 

Mantzavinis. Inequalities in the distribution of rural 

primary care physicians in two remote neighboring 

prefectures of Greece and Albania. Rural 

Remote Health. 2005 Jul-Sep;5(3):457. Epub 2005 

Aug 30. Δημοσιεύεται στο περιοδικό Πρωτοβάθμια 

Φροντίδα Υγείας μετά από έγγραφη άδεια 

του παραπάνω περιοδικού. 


1. European Observatory on Health Care Systems. 

Health care systems in transition: Albania. (http// 

www.observatory.dk). Accessed on June 10, 2005. 

2. European Observatory on Health Care Systems. 

Health care systems in transition: Greece. (http// 

www.observatory.dk). Accessed on June 10, 2005. 

3. Gravelle H, Sutton M. Inequality in the geographical 

distribution of general practitioners in England 

and Wales 1974-1995. J Health Serv Res Policy, 

6:6-13, 2001. 

4. Wilkinson D. Inequitable distribution of general 

practitioners in australia: analysis by state and 

territory using census data. Aust J Rural Health, 

8:87–93, 2000. 

5. General Secretariat of National Statistical Service of 

Greece. Actual population of Greece, 2001 census. 

(http://www.statistics.gr). Accessed on August 5, 

2003. 

6. Torado MP. Growth, Poverty and Income 

Distribution. In: Economic Development. 6 ed. 

Essex: Addison Wesley Longman Ltd, 1997, pp:137- 

188. 

7. Pan American Health Organization (PAHO). 

Measuring Health Inequalities: Gini Coefficient 

and Concentration Index. (http://www.paho.org). 

Accessed on April 10, 2001. 

8. Brown M. Using Gini-style indices to evaluate the 

129


spatial patterns of health practitioners: theoretical 

considerations and an application based on Alberta 

data. Soc Sci Med, 38:1243-1256, 1994. 

9. Kobayashi Y, Takaki H. Geographic distribution 

of physicians in Japan. Lancet, 340:1391-1393, 

1992. 

10. Gravelle H, Sutton M. Trends in geographical 

inequalities in provision of general practitioners 

in England and Wales. Lancet, 352:1910, 1998. 

11. Chang R-KR, Halfon N. Geographic Distribution 

of Pediatricians in the United States: An Analysis 

of the Fifty States and Washington, DC. Pediatrics, 

100:172-179, 1997. 

12. Mantzavinis G, Theodorakis PN, Lionis C, Trell 

E. Geographical inequalities in the distribution of 

130 

general practitioners in Sweden. Lakartidningen, 

100:4294-4297, 2003. 

13. Duclos J-Y, Araar A, Forten C. DAD: A software 

for Distributive Analysis/Analyse Distributive. 

MIMAP programme, International Development 

Research Centre, Government of Canada and 

CIRPΙE, Universite Laval. 

14. Mantzavinis GD, Theodorakis PN, Dimoliatis I. 

Robin Hood Index under discussion. Aust N Z J 

Public, 26:79-80, 2002. 

15. Kohli S, Sahlen K, Lofman O, Sivertun A, Foldevi 

M, Trell E, Wigertz O. Individuals living in areas 

with high background radon: a GIS method to 

identify populations at risk. Comput Methods 

Programs Biomed, 53:105-112, 1997.

Α.Γ. Βήτας και συν. Τόμος 18, Τεύχος 3, 2006 



Η σημασία του τύπου της σωματικής άσκησης στη διαμόρφωση 

του κνημοβραχιονίου δείκτη των υγειών ενηλίκων 

Α.Γ. Βήτας 1 , Ε.Ι. Νεραντζάκη 1 , Α.Β. Καρτερίδου 2 , Α.Γ. Βήτας 2 , Χ.Λ. Σεμερτζίδης 3 , Κ.Ν. Ζαγορίδης 4 


Στην παρούσα προοπτική εργασία, αναζητήθηκε ο επωφελέστερος τύπος σωματικής 

άσκησης (αερόβια ή αναερόβια), προκειμένου να επιτευχθεί η βέλτιστη 

ελάττωση του καρδιαγγειακού κινδύνου (ΚΚ) των ενηλίκων, αξιολογώντας τις 

ανακύπτουσες τιμές του κνημοβραχιονίου δείκτη (ΚΒΔ). Για το σκοπό αυτό 

58 ενήλικες υποβλήθηκαν σε ένα συστηματικό πρόγραμμα επιβλεπόμενης 

σωματικής άσκησης, συνολικής διάρκειας έξι μηνών. Διενεργήθηκε εναρμονισμός 

του δείγματος σε δύο ομάδες, οι δοκιμαζόμενοι της πρώτης ομάδας (Α) 

ακολούθησαν συγκεκριμένο πρόγραμμα αναερόβιας κυκλικής προπόνησης με 

βάρη, ενώ της δεύτερης (Β) ένα άλλο πρόγραμμα αερόβιας άσκησης. Από την 

ανάλυση των διαθέσιμων δεδομένων φάνηκε ότι οι ενήλικες που εκτέλεσαν το 

6μηνο πρόγραμμα συστηματικής αεροβικής άσκησης (ομάδα Β), παρουσίασαν 

μια αξιόλογη σταθερή βελτίωση του ΚΒΔ, κάτι ανάλογο δε συνέβη σε όσους 

ασκήθηκαν με βάρη. Η μέση σταθερή βελτίωση του ΚΒΔ στο τέλος της εργασίας 

βρέθηκε σχεδόν παρόμοια ανάμεσα στους ασκούμενους της κάθε ομάδας, 

ανεξάρτητα από τις τιμές που είχαν καταγραφεί κατά την έναρξη της μελέτης. 

Γεγονός που υπαινίσσεται ότι η διαμόρφωση του δείκτη οφείλεται στον τύπο της 

άσκησης χωρίς να επηρεάζεται από τους μη τροποποιήσιμους παράγοντες ΚΚ. 

Τέλος, η αναερόβια άσκηση φάνηκε ασφαλέστερη της αερόβιας, όσον αφορά 

τις επιπλοκές ρυθμού από την καρδιά. 

1 Ειδικός Γενικός Ιατρός - Επιμελητής Β΄- Ε.Σ.Υ., 2 Ιατρός, 3 Ειδικός Παθολόγος - Επιμελητής 

Β΄- Ε.Σ.Υ., 4 Ειδικός Καρδιολόγος, Περιφερειακό Ιατρείο Δοξάτου/Κέντρο Υγείας 

Προσοτσάνης/Κέντρο Υγείας Κάτω Νευροκοπίου/Γενικό Νοσοκομείο Δράμας 

Εισαγωγή 

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ 

ORIGINAL PAPER 

Η αρτηριακή πίεση (ΑΠ) που 

αποτελεί την κινητήριο δύναμη ροής 

του αίματος στα αγγεία, καθορίζεται 

ως το γινόμενο της καρδιακής παροχής 

επί (Χ) τις ολικές περιφερικές αντιστάσεις. 

Η καρδιακή παροχή εξαρτάται 

βασικά από τη λειτουργικότητα της 

αριστεράς κοιλίας της καρδιάς, ενώ 

οι περιφερικές αντιστάσεις καθορίζονται 

κυρίως από τον τόνο των λείων 

μυϊκών ινών των αρτηριολίων και από 

την ελαστικότητα του τοιχώματος των 

μεγάλων αγγείων 1 . 

Ο παράγοντας που επηρεάζει 

σε σημαντικό βαθμό τις περιφερικές 

αντιστάσεις είναι η αρτηριοσκλήρωση, 

περιλαμβάνει μια ομάδα διαταραχών 

(αθηροσκλήρυνση, αγγειίτιδα Monckeberg, 

αρτηριοσκλήρυνση) οι οποίες 

έχουν κοινό χαρακτηριστικό τους την 

πάχυνση και την απώλεια της ελαστι 

Λέξεις κλειδιά (MeSH Hellas): Καρδιά, άσκηση, 

καρδιαγγειακός κίνδυνος 

Υποβλήθηκε: Η εργασία υποβλήθηκε ως ελεύθερη 

ανακοίνωση στα πλαίσια του 18ου Πανελληνίου 

Συνεδρίου Γενικής Ιατρικής (Κέρκυρα 26-30 Απριλίου 

2006) και έλαβε έπαινο από την Επιτροπή Κρίσης. 

Δημοσιεύεται με κοινή απόφαση της Συντακτικής 

Επιτροπής του περιοδικού και της Οργανωτικής 

Επιτροπής του Συνεδρίου. 

Έγινε δεκτή δια δημοσίευση: 10 Ιουλίου 2006 

Υπεύθυνος αλληλογραφίας: Αθανάσιος Γ. Βήτας, Ειδικός 

Γενικός Ιατρός, Επ. Β’ ΕΣΥ, Δοξάτο Δράμας, Τηλ. 

(25210) 66666, e-mail: athanasiosgvitas@yahoo.gr 

131

Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας Α.Γ. Βήτας και συν. 

The Significance of the Type of Physical Exercise in Conformation of 

Ankle-Brachial Index in Adults 

A.G. Vitas, E.I. Nerantzaki, A.B. Karteridou, A.G. Vitas, C.L. Semertzidis, K.N. 

Zagoridis 

Summary 

In the present study examined which is the more advantageous type of physical 

exercise (aerobic or anaerobic), in order to achieve the most optimal alleviation of 

cardiovascular risk (CR) in adults, evaluating the measurements of the ankle-brachial 

index (ABI). For this aim 58 adults were submitted in a program of systematic 

physical exercise. The study’s duration was six continues months. Matching and 

sample classification were held creating two groups. The trainees of the first group 

(A) followed a concrete program of circular anaerobic exercises with weights, while 

the second (B) attended another program of aerobic training. From the available 

data analysis appeared that the adults who attended the semester program of 

systematic isotonic exercise (group B), presented an appreciable improvement 

of ABI. Something that did not happen in those that practised with weights. The 

mean standard ABI improvement in the end of study was found almost similar in 

all adults of each team, independent from the values that had been registered in 

the beginning of the study. This means that the modulation of index has to do with 

the type of exercise, without being influenced by the non modification factors of 

CR. Finally, the isometric exercise appeared to be more secure than the isotonic, 

concerning rhythm complications from the heart. 

Key words: Heart, exertion, cardiovascular agents. 

κότητας του αρτηριακού τοιχώματος 2 . 

Οι παραπάνω παράμετροι διαμορφώνουν 

κατά μείζωνα λόγο τη συστηματική ΑΠ και κατά 

συνέπεια και τον κνημοβραχιόνιο δείκτη (ΚΒΔ). 

Ο ΚΒΔ είναι η συγκριτική αναλογία της συστολικής 

(Σ) πίεσης του σφυρού προς τη Σ πίεση 

του βραχίονα. Σε ένα φυσιολογικό άτομο είναι 

≥1,0 και δεν ελαττώνεται σημαντικά ύστερα από 

άσκηση (προσδιοριζόμενος μετά την πάροδο 60 

sec). Η τιμή του είναι αντιστρόφως ανάλογη της 

βαρύτητας των στενωτικών βλαβών 3 . 

Αρκετές, πρόσφατες μελέτες έχουν δείξει ότι 

τιμές του ΚΒΔ 45%, λειτουργική ικανότητα 

>7 METς, απουσία υποτασικής ή υπερτασικής 

Πίνακας Ι. Τροποποιήσιμοι Παράγοντες Καρδιαγγειακού 

Κινδύνου 

• Δυσλιπιδαιμία 

• Κάπνισμα 

• Αρτηριακή Υπέρταση 

• Σακχαρώδης Διαβήτης 

• Παχυσαρκία 

• Ψυχοκοινωνικοί Παράγοντες (προσωπικότητα τύπου 

Α – stress) 

• Καθιστική Ζωή (φυσική αδράνεια) 

• Λήψη Αντισυλληπτικών


απάντησης στην κόπωση, έλλειψη τηθαγχικών 

συμπτωμάτων κατά την άσκηση, καθώς και απουσία 

βαρείας προγνώσεως κοιλιακών αρρυθμιών 

ή άλλων αξιόλογων διαταραχών του καρδιακού 

ρυθμού. 

Ακολούθησε εναρμονισμός (matching) του 

πληθυσμού με βάση τους μη τροποποιήσιμους 

παράγοντες κινδύνου ΚΝ (φύλο, ηλικία, θετικό 

οικογενειακό ιστορικό ΚΝ) και το δείκτη μάζας 

σώματος (ΒΜΙ), σε δύο ισάριθμες ομάδες (Α και 

Β). Στη συνέχεια, όλοι οι δοκιμαζόμενοι υποβλήθηκαν 

σε ένα συστηματικό πρόγραμμα επιβλεπόμενης 

σωματικής άσκησης συνολικής διάρκειας 

έξι (6) συνεχόμενων μηνών. 

Οι ενήλικες της πρώτης ομάδας (Α) ακολούθησαν 

συγκεκριμένο πρόγραμμα αναερόβιας 

κυκλικής προπόνησης (circuit weight training) με 

βάρη, ενώ της δεύτερης (Β) ένα άλλο πρόγραμμα 

αερόβιας άσκησης. Η επιτέλεση των παραπάνω 

προγραμμάτων λάμβανε χώρα μόνο το απόγευμα 

(19:00μ.μ. – 21:00μ.μ.) και πάντοτε τουλάχιστον 4 

ώρες μετά από το τελευταίο γεύμα. 

Εξαιρέθηκαν, κατά τη διάρκεια της εργασίας 

13 άτομα (17,5%) που δεν προσήλθαν σε περισσότερες 

από μία συνεδρίες (χωρίς να αναπληρώσουν 

την απουσία τους εντός της ίδιας εβδομάδας). 

Επίσης, εξαιρέθηκαν άλλοι δύο (2,7% – της Β 

ομάδας) επειδή εμφάνισαν εκτακτοσυστολική 

κοιλιακή αρρυθμία και ένας (1,3%) με ήπια έως 

μετρίου βαθμού στένωση της αορτικής βαλβίδας, 

χωρίς ωστόσο να διαταραχθεί η αναλογική σχέση 

της διαξονικής ταξινόμησης (2 way classification) 

από το εναπομείναν δείγμα, (n=58). 

Αποτελεί κοινή γνώση ότι οι μέσες τιμές 

της καρδιακής συχνότητας κατά την καταβολή 

μέγιστης προσπάθειας στην κυκλική προπόνηση 

με βάρη, αναλογούν στο 50–65% των αντίστοιχων 

τιμών που καταγράφονται κατά τη μέγιστη 

αερόβια άσκηση. Έτσι, για την ακριβή εξομοίωση 

του τύπου άσκησης μεταξύ των ομάδων, δεν 

επιλέχθηκε ο προσδιορισμός της έντασης (από 

την καταγραφή των μεταβολών της καρδιακής 

συχνότητας), ούτε και οι εργομετρικές μέθοδοι 

υπολογισμού του καταναλισκομένου οξυγόνου 

(VO 2 ) από τις μετρήσεις ανταλλαγής των αερίων. 

Υπολογίστηκε αδρά το καταναλισκόμενο έργο, 

υπό τη μορφή χιλιοθερμίδων (kcal) 8 . 

Η επιλογή των ασκήσεων έγινε κατά τέτοιο 

τρόπο ώστε να προσπίπτουν ακριβώς οι ίδιες γυμναζόμενες 

μυϊκές περιοχές – ζώνες, προκειμένου 

να είναι πανομοιότυπες στους ασκούμενους και 

των δύο ομάδων. 

Πριν την έναρξη του καθημερινού προγράμματος, 

όλοι πραγματοποιούσαν μια ομότροπη πεντάλεπτη 

προθέρμανση που περιλάμβανε χαλαρό 

joking, στατικές διατάσεις, στροφές κορμού 30 

μοιρών, οριζόντιες και εγκάρσιες απαγωγές 135 

και 180 μοιρών 9 . 

Οι ενήλικες της Α ομάδας (n=29) εκτελούσαν 

οκτώ ασκήσεις με κυκλική μορφή οργάνωσης και 

την ακόλουθη σειρά: προβολές (σκελών) με αλτήρες, 

εκτάσεις γόνατος, κάμψεις γόνατος, σκουότ 

με μπάρα, άρσεις κνημών με αλτήρες (όρθια 

θέση), άρσεις δακτύλων (ποδών) με προσαρμοζόμενο 

βάρος (καθιστή θέση), ασκήσεις κοιλιακών 

(κάμψεις του άνω ημιμορίου του σώματος 

με προσαρμοσμένες καρπιαίες αντιστάσεις) και 

ασκήσεις ραχιαίων (έκταση του άνω ημιμορίου 

του σώματος με προσαρμοσμένη τραχηλικό βάρος 

“good day” με μπάρα). Σε κάθε άσκηση καταβαλλόταν 

η μέγιστη φυσική ικανότητα του ατόμου και 

αποπερατωνόταν χωρίς βοήθεια. Ο μέσος χρόνος 

διεκπεραίωσης κάθε άσκησης ήταν 103,1±33,9 

sec και γινόταν συνολικά τρία set. Οι αντιστάσεις 

προσαρμοζόταν ανάλογα με την ικανότητα του 

κάθε ασκούμενου (2 μεσοδιαστήματα ανάπαυλας 

1min μεταξύ των set και 2 1 /2 min σε κάθε αλλαγή 

άσκησης), σε τέσσερις συγκεκριμένες συνεδρίες 

κάθε εβδομάδα (103,1 sec Χ 8 ασκήσεις = 824,8 

sec Χ 3 set = 2,474 sec ή 41,2 min αναερόβιας 

σωματικής άσκησης ≥41,2 min X 7,8 kcal, δαπάνη 

321,6 kcal/συνεδρία). 

Στη Β ομάδα (n=29) ακολουθήθηκε ένα πρόγραμμα 

που απαρτιζόταν από γρήγορο βάδισμα 

(2,7 – 4,7 km/ώρα) έως χαλαρό τρέξιμο (6,7 – 8,7 

km/ώρα) σε ισόπεδο κυλιόμενο τάπητα ή στατικό 

ποδήλατο. Η μέση ταχύτητα (Km/h) διεξαγωγής 

της κάθε άσκησης ήταν 5,8±2,1 Km/ώρα. Σε κάθε 

set καταβαλλόταν η μέγιστη φυσική ικανότητα. Οι 

ασκούμενοι εκτελούσαν τρία set των 15 min έκαστο, 

με ένταση προσαρμοσμένη στην ικανότητα 

του κάθε ατόμου (2 μεσοδιαστήματα ανάπαυλας 

των 2 1 /2 min), σε τέσσερις συνεδρίες κάθε εβδομάδα 

(15min X 3 set = 45min αερόβιας σωματικής 

άσκησης με μέση ταχύτητα 5,8±2,1 Km/ώρα ≥45 

min X 7,15 kcal, δαπάνη 321,7 kcal/συνεδρία) 9 . 

Γινόταν αιμοδυναμικός έλεγχος με φορητό 

monitor παρακολούθησης της καρδιακής συχνότητας 

(τριών απαγωγών) και αυτόματη – έμμεση 

(ψηφιακή) καταγραφή των τιμών της ΣΑΠ 

133


(Συστολικής Αρτηριακής Πίεσης) των άκρων σε 

όλους τους ενήλικες, καθ’ όλη τη διάρκεια, αλλά 

και για 15 min μετά τη διεκπεραίωση του κάθε 

προγράμματος άσκησης (monitoring). 

Όλες οι μετρήσεις γινόταν πάντοτε από τους 

ίδιους εξεταστές και αφορούσαν την καταγραφή 

του ΚΒΔ πριν την έναρξη του προγράμματος εν 

ηρεμία, 1 min μετά την τελευταία άσκηση του 

προγράμματος και στο τέλος του προγράμματος, 

επίσης εν ηρεμία. Ο προσδιορισμός της ΣΑΠ των 

κάτω άκρων πραγματοποιόταν αυστηρά σε κατακεκλιμένη 

θέση, με συσκευή υπερήχων Doppler 

(H.J. – Bidirectional – S8 MHz), με ψηφιακό 

μανόμετρο και θερμοκρασία περιβάλλοντος 20 ο C 

– 23 ο C. Ο ΚΒΔ τόσο του αριστερού όσο και του 

δεξιού ημιμορίου του σώματος, ανέκυπτε από την 

αριθμητική τιμή ενός κλάσματος. Η μέση τιμή της 

ΣΑΠ από τις μετρήσεις στην οπίσθια κνημιαία 

και την πρόσθια ραχιαία του ποδός αρτηρία, 

αποτελούσε τον αριθμητή του κλάσματος. Παρανομαστής 

ήταν η τιμή της ΣΑΠ που ανευρισκόταν 

στη σύστοιχο βραχιόνιο αρτηρία 10 . 

Στατιστική Ανάλυση 

Για τον εναρμονισμό (matching) των ενηλίκων 

σε ομάδες και τη μετέπειτα διάρθρωση των 

υποομάδων (ταξινόμηση δύο διευθύνσεων), χρησιμοποιήθηκε 

η σχεσιακή βάση δεδομένων MS 

Access 2003. Οι συνεχείς (continuous) παράμετροι 

εκφράσθηκαν ως μέσες τιμές (mean values), με 

μια σταθερή απόκλιση (±1SD). 

Η στατιστική ανάλυση των ποιοτικών παρατηρήσεων 

έγινε με το Chi Square test, (χ 2 ). Για 

τη διαπίστωση των διαφορών στις εξαρτημένες 

μεταβλητές μεταξύ των δύο ομάδων (Α και Β) 

χρησιμοποιήθηκε η ανάλυση διακύμανσης δύο 

παραγόντων (two way ANOVA). Οι στατιστικά 

σημαντικές διαφορές εντοπίστηκαν με τη βοήθεια 

του Post Hot of Tukey test. 

Ιδιαίτερη ανάλυση (Multivariate Regression 

Analysis), χρησιμοποιήθηκε για την εκτίμηση 

των σχέσεων μεταξύ των τιμών του ΚΒΔ και των 

επιβαρυμένων ενηλίκων με μη τροποποιήσιμους 

παράγοντες καρδιαγγειακού κινδύνου. 

Όριο στατιστικής σημαντικότητας ορίστηκε 

το επίπεδο 5% (p≤0,05), κάθε άλλη πιθανότητα 

(P) >5% (P>0,05), θεωρήθηκε μη σημαντική 

στατιστικά (NS). 

134 


Οι μέσες τιμές των ανθρωπομετρικών μετρήσεων 

της ομάδας Α (17 άνδρες – 12 γυναίκες), 

ήταν: ηλικία= 29,7±8 έτη, ΒΜΙ= 23,2±3. Οι 

αντίστοιχες τιμές της Β ομάδας (17 άνδρες – 12 

γυναίκες) ήταν: 29,5±7 έτη (P: NS) και BMI= 

22,9±4 (P: NS). 

Η μέση τιμή του ΚΒΔ, στο δείγμα που μελετήθηκε 

ήταν αρχικά 1,1±0,06. Στους νεώτερους 

ηλικιακά 18 – 30 ετών (1 η υποομάδα), παρατηρήθηκαν 

οι υψηλότερες τιμές: 1,3±0,1 (μέση τιμή). 

Στους από 31 – 40 ετών (2 η υποομάδα), η μέση 

τιμή ήταν: 1,1±0,03 και σ’ αυτούς ≥41 ετών (3 η 

υποομάδα): 1,02±0,04. 

Οι χαμηλότερες τιμές: 0,99±0,01 ανήκαν σε 

έναν ενήλικα της 1 ης υποομάδας, σε τρεις της 2 ης 

και σε πέντε της 3 ης (συνολικά 7 άρρενες – 2 γυναίκες), 

απ’ αυτούς μόνο οι τρεις ήταν επιβαρυμένοι 

με θετικό οικογενειακό ιστορικό ΚΝ. Σε κάθε 

ηλικιακή υποομάδα, οι γυναίκες είχαν ελαφρά πιο 

αυξημένες τιμές ΚΒΔ, χωρίς όμως να σημειώνονται 

με στατιστικά σημαντικές διαφορές. 

Η μέση ΣΑΠ των άνω άκρων (ΑΑ), των 

ενηλίκων της ομάδας Α, πριν την έναρξη του 

προγράμματος άσκησης (ΠΑ), εν ηρεμία ήταν: 

129±12,2 για το δεξί (ΔΕ) και 130,1±12,2 για το 

αριστερό (ΑΡ). Οι αντίστοιχες τιμές στη Β ομάδα, 

επίσης ΠΑ εν ηρεμία ήταν: 124,8±12,2 ΔΕ (P: 

NS) και 125,1±12,3 ΑΡ (P: NS). Η μέση ΣΑΠ 

των κάτω άκρων (ΚΑ) ΠΑ για τους ενήλικες της 

ομάδας Α ήταν: 139,9±18,7 ΔΕ, 136,6±17,4 ΑΡ, 

ενώ ο ΚΒΔ ΔΕ ήταν 1,08±0,06, ΑΡ 1,04±0,08 

και ο μέσος (Μ) ΚΒΔ 1,06±0,06. Οι αντίστοιχες 

τιμές της ΣΑΠ για τη Β ομάδα ήταν: 137,9±10,5 

ΔΕ (P: NS), 135,1±10,5 ΑΡ (P: NS), ο ΚΒΔ ΔΕ 

1,1±0,08 (P: NS), ΑΡ 1,07±0,09 (P: NS) και ο Μ 

ΚΒΔ 1,085±0,06 (P: NS). 

Η μέση καρδιακή συχνότητα (ΚΣ) ΠΑ ήταν 

76,5±10,3/min και 73,5±7,8/min (P: NS) σε κάθε 

ομάδα, αντίστοιχα. 

Οι μέσες τιμές των προαναφερθέντων παραμέτρων, 

όπως αυτές ανέκυψαν από τις μετρήσεις 

μετά τη διεκπεραίωση των προγραμμάτων άσκησης 

(μια μέρα μετά το τέλος του έκτου μήνα) εν 

ηρεμία, παρατίθενται στον πίνακα ΙΙ. 

Όλες οι μέσες τιμές πριν και μετά την άσκηση 

(ΜΑ) καθώς και οι συγκρίσεις που διενεργήθηκαν 

μεταξύ τους, απεικονίζονται στο διάγραμμα Ι. 

Οι μέσες τιμές της ΚΣ μετά τη λήξη της μελέ


Πίνακας ΙΙ. Οι μέσες τιμές των υπό μελέτη παραμέτρων μετά το τέλος του προγράμματος 

(n=58) ΣΑΠ ΑΑ ΔΕ ΣΑΠ ΑΑ ΑΡ ΣΑΠ ΚΑ ΔΕ ΣΑΠ ΚΑ ΑΡ ΚΒΔ ΔΕ ΚΒΔ ΑΡ Μ ΚΒΔ ΚΣ 

Ομάδα Α 128,5 129,4 141,2 138,1 1,1 1,1 1,1 68 

Ομάδα Β 122,1 122,9 153,1 152,4 1,2 1,2 1,2 70 

της, εν ηρεμία, βρέθηκαν κατά 10,5% μειωμένες 

στους ενήλικες της Α ομάδας και κατά 4,1% σ’ 

αυτούς της Β (P: NS). 

Κατά την έναρξη της μελέτης μας και πριν 

από τη διεξαγωγή του εναρκτήριου προγράμματος 

άσκησης, εν ηρεμία, η μέση τιμή του ΚΒΔ 

στους ενήλικες της Α ομάδας βρέθηκε 1,06 και 

1,1 σ’ αυτούς της Β, (διαφορά 0,02 – P: NS). Έξι 

μήνες μετά, οι μέσες τιμές του ΚΒΔ, επίσης σε 

κατάσταση ηρεμίας, διαμορφώθηκαν σε 1,1 και 

1,2, αντίστοιχα, P=0,05 (διαφορά 0,2). 

Η μέση σταθερή βελτίωση του ΚΒΔ, μετά 

έξι συνεχόμενους μήνες συστηματικής άσκησης, 

ήταν 0,01 (P: NS) για όσους γυμνάστηκαν με βάρη 

και 0,16 (P=0,05) γι’ αυτούς που εκτελούσαν το 

πρόγραμμα των αερόβιων ασκήσεων. 

Κάτι ακόμη που θα πρέπει να αναφερθεί 

Διάγραμμα Ι. Όλες οι μέσες τιμές πριν και μετά την άσκηση και οι 

συγκρίσεις που διενεργήθηκαν μεταξύ τους. 

είναι οι μεταβολές των τιμών του ΚΒΔ ακριβώς 

ένα min μετά από τη διεκπεραίωση της τελευταίας 

άσκησης του προγράμματος. Οι μέσες τιμές από 

τις μετρήσεις 60 sec μετά τη διεκπεραίωση της 

άσκησης, στην αρχή του πρώτου μήνα, παρατίθενται 

στον πίνακα ΙΙΙ. 

Οι μέσες τιμές από τις μετρήσεις 60 sec μετά 

τη διεκπεραίωση της τελευταίας άσκησης του 

προγράμματος, κατά τον τελευταίο μήνα, παρατίθενται 

στον πίνακα IV. 

Από την ανάλυση των μετρήσεων που διενεργήθηκαν 

μετά το πρώτο λεπτό από την αποπεράτωση 

της τελευταίας άσκησης του προγράμματος, 

φάνηκε ότι ενώ ο Μ ΚΒΔ τον πρώτο μήνα ήταν 

σχεδόν παρόμοιος στους δοκιμαζόμενους των δύο 

ομάδων (P:NS), τον τελευταίο μήνα παρουσίασε 

μια αξιόλογη βελτίωση σε όλους τους ενήλικες, 

στατιστικά σημαντική μάλιστα σε αυτούς της Β 

ομάδας, P


ένας της Α (οι οποίοι κατάφεραν να ολοκληρώσουν 

το 6μηνο πρόγραμμα), εκδήλωσαν κάποιες 

σποραδικές έκτακτες κοιλιακές συστολές κατά τη 

διάρκεια της άσκησης, χωρίς όμως να διακοπή η 

διεξαγωγή της (δείκτης πρωιμότητας 60sec), οι συστολικές πιέσεις των κάτω άκρων 

σε φυσιολογικές αρτηρίες μένουν σταθερές ή 

μειώνονται ελαφρά, αντίθετα ελαττώνονται σημαντικά 

(±30mmHg) σε αρτηρίες με στενωτικές 

βλάβες. Η μείωση των συστολικών πιέσεων είναι 

ανάλογη της βαρύτητας των στενώσεων. Πολλές, 

διεθνούς κύρους μελέτες, συσχετίζουν θετικά τις 

παθολογικές τιμές του ΚΒΔ αγγειακών ασθενών, 

με την έκταση ή/και τη βαρύτητα των αθηρωματικών 

βλαβών του στεφανιαίου αγγειακού 

δικτύου 14,15 . 

Σύμφωνα με τον Wiecek και τους συνεργάτες 

του οι κυριότεροι παράγοντες που διαμορφώνουν 

την αξιοπιστία των τιμών από τη ΣΑΠ των δοκιμαζόμενων, 

είναι η χρονική στιγμή της μέτρησης 

(στο τέλος αυτής) και η εμπειρία του εξεταστή. 

Αποτελεί κλασική γνώση ότι η ΑΠ αμέσως μετά το 

τέλος της έντονης άσκησης παρουσιάζει βραχείας 

διάρκειας πτώση (ιδιαίτερα σε νεαρά άτομα), 

επανερχόμενη συνήθως στα φυσιολογικά επίπεδα 

εντός 45 – 55 sec. Έτσι, αποτελεί θεμελιώδη 

αναγκαιότητα όλες οι μετρήσεις (όπως εξάλλου 

και στη δική μας μελέτη), να γίνονται από τους 

ίδιους εξεταστές αμέσως μετά τα πρώτα 56 – 60 sec 

από τον τερματισμό της κάθε δοκιμασίας. Όταν 

ανευρίσκονται σε επανειλημμένες μετρήσεις μετά 

~1 min από οποιοδήποτε είδος άσκησης, ελαττωμένες 

συστολικές πιέσεις των κάτω άκρων κατά 

≥30mmHg από αυτές που είχαν καταγραφεί ΠΑ 

εν ηρεμία, τότε συνήθως είναι δηλωτικές περιφερικής 

αγγειακής νόσου και συνοδεύονται από 

ανάλογα κλινικά συμπτώματα 16 . Στον πληθυσμό 

της δικής μας εργασίας η μεγαλύτερη διαφορά 

ΣΑΠ που καταγράφηκε μεταξύ της ΠΑ εν ηρεμία 

και 1 min μετά την άσκηση, ήταν 25,8mmHg 

αφορούσε τα κάτω άκρα και δεν συνοδευόταν 

από κανένα κλινικό σύμπτωμα. 

Έναρξη των μετρήσεων αμέσως μετά το 

πρώτο λεπτό (από τη διεκπεραίωση της τελευταίας 

άσκησης του προγράμματος) προτείνει και ο Desvaux 

για κάθε υποψήφιο αθλούμενο άτομο, επισημαίνοντας 

ότι «ο ΚΒΔ μειώνεται αμέσως μετά 

την άσκηση σε υγιείς ενήλικες λόγω διαταραχών 

– μεταβολών εξαιτίας του πολύ υψηλού επιπέδου 

ροής (turbulences at high flow levels) και όχι λόγω 

μετακίνησης του δραστικού κυκλοφορούντος 

όγκου αίματος προς τους ασκούμενους μύες» 17 . 

Στον πληθυσμό της εργασίας μας, η μέση τιμή 

του ΚΒΔ κατά την έναρξή της βρέθηκε 1,11±0,06, 

η τιμή αυτή συμφωνεί μ’ αυτές του συνόλου


των ανακοινωμένων μελετών της παγκόσμιας 

βιβλιογραφίας, που αφορούν ανάλογους υγιείς 

ενήλικες 18,19 . 

Δυστυχώς όμως, δε βρέθηκαν ανάλογες 

εργασίες, τόσο από την ελληνική όσο και τη σύγχρονη 

διεθνή βιβλιογραφία, που να εξετάζουν τις 

μεταβολές του ΚΒΔ μετά από ένα συγκεκριμένο 

χρονικό διάστημα αντίστοιχης μεθοδολογικά, 

επιβλεπόμενης σωματικής άσκησης, σε υγιείς 

ενήλικες χωρίς τροποποιήσιμους παράγοντες 

αθηροσκλήρωσης. Εντοπίστηκαν δυο ενδιαφέρουσες 

παραθετικές τοποθετήσεις, η πρώτη από 

τον Gardner και τους συνεργάτες του: «…δεν 

είναι γνωστό εάν κατά πόσο μια στρατηγική στερεότυπης 

δοκιμασίας – άσκησης σε επιλεγμένους 

ασθενείς με τεκμηριωμένη περιφερική αποφρακτική 

αρτηριοπάθεια, θα μείωνε τον κίνδυνο 

της πρόωρης θνητότητας ή/και της (στατιστικά) 

σημαντικής καρδιαγγειακής νοσηρότητας». Η 

δεύτερη, προσομοιότερη και πιο πρόσφατη, από 

τον Lauer και τους συνεργάτες του, οι οποίοι 

σε τυχαίο δείγμα ασυμπτωματικών ενηλίκων, 

επιβαρυμένων όμως με διάφορους παράγοντες 

καρδιαγγειακού κινδύνου και με ποικίλη φυσική 

δραστηριότητα, εφάρμοσαν ορισμένα «πρωτοποριακά» 

προγράμματα άσκησης. Συμπερασματικά 

λοιπόν αναφέρεται ότι: «…η απάντηση του ΚΒΔ 

στους διαφόρους τύπους άσκησης δεν φαίνεται να 

είναι αρκετά σαφής…». Ακολούθως, αμφότεροι 

αινίττονται ορισμένα καινοτομικά αποτελέσματα, 

συγκριτικά με αυτά των μέχρι σήμερα παρεμφερών 

ανακοινωμένων μελετών, ενώ παράλληλα 

αφήνουν και σαφείς αιχμές ελλόγιμης βιβλιογραφικής 

ένδειας 20,21 . Εντοπίστηκαν ακόμη αρκετές 

εργασίες που μελέτησαν τις μεταβολές του ΚΒΔ 

μετά από μέγιστη φυσική άσκηση σε νέους και ηλικιωμένους, 

σε αθλητές και ανάσκητους, ακόμη και 

σε ποδηλάτες 2224 . Σε καμία παρεμφερή μελέτη δεν 

ανεβρέθηκε συνταύτιση των ασκήσεων, εξομοίωση 

του τύπου της άσκησης, ή των εκγυμναζόμενων 

μυϊκών ομάδων, μ’ αυτή της δικής μας εργασίας. 

Ακόμη, τα δείγματα του πληθυσμού των μελετών 

που εντοπίστηκαν δεν αφορούσαν ποτέ μόνο υγιείς 

ενήλικες δίχως παράγοντες καρδιαγγειακού 

κινδύνου. 

Συνεπώς, τα αποτελέσματα της μελέτης μας 

στερούνται συγκριτικής βιβλιογραφικής ανάλυσης. 

Χωρίς λοιπόν αντίλογο, και λαμβάνοντας 

υπόψη τις προαναφερθέντες τοποθετήσεις, τα 

απαρχής δεδομένα από μόνα τους εμπεριείχαν 

μια πρόκληση, να περιληφθεί όλη η απαραίτητη 

συντείνουσα Ιατρική γνώση πάνω σε ένα εξειδικευμένο 

πλαίσιο μιας πρωτότυπης επιστημονικής 

μελέτης, με άσειστη μεθοδολογικά διάρθρωση, 

ώστε να τα αποτελέσματά της αφ’ ενός να στερούνται 

αμφισβητήσεων και αφ’ ετέρου να αποτελέσουν 

ακαταφρόνητη βιβλιογραφική ειδημοσύνη. 

Ξεκινώντας λοιπόν, από την εποχή που άρχισαν 

να ακούγονται παγκοσμίως τα πρώτα συμπεράσματα 

για τα οφέλη της σωματικής άσκησης με 

αντιστάσεις. Σταχυολογούμε το σημασιολογικό 

έτος 1972, όταν ο Siegel και οι συνεργάτες του 

είχαν καταλήξει ότι η προπόνηση με βάρη δεν 

είναι ασφαλές μέσο άσκησης και παρουσιάζει 

αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης δυσάρεστων επιπλοκών 

(αρρυθμίες, δυσλειτουργία αριστερής 

κοιλίας). Ένα χρόνο αργότερα, ο Mullins και οι 

συνεργάτες του τονίζανε ότι ενδεχόμενη αύξηση 

του διπλού γινομένου, απότοκος της ισομετρικής 

(αναερόβιας) άσκησης, θα είχε ως δυσάρεστη 

συνέπεια την αιφνίδια αύξηση των αναγκών του 

μυοκαρδίου σε οξυγόνο, με άμεσο κίνδυνο πρόκλησης 

ισχαιμικών συμπτωμάτων σε ασθενείς με 

υποκλινική στεφανιαία νόσο, ενώ σε ασθενείς με 

φτωχή λειτουργία της αριστερής κοιλίας (μικρό 

κλάσμα εξώθησης), υπήρχε κίνδυνος εμφάνισης 

σοβαρών αρρυθμιών 25,26 . 

Τη δεκαετία του ’80 στα περισσότερα μέλη 

της Ιατρικής κοινότητας ανά τον κόσμο επικρατούσε 

έντονος σκεπτικισμός για το όφελος αυτού 

του είδους άσκησης, ενώ και η αντίστοιχη βιβλιογραφία 

ήταν φειδωλή. Τα προγράμματα των 

ισοτονικών (αερόβιων) ασκήσεων μονοπωλούσαν 

το είδος της συνιστώμενης άσκησης στους υγιείς 

αλλά και τους ασθενείς με ΚΝ. 

Νεότερες όμως ερευνητικές εργασίες, άρχισαν 

να αποδεικνύουν περίτρανα ότι η προπόνηση 

με βάρη είναι ασφαλής και από αιμοδυναμικής 

άποψης. Οι καλά σχεδιασμένες, ελεγχόμενες 

μελέτες, άρχισαν να πληθαίνουν και η πρώτη 

επίσημη ανατοποθέτηση ήρθε μαζί με τις οδηγίες 

της Αμερικανικής Καρδιολογικής Εταιρείας: «η 

άσκηση με αντιστάσεις εκτός ότι είναι ασφαλής 

ακόμη και στην πλειοψηφία των στεφανιαίων 

ασθενών, επιφέρει στους ασκούμενους πολλαπλά 

φυσιολογικά αλλά και ψυχολογικά οφέλη» 27 . 

Ένας δραστήριος ερευνητής της δεκαετίας 

του ’80, ο Kelemen, παρατήρησε ότι κατά τη διάρκεια 

της κυκλικής προπόνησης με αντιστάσεις, οι 

μέσες τιμές της ΚΣ ήταν σημαντικά χαμηλότερες 

137


συγκριτικά με τις τιμές των ιδίων ασκούμενων, 

όταν αυτοί εκτελούσαν (παρόμοιας έντασης) 

αερόβια άσκηση 28 . 

Αργότερα, πλήθος μελετών συμπλήρωνε ότι 

κατά την άσκηση με βάρη οι μέγιστες τιμές της 

ΑΠ των ασκούμενων είναι πολύ σημαντικά χαμηλότερες 

από τις αντίστοιχες όσων ακολουθούσαν 

προγράμματα αερόβιας άσκησης 29 . Όλες αυτές οι 

αντιλήψεις συμφωνούν απόλυτα με τα αποτελέσματα 

της δικής μας μελέτης. 

Τελευταία όμως, γίνεται λόγος για τη δυνατότητα 

υποστροφής της αθηρωμάτωσης δια μέσου 

της συστηματικής σωματικής άσκησης, ενώ και 

τα αποτελέσματα από τις σχετικές μελέτες είναι 

εντυπωσιακά. Ο Niebauer και οι συνεργάτες, έδειξαν 

ότι η συστηματική σε βάθος χρόνου άσκηση, 

επέφερε μείωση της εξέλιξης (59% έναντι 74% 

της ομάδας ελέγχου) και σε ποσοστό 19% των 

ασθενών συνετέλεσε στη σημαντική υποστροφή 

της αθηρωματικής βλάβης, ενώ κάτι αντίστοιχο 

δεν παρατηρήθηκε και στην ομάδα ελέγχου 30 . 

Σε μια άλλη συναφή εργασία αποδείχτηκε ότι 

απαιτείται κατανάλωση 1.533kcal/εβδομάδα μέσω 

της άσκησης για τη μείωση του ρυθμού εξέλιξης 

και 2.200kcal/εβδομάδα για την υποστροφή της 

αθηρωμάτωσης, σε ασθενείς με αγγειογραφικά 

διαπιστούμενες αθηρωματικές βλάβες 31 . 

Η δική μας μελέτη έδειξε ότι η δαπάνη 1.286 

kcal/εβδομάδα μέσω τακτικής αεροβικής άσκησης, 

μετά από 6 συνεχόμενους μήνες, προάγει τη 

σταθερή βελτίωση του ΚΒΔ κατά 0,16 (μέση τιμή), 

σε υγιείς ενήλικες δίχως τροποποιήσιμους παράγοντες 

καρδιαγγειακού κινδύνου, οι οποίοι δεν 

ασκήθηκαν ποτέ συστηματικά στο παρελθόν. 

Από την ανάλυση των αντιπαραθέσιμων 

δεδομένων μεταξύ των ομάδων, διαπιστώθηκε 

ότι μολονότι ο αρχικά Μ ΚΒΔ ΠΑ στην Α ομάδα 

ήταν σχεδόν ίσος (1,06) μ’ αυτόν στην ομάδα Β 

(1,08), μετά το τέλος της μελέτης ο Μ ΚΒΔ ΠΑ 

της πρώτης ομάδας παρέμεινε σχεδόν ο ίδιος 

(1,07 – μέση σταθερή βελτίωση του δείκτη: 0,01), 

ενώ της δεύτερης αυξήθηκε αρκετά (1,24 – μέση 

σταθερή βελτίωση του δείκτη: 0,16 – P=0,05). 

Αυτά τα δεδομένα αποκτούν ιδιαίτερο ενδιαφέρον 

όταν συγκριθούν με τα αποτελέσματα 

προσφάτως ανακοινωμένων μελετών που κατέγραψαν 

αδιακρίτως τον ΚΒΔ εννέα (9) χιλιάδων 

ενηλίκων (screening tests), διαφόρων γεωγραφικών 

περιοχών, παρόμοιας φυλετικής μορφολογίας 

με αυτή του πληθυσμού της εργασίας μας και που 

138 

παρακολούθησαν (στη συνέχεια) την επίπτωση 

της καρδιαγγειακής νοσηρότητας και θνητότητας, 

για περισσότερα από επτά (7) συνεχόμενα έτη, 

κάνοντας στο τέλος αδρή διαστρωμάτωση του 

σχετικού κινδύνου. Αυτές οι μελέτες εκτιμούν 

ότι στατιστικά σημαντική αύξηση της επιβίωσης, 

με ταυτόχρονη σημαντική μείωση του σχετικού 

κινδύνου εκδήλωσης καρδιοαγγειακών συμβαμάτων 

(relative risk reduction 2,4 και 4,6 αντίστοιχα), 

επιτυγχάνεται με κάθε 0,1 αύξηση του 

ΚΒΔ (ανεξαρτήτως των επιμέρους παραγόντων 

κινδύνου ΚΝ) 32,33 . 

Πολυπαραγοντική στατιστική ανάλυση έδειξε 

ότι η μέση σταθερή βελτίωση του ΚΒΔ ανά ομάδα, 

μετά από έξι μήνες συστηματικής άσκησης, δεν 

παρουσίαζε αξιοσημείωτες διαφορές ανάμεσα 

στα δύο φύλα, τις ηλικιακές υποομάδες ή μεταξύ 

των απογόνων ασθενών με ΚΝ και των υπολοίπων 

ενηλίκων της εργασίας μας. 

Επίσης, ένα ακόμη σημαντικό εύρημα της 

μελέτης μας, αποτελεί η ελάττωση της διαφοράς 

του ΚΒΔ ανάμεσα στο δεξί και αριστερό ημιμόριο 

του σώματος στους ενήλικες της Β ομάδας (μέση 

διαφορά ΚΒΔ πριν την έναρξη της εργασίας 0,03 

και μέση διαφορά ΚΒΔ στο τέλος 0,01 – P=0,005), 

χωρίς να συμβεί κάτι ανάλογο και σ’ αυτούς της Α 

ομάδας. Μια ευρέως αποδεκτή, συμπερασματική 

διατύπωση, των Taylor και George: «…διαφορά 

του ΚΒΔ της τάξης του 0,18 μεταξύ των ημιμορίων 

του σώματος, σε ασυμπτωματικούς ενήλικες, αποτελεί 

ένα νέο – πρόσθετο διαγνωστικό κριτήριο 

για την περιφερική αρτηριακή αποφρακτική 

νόσο…», μας κάνει να κατανοήσουμε καλύτερα 

τη σπουδαιότητα των δικών μας ευρημάτων 34 . 

Σ’ αυτό το σημείο ανακύπτουν τρία εύλογα 

ερωτήματα: 

� Πώς θα διαμορφωνόταν οι τιμές του ΚΒΔ, 

εάν παρόμοια πρωτόκολλα άσκησης εκτελούνταν 

και από άτομα επιβαρυμένα με 

διάφορους τροποποιήσιμους παράγοντες 

καρδιαγγειακού κινδύνου; (outcome). 

� Η διαφορά της ΣΑΠ των κάτω άκρων που 

προέκυπτε από τις μετρήσεις ΠΑ εν ηρεμία 

και 1 min μετά την τελευταία άσκηση θα 

μπορούσε να αποτελέσει πρώιμο προγνωστικό 

δείκτη για τη διαμόρφωση του ΚΒΔ 

στους συγκεκριμένους τύπους άσκησης που 

μελετήθηκαν; (outcome). 

� Η πιθανή αύξηση τόσο στη διάρκεια όσο και 

τη συχνότητα της αεροβικής άσκησης, θα


επιτύχαινε περαιτέρω αύξηση του ΚΒΔ; Εάν 

ναι, πόσο; (outcome). 

Κύρια, αντιξοότητα, πριν το σχεδιασμό ενός 

τέτοιου πιθανού μελλοντικού πρωτοκόλλου, όπου 

θα ζητηθεί αύξηση της διάρκειας, της έντασης, 

αλλά και της συχνότητας άσκησης, είναι ο αιφνίδιος 

καρδιακός θάνατος κατά τη διάρκεια της 

άθλησης. Αυτός ο κίνδυνος μας είχε απασχολήσει 

έντονα τόσο πριν όσο και κατά το χρόνο εκπόνησης 

της μελέτης, αφού τέσσερις στους πέντε 

αιφνίδιους καρδιακούς θανάτους που συμβαίνουν 

κατά τη διάρκεια της άθλησης (άσκησης) αφορούν 

ασυμπτωματικά άτομα, άνω των 35 ετών 35 . 

Ένα απρόσμενο τέλος, που απειλεί ζωές, 

συνειδήσεις, υπολήψεις και σταδιοδρομίες. Η 

παρούσα μελέτη ποδηγετεί συνάμα την περαιτέρω 

έρευνα, καλπάζοντας παράλληλα και συναγωνιστικά 

προς τις δαμόκλειες σπάθες, που πάντα θα 

επικρέμονται στις κονίστρες, σε πείσμα επίπονων 

πρωτοκόλλων, μετρήσεων, αλγορίθμων, κόπων 

και αφιέρωσης. 

Συμπεράσματα 

Στον πληθυσμό της μελέτης μας, ο ΚΒΔ 

παρουσίασε μια μικρή, αλλά σταθερή ηλικιωεξαρτώμενη 

ελάττωση, από τις μικρότερες προς 

τις μεγαλύτερες ηλικίες (δηλ. οι τιμές του ήταν 

αντιστρόφως ανάλογες των ηλικιών του δείγματος 

που εξετάστηκε). 

Οι ενήλικες που εκτέλεσαν το 6μηνο πρόγραμμα 

συστηματικής αεροβικής άσκησης, παρουσίασαν 

στη λήξη της μελέτης μια σημαντική 

σταθερή βελτίωση του ΚΒΔ, χωρίς να συμβεί 

κάτι ανάλογο και σε εκείνους που ασκήθηκαν με 

βάρη. Πιο συγκεκριμένα, φάνηκε ότι η δαπάνη 

1.286kcal/εβδομάδα, για 6 συνεχόμενους μήνες, 

δια μέσου της τακτικής αεροβικής άσκησης, 

προκάλεσε σημαντική βελτίωση του ΚΒΔ των 

εν λόγω ασκούμενων. Αντίθετα, η ίδια δαπάνη 

kcal/εβδομάδα για το ίδιο χρονικό διάστημα, σε 

εξομοιωμένο δείγμα πληθυσμού, κατάφερε να 

βελτιώσει, χωρίς όμως στατιστική σημαντικότητα, 

τον ΚΒΔ των δοκιμαζόμενων της ομάδας Α. 

Η μέση σταθερή βελτίωση του ΚΒΔ στο τέλος 

της μελέτης, βρέθηκε σχεδόν παρόμοια (χωρίς 

στατιστική σημαντικότητα) μεταξύ των ενηλίκων 

σε κάθε ομάδα ξεχωριστά, ανεξάρτητα από τις 

τιμές που είχαν καταγραφεί κατά την έναρξη της 

εργασίας. Αυτό φανερώνει ότι η διαμόρφωση του 

δείκτη οφείλεται κατά μείζονα λόγο από τύπο 

της άσκησης και δεν επηρεάζεται από τους μη 

τροποποιήσιμους παράγοντες καρδιαγγειακού 

κινδύνου. 

Η συστηματική αεροβική άσκηση επιτελούμενη 

σε βάθος χρόνου (6 μήνες), έδειξε ότι μπορεί 

να ελαττώσει σημαντικά τη σταθερή διαφορά 

του ΚΒΔ ανάμεσα στα ημιμόρια του σώματος 

των ασκούμενων, μειώνοντας παράλληλα και 

τον κίνδυνο εμφάνισης περιφερικής αρτηριακής 

νόσου. Κάτι ανάλογο δε συνέβη και σε όσους 

γυμνάστηκαν με αντιστάσεις. 

Στο δείγμα πληθυσμού που μελετήθηκε, η 

αναερόβια άσκηση φάνηκε ασφαλέστερη της 

αερόβιας, όσον αφορά τις επιπλοκές ρυθμού από 

την καρδιά. 

Ίσως, χρειάζονται κι άλλες, μεγαλύτερες μελέτες, 

προκειμένου να εδραιωθούν τα παραπάνω 

συμπεράσματα. Όμως, έστω και οι υπάρχουσες 

ενδείξεις, καθιστούν αναγκαία την ανεπιτήδευτη 

υπόδειξη τόσο του τύπου όσο και της μεθόδου 

ασφαλούς διεξαγωγής σωματικής άσκησης, που 

συνάδει σε υγιείς (ασυμπτωματικούς) ενήλικες οι 

οποίοι επιθυμούν να μειώσουν τον καρδιαγγειακό 

τους κίνδυνο. 


• Ευχαριστούμε θερμά όλους τους εθελοντές 

συμμετέχοντες, που αποτέλεσαν τον πληθυσμό 

της εργασίας, για το σεβασμό την εμπιστοσύνη 

αλλά και τη συνέπεια που έδειξαν. 

Χωρίς τη συμβολή τους η πραγματοποίηση 

της μελέτης μας θα ήταν αδύνατη. 

• Ευχαριστούμε θερμά τη διεύθυνση και το 

προσωπικό από το γυμναστήριο INTESIO, 

Προύσης 32 Δράμα, για την πολύτιμη βοήθειά 

τους στη διεξαγωγή και διεκπεραίωση 

της μελέτης. 


προσωπικό από το γυμναστήριο KINISIS 

– Health and Fitness Center, Αθηνάς 2 

Δράμα, για την πολύτιμη βοήθειά τους στη 

διεξαγωγή και διεκπεραίωση της μελέτης. 


προσωπικό από το γυμναστήριο SPORT 

FITNESS CLUB, Ελευθερίου Βενιζέλου 125 

Δράμα, για την πολύτιμη βοήθειά τους στη 

139


140 

διεξαγωγή και διεκπεραίωση της μελέτης. 


1. Παπαδημητρίου Μ. Εσωτερική Παθολογία. Αρτηριακή 

Υπέρταση. 2ος Τόμος 7. University Studio 

Press Θεσσαλονίκη, 1998, σελ:895897. 

2. Cotran R. Pathologic Basis of Disease. 5th Vol. 

Philadelphia Sauders, 1994, pp:467516. 

3. Jeanette Mladenovic MD. Primary Care Secrets. 

2nd Vol. HALEY Philadelphia, pp:531541, 

2001. 

4. Raman PG. Ankle Brachial Index as a Predictor 

of Generalized Atherosclerosis. J Assoc Physicians 

India, 49:10741077, 2001. 

5. Leng GC. Use of Ankle Brachial Pressure Index 

to Predict Cardiovascular Events and Death: A 

Cohort Study, BMJ, 70:14401444, 1999. 

6. Vander LB. Acute Cardiovascular Responses to 

Nautilus Exercise: implications. Ann Sports Med, 

2:165169, 1987. 

7. Βόλακλης Κ. Επίδραση Ενός Εξειδικευμένου 

Προγράμματος Συνδυασμού Άσκησης με Βάρη 

και Αερόβιας Άσκησης στα Επίπεδα Λιπιδίων και 

Λιποπρωτεϊνών σε Ασθενείς με Στεφανιαία Νόσο. 

Ελληνική Καρδιολογική Επιθεώρηση, 5:424431, 

2001. 

8. Hurley B. Resistive Training cans Reduce Coronary 

Risk Factors without Altering VO2max or 

Percent Body Fat. Med Sci Sports Exerc, 20:150 

154, 1988. 

9. Αδαμόπουλος Π. Η Παθολογία στην Ιατρική 

Πράξη. Πρόληψη. 1ος Τόμος. Α΄ Μέρος 3ο. Αθήνα, 

1998, σελ:120122. 

10. AbuRahma AF. Overview of Noninvasive Vascular 

Techniques in PAD. Bergan JJ (Eds), pp:203212, 

2000. 

11. Κόκκινος Φ. Παχυσαρκία και Καρδιοαγγειακή 

Νόσος: ο Ρόλος της Δίαιτας και Άσκησης. Καρδιά 

& Αγγεία, 4:306316, 2003. 

12. Τούτουζας Π. Άσκηση και Καρδιαγγειακές Παθήσεις. 

Καρδιά και Αγγεία, 11:3648, 2006. 

13. Κολιόπουλος Χ. Σύγχρονη Διάγνωση των Αγγειακών 

Παθήσεων. Αναίμακτοι Τρόποι Εξέτασης 

των Αρτηριοπαθών. Αθήνα, 1988, σελ:57651. 

14. Papamichael C. Anklebrachial Index as a Predictor 

of the Extent of Coronary Atherosclerosis and 

Cardiovascular Events in Patients with Coronary 

Artery Disease. Am J Cardiol, 86:615618, 2000. 

15. Loponen P. Peripheral Vascular Disease as Predictor 

of Outcome after Coronary Artery Bypass 

Grafting. Scand J Surg, 2:160165, 2002. 

16. Wiecek E. Comparison of Direct and Indirect 

Measures of Systemic Arterial Pressure during 

Weightlifting in CAD. Am J Cardiol, 66:10651069, 

1990. 

17. Desvaux B, Abraham P, Colin D, Leftheriotis G, 

Saumet J. Ankle to Arm Index Response to Exercise 

and Heart Stress in Healthy Subjects. Clin 

Physiol, 16:17, 1996. 

18. Ziegler R. Physiologic Assessment of PAD. Vascular 

Surgery. Vol. I. 5th Ed. Philadelphia, 2000, 

pp:140165. 

19. Dormancy G. Intermittent Claudication: A Condition 

with Underrated Risks. Semin Vasc Surg 

12:96108, 1999. 

20. Gardner A, Skinner J, Vaughan N, Bryant C, Smith 

L. Comparison of Treadmill Walking and Stair 

Climbing over a Range of Exercise Intensities in 

Peripheral Vascular Occlusive Disease. Angiology, 

44:353360, 1993. 

21. Lauer M, Froelicher E, Williams M, Kligfield P. 

Exercise Testing in Asymptomatic Adults: a Statement 

for Professionals from the American Heart 

Association Council on Clinical Cardiology, S 

ubcommittee on Exercise, Cardiac Rehabilitation 

and Prevention. Circulation. Epub, 112:771776, 

2005. 

22. Le Faucheur A, Desvaux BN, Bouye P, Jaquinandi 

V, Saumet JL, Abraham P. The Physiological 

Response of Ankle Systolic Blood Pressure and 

Ankle to Brachial Index After Maximal Exercise in 

Athletes is Dependent on Age. Eur J Appl Physiol, 

96:505510, 2006. 

23. Desvaux B, Abraham P, Colin D, Leftheriotis G, 

Saumet JL. Ankle to Arm Index Following Maximal 

Exercise in Normal Subjects and Athletes. 

Med Sci Sports Exerc, 28:836839, 1996. 

24. Abraham P, Desvaux B, Saumet JL. AnkleBrachial 

Index After Maximum Exercise in Treadmill 

and Cycle Ergometers in Athletes. Clin Physiol, 

18:321326, 1998. 

25. Siegel W. Use Isometric Handgrip for the Indirect 

Assessment of Left Ventricular Function. Am J 

Cardiol, 30:4854, 1972. 

26. Mullins C. Isometric Exercise and the Cardiac 

Patient. Texas Med, 69:5358, 1973. 

27. Fletcher. Exercise Standards: A Statement for 

Health Care Professionals from the American 

Heart Association. Circulation, 91:580615, 1999. 

28. Kelemen M. Circuit Weight Training in Cardiac 

Patients. J Am Coll. Cardiol, 7:3842, 1986. 

29. Ghilarducci E. Effects of High Resistance Training 

in CAD. Am J Cardiol, 64:866870, 1989. 

30. Niebauer J, Hambrecht R, Velich T, Hauer K, 

Marbuger C, Weiss C, Hodenberg E, Schlierf G, 

Schuler G, Zimmermann R, Kuebler W. Attenu


ated Progression of Coronary Artery Disease After 

Six Years of Multifactorial Risk Intervention: Role 

of Physical Exercise. Circulation, 96:25342541, 

1997. 

31. Hambrecht R, Niebauer J, Marbuger C, Crunze 

M, Kaelberer B, Hauer K, Schlierf G, Kuebler 

W, Schuler G. Various Intensities of Leisure time 

Physical Activity in Patients with Coronary Artery 

Disease: Effects on Cardiorespiratory Fitness and 

Progression of Coronary Atherosclerotic Lesions. 

Journal of American Cardiology, 22:468477, 

1993. 

32. Newman B. AnkleArm Index as a Predictor 

of Cardiovascular Disease and Mortality in the 

Cardiovascular Health Study. Arteriosclerosis 

Thrombus Vascular Biologic, 3:538545, 2002. 

33. Hooie J. Peripheral Arterial Occlusive Disease: 

Prognostic Value of Signs, Symptoms, and the 

Anklebrachial Pressure Index. Med Decis Making, 

2:99107, 2002. 

34. Taylor A, George K. Ankle to Brachial Pressure 

Index in Normal Subjects and Trained Cyclists 

with ExerciseInduced Leg Pain. Med Sci Sports 

Exercise, 33:18621867, 2001. 

35. Κυρατζόγλου Θ. Αθλητική Δραστηριότητα. Συνοψίζοντας, 

τι Πρέπει να Γνωρίζει ο Καρδιολόγος 

της Πρώτης Γραμμής. Καρδιά & Αγγεία, 7:152 

155, 2002. 

141

Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας Δ. Γιαννόπουλος και συν. 



Κάπνισμα: Εξάρτηση και Βαθμός Ενημέρωσης 

σε Μαθητές Μέσης Εκπαίδευσης και τους γονείς τους 

Δ. Γιαννόπουλος 1 , Α. Αρβανίτης 2 , Σ. Βουλιώτη 1 , Μ. Χρονοπούλου 2 , Α. Σκαρπέλος 3 , Ν. Ραζής 4 

και ομάδα εργασίας του Τμήματος Γενικής Ιατρικής Γ.Ν. Πατρών «Ο Άγιος Ανδρέας» 


Σκοπός: Παρ’ όλη την εντατική αντικαπνιστική εκστρατεία των τελευταίων ετών, 

το πρόβλημα του καπνίσματος στον ελληνικό πληθυσμό και ειδικότερα στους 

εφήβους παραμένει έντονο. Σκοπός της μελέτης είναι η εκτίμηση του μεγέθους 

του προβλήματος σε μαθητές Γυμνασίου και στους γονείς τους. Πληθυσμός μελέτης 

και μέθοδος: Μετά τη λήψη των καταλλήλων αδειών από τη Περιφερειακή 

Διεύθυνση Πρωτοβάθμιας & Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Δυτικής Ελλάδας, 

απευθυνθήκαμε σε 640 συνολικά μαθητές (ηλικία: 11-15 ετών) 5 Γυμνασίων. 

Στους μαθητές μοιράστηκαν δύο ανώνυμα ερωτηματολόγια, ένα για να απαντηθεί 

από τους ίδιους και ένα για να απαντηθεί από έναν εκ των γονέων τους (τυχαία 

επιλογή από τους μαθητές). Τα ερωτηματολόγια μαθητή – γονέα παρέμειναν σε 

αντιστοιχία. Οι ερωτήσεις αφορούσαν στις καπνιστικές συνήθειες μαθητών και 

γονέων, στην ενημερότητα των γονέων για το εάν καπνίζουν τα παιδιά τους και, 

τέλος, στη γνώση των συνεπειών του καπνίσματος. Αποτελέσματα: 35% των 

μαθητών καπνίζουν, με υπεροχή των αγοριών (P

Δ. Γιαννόπουλος και συν. Τόμος 18, Τεύχος 3, 2006 

Smoking: Dependence and degree of briefing in students of medium 

education and their parents 

D. Giannopoulos, A. Arvanitis, S. Voulioti, M. Chronopoulou, A. Skarpelos, N. 

Razis and General Practice Department work-team of “St. Andrew” General 

Hospital of Patra 

Summary 

Aim: In spite of the intensive anti-smoking expedition of the last years, the problem 

of smoking in the Greek population and more specifically in adolescents remains 

intense. The aim of the study is to estimate the size of the problem in High School 

students and their parents. Study population and method: Having obtained 

suitable authorization, we addressed 640 students (age: 11-15 years) from 5 

High Schools. We gave them two anonymous questionnaires to be answered 

by themselves and also by their parents. The questionnaires of each student 

and his/her parent were kept in correspondence. The questions concerned the 

smoking habits of students and their, parents, the knowledge of parents as to 

whether their children smoke, and the consequences of smoking. Results: 35% 

(224) of students smoke with a predominance of boys (P


προπαγάνδας, η μέση ετήσια αύξηση κατανάλωσης 

ανήλθε πάλι στο 5% 4,5 . 

Βέβαια σαν αντίδραση στα μέτρα περιορισμού 

του καπνίσματος σε παγκόσμια κλίμακα, 

η καπνοβιομηχανία εισήγαγε τα λεγόμενα “ελαφρά” 

τσιγάρα τα οποία περιέχουν λιγότερη ποσότητα 

πίσσας και νικοτίνης, “επιτρέπουν” όμως σε 

πολλούς καπνιστές να καπνίζουν περισσότερο. 

Η νικοτίνη είναι μία εθιστική ουσία όσο και 

η ηρωίνη. Τα δύο πιο γνωστά συστήματα ταξινόμησης 

των ψυχικών νόσων (ICD-10 και DSM-IV) 

εντάσσουν το κάπνισμα στις ψυχικές διαταραχές. 

Και στη χώρα μας παλαιότερες εργασίες, όπως 

των Χ. Φραγκίδη και Μ. Μαρσέλου από το Εργαστήριο 

Φαρμακολογίας του Πανεπιστημίου των 

Ιωαννίνων 6 υποστηρίζουν ότι το κάπνισμα είναι 

μια γνήσια φαρμακευτική εξάρτηση και ότι η 

κεντρική δράση της νικοτίνης είναι ένας ισχυρός 

πρωταρχικός ενισχυτής εξαρτημένης συμπεριφοράς. 

Σε αρκετές μελέτες επίσης όπως του Γ.Ν. 

Χριστοδούλου καθώς και των Α. Κοκκέβη και Κ. 

Στεφανή τονίζεται ότι ένας από τους λόγους που 

ο καπνιστής συνεχίζει το κάπνισμα είναι η διατήρηση 

του επιπέδου της νικοτίνης στο αίμα 7,8 . 

Το κάπνισμα, ως φαινόμενο (και τρόπος 

ζωής), κάνει την εμφάνιση του, δυστυχώς, στις 

πρώτες νεανικές ηλικίες. Στην ηλικία των 14 έως 

15 ετών τα ποσοστά των συστηματικών ή ευκαιριακών 

καπνιστών κάνουν για πρώτη φορά δειλά 

την εμφάνιση τους. 

Η έρευνα αυτή αποτελεί τμήμα ευρύτερης 

προσπάθειας να αποτυπωθεί η εικόνα υγείας των 

κατοίκων της ευρύτερης περιοχής ευθύνης των 

Κέντρων Υγείας των Νομών Αχαΐας και Ηλείας 

και να εκτιμηθεί η ανάγκη σχεδιασμού παρεμβάσεων, 

έχοντας στόχο τη βελτίωση της υγείας 

του πληθυσμού και της ποιότητας ζωής, με βάση 

τις σύγχρονες αντιλήψεις που επικρατούν για τη 

Δημόσια Υγεία (New Public Health), όπως προωθούνται 

από το πρόγραμμα “Υγιείς Πόλεις” της 

Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας (WHO Healthy 

Cities project). Ο αντικειμενικός σκοπός αυτής 

της έρευνας ήταν να εστιάσει στην εκτίμηση του 

φαινόμενου «κάπνισμα» ως προς συγκεκριμένα 

χαρακτηριστικά (έναρξη, συστηματικότητα, είδος, 

ημερήσια κατανάλωση, παρακίνηση από το 

οικείο περιβάλλον κ.ά.) και την επιβάρυνση που 

προκαλεί στο επίπεδο και την ποιότητα ζωής του 

πληθυσμού. Από την ανάλυση των απαντήσεων των 

πολιτών (μαθητών και γονέων) που συμμετείχαν 

144 

μελετήθηκαν οι τρόποι ζωής και συμπεριφοράς (life 

styles) για την υγεία και την ποιότητα ζωής που υιοθετεί 

ο πληθυσμός απέναντι σε ένα συγκεκριμένο 

παράγοντα κινδύνου, το κάπνισμα. 

Πληθυσμός μελέτης και μέθοδος 

Ξεκινήσαμε με τη λήψη των καταλλήλων 

αδειών από τη Περιφερειακή Διεύθυνση Πρωτοβάθμιας 

& Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Δυτικής 

Ελλάδας, για τη νόμιμη διεξαγωγή της έρευνάς 

μας. Απευθυνθήκαμε σε 640 συνολικά μαθητές 

(298 αγόρια και 342 κορίτσια) ηλικίας 11-15 ετών 

(Μέσος Όρος Ηλικίας: 12,8 ετών), 5 Γυμνασίων 

(Ερυμάνθειας, Καμαρών, Οβρυάς και Βάρδας). 

Στους μαθητές μοιράστηκαν δύο ανώνυμα ερωτηματολόγια, 

ένα για να απαντηθεί από τους 

ίδιους και ένα για να απαντηθεί από έναν εκ των 

γονέων τους (τυχαία επιλογή από τους μαθητές). 

Το ερωτηματολόγιο που χρησιμοποιήθηκε στην 

παρούσα μελέτη για το γονέα περιλάμβανε ερωτήσεις 

σχετικές με την καταγραφή των ακόλουθων 

παραμέτρων: 

1. την ηλικιακή και κατά φύλο αναλογία καπνιστών 

2. τον αριθμό των μελών της οικογένειας 

3. αν είναι καπνιστής και το είδος του καπνίσματος 

4. την ημερήσια ποσότητα κατανάλωσης καπνού 

5. την κατανομή του καπνίσματος στη διάρκεια 

της ημέρας 

6. τις τοποθεσίες που καπνίζει (δουλειά - σπίτι) 

7. τα δωμάτια καπνίσματος εντός της οικίας 

του 

8. τις καπνιστικές συνήθειες του/της συζύγου 

του 

9. τις καπνιστικές συνήθειες των παιδιών του 

10. τις καπνιστικές συνήθειες των στενών του 

φίλων 

11. τις συνέπειες του καπνίσματος (αναφέραμε 

κάποιες από αυτές και σημείωνε ποιες του/της 

ήταν γνωστές) 

12. αν κάνει χρήση αλκοόλ – και παράλληλα 

καπνίσματος 

Αντίστοιχα το ερωτηματολόγιο που χρησιμοποιήθηκε 

για το μαθητή περιλάμβανε ερωτήσεις 

σχετικές με την καταγραφή των ακόλουθων παραμέτρων:


1. την ηλικιακή και κατά φύλο αναλογία καπνιστών 

2. τον αριθμό των μελών της οικογένειας 

3. αν είναι καπνιστής και το είδος του καπνίσματος 

4. αν έχει δοκιμάσει ποτέ να καπνίσει 

5. την ημερήσια ποσότητα κατανάλωσης καπνού 

6. την κατανομή του καπνίσματος στη διάρκεια 

της ημέρας 

7. τις τοποθεσίες που καπνίζει (σχολείο - σπίτι 

- δρόμο - καφετέρια - φροντιστήριο) 

8. αν κατά τη διάρκεια του καπνίσματος τσιγάρου, 

εισπνέει τον καπνό 

9. αν καπνίζουν άλλα μέλη της οικογένειας του, 

πόσα και ποια είναι αυτά 

10. τις καπνιστικές συνήθειες των στενών του 

φίλων 

11. αν γνωρίζουν οι γονείς του το ότι καπνίζει 

12. αν καπνίζει μπροστά στους γονείς του ή σε 

άλλους συγγενείς και ποιους 

13. τις συνέπειες του καπνίσματος (αναφέραμε 

κάποιες από αυτές και σημείωνε ποιες του/της 

ήταν γνωστές). 

Τα ερωτηματολόγια μαθητή – γονέα παρέμειναν 

σε αντιστοιχία. 

Για τη στατιστική ανάλυση χρησιμοποιήθηκε 

το χ 2 test (confidence interval 95%). 


Από τους 640 μαθητές που ερωτήθηκαν ανέφεραν 

ότι καπνίζουν οι 224 (35%), με υπεροχή 

των αγοριών (P


Σε ποσοστό 40,6 % οι μαθητές αναφέρουν 

ότι καπνίζουν οι στενοί τους φίλοι. Μόλις το 7,1% 

των μαθητών δηλώνει πως γνωρίζουν οι γονείς 

τους ότι είναι καπνιστές. Ιδιαίτερη σημασία έχει 

η αναφορά τους ότι σε συντριπτική πλειοψηφία 

το γνωρίζει η μητέρα τους μόνο και όχι ο πατέρας 

τους. 88 μαθητές δηλώνουν ότι καπνίζουν μπροστά 

στα αδέρφια τους (με στατιστικά ασήμαντη διαφορά 

σε ηλικίες αδερφών – μεγαλύτερη ή μικρότερη, 

και ανεξαρτήτως φύλου), ενώ 102 αναφέρουν ότι 

καπνίζουν μπροστά σε ξαδέλφια τους. 

Ποσοστό γονέων που καπνίζουν: 76,1%, χωρίς 

σημαντική υπεροχή κάποιου φύλου. Υπήρξε 

αξιοσημείωτη υπεροχή των καπνιζόντων γονέων 

για τους καπνίζοντες μαθητές (P


Χαρακτηριστικό γεγονός που παρουσιάστηκε 

στην έρευνα είναι ότι οι νέοι αγνοούν ότι το 

κάπνισμα μειώνει τη σωματική τους ανάπτυξη σε 

αυτή την τρυφερή ηλικία που βρίσκονται. Μόλις 

το 10,06% του συνολικού αριθμού των αγοριών 

(καπνιζόντων και μη) και το 11,7% του συνολικού 

αριθμού των κοριτσιών φαίνεται να γνωρίζουν 

αυτήν τη συνέπεια του καπνίσματος. Ένα άλλο 

δυσάρεστο αποτέλεσμα που πρέπει να επισημανθεί 

είναι τα μικρά ποσοστά για τη δύσπνοια 

και την κόπωση που απαντήθηκαν από όλες τις 

ηλικιακές ομάδες, γεγονός που έχει παρατηρηθεί 

και σε άλλες σχετικές έρευνες 9,10 . 

Μια άλλη παράμετρος που πρέπει να σημειωθεί 

είναι και οι χώροι που βρίσκουν οι μαθητές να 

καπνίζουν. Η έρευνα έδειξε πως το 55% περίπου 

των μαθητών, βρίσκουν σαν εύκολη λύση το δρόμο 

και το φροντιστήριο, αφού τα θεωρούν τοποθεσίες 

με τον λιγότερο έλεγχο από τους γονείς τους. 

Είναι απαραίτητη η Αγωγή Υγείας στα σχολεία 

προκειμένου να βελτιωθεί η εκπαίδευση 

των οικογενειών για την πρόληψη του καπνίσματος. 

Είναι για τον λόγο αυτό επιβεβλημένος 

ο σχεδιασμός αντικαπνιστικών προγραμμάτων τα 

οποία θα απευθύνονται ειδικά στους εφήβους, με 

προσεκτική προσέγγιση, ψυχολογική υποστήριξη 

και συνεχή παρακολούθηση 11 . 

Σύμφωνα με μελέτες που έχουν πραγματοποιηθεί 

στο Ηνωμένο Βασίλειο, τουλάχιστον το 70% 

των καπνιστών επισκέπτονται κάθε χρόνο τον 

Οικογενειακό τους Ιατρό ενώ περισσότεροι από 

50% επισκέπτονται τον οδοντίατρο και πολλοί 

επισκέπτονται ιατρούς άλλων κλινικών ειδικοτήτων 

που επίσης μπορούν να παρέμβουν αποτελεσματικά 

στη μείωση του καπνίσματος 11,12 . 

Δεν πρέπει ωστόσο να λησμονούμε ότι, σύμφωνα 

με μελέτες, ένας σημαντικός λόγος μη ελάττωσης 

της συνήθειας του καπνίσματος στη χώρα 

μας είναι το γεγονός ότι οι γιατροί σε μεγάλη 

αναλογία είναι καπνιστές οι ίδιοι 13,14 . 

Σημαντικό ρόλο στην προσπάθεια διακοπής 

καπνίσματος διαδραματίζει ο γιατρός και μάλιστα 

ο Οικογενειακός γιατρός, ο οποίος με την 

προσωπική επαφή με τον ασθενή και με τη συχνή 

διαβούλευση μπορεί να απευθύνει τις κατάλληλες 

συμβουλές τόσο στον ίδιο όσο και στο περιβάλλον 

του καπνιστή 9 . Είναι λοιπόν επιβεβλημένη 

η εντατικότερη και εξειδικευμένη εκπαίδευση 

των γενικών γιατρών και γενικότερα όλων των 

λειτουργών της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας 

τόσο σε θέματα της θεραπευτικής προσέγγισης, 

όσο και σε θέματα της διαδικασίας προσέγγισης 

του ασθενή και της ανάπτυξης και κατάστρωσης 

ολοκληρωμένων στρατηγικών αντιμετώπισης της 

νόσου που λέγεται εξάρτηση από το τσιγάρο. 

Ασφαλώς η εμπειρία διδάσκει ότι είναι λάθος 

να περιμένουμε τις ενέργειες της αδιάφορης, 

τουλάχιστον, Πολιτείας. Ο επιστημονικός φορέας 

της Γενικής Ιατρικής στην Ελλάδα, η ΕΛ.Ε.ΓΕ. 

ΙΑ., οφείλει να αναλάβει πρωτοβουλίες. Το τελευταίο 

διάστημα φαίνεται ότι αναπτύσσεται ήδη 

κάποια εκπαιδευτική κινητικότητα προς αυτήν την 

κατεύθυνση. 

«...Και όμως εμείς πρέπει να πάρουμε τον αγώνα 

στα χέρια μας, αφού η Πολιτεία και οι διάφοροι άλλοι 

αδιαφορούν. Ο γιατρός δεν μπορεί να μείνει μόνο θεραπευτής. 

Πρέπει να γίνει παιδαγωγός των αρρώστων, των 

υγιών, των οικογενειών, του κόσμου και ιδιαίτερα αυτών 

που επηρεάζουν τη ζωή, τις εξελίξεις, και διαμορφώνουν 

τα κοινωνικά πρότυπα...» 

Σ. Δοξιάδης 15 


1. WHO. Tobacco: deadly in any form or disguise. 

Available from: www.who.int/tobacco/wntd (accessed: 

5 April 2006). 

2. Peto R, Lopez AD. Future worldwide health effects 

of currentsmoking patterns. In: Koop CE, Pearson 

CE, Schwarz MR, eds. Critical Issues in Global 

Health. San Francisco, Calif: Jossey-Bass; 2001. 

3. Hughes JR. Four beliefs that may imbede progress 

in the treatment of smoking. Tob Control, 8:323- 

326, 1999. 

4. Παπανικολάου ΠΓ. Νοοτροπία και μέθοδοι δράσεως 

της σύγχρονης καπνοβιομηχανίας και αντιμετώπιση 

τους από την κοινωνία στην πράξη. Ιατρική, 63:69-72, 

1993. 

5. Δρόσος ΘΙ. Κάπνισμα και Υγεία. Ιατρική, 54 (Παράρτημα):6-7, 

1988. 

6. Φραγκίδης Χ, Μαρσέλος Μ. Κάπνισμα: Απλή συνήθεια 

ή φαρμακευτική εξάρτηση; Ιατρική, 54(παράρτημα):73-79, 

1988. 

7. Χριστοδούλου ΓΝ. Το κάπνισμα: ένα βιο-ψυχοκοινωνικό 

φαινόμενο. Ιατρική, 54(Παράρτημα):8-9, 

1988. 

8. Κοκκέβη Α, Στεφανής Κ. Το κάπνισμα και οι ψυχοκοινωνικοί 

συντελεστές του. Ιατρική, 54(παράρτημα):65-72, 

1988. 

9. Chatziarsenis M, Lionis C, Makri E, Sapouna 

K, Fioretos M, Faresjo T, Mavromanolakis M, 

Vlachonikolis J, Trell E. Neapolis Hospital and 

Health Centre, Crete, Greece: Bringing commu- 

147


nity involvement into a Cretan primary/hospital 

care center: an evaluation of population habits and 

attitudes toward health care. J Med Syst, 23:123- 

131, 1999. 

10. Mazokopakis EE, Vlachonikolis IG, Lionis CD: 

Smoking behavior of Greek warship personnel. 

Mil Med, 168:929-933, 2003. 

11. Centers for Disease Control and Prevention. Physician 

and other health – care professional counseling 

of smokers to quit – United States, MMWR 

Morb Mortal Wkly Rep, 42:854-857, 1993. 

12. Hayward RA, Meetz HK, Shapiro MF, Freeman 

HE. Utilization of dental services: J Public Health 

148 

Dent, 49:147-152, 1989. 

13. Ρηγάτος Γ. Συχνότητα καπνίσματος και καπνιστικές 

συνήθειες μεταξύ των γιατρών των Αθηνών. 

Αρχεία Ελληνικής Ιατρικής 27:89-93, 1985. 

14. Γιαννόπουλος Δ, Βουλιώτη Σ, Κουμαρέλας Β, 

Μιχάλης Δ, Καλοειδάς Μ. Παθητικό κάπνισμα. 

Στάση και συμπεριφορά του ιατρικού και παραϊατρικού 

προσωπικού σε σχέση με άλλες κατηγορίες 

εργαζομένων. Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας, 

13:24-28, 2001. 

15. Δοξιάδης Σ. Κάπνισμα: ευθύνες όλων. Ιατρική, 

54(Παράρτημα):5, 1988.

K. Μίχας και συν. Τόμος 18, Τεύχος 3, 2006 



Επιδημιολογικά στοιχεία της παχυσαρκίας σε εφήβους 

αστικής περιοχής. Αποτελέσματα από τη μελέτη VYRONAS 

Κ. Μίχας 1 , Γ. Τούντας 2 , Α. Αλεβίζος 1 , Β. Γκιζλής 1 , Ε. Κωνσταντίνου 1 , Δ.Β. Παναγιωτάκος 3 , 

Μ. Παπαθανασίου 1 , Π. Δασκαλάκης 1 , Κ. Μαραγιάννης 1 , Στ. Αργυριάδου 4 , Κ. Κιντζογλανάκης 1 , 

Χ. Σπέντζος 1 , Ι. Λέντζας 1 , Ελ. Μπουρνουσούζης 6 , Α. Μαριόλης 1 


Σκοπός: Το πρόβλημα της παχυσαρκίας επεκτείνεται και σε μικρότερες από 

τις αναμενόμενες ηλικίες. Ήδη, διεθνείς δημοσιεύσεις έχουν υπογραμμίσει την 

επέκταση του φαινόμενου στην εφηβική ηλικία. Η Ελλάδα δεν θα μπορούσε 

να αποτελεί εξαίρεση. Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι η επιδημιολογική 

περιγραφή δεδομένων από νέους αστικής περιοχής, όπως αυτά αντλούνται από 

τη μελέτη VYRONAS, η οποία υλοποιήθηκε από το κέντρο Υγείας Βύρωνα, το 

1 ο κέντρο υγείας αστικού τύπου στη χώρα. Πληθυσμός μελέτης και μέθοδος: 

Το δείγμα της μελέτης αποτέλεσαν 2153 έφηβοι, μαθητές των Γυμνασίων και 

Λυκείων του Δήμου Βύρωνα Αττικής (Εύρος ηλικίας 12-18 έτη, 50,5% αγόρια, 

49,5% κορίτσια). Χρησιμοποιήθηκε πιστοποιημένο ερωτηματολόγιο για θέματα 

σχετικά με δημογραφικά, οικογενειακά και συμπεριφορικά χαρακτηριστικά. Το 

ποσοστό απόκρισης ήταν 92,3%. Πραγματοποιήθηκαν μονοπαραγοντικές και 

πολυπαραγοντικές στατιστικές αναλύσεις. Αποτελέσματα: Το γυναικείο φύλο, η 

αύξηση της ηλικίας, η άθληση ≥5 ώρες εβδομαδιαίως είχαν ευεργετική επίδραση 

όσον αφορά στη μη ανάπτυξη παχυσαρκίας (OR: 0,5, 0,8, 0,7 αντίστοιχα), 

ενώ η παχυσαρκία πατέρα, μητέρας, το κάπνισμα και η καθιστική ζωή για ≥2 

ώρες ημερησίως είχαν επιβαρυντική δράση (OR: 2,3, 2,5, 2,00, 1,3 αντίστοιχα). 

Όλες οι επιδράσεις ήταν στατιστικά σημαντικές (P

Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας K. Μίχας και συν. 

Epidemiologic study of obesity in adolescents of an urban area. Results of 

the VYRONAS STUDY 

C. Mihas, Y. Tountas, A. Alevizos, V. Gizlis, E. Konstantinou, M. Papathanassiou, 

D.B. Panagiotakos, P. Daskalakis, K. Marayiannis, J. Lentzas, St. Argyriadou, E. 

Filippoupolitou, E. Bournousouzis, A. Mariolis 

Summary 

Background/Aim: The obesity problem seems to plague western societies. 

International studies have underlined the extension of the phenomenon in 

adolescence. Greece could not be an extent. The aim of this study is to describe 

and evaluate data regarding obesity in adolescents of an urban area of Greece 

as they have been recorded during the VYRONAS study which was carried out 

by the Health Center of Vyronas, the 1 st Urban Health Center in Greece. Study 

population and Methods: The sample of our study consisted of 2153 adolescents, 

all students of Vyronas High Schools (Age range 12-18 years, 50.5% boys, 49.5% 

girls). A validated questionnaire was used recording various demographic, family 

and lifestyle variables. The response ratio was 92.33%. Various univariate and 

multivariate statistical analyses were performed. Results: Female, age, and physical 

activity for ≥5 hours/week had a beneficial effect on healthy weight (OR: 0.5, 

0.8, 0.7 respectively) whereas obese father and mother, smoking and a sedentary 

lifestyle had an obesity promoting effect (OR: 2.3, 2.5, 2.00, 1.3 respectively). 

All effects were statistically significant (P


συμμετοχής (92,3%). Οι γονείς των μαθητών είχαν 

ενημερωθεί και συνυπογράψει με τους μαθητές 

έντυπο ενημερωτικό υλικό για τους στόχους και 

τη διαδικασία της μελέτης. Ζητήθηκε από όλους 

τους συμμετέχοντες να συμπληρώσουν ένα ερωτηματολόγιο 

93 κλειστών ερωτήσεων πολλαπλής 

επιλογής. Το ερωτηματολόγιο δόθηκε εντός των 

σχολικών αιθουσών την τελευταία ώρα της σχολικής 

ημέρας ύστερα από συνεννόηση με τους καθηγητές 

των σχολείων και ήταν σχεδιασμένο ώστε 

να μπορεί να συμπληρωθεί εντός 40 λεπτών. Την 

όλη διαδικασία επέβλεπαν και συντόνιζαν ιατροί 

Γενικής Ιατρικής και επισκέπτες υγείας από την 

ομάδα αγωγής υγείας του κέντρου υγείας Βύρωνα. 

Οι παραπάνω είχαν εκπαιδευθεί στο κέντρο 

υγείας προκειμένου να υπάρχει κοινή γραμμή για 

διευκρινιστικά σχόλια επί του ερωτηματολογίου 

που ήθελε προκύψουν από τους μαθητές. 

Η ανάλυση ισχύος που πραγματοποιήθηκε 

έδειξε πως ο αριθμός των συμμετεχόντων ήταν 

αρκετός για να καταδείξει διαφορές σε μεταβλητές 

μεταξύ των υποομάδων του δείγματος σε 

ποσοστό μεγαλύτερο του 3,5% επιτυγχάνοντας 

στατιστική ισχύ μεγαλύτερη του 90% σε επίπεδο 

σημαντικότητας P


υπάρχουν και άλλες συνήθειες, -πιο σπάνιες στους 

νέους- σχετιζόμενες με καθιστικό τρόπο ζωής-, 

δεν ήταν δυνατό να καταγραφεί ο πλήρης χρόνος 

καθιστικής ζωής την εβδομάδα. 

Στατιστική ανάλυση 

Οι συνεχείς μεταβλητές παρουσιάζονται 

ως μέσες τιμές και τυπικές αποκλίσεις, ενώ οι 

κατηγορικές μεταβλητές με τη μορφή απόλυτων 

και σχετικών συχνοτήτων. Οι διαφορές μεταξύ 

συνεχών μεταβλητών ανά φύλο ελέγχθηκαν με το 

Student’s t-test αφού προηγήθηκε γραφικός και 

στατιστικός κατά Shapiro-Wilk έλεγχος κανονικότητας 

των υπό εξέταση μεταβλητών και έλεγχος 

ισότητας διασπορών, ενώ για την ίδια σύγκριση 

μεταξύ των ποιοτικών χαρακτηριστικών χρησιμοποιήθηκε 

το στατιστικό κριτήριο Pearson x 2 . Για 

τον έλεγχο της κατανομής των ατόμων σε νορμοβαρή, 

υπέρβαρα και παχύσαρκα ανά τις ηλικιακές 

ομάδες, χρησιμοποιήθηκε η κατά Cuzick (1985) 

επέκταση του κριτηρίου Wilxocon-rank sum για 

έλεγχο τάσης. Χρησιμοποίηθηκε λογαριθμιστική 

μονοπαραγοντική παλινδρόμηση (logistic regression) 

προκειμένου να εξετασθεί η συσχέτιση μεταξύ 

των υποψήφιων ανεξάρτητων μεταβλητών ως 

προς τη δίτιμη εξαρτημένη μεταβλητή που κατασκευάστηκε 

βάσει του ΔΜΣ ανά ηλικία και φύλο 

με τιμές τα νορμοβαρή και τα υπέρβαρα-παχύσαρκα 

άτομα. Κατασκευάστηκαν ψευδομεταβλητές 

προκειμένου να υπολογιστούν λόγοι σχετικών 

πιθανοτήτων (Odds Ratio, OR) για τις διάφορες 

μεταβλητές. Οι συνεχείς μεταβλητές, όπως ο ΔΜΣ 

γονέων κατηγοριοποιήθηκε σε


Πίνακας Ι. Δημογραφικά κ ενδεικτικά τρόπου ζωής χαρακτηριστικά και σύγκριση ανά φύλο 

Φύλο Σύνολο 

Αγόρια Κορίτσια 

Mean SD Mean SD P-value Mean SD 

Ηλικία 14,4 1,7 14,5 1,6 0,2 14,5 1,6 

Ύψος 1,7 ,11 1,6 ,07


Διάγραμμα I. Θηκόγραμμα κατανομής ΔΜΣ ανά ηλικιακές ομάδες. 

καταγράφεται η ευεργετική δράση της αυξημένης 

φυσικής άσκησης, κάτι το οποίο ταυτίζεται με τα 

διεθνή δεδομένα 41 . 

Σε συνδυασμό με τα αποτελέσματα διεθνών 

μελετών τα οποία προτείνουν φυσική άσκηση τουλάχιστον 

1 ώρα για 5 ήμερες την εβδομάδα 42-45 και 

τα αποτελέσματα τα οποία δείχνουν ισότιμη αλλά 

Πίνακας III. Αποτελέσματα μονοπαραγοντικής λογαριθμιστικής ανάλυσης για όλα τα υπό εξέταση χαρακτηριστικά 

Μεταβλητή OR z P-value 95% Διάστημα εμπιστοσύνης 

Φύλο 0,58 -4,80


μέρωσης. 

Τα χαρακτηριστικά με τη μεγαλύτερη επίδραση 

στην εμφάνιση παχυσαρκίας ήταν η ύπαρξη 

παχύσαρκου πατέρα και μητέρας. Είναι γνωστή 

εξάλλου η αλληλεπίδραση γονέων – παιδιών όσον 

αφορά στην παχυσαρκία. Σε συνδυασμό με το 

εύρημα της επίδρασης της παρακολούθησης τηλεόρασης 

στην εμφάνιση παχυσαρκίας, διαφαίνεται 

η αλλαγή στην οικογενειακή ζωή, καθώς τα παιδιά 

τρώνε περισσότερα γεύματα εκτός, τα οποία είναι 

και πιο πλούσια ενεργειακά αν και μειωμένης 

θερμιδικής αξίας 47 . Η τηλεόραση στην κρεβατοκάμαρα 

και όχι στο σαλόνι αυξάνει την τηλεθέαση 

κατά 38 λεπτά ημερησίως 48 . Επιπλέον, η λήψη του 

γεύματος κατ’ οίκον αποτελεί σημαντικό παράγοντα 

για κατανάλωση καλύτερης ποιότητας τροφής, 

ειδικά σε μία μεσογειακή χώρα. 

Η θετική συσχέτιση του καπνίσματος σε σχέση 

με την εμφάνιση παχυσαρκίας αποτελεί ένα 

πολύ ανησυχητικό σημείο για την μετέπειτα υγεία 

αυτών των εφήβων αφού ο συνδυασμός καπνίσματος 

και παχυσαρκίας αποτελεί έναν εξαιρετικά 

επιβλαβή παράγοντα, ιδιαίτερα όταν η δράση του 

ξεκινά από την εφηβική ηλικία 49 . 

Η εργασία είχε κάποιους περιορισμούς: Τα 

βάρη και τα ύψη και ως εκ τούτου ο υπολογισθείς 

ΔΜΣ βασίστηκαν στις μαρτυρίες των συμμετεχόντων 

και όχι σε αντικειμενικές μετρήσεις. Παρόλο 

που αυτό το δεδομένο μπορεί να επηρεάζει την 

ακρίβεια της μελέτης και την εφαρμογή των ορίων 

για την κατάταξη σε υπέρβαρους και παχύσαρκους, 

έχει διαπιστωθεί στη διεθνή βιβλιογραφία 

πως οι αναφερόμενες τιμές είναι αξιόπιστες και 

αρκετά κοντά στις πραγματικές τιμές 50,51 . Ο άλλος 

περιορισμός της μελέτης συνίσταται στο σχεδιασμό 

της. Εφόσον πρόκειται για μια διασκοπική 

μελέτη επιπολασμού, δεν είναι εύκολο να προκύψουν 

αιτιολογικές συσχετίσεις αλλά τάσεις 

και ενδείξεις. 

Τα ισχυρά σημεία της μελέτης αποτελούν η 

μεγάλη στατιστική ισχύς της η οποία πηγάζει και 

από το μεγάλο και ομοιογενές δείγμα στις μείζονες 

υποκατηγορίες, η συμφωνία των αποτελεσμάτων 

με μεγάλες διεθνείς μελέτες, η έλλειψη εργασίας 

τέτοιου μεγέθους στην Ελλάδα και ιδιαίτερα στο 

χώρο της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας. 

Τα παραπάνω ανησυχητικά συμπεράσματα 

για την υγεία των νέων μιας αστικής περιοχής 

πρέπει να αφυπνίσουν τους σχετιζόμενους με την 

Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας και ειδικά τους 

ιατρούς Γενικής Ιατρικής. Η μελέτη VYRONAS 

δεν τελειώνει με την παράθεση των επιδημιολογικών 

δεδομένων. Η εφαρμογή παρέμβασης με 

τη μορφή προγράμματος αγωγής υγείας και η 

αξιολόγηση της θα ολοκληρώσουν τη μελέτη. Τα 

παραπάνω αποτελέσματα αποτελούν μια αρχική 

αδρή καταγραφή της επίδρασης των δημογραφικών 

και συμπεριφορικών χαρακτηριστικών 

στην εμφάνιση παχυσαρκίας σε εφήβους αστικής 

περιοχής. Παραμένουν αδιευκρίνιστες οι 

συσχετίσεις μεταξύ των χαρακτηριστικών αυτών 

ώστε να διαμορφωθεί πληρέστερα η αιτιολογική 

συσχέτιση. Πιστεύουμε πως η διαδοχική ανάλυση 

και αξιολόγηση των μελλοντικών αποτελεσμάτων 

από τη μελέτη VYRONAS θα οδηγήσει προς αυτή 

την κατεύθυνση. 


Οι συγγραφείς θα ήθελαν να ευχαριστήσουν 

για τη συμμετοχή τους στην υλοποίηση και επεξεργασία 

της μελέτης τους: (με αλφαβητική σειρά) Π. 

Αλογογιάννη, Λ. Αθανασιάδου, Δ. Βασιλείου, Ε. 

Βεκρή, Ε. Γλαβά, Β. Ζαρειφόπουλο, Κ. Κιντζογλανάκη, 

Λ. Κωνσταντίνου, Χ. Ληξουριώτη, Π. 

Πίκουλα, Χ. Σπέντζο, Δ. Στραβοπόδη, Α. Τσεκούρα, 

Ε. Φιλιππουπολίτου, Π. Φρούντζου, ιατρούς 

Γενικής Ιατρικής, τις: Ν. Κυρίτση, Αικ. Φουτσιτζή, 

νοσηλεύτριες, τις: Δ. Λίτινα, Β. Νικολοπούλου, 

επισκέπτριες υγείας και την: Α. Αραπάκη, μαθηματικό-βιοστατιστικό, 

χωρίς τη βοήθεια των 

οποίων δεν θα ήταν δυνατή η ολοκλήρωση της 

μελέτης. 


1. World Health Organization. Obesity: Preventing 

and Managing the Global Epidemic. Report of a 

WHO Consultation on Obesity. WHO: Geneva, 

1998. 

2. Chinn S, Rona RJ. Prevalence and trends in 

overweight and obesity in three cross sectional 

studies of British Children, 1974–1994. BMJ, 

322:24–26, 2001. 

3. Strauss RS, Pollack HA. Epidemic increase in 

childhood overweight, 1986–1998. JAMA, 286: 

2845–2848, 2001. 

4. Tremblay MS, Katzmarzyk PT, Willms JD. 

Temporal trends in overweight and obesity in 

155


Canada, 1981–1996. Int J Obes Relat Metab 

Disord, 26:538–543, 2002. 

5. Booth ML, Chey T, Wake M, Norton K, Hesketh 

K, Dollman J, Robertson I. Change in the 

prevalence of overweight and obesity among young 

Australians, 1969–1997. Am J Clin Nutr, 77:29–36, 

2003. 

6. Rasmussen F, Johansson M, Hansen HO. Trends 

in overweight and obesity among 18-year-old males 

in Sweden between 1971 and 1995. Acta Paediatr 

88:431–437, 1999. 

7. Rivera JA, Barquera S, Campirano F, Campos 

I, Safdie M, Tovar V. Epidemiological and 

nutritional transition in Mexico: rapid increase of 

non-communicable chronic diseases and obesity. 

Public Health Nutr, 5:113–122, 2002. 

8. Kalies H, Lenz J, von Kries R. Prevalence of 

overweight and obesity and trends in body mass 

index in German pre-school children, 1982–1997. 

Int J Obes Relat Metab Disord, 26:1211–1217, 

2002. 

9. de Onis M, Blossner M. Prevalence and trends of 

overweight among preschool children in developing 

countries. Am J Clin Nutr, 72:1032–1039, 2000. 

10. Kautiainen S, Rimpela A, Vikat A, Virtanen SM. 

Secular trends in overweight and obesity among 

Finnish adolescents in 1977–1999. Int J Obes Relat 

Metab Disord, 26:544–552, 2002. 

11. Lobstein T, Frelut ML. Prevalence of overweight 

among children in Europe. Obes Rev, 4:195–200, 

2003. 

12. Lissau I, Overpeck MD, Ruan WJ, Due P, Holstein 

BE, Hediger ML. Body mass index and overweight 

in adolescents in 13 European countries, Israel, 

and the United States. Arch Pediatr Adolesc Med, 

158:27–33, 2004. 

13. Ogden CL, Flegal KM, Carroll MD, Johnson 

CL. Prevalence and trends in overweight among 

US children and adolescents, 1999–2000. JAMA, 

288:1728–1732, 2002. 

14. Currie C, Samdal O, Boyce W, Smith B. Health 

Behaviour in School-Aged Children: A World 

Health Organization Cross- National Study. 

Research Protocol for the 2001/02 Survey. Child 

and Adolescent Health Research Unit, University 

of Edinburgh: Edinburgh, Scotland, 2001. 

15. Cole TJ, Bellizzi MC, Flegal KM, Dietz WH. 

Establishing a standard definition for child overweight 

and obesity worldwide: international survey. 

BMJ, 320:1240–1243, 2000. 

16. Biro G, Hulshof KF, Ovesen L, Amorim Cruz JA. 

Selection of methodology to assess food intake. 

Eur J Clin Nutr, 56(suppl. 2):S25–S32, 2002. 

17. Prochaska JJ, Sallis JF, Long B. A physical activity 

156 

screening measure for use with adolescents in 

primary care. Arch Pediatr Adolesc Med, 155:554– 

559, 2001. 

18. WHO. Young People’s Health in Context. Health 

Behaviour in School-aged Children (HBSC) study: 

international report from the 2001/2002 Survey. 

World Health Organization: Denmark, 2004. 

19. French SA, Story M, Jeffery RW. Environmental 

influences on eating and physical activity. Annu 

Rev Public Health, 22:309–335, 2001. 

20. Magarey AM, Daniels LA, Boulton TJC. Prevalence 

of overweight and obesity in Australian children 

and adolescents: reassessment of 1985 and 1995 

data against new standard international definitions. 

Med J Aust, 174:561-564, 2001. 

21. Bener A. Prevalence of obesity, overweight, and 

underweight in Qatari adolescents. Food Nutr Bull, 

27:39-45, 2006. 

22. Krassas GE, Tsametis C, Baleki V et al. Prevalence 

of overweight and obesity among children and 

adolescents in Thessaloniki-Greece and Kayseri- 

Turkey. Pediatr Endocrinol Rev, Suppl 3:460-464, 

2004. 

23. Janssen I, Katzmarzyk PT, Boyce WF et al. Comparison 

of overweight and obesity prevalence in 

school-aged youth from 34 countries and their 

relationships with physical activity and dietary 

patterns. Obes Rev, 6:123-132, 2005. 

24. Lustig RH. The neuroendocrinology of childhood 

obesity. Pediatr Clin North Am, 48:909–930, 2001. 

25. Farooqi IS, O’Rahilly S. Recent advances in 

the genetics of severe obesity. Arch Dis Child, 

83:31–34, 2000. 

26. Gillman MW, Rifas-Shiman SL, Camargo CA, 

et al. Risk of overweight among adolescents who 

were breastfed as infants. JAMA, 285:2461–2467, 

2001. 

27. vonKries R, Koletzko B, Sauerwald T, et al. Breast 

feeding and obesity: cross sectional study. BMJ, 

319:147–150, 1999. 

28. Rolland-Cachera M-F, Deheeger M, Bellisle 

F, Sempe M, Guillound-Bataille M, Patois E. 

Adiposity rebound in children: a simple indicator 

for predicting obesity. Am J Clin Nutr, 39:129–135, 

1984. 

29. Whitaker RC, Pepe MS, Wright JA, Seidel KD, 

Dietz WH. Early adiposity rebound and the risk 

of adult obesity. Pediatrics, 101:e5, 1998. 

30. Trost SG, Kerr LM, Ward DS, Pate RR. Physical 

activity and determinants of physical activity in 

obese and non-obese children. Int J Obes Relat 

Metab Disord, 25:822-829, 2001. 

31. Andersen RE, Crespo CJ, Bartlett SJ, Cheskin 

LJ, Pratt M. Relationship of physical activity and


television watching with body weight and level of 

fatness among children: results from the Third 

National Health and Nutrition Examination 

Survey. JAMA, 279:938–942, 1998. 

32. French SA, Story M, Neumark-Sztainer D, Fulkerson 

JA, Hannan P. Fast food restaurant use 

among adolescents: associations with nutrient 

intake, food choices and behavioral and psychosocial 

variables. Int J Obesity, 25:1823–1833, 2001. 

33. Zoumas-Morse C, Rock CL, Sobo EJ, Neuhouser 

ML. Children’s patterns of macronutrient intake 

and associations with restaurant and home eating. 

J Am Diet Assoc, 101:923–925, 2001. 

34. Salmon J, Campbell KJ, Crawford DA. Television 

viewing habits associated with obesity risk factors: 

a survey of Melbourne schoolchildren. Med J Aust, 

184:64-67, 2006. 

35. Flodmark C-E, Ohlsson T, Ryden O, Sveger T. 

Prevention and progression to severe obesity in a 

group of obese schoolchildren treated with family 

therapy. Pediatrics, 91:880–884, 1993. 

36. Israel AC, Guile CA, Baker JE, Silverman WK. 

An evaluation of enhanced self-regulation training 

in the treatment of childhood obesity. J Pediatr 

Psychol, 19:737–749, 1994. 

37. Braet C, VanWinckel M. Long-term follow-up of a 

cognitive behavioral treatment program for obese 

children. Behav Ther, 31:55–74, 2000. 

38. Levin S, Martin MW, Riner WF. TV viewing habits 

and body mass index among South Carolina Head 

Start children. Ethn Dis, 14:336-339, 2004. 

39. Vandewater EA, Huang X. Parental weight status 

as a moderator of the relationship between 

television viewing and childhood overweight. Arch 

Pediatr Adolesc Med, 160:425-431, 2006. 

40. Oken E, Huh SY, Taveras EM, Rich-Edwards JW, 

Gillman MW. Associations of maternal prenatal 

smoking with child adiposity and blood pressure. 

Obes Res, 13:2021-2028, 2005. 

41. Berkey CS, Rockett HRH, Field AE, et al. Activity, 

dietary intake, and weight changes in a longitudinal 

study of preadolescent and adolescent boys and 

girls. Pediatrics, 105: e56, 2000. 

42. Corbin CB, Pangrazi RP. Physical Activity for 

Children: A Statement of Guidelines. National 

Academy for Sport and Physical Education: 

Reston, VA, 1998. 

43. U.S. Department of Health and Human Services. 

Physical Activity and Health: A Report of the 

Surgeon General. Department of Health and 

Human Services, Centers for Disease Control and 

Prevention, National Center for Chronic Disease 

Prevention and Health Promotion: Atlanta, GA, 

1996. 

44. Biddle S, Sallis J, Cavill N. Policy Framework for 

Young People and Health-Enhancing Physical 

Activity. In: Biddle S, Sallis J, Cavill N (eds). Young 

and Active? Young People and Health-Enhancing 

Physical Activity: Evidence and Implications. 

Health Education Authority: London, 1998, 

pp:3–16. 

45. Health Canada. Canada’s Physical Activity Guide 

to Healthy Active Living: Family guide to Physical 

Activity for Youth 10–14 Years of Age. Minister 

of Health: Ottawa, ON, 2002. 

46. Mccarthy HD, Ashwell M. A study of central 

fatness using waist-to-height ratios in UK children 

and adolescents over two decades supports the 

simple message - ‘keep your waist circumference to 

less than half your height’. Int J Obes, 30:988-992, 

2006. 

47. Hill JO, Peters JC. Environmental contributors 

to the obesity epidemic. Science, 280:1371–1374, 

1998. 

48. Wiecha JL, Sobol AM, Peterson KE, Gortmaker 

SL. Household television access: associations with 

screen time, reading, and homework among youth. 

Ambulatory Pediatr, 1:244–251, 2001. 

49. Pitsavos C, Panagiotakos DB, Chryssohoou C, 

Stefanadis C. Epidemiology of cardiovascular 

risk factors in Greece: aims, design and baseline 

characteristics of the ATTICA study. BMC Public 

Health, 3:32, 2003. 

50. Strauss RS. Comparison of measured and selfreported 

weight and height in a cross-sectional 

sample of young adolescents. Int J Obes Relat 

Metab Disord, 23:904–908, 1999. 

51. Brener ND, McManus T, Galuska DA, Lowry 

R, Wechsler H. Reliability and validity of selfreported 

height and weight among high school 

students. J Adolesc Health, 32:281–287, 2003. 

157

Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας Νέα 



Νέα από την Ακαδημία Γενικής Ιατρικής – 

Η λειτουργία του Κέντρου Τεκμηρίωσης 

Σημαντική συζήτηση γίνεται τα τελευταία 

χρόνια για την αποτελεσματικότητα της Γενικής 

Ιατρικής αλλά και τις υποδομές (capacity) που 

πάνω της το ακαδημαϊκό και κλινικό αντικείμενο 

αναπτύσσεται και εδραιώνεται. Σε πρόσφατο άρθρο 

σύνταξης του Family Practice αναγνωρίζεται 

η καθυστέρηση της ανάπτυξης της ακαδημαϊκής 

ιατρικής αλλά και των υποδομών εκείνων που θα 

στήριζαν την προοπτική και την ακαδημαϊκή εξέλιξη 

των ιατρών Γενικής Ιατρικής. 

Στο πλαίσιο της συζήτησης αυτής, η Ελληνική 

Εταιρεία Γενικής Ιατρικής αποφάσισε τη σύσταση 

μιας σημαντικής υποδομής με το όνομα Ακαδημία 

Γενικής Ιατρικής, η οποία ανάμεσα στους στόχους 

της θα περιλαμβάνει: την περαιτέρω ανάπτυξη 

της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας στη χώρα 

μας, την επιστημονική υποστήριξη των νέων συναδέλφων, 

καθώς και την περαιτέρω εξέλιξη του 

κλάδου της Γενικής Ιατρικής σε συνεργασία με 

άλλους επιστημονικούς και ακαδημαϊκούς οργανισμούς. 

158 

ΝΕΑ 

ΝΕWS 

Μετά την ανακοίνωση των στόχων αυτών και 

της πρώτης λειτουργίας της, στον αρχικό σχεδιασμό 

των δραστηριοτήτων της περιλήφθησαν: 

α) η συστηματική αναζήτηση και κριτική αποτίμηση 

δημοσιεύσεων σε ηλεκτρονικά ή μη 

περιοδικά, συναφή με τη Γενική Ιατρική 

και η σύνταξη ενός ενημερωτικού δελτίου 

(newsletter) 

β) η σύνταξη ενός ενημερωτικού δελτίου (newsletter) 

που μαζί με την ιστοσελίδα που πρόκειται 

να αναπτυχθεί θα αποτελέσουν τα μέσα 

διανομής της πληροφορίας για όλους τους 

ιατρούς Γενικής Ιατρικής στη χώρα μας. 

Για την υλοποίηση αυτής της δραστηριότητας 

συγκροτήθηκε η Ομάδα Τεκμηρίωσης της Ακαδημίας, 

που θ’ αναζητά και θα εντοπίζει μέσα από τη 

διαθέσιμη διεθνή βιβλιογραφία τις πληροφορίες 

εκείνες, που μετά από αξιολόγηση της ποιότητας 

και συνάφειάς της με το έργο και τις ανάγκες του 

Γενικού Ιατρού στη χώρα μας θα καταχωρούνται 

στο ενημερωτικό δελτίο.

Νέα Τόμος 18, Τεύχος 3, 2006 

Η επιλογή των άρθρων που θα παρουσιάζονται 

σε κάθε ενημερωτικό δελτίο θα γίνεται με 

βάση έναν αριθμό κριτηρίων. Επιλέχθηκαν τέσσερα 

κριτήρια μετά από ανασκόπηση της βιβλιογραφίας 

και επίτευξη ομοφωνίας μεταξύ των μελών 

της ομάδας τεκμηρίωσης. 

Τα κριτήρια αυτά θα είναι: 

α) η συνάφεια με τη Γενική Ιατρική (αντιστοιχία 

με τον ορισμό της Γενικής Ιατρικής της 

WONCA Europe), 

β) η χρησιμότητα στην καθημερινή ιατρική πρακτική, 

στη χώρα μας, 

γ) η χρησιμότητα για τον ειδικευόμενο ιατρό 

Γενικής Ιατρικής, 

δ) η συνεισφορά σε ιδέες στην ανάπτυξη έρευνας 

στο ιατρείο του γενικού ιατρού. 

Υπογραμμίζεται ότι στόχος της δραστηριότητας 

αυτής δεν αποτελεί η επαναξιολόγηση της 

ποιότητας των άρθρων που παρουσιάζονται στα 

συγκεκριμένα έγκριτα διεθνή περιοδικά, αλλά η 

επιλογή άρθρων που έχουν άμεση συνάφεια με τη 

Γενική Ιατρική και κρίνεται ότι έχουν δυνητικά 

εφαρμογή στην καθημέρα πράξη, στην εκπαίδευση 

και στην ερευνά στη Γενική Ιατρική και στην 

Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας στην χώρα μας. 

Τα 12 διεθνή περιοδικά και βάσεις δεδομέ- 

νων τα οποία είναι διαθέσιμα αυτή τη στιγμή στην 

Ακαδημία Γενικής Ιατρικής φαίνονται στους Πίνακες 

Ι και ΙΙ. 

Η πρόσβαση στην Cochrane Library (http:// 

www.cochrane.org) είναι δυνατή στην Ακαδημία 

Γενικής Ιατρικής. 

Το ενημερωτικό δελτίο θα εκδίδεται ανά 

τρίμηνο και θα διανέμεται με το περιοδικό Πρωτοβάθμια 

Φροντίδα Υγείας, σε όλα τα μέλη της 

ΕΛΕΓΕΙΑ, ενώ θα είναι διαθέσιμο και στο site 

της Ακαδημίας. 

Την Ομάδα Τεκμηρίωσης απαρτίζουν οι: 

Χρήστος Λιονής (Συντονιστής), Ανάργυρος 

Μαριόλης (Αναπληρωτής Συντονιστής) και οι: 

Αλεβίζος Αλεβίζος, Οδυσσέας Βέρρας, Σταύρος 

Καλπαδάκης, Ιωάννης Κομνηνός, Αλέξανδρος 

Λιβέρης, Δάφνη Μιρκοπούλου, Κωνσταντίνος 

Μίχας, Νικόλαος Ρουσάκης, Ζωή Τσίμτσιου. 

Για επικοινωνία με τη Ακαδημία Γενικής Ιατρικής: 

Ώρες λειτουργίας: 16.00-20.00 

Διεύθυνση: Ριζάρη 13 

Τηλ.: 2107240421 

Fax: 2107240420 

Iστοσελίδα: www.gp-academy.gr 

e-mail: academy-gp@ath.forthnet.gr 

Πίνακας Ι. Περιοδικά σε έντυπη μορφή 

1 American Family Physician www.aafp.org 

2 Annals of Family Medicine www.annfammed.org 

3 South African Family Practice www.medpharm.co.za/safp/index.html 

4 Family Practice intl-fampra.oxfordjournals.org 

5 European Journal of Family Practice www.ejgp.com 

6 The Journal of Family Practice www.jfponline.com 

7 The British Journal of General Practice www.rcgp.org.uk 

8 Primary Care Respiratory Journal intl.elsevierhealth.com/journals/pcrj 

9 Clinical Evidence www.clinicalevidence.com 

10 Τhe Hong Kong Practitioner www.hkcfp.org.hk 

11 Maltese Family Doctor www.mcfd.org.mt 

12 Australian Family Physician www.racgp.org.au/publications/afp_online.asp 

Πίνακας ΙΙ. Περιοδικά σε ηλεκτρονική μορφή 

1 American Family Physician www.aafp.org 

2 Annals of Family Medicine www.annfammed.org 

3 Family Practice intl-fampra.oxfordjournals.org 

4 European Journal of Family Practice(abstracts only) www.ejgp.com 

5 The Journal of Family Practice www.jfponline.com 

6 The British Journal of General Practice www.rcgp.org.uk 

7 Primary Care Respiratory Journal intl.elsevierhealth.com/journals/pcrj 

8 Clinical Evidence www.clinicalevidence.com 

9 Rural and Remote Health rrh.deakin.edu.au/home/defaultnew.asp 

10 Τhe Hong Kong Practitioner www.hkcfp.org.hk 

159

Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας Νέα 

Primary Heatlh Care, Volume 18, number 3, 160, 2006 

Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας, Τόμος 18, Τεύχος 3, 160, 2006 

Από 18/5/2006 έως 21/5/2006 έγινε στη Μόσχα 

το Παγκόσμιο Συνέδριο Εναλλακτικής Ιατρικής. 

Από ελληνικής πλευράς έλαβαν μέρος τρεις ιατροί 

Γενικής Ιατρικής μέλη της ΕΛΕΓΕΙΑ, με εργασίες 

που διακρίθηκαν για την επιστημονική τους ακρίβεια, 

την αξιοπιστία και την επιστημονική εγκυρότητα 

και σαφήνεια. Το προεδρείο και τα μέλη της 

οργανωτικής επιτροπής επεσήμαναν την επιτυχία 

των συγγραφέων και τη σημαντική παρουσία τους 

στο συνέδριο, που ήταν επετειακό για τα 50 χρόνια 

της εναλλακτικής ιατρικής παγκοσμίως. 

160 

Nεα 

news 

Οι συνάδελφοι που διακρίθηκαν είναι: 

1. Παρούση Αμαλία, Γενικός Ιατρός – Βελονίστρια. 

2. Αρχιμανδρίτης Σάπικας Δανιήλ, Γενικός 

Ιατρός. 

3. Θεοδωράτου Κωνσταντίνα, Γενικός Ιατρός 

– Βελονίστρια. 

Είναι φανερή η πολυμέρεια των γενικών 

ιατρών σε διάφορους τομείς, που φανερώνουν 

την σφαιρικότητα των γνώσεων τους και τις ικανότητές 

τους. 

Από το παγκόσμιο συνέδριο εναλλακτικής ιατρικής στη Μόσχα τον περασμένο Μάιο.

πρωτοβάθμια - ελεγεια

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?