547ddee697d6d148941520
547ddee697d6d148941520
547ddee697d6d148941520
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
ٔي٠خيُّٛ ح٠َٔخَٛ ش حنظٙ ًٚكٍ أٌ طلي يٍ حنظٕحَْ حنقُفٛ ش ٔح٢يظيحى حٕٞٛنٙ ٔاٙ يوخرم ًنيًٓش كزَٛس، عهٛٓخ أٌ طكٌٕ ُٕٛح نهليحػش ٢ عئح نٓنخنٛظوزم حنوخٍؽ عٍ َّٜ، ٔعهّٛ ابٌ عهٗ حنفكَ حنيُٚٙ أٌ ٚئى٘ ػ٣ػشطوع عهٗ حنيٍٚ ،عهنٗ حننيٍٚ ريحٚنش أٌ ٚوزنم ٔٚغٛنَ رُٕٛٚ نخ انٙ آنٛنش طقخيهنّ)16(اَخُحص ْٙ:ٚذ عهٗ حنٕعٙ حنيُٚٙ أٌ ٚزٌل يٕٓىح، نٛظخُٔ حنظفخٔص حنًقَانٙ حننٌ٘ ٢رني أٌ ٚزنَُ ينٍ ح٢نظونخرخنطٕحث أٔ حنيٚخَخص حٞهَٖٔعهٗ حنٕعٙ حنيُٚٙ أٌ ًٚخٗٙ ٓهطش حنقهٕو حنظٙ طلظفع رخ٢كظكخٍ ح٢ؿظًخعٙ نهًقَاش عهٗ حنقخنى-1-2٢ٔري أٌ ُٚفظق حنٕعٙ حنيُٚٙ عهٗ أٔنٕٚخص ىٔننش حنلنق حنيٓنظٍٕٚشؿيٚي، ٢ري يٍ يظخرقظّ اٙ يَحكِ حنًخل حنقخو حنيًٚوَح١ٙافنٙ كنم ينَس ُٚفنَ اٛٓنخ ٛنَح-3ٔنٌن َٖٚ ْخرَيخّ أٌ كخل يخ رقني حنق هًخَٛ نش رونيٍ ينخ ْنٙ كنخل طخٍٚوٛ نش، ابَ ٓنخ طلٛنم ا ننٗ ٟٔنع ُٚفنَىٔٚظننخُٔ طخٍٚوننّ اَ ٓننخ طظننخُٔ حنظطننَف حنننيُٚٙ ٔحنق هًننخَٙ ، آَننخ ٢ طوننَ رٔننهطش حنننيٍٚ ٢ٔ حن٣ىُٚننٙ ، ٜٚننفٓخْخرَيننخّ روٕنننّ: "ٜٚننطيو حنًٕح١ُننٌٕ، ٓننٕح كننخَٕح يننئيٍُٛ أٔ غٛننَ يننئيٍُٛ، رزق٠ننٓى حنننزقٞ يننٍ هنن٣لحنوُخعخص حنظٙ كٕ َْٕخ عزَ ٍإٚظٓى نهقخنى، َٔٚرٌٕ، ٍغى حًَٓخكٓى رخنظفخٔص حنُخؿى عٍ حنَٜح حنقنخو رنخنَأ٘،طقيىٚش حنُظَس ا نٗ حنقخنى ابًح طقهًٕح حنظكٛيع ٌْح حنٕحقع ٔقي ٔعٕح ايكخَٛش حنٕقٕ اٙ حنوطؤ، اًح ٔرئٌ كٔنَحنَحر٢ ح٢ؿظًخعٙ نهًخعش حنٔٛخٓٛ ش، ابَٓى ًٌِٓٛٛٔ يخ طقُٙ حٞٓنْ حنق هًخَٛ نش نهونَحٍ، كًنخ ْنٙ انٙ حنيٓنظٍٕ،اٙ ا١خٍ يظًع يخ)17(رقي ع هًخَٙ " ، إٓ ٟٔع ٚظٛق حنَ٘حكش رٍٛ حنًئيٍ ٔغَِٛ اٙ ٍكخد ا٠خ طقنيى٘ ٚوزنمحنيُٚٙ ي٘خٍك خ اٙ ُٛع حنظَ٘ٚع رطَٚوش ع هًخَٛ ش نٌن كظذ ْخرَيخّ يكٍَ ح ٔيقُِ ح اكَطّ اٙ ايكخَٛش حنقٖٛطلض ا١خٍ حنق هًخَٛ ش رخنُٔزش نهًظيٍٚ، عهٗ ه٣ف يخ ْٕ غَٛ يًكنٍ رطزقنّ، ْٔنٕ حنق هًخَٛ نش طلنض يظهنش حننيُٚٙ ،ًٔن ٚقم عهٗ حنًٕح١ٍ حنًظيٍٚ حنًئيٍ ٍَٟٔس قزٕل حنيٓظٍٕ حنق هًخَٙ ٞٓزخد طوظِل اٙ يُفقظنّ انٙ ا١نخٍأًٗم يٍ ْٕٚخطّ حن٠ٛوش حنظٙ ٢ ًٚكٍ أٌ طي نٓخ ٔحقق خ حنٕٛو، رٔزذ هٔخٍس حنئل حنيُٚٛش نَؿخنٓخ حنًنئيٍُٛ رٓنخٔرَ٘عٛظٓخ، ٔنٌن كهّ ٢ ًٚكٍ أٌ ٚٔظًَ حنًنٕح١ٍ حنًظنيٍٚ انٙ حنقنٖٛ انٙ ؿًخعنش يُغهونش ىُٚٛ نخ، ٔيُقن٢ِ عنٍع٠ٕٚظّ اٙ حنئنش حنوخََٕٛ ش ٔقي هَٔص طه حنوُخعخص رَ٘عٛ ش حنئل حنيُٚٛ ش، ٔايكخَٛنش حنظًٔن رٓنخ، كٜنخَظٓخٞؿم حنظٕؿّ حنكَٕٙ طخِ حنقوهُش أٔ حنظؤيم ىًَٔنخ حنوزنٕل رًنخ ْنٕ ننْٛ ي٘نَعٍ أَنخَٛ خ ُْٔخنن ٓنزذ آهنَ انٙهٔخٍس حنٔهطش حنئغًخثٛ ش قٕطٓخ، ْٕٔ أَ ٓخ اٙ رُٛظٓخ طقي َفٔٓخ غَٛ قخرهنش نهوطنؤ، ٔأَ ٓنخ يلٜنُش ٔيًظُقنش عهنٗ)17()16(ْخرَيخّ، ٍٕٚغٍ، ئظوزم حنطزٛقش ح٠َٔخَٛش َلٕ َٔخنش نٛزَحنٛش، 127ْٙخرَيخّ، ٍٕٚغٍ، يستقثم انطثيعة اإلَساَية، ٙ127
اٌ يخ ٕٚؿّ ًن ، يٍ أؿم طلوٛق رٛجش ٔحققٛ ش ٠يكخَٛش حنظقخينم ينع حٜهنَ، ْنٕ طٜنٍٕ ْخرَينخّ حنوخٟنٙرؤٌ "حنلئى رٍٛ كؾ ع هًخَٛ ش ٔكنؾ ىُٚٛ نش ْنٙ ركنم حٞكنٕحل كنئى غٛنَ قخرهنش ن٣ٓنظًَحٍ، ٔننٌن انبٌ اقخينشكئى، ٢ ًٚكٍ ح٢عظًخى عهٛٓخ، ْٔٙ يًٓش ٚذ آًٓنخ رًؼخرنش عًنم طقنخَٔٙ ٚفنَٝ عهنٗ حنفنَٚوٍٛ حنونخثًٍٛ أٌٚظوزم كم يًُٓخ يُظٍٕ)25(حنفَٚق حٜهَ" ، ٌْٔح ٚقُٙ أٌ ُْخن ط٘نخرك خ ٔطنيحه٣ ئنظًَ ح انٙ اُح عنيو ايكخَٛنشاَٝ حنلئى، ازٍٛ يٜيٍٚ ش حنيُٚٙ نهًو٢ٕص حنق هًخَٛ ش، ٔكخؿش حنيُٚٙ نظليٚغ ي٠نخيُّٛ ٔحٓنظُطخقٓخ ٔحنك٘نعٍ عو٣َٛظٓخ، طيحهم ٚقم حنفٜم حنلخى رًؼخرش أيَ طقِٛ٘ ٔعخؿِ عٍ طويٚى ينخ ُٚفنع ًٔٚكنٍ أٌْ َظنٛق ينخ٢نًخ ًٚكٍ طٍِٜٕ عهًخَٙ ٔىُٚنٙ يفٜن٢ٕ ، عهنٗ ٓنزٛم ح٢َظًنخ ، ينٍ هن٣ل ا٠نخ ٚ٘نظَا اٛنّ حنطَانخٌ ًٔننٚٔلذ يقّ حنظٍٜٕ رؤٌ كم حٞٚيٕٚنٕؿٛخص حنٕحكيٚ ش ٔحنظٙ يًٓخ حى عضْحنٌحص ٔحنًَكِٚ ش، رًُٛخ عهٛٓخ أٌ طؤهٌ يٍ حٜهَ حنًوظه، ٔرنٌنن٣طفخل ٓز٣ٛ نهظقخٌٔكَٕٛظٓخ عهٛٓنخ أ٢ طو٠نع نًُطنق اهٔنفشٚقظوي ْخرَيخّ أٌ حنغَد ٓٛظم اخقي ح نهًٜيحقٛش يخىحو َٖٚ ٢ اٙ كوٕل ح٠َٔخٌ أكؼَ يٍ طٜيَٚ يزنخىةحنٕٔل حنلَس، ٔيخىحو ٚظَا حنزخد ي٘نَع خ ىحهنم رٛظنّ نظؤنٛى حنقًنم رنٍٛ حٞٛنٕنٛش حنيُٚٛ نش ٔحنقهًخَٛ نش حنوخنٜنشَنَٖ نًنخًح ٚؤٓن ْخرَينخّ نلنخل حننيٍٚ، ينٍ ٔؿٓنش َظنَ عهًخَٛ نش اهنْٛ عنخنى حٞٗنٛخ اون٢ ينٍ ًٚنُقح٠َٔنخٌ حنٔنقخىس، رنم عنخنى حنكهًنخص كنٌن، حنكهًنخص حنوِّٛنَس هخٛنش، ًٔنناًٚخَ نخ رنؤٌ حننيٍٚ ٚلًنم قًٛ نخ يًٓنشٍَٟٔٔٚش ن١َٔخَٛش، نكٍ حنٔئحل حنًطَٔف ْٕ: ْم حٞىٚخٌ اق٣ كخيٛش نهٜيلف ْٔم ًٚكنٍ حن٘نقٍٕ رنخنلٌِ،َٞٓنخ طقزنَ عنٍ َفٔنٓخ انٙ هطنخد يظقنخلف ننْٛ ٛنلٛل خ نوني ك ظنذ حنظنخٍٚن ح٠ؿَحينٙ نهًٔنٛلٛش، نكنٍ حٞىٚنخٌحٞهَٖ نى ٚكظذ طخٍٚوٓخ كظٗ حٌٜ نكٍ يٍ حنٔٓم ٓو١ٕ حٞىٚخٌ اٙ حٞىنش ٔحٞككخو حنًطهوش، ٔحنٌ٘ نلظُنخِيع حنقَٜ حن٢ٕٛٓ، ًٔن ْٕ حنً٘كم حنٌ٘ طٕحؿّٓ حنًظًقخص حنًقخَٛس، ٔحنًظًع حنئنٙ حنٕٛؤكم حٞىٚخٌعهٛٓخ أٌ طٔقٗ انٗ طلوٛق حَٔخو رٍٛ حٞٚيٕٚنٕؿٛخص ٔحنًقظونيحص حنًظُخأنش، ر٘نكم طزونٗ اٛنّ ىُٚٛ نش ٢ٔ طظلنٕلانٗ حنظُخاْ اًٛخ رُٛٓخ عهٗ حنًٔظٕٖ حنٔٛخٓٙ، ْٕٔ أيَ نْٛ رخنًٔظلٛماخنوٛى حنًوظهفش ٢ طوٜنٙ رق٠نٓخ يؼنمحنلوخثق حنًوظهفش، ًٔن يخ ٚزظغّٛ ْخرَيخّ رٕٓخ١ش حنظٔخيق حننيُٚٙ ٟٔنٍَٔس ٔٔؿنٕى أىٚنخٌ يظُخأنش، طظلنخٍٔ٢ٔ طظلخٍد، ٚقٕى رخنوَٛ عهٗ ٌِْ حٞىٚخٌ، َّٞ اٙ ظم أؿٕح ئخنًش ًٚكٍ نٌِٓ حٞىٚخٌ حنظفكٛنَ انٙ ق٠نخٚخْخحٞٓخٓٛش، ٔيُٓخ ق٠ٛش كٛخس حنُنخّ عهنٗ ْنٌِ حٍٞٝ ٔح٢ْظًنخو أكؼنَ رخنظوخنٛني، آنٌح ح٢ْظًنخو ٔكنيِ قنخىٍ عهنٗطلوٛق يٜخنلش رنٍٛ حنظوهٛني ٔحنليحػنش كٔنذ ْخرَينخّ ٔطونيٚى كنٕحاِ ؿيٚنيس نونَح س ؿيٚنيس نهُٜنٕٙ حنويًٚنش،ٔنهوَح س حنُويٚش نوُخعخطُخ حنيُٚٛش، ْٕٔ يخ ٢ ًٚكٍ أٌ ٚليع يخنى طكٍ حٞىٚخٌ ي٠طَس نًٕحؿٓش ٟغ١ٕ هخٍؿٛشنلًخٚننش ٔؿٕىْننخ، ٔعُننيْخ نننٍ طننظكهْ اننٙ حطننخِ حنننيحهم أٔ اننٙ حطننخِ حنوننخٍؽ)26(اقهننٗ حنئنننش ، ٔعهننٗ ًننن)25()26(ْخرَيخّ، ٍٕٚغٍ، يستقثم انطثيعة اإلَساَية، ٙكُٛذ، كَٛٓظٍ، »حنًٔؤنش حنيُٚٛش نيٖ ْخرَيخّ132ؿًخل حنفكَ اٙ طقيىِ ٔحهظ٣اّ«، ٙ61
حنيًٚوَح١ٛش حنًقخَٛس أٌ "طفَٝ حنٕٛو عهٗ حنًخعخص ٔحنق٘خثَ، ٔعهٗ حنظًقخص حنيُٚٛش، ٟنٍَٔس ح٢َنييخؽاٙ عخنى حنٕٛو: طفنَٝ عهٛٓنخ حينظ٣ا حنونيٍس عهنٗ حننظقهى ينٍ حننيَٕٛس أٔ حنيََْنش، ٔرخنظنخنٙ انخنقُحننٌ٘ كنخٌيوزن٢ٕ رخٓنى حنًوخٔينش، أٛنزق يُزنًٕح رخٓنى كونٕل ح٠َٔنخٌ، يًنخ أىٖ اننٗ طنَٚى حنقُن ركنم إَٔحعنّ، ينٍ ْنٌِحنِحٔٚنش ٚقظزنَ ْخرَينخّ أٌ حنطٕحثن حنيُٚٛ نش طٜنزق عو٣َٛ نش كهًنخ طوهنض ١ٕع نخ عنٍ حنقُن ٔرخنظنخنٙ، ٚطخننذْخرَيخّ حنيٚخَخص رخنظفكَٛ ٔاق حٞرقخى حنؼ٣ػش حنًظٕحنٛ نش ، اًح ينخ ٗنخ ص حنلفنخظ عهنٗ يُِنظٓنخ ح٢عظزخٍٚ نش ىحهنمحنًظًع حنًظقيى طقنيى حننيٚخَخص ٔحٞكنِحد ٍٔإٖ حنقنخنى)27(ٔحنًٜنخنق ح٢قظٜنخىٚش"حنظَ٘ٚقخص ٔطؤىٚش يٓخو حنلفخظ عهٗ حنًكظٔذ حنقو٣َٙ اٙ حنق٣قش يع حنيٍُٚٚخقٖ ْخرَيخّ اٙ كظخرّ "انينٍ وانعقالَية" حٗظَح١خص ٍْٕكٓخًَٚ انٙ حنك٘نُْنخ ٚزنَُ ىٍٔ حنئننش انٙأٔ ح٢طفنخل أٔ حن٠نًخٌنًوٕل حنلوٛوش، اً ٚفظَٝ ٍْٕكٓخًَٚ أَّ ٢ ًٚكٍ أٌ طكٌٕ ُْنخا كوٛونش رنئٌ ٔؿنٕى حنًطهنق، أ٘ هللا، ٔرنئٌٔؿٕى قٕس اخثوش عخنًٛش "ٔحنظٙ عُيْخ طظٕق حنلوٛوش"، ٔرئٌ ػزخص أَطٕنٕؿٙ ٔؿنٕى٘، ٜٚنزق يفٓنٕو حنلوٛونشعَٟش نٟكيحع حنَٔكخَٛش حنيحههٛش حنطخٍثش نهزَ٘ حنفخٍَٛ ٔكخ٢طٓى حنًظغَٛس ٔرئَّ ننى طقني حنلوٛونش اكنَس، رنميَى ٣ٓف اٙ َٛح حنلٛخس ًٔٚكٍ نهًقَانش ح٠َٔنخَٛ ش، رًنخ اٛٓنخ حنَٔكخَٛ نش، أٌْ طنيعٙ أكوٛنش حنلٜنٕل عهنٗحنلوٛوش، يؼهًخ ٚظٍ ٍْٕكٓخًَٚ، عُييخ طلخكى َفٔٓخ ٔاوخ نهق٣قخص رُٛٓخ ٔرٍٛ كٌٕ طه حنق٣قخص طظَٓ اٙ حنقومح٠نٓٙ ٔكيِرًُٛخ َٖٚ ْخرَيخّ ايكخَٛش اٚخى ريٚم يقخَٛ انٙ حنقو٣َٛ نش حنظٕحٛنهٛ ش حنظنٙ طًكُُنخ ينٍ حٓنظقخىسيقُٗ غَٛ حن١ًَٔ٘ ىٌٔ حنهٕ انٗ حنًٛظخاِٛٚوخ)28(ًٔنن ْنٕ حنفكنَ ينخ رقني حنًٛظنخاِٛٚوٙ رًُظنٍٕ ْخرَينخّٔعهّٛ، ُٚزغٙ حنزلغ اٙ ايكخَٛخص طه حنق٣ثق رٍٛ حنيٍٚ ٟٔيِ عزَ طٕحٛم عو٣َٙٔر٘ؤٌ ايكخَٛش ىهٕل حنقهًخٍَٛٛ ٔحنيٍُٚٛٛ اٙ كٕحٍ عو٣َٙ ًٍٟ ٟٕحر٢ حنظٕحٛم حنظٙ ٚطًق نٓخ، ٠ٚعْخرَيخّ طٔخإ٢ص طًؼم ئخ١َ قٛخّ ٔحهظزخٍ ٠يكخَٛش كٜٕل حنلٕحٍ حنٔهٛى ٔنٕٟع ١َٔٗ حٓظفٓخيٛ ش طلكنىحنلٕحٍ ٔطٕٟق قٕحعيِ ٔأّٓٔ،:ْْٙٔم أٌ حنقهًخٍَٛٛ قخىٌٍٔ عهٗ حنظٔخيق ٔاؿَح كٕحٍ ٛنخىل ينع حنطنَف حننيُٚٙ، رنخنَغى ينٍ أؿٛنخلعيٚيس يَص اٙ حُىٍح حنيٍٚف-1)27(حنظٙ ًكََخْخ ٓخروخ : 1- كم حنً٘ك٣ص يع حنيٚخَخص حٞهَٖ، 2- ٔحنظٕحاق يع حنقهٕو، 3- ٔحنو٠ٕ نًزخىة حنئنش حنيًٚوَح١ٛش- حنظ٘خٍٔٚشعِ حنقنَد نلكنٛى رُنخَٙ، كٛنخى حنفهٔنفش ٔطقنيى حنونٛى، ٟنًٍ كظنخد يًٕعنش ينئنفٍٛ، يهسدفة انحدك عُدي هاتريداس،1١، يُ٘نٍٕحص كهٛنش حٜىحد ٔحنقهنٕو)28( Habermas, Jurgen, Religion and Rationality: Essays on Reason, God, and Modernity, pح٠َٔخَٛش، حنَرخ2208،١، 119-118 ٙ ٙ
ْم ٚٔظطٛع حنقهًخٌَٕٛ أٌ ٜٚيقٕح ٔٚقظوئح رؤٌ كؼَٛح يٍ ػٕحرض حنقهًخَٛش حنًفخًْٛٛش ْٙ ييُٚنش نهنيٍٚرؤٛهٓخف ْٔم ٚٔظطٛقٌٕ طوزم ٌْح حنيٍٚ عهُخ فْم حنطَاخٌ ئظقيحٌ ن٣عظَحف رؤٌ حنظٔخيق ًٔ حطخٍْٛ ىحثً خف أ٘ أَّ ٚذ عهٗ ٍؿخل حنيٍٚ، ننْٛاًٛخ رُٛٓى او٢، رم ٔيع حنًهليٍٚ ٔحنقهًخٍَٛٛ، أٌ ٚيههٕح اٙ كٕحٍ طًّٔ ٛفش حنظٔخيق، ٔعهٗ حنقكْعهننٗ حنقهًننخٍَٛٛ أ٢ ٚوٜننٕح حنًظننيٍُٚٛ يننٍ حنلننٕحٍ، ًٔننن يننخ ٚئٚننيِ ْخرَيننخّ رفكَطننّ كننٕل حكظننَحوحنًننٕح١ٍُٛ رق٠ننٓى نننزقٞ، رٕٛننفٓى أع٠ننخ أكننَحٍح ٔيظٔننخٍٔٚٛ اننٙ حنًظًننع حنٔٛخٓننٙ حنٓننخىفنهظٕحٛم حنٔهٛى)29(-2-3َٖٔٚ ْخرَيخّ حنظٔخيق أٓخٓخ نهؼوخاش حنيًٚوَح١ٛش حن١ٕٛيس، ْٕٔ ٗخٍ ًٔ حطنخٍْٛ عهنٗ حننئحو: انخٞيَ٢ ٚوظَٜ عهٗ ٍَٟٔس أٌ ٚظٔخيق حنًظيٌُٕٚ يع عوخثي حٜهٍَٚ، رًخ اٛٓى حن٣ىٌُٕٚٛ ٔحنًهلئٌ، رم يٍ ٔحؿذحنق هًننخٍَٛٛ أ٠ٚ ننخ أٌ ٚلظَيننٕح قُخعننخص حنًننٕح١ٍُٛ حنننٌٍٚ ٚلفِّننِْى ح٠ًٚننخٌ حنننيُٚٙاًننٍ غٛننَ حنننٕحققٙ، رننم يننٍحنظلخي م، أٌ َظٕقع يٍ ْئ٢ أٌ ٚظوهٕح عٍ قُخعخطٓى حنقًٛوش نيٖ ىهٕنٓى حنًنخل حنقنخو ٔحنلنم حٞا٠نم ْنٕ أٌَفكَ اٙ ٗٙ ٗزّٛ رظه حنًؼخنٛش حنيُٚٛش حنظٙ رؼ ض حنلٛخس اٙ كَكش حنلوٕل حنًيَٛ شٚقُٙ ًن)30(أٌ ْخرَيخّ ٚٔظزيل إًًَٔؽ حنيٍٚ حٞٔكي رخنفهٔفش، نظويٚى أه٣قٛخص ٔيقخَٚٛ كهٛش ٔعخيش، طونٕوعهٗ يزخىة حنقوم حنظٕحٛهٙ، ٔٚوظخٍ ْخرَينخّ ْنٌح ح٢َظٜنخٍ نٓنٌح حنزنيٚم، ٢عظونخىِ رنؤٌ يظًنع حنليحػنش َٚانعىعخٖٔ حن٣ٜكٛش انٗ حنًٔنظٕٖ حنظقنيى٘، ٢ نغنَٝ حنظقنيى رٌحطنّ، رنم نهون٣ٙ ينٍ أًَنًٕؽ حنٌحطٛ نش، ٔح٢َظونخلًًَٕٞؽ حنظٌحٔص حنظٕحٛهٙ)31(َٔظفٛي يٍ ٌْح حنظٍٜٕ "أٌ حنيٚخَخص ْٙ حنًطخنزش رب٣ٛف حننٌحصأينخ حنفهٔنفش،اوي قخيض رقًهٛش ح٣ٛ٠ف حنٌحطٙ يُنٌ انَ حنليحػنش، ْنٌح ْنٕ حنًٔنٕغ حننٌ٘ ٚٛنِ نٓخرَينخّ حنلنيٚغ عنٍ قنيٍسحنفهٔفش عهٗ حنزض اٙ ق٠خٚخ حنو٣ف رٍٛ حٞٚنيٕٚنٕؿٛخص ٔحننيٚخَخص كٛنخى حنفهٔنفش انٙ ق٠نخٚخ ح٢عظونخى ْنٕ حننٌ٘)32(ٚظٛق نٓخ حنزض اٙ ق٠خٚخ ح٢عظوخى " ٔحٞه٣ل حنظنٙ ٓنظُظؾ رقخنًٛظٓنخ انٙ حنًظًنع ينخ رقني حنقهًنخَٙ، اًَنخ ْنٙ(29)Novak, Michael,»The end of the secular Age«, in: Religion and the American Future, Editors: ChristopherDeMuth and Yuval Levin, The AEI Press, Publisher for the American Enterprise Institute, Washington, 2008, pp. -http://www.assuaal.net/essies/essies.90.htm.)30()31()32(ػخثَ ىٚذ، حنيٍِّٚ ٔحنق هًخَٛش اٙ حنفكَ حنغَرٙيٍ ْٛغم انٗ ْخرَيخُّٚظَ: عِ حنقَد نلكٛى رُخَٙ، كٛخى حنفهٔفش ٔطقيى حنوٛى، ٙحنًَؿع حنٔخرق، ٙ118120
أهنن٣ل عو٣َٛ ننش طٔننى ٔؿننّ حنًظًننع حنيٚنني، ْٔننٙ رٓننٌح حنًقُننٗ طًؼننم رخَزٓننخ حٜهننَ أه٣ق ننخ نًننخ رقنني حنًَكهننشحنيُٚٛش)33(أ٘ أٌ إًًَٔؽ يخ رقي حنقهًخَٛش ٚلخٔل طخُٔ حًًَٕٞؽ حنقهًخَٙ ٔحًًَٕٞؽ حنيُٚٙٚوَ ْخرَيخّ أَّ ا٣٠ عً خ نهيٍٚ يٍ يكخَش اٙ ١ٛ حنيحل حنٔٛخٓٙ حنقخو، ابَ نّ ٚونٕو روطنٕس ٔحٓنقش ٢غُٗ عُٓخ رخطخِ طليٚي أه٣قٛخص حنظٔخيق اٙ حنًظًقخص يظقيىس حنؼوخاخص ٔحٞىٚخٌ، ًٔن ٌٞ آاخل حنيًٚوَح١ٛنشحنوخثًش عهٗ حنًٔخٔحس ٓنٕف طزنئ ٟنٛوش ٔكخنلنش اننٗ أرقني حنلنئى، ىٌٔ حنلخؿنش اننٗ يؼنم ْنٌح حنظليٚني ٔرنٌن،ٚكٌٕ حنًقٛخٍ اٙ طليٚي قيٍس حنًُظٕيخص حنيُٚٛش عهنٗ أٌ طقنم ٔٛنخٚخْخ حٞه٣قٛ نش يلٕٔٓنش ٔيقظَ ا نخ رٓنخ ْنٕقيٍطٓخ عهٗ حطوخً يٕق حٜهَ إكيْخ طهن حننيٚخَخص حنونخىٍس عهنٗ أٌ ط٠نع رنٍٛ قٕٓنٍٛ، أٔ ؿخَز نخ، اغٕح حطٓنخحنَُؿٔٛش حن٣ْٕطٛش أ٘ قُخعش كمِّ ىٍٚ رؤَّ ٔكيِ حنٌ٘ ٚويِّو ١َٚنق حنون٣ٙ، ًٚكنٍ نٓنخ أٌ طكنٌٕ ينٍ حن٣عزنٍٛحنًُخٓزٍٛ اٙ عخنًُخ حنٔٛخٓٙ ٔحٞه٣قٙ يخ رقي حنق هًخَٙ َٔٓٚع حنظغَٛ)34(ٔٚقظوي ْخرَيخّ أَّ عُييخ ُٚظَ انٗ حنًًخٍٓش حنطؤٛش رٕٛفٓخ ظخَْس ريحثٛش، ابٌ حنَيِٚش حنيُٚٛش ًٚكنٍأٌ طفٓى رٜنفظٓخ ٔٓنٛطخ ر٘نكم هنخٙ ينٍ حنظفخعنم حنلنخىع رٜنٍٕس ٍيِٚنش ٔطفٛني حنًًخٍٓنش حنطؤنٛش ٠كنيحعط٘نخٍا رؤٓنهٕد طٕحٛنهٙ طقزٛنَح عنٍ اؿًنخ قنخََٕٙ ٚوهنق ٔحقق نخ ر٘نكم يُنظظى، اهنْٛ ُْنخا يظًنع ٢ ٚ٘نقَرخنلخؿش انٗ ىعى ٔاعخىس طؼزٛض، اٙ اظَحص يُظظًش، نهً٘نخعَ حنًخعٛ نش ٔحٞاكنخٍ حنًخعٛ نش حنظنٙ كٕ َنض ٔكيطنّٔٗوٜٛظّ نٌن،ابٌ ٌِْ حن٣ًكظش حٞه٣قٛش ٢ ًٚكٍ أٌ طُنِ ا٢ عنٍ ١َٚنق حؿظًخعنخص ٔطًقنخص ٔنونخ حصٚظٕكي اٛٓخ حٞاَحى أكيًْخ يع حٜهَ ر٘كم يظًخٓن ، ٔٚئكنئٌ ٓنٕٚخ ي٘نخعَْى حنً٘نظَكش، نٓنٌح حنٔنزذ طلنيعيَحٓى ٢ طوظه عٍ حنًَحٓى حنيُٚٛش حنُظخيٛش، ٕٓح اٙ يٕٟنٕعٓخ، ٔحنُظٛنش حنظنٙ طنُى عُٓنخ، أٔ انٙ حنُ٘نخ١حنًزٌٔل نهلٜٕل عهٗ حنُظخثؾ، آٙ طًؼم ١َف إًًَٔؽ يظكٍَ نُظٛش ح٠ؿًخ حنظٙ ٚقخى طيٚيْخ رقي ًن آٙحٓظط٣ نٟٗكخل حنًوظهفش نهًٕٟٕ َفّٔ، أعُٙ، ٔؿٕى حنًويّ، ٌْح رخنُظٛنش حن٘نكم حنٕكٛني حننٌ٘ طكنٕ ٌ اٛنّحنوزَحص حنًخعٛش، ٔكيطّ ٔٗوٜٛظّ ٌٔٞ ح٢طفخل حنوخََٕٙ حنًقٛخٍ٘ يقز َ عُّ اٙ اقم طٕحٛهٙ ٚوٍَ ُٔٚٔيْٕٚش حنًًٕعش، ابٌ َظٛش ح٠ؿًخ حنُخؿق ط٘كم اٙ حنٕقض َفّٔ حنًلظٕٖ حنَْٕ٘ نّ)35()33) Schecter, Darrow, The Critique of Instrumental Reason from Weber to Habermas, The ContinuumInternational Publishing Group Inc, New York, 2010, p. 208)34(ػخثَ ىٚذ، حنيٍِّٚ ٔحنق هًخَٛش اٙ حنفكَ حنغَرٙ يٍ ْٛغم انٗ ْخرَيخّhttp://www.assuaal.net/essies/essies.90.htm.(35( Habermas, J., The Theory of Communicative Action,V.2, )Life word and System(, Tran: Thomas McCarthy,Beacon press, Boston U.S.A, 1987, p.
)42(ح٠َٜخف حنٔٛخٓٙ ٔح٢ؿظًخعٙ ٔحنؼوخاٙ ٔرٌن،يع حٞهٌ رقٍٛ ح٢عظزخٍ اكَس أٛم حنظغَٛٛ اٙ حنًقظوي حنيُٚٙ ٔع٣قظّ رخنًظًعطٜزق آنٛش حنظٔخيق ْٙ حنوخىٍس عهٗ طلوٛق طهن ح٢َقطخانشٔٛفض ٔظٛفش حنيٍٚ، كًخ َٖٚ ْخرَيخّ، طقًنم عهنٗ طلٕٚهنّ اننٗ يٜنيٍ نهظكخينم حننٌحطٙ رني٢ ينٍ قٛخينّرظويٚى ٔٛ يفَٔٝ نهقخنى حنوخٍؿٙ، ٔرٌن إٓ هطٕس َلٕ حنظكخيم ح٢ؿظًخعٙ، ٔرنٌن اخننيٍٚ ٚونٕو رظٔنٓٛميًٓش حنظٕحٛم حنًؼخنٙ ٔحنزلغ عٍ حنظلٍَاخنظٕحٛم حنًفق نم ىُٚٛنخ ٚزنَ حنُنخّ عهنٗ حننٕعٙ رخنًقخَنش ينٍ اونيأَخَٛظٓى، ٔرٌن حنهٕ انٗ كهٕل هخٍؽ َطخل حنقهٕو ح٢ؿظًخعٛش أٔ ح٠يزَٚوٛش، ًٔن ْٕ كِٛ حنيٍٚيُقط)43(ًٔنحنظكخيم ٚفٛي اٙ آى يقُٗ حنيٍٚ رَٔف عَٜٚش طٓيف اننٗ قزنٕل حنظقيىٚ نش، ٌٞ ْيانّ ح٢َنييخؽ، ٔح٢عظًنخى عهنٗؿيٚي غَٛ يظطَف ًٚؼهّ حنفٓى حنقو٣َٙ حنظٕحٛهٙ رني٣ٚ عنٍ حنظطنَف حنقهًنٕ٘، ٔٚٓنيف اننٗ َنٕ ينٍقزٕل حنظقيىٚش ح٠ًٚخَٛش ٔحنؼوخاٛشاً اٌ ح٢عظَحف رخنظقيى حنؼوخاٙ عُي ْخرَيخّ "ْنٕ ينٍ َظنخثؾ ح٠قنَحٍ رظقنيى حنقونم ٔحنقو٣َٛنخص، ٔحنظوهنٙعنٍ ح٠ًٚنخٌ حنظوهٛني٘ رقونم حنليحػنش حنٕحكني، ٔكيحَٛ نش كهٛ نش ٔٗنًٕنٛش، نٌن ، آًًنخ طقنيىص حنؼوخانخص ٔحهظهفنضٔطُخُعنض، ٢رني ينٍ حنزلنغ عنٍ قخٓنى ي٘نظَا، ينٍ ٍٛنٛي عنخو ٚكنٌٕ ينيعٕيخ رقو٣َٛ نش ٍحٓنوش، ٔىًٚوَح١ٛ نشيًكُش، ٔيٕح١ُش يظقيىس، ٚكٌٕ يلٍْٕخ حنلٕحٍ ٔحنظ٘خٍٔ رٍٛ حنؼوخانخص حنًوظهفنش انبًح كنخٌ نكنم ؿًخعنش ػوخاٛ نش،حنلَٚش اٙ حنظًظع رخنٕنٕؽ انٗ يٕحٍىْخ حنؼوخاٛش حنوخٛش رٓخ، ٔنٓخ حنلق اٙ حنظ٘زغ رَإٚظٓخ نهكٌٕ ٔرلَٚظٓنخ انٙيًخٍٓش كٛخطٓخ، ابٌ ٌْح حنلق نٍ ٚكٌٕ ي٘نَٔعخ ٓنٕٖ رخ٠َ٢نزخ١ نًٔنخ١َ حنظ٘نخٍٔ حننيًٚوَح١ٙ، ٔح٢َونَح١اٙ ئهٔم حنليحػش، قٜي حنٕٕٛل انٗ طَحٝ يزُٙ عهٗ كهٕل ٢ٓٔ رٍٛ حنًخعخص حنؼوخاٛ نش، كهنٕل طؤهنٌ رقنٍٛح٢عظزنخٍ يطخننذ حٞانَحى ٔٗنزكخص طٕحٛنهٓى ٔكوٓنى انٙ طؤٔٚنم ًهنخثَْى حنؼوخاٛ نش ٔطيٚنيْخ رًنخ ٚهزنٙ يظطهزنخص)44(حنليحػش"ًٔٚكٍ نهيٍٚ أٌ ٚوٕو رًًخٍٓظٍٛ: أ٢ٔ : طؤّٓٛٔ نزقي كَٕٙ طقيى٘ ػوخاٙ، ٔػخَٛنخ : اؿخرنش عهنٗ كٛفٛنشًٟخٌ هٜٕٛٛش حنًخعخص حنيُٚٛش اٙ ا١خٍ ٍعخٚش حنُظخو حنيًٚوَح١ٙ ٔقٕحٍَٛ حنًٔخٔحس، ىٌٔ حنًنْ رنخنلوٕلحٞٓخٓٛش نٟاَحى، ٔرٌن ط٘كم أ١َٔكش حنيًٚوَح١ٛش حنظ٘خٍٔٚش حن٠ًخٌ حٞٓخّ نًَحعخس يطخنذ حنظقنيى حنؼونخاٙٔحنيُٚٙ اٙ يلخٔنش نهًع رٍٛ حنليحػش ٔحنلفخظ عهٗ حنٕٓٚش)45()42(حنًَؿع حنٔخرق، 122 ٙ)43(يًٕعش يئنفٍٛ، انتحهيم انثقايا،)يًٕعش يظَؿًٍٛ(، 97-96 ٙ ٙ)44(يلًي حنًٜزخكٙ، »يفخٍقخص حنظقيى حنؼوخاٙ رٍٛ حنهٛزَحنٛش حنك٣ٓٛكٛش ٔحنهٛزَحنٛش يخ رقي حنليحػٛنش عُني ْخرَينخّ«، ٟنًٍ كظنخد يًٕعنش ينئنفٍٛ، يهسدفةانحك عُي هاترياس، ٙ ٙ137-136)45(ُٚظَ: حنًَؿع حنٔخرق، ٙ128
نكننٍ ْننم طٔننظطٛع ىٔنننش حنلننق حنٓخرَيخٓننٛش رظ٘ننخٍٔٚظٓخ، ٔاًٚخَٓننخ رخنظقننيى حَٜنن ، أٌ ط٘ننَعٍ ٛننفظٓخحنيًٚوَح١ٛش، إًًَٔؿخ ري٣ٚ ٚفَٝ َفّٔ اَٟخ، ٞٓزخد طخٍٚوٛش ٔأَنخَٛش عخينشف ْٔنم طٔنظطٛع ْنٌِ حٞه٣قٛ نشحنيٚيس رظقيىٚظٓخ أٌ طظٛق ايكخَٛش طلوٛق حًًَٕٞؽ حنيًٚوَح١ٙ حنظ٘خٍٔ٘ ٔحنوخََٕٙفٔحنلوٛوش أٌ ٔحقع َظَٚش ْخرَيخّ "طلض رُي أه٣ل حنظقيىٚش ٢ ٚييَ حنَحرطش حنَْٕٚش رنٍٛ حنيًٚوَح١ٛ نشٔحنلوٕل، كظنٗ ٔننٕ كنخٌ ينٍ حنٜنلٛق أَ نّ ٚنُوٚ ر٘نكم كزٛنَ ينٍ ط٘نكٛهش ح٠يكخَٛنخص حنظنٙ ًٚكنٍ نهًظ٘نخٍكٍٛحنوخٍََٕٛٛ يٍ أؿهٓخ أٌ ٚ قظزَٔح، اٙ آٌ يقخ، ٛخَقٍٛ نهلق ٔئنظٓياٍٛ رنّ ٔرخنفقنم، ابَ نّ رونيٍ ينخ ٚنظى حٓنظزقخىطف٠ٛم يٍ حنطَحُ حٞٔل ن٘وٚ يخ، كهٛخ أٔ حنلي يُّ يٍ ه٣ل حنُِعش ح٠ؿَحثٛش حنظقيىٚش، ٜٚزق يٍ حنٜنقذحنُظَ انٗ ٌْح حن٘وٚ كٜخَع نوخٌَٕ قَٔ٘ ٔهخٟع نّ نكٍ ٌِْحن٣ًكظش ٢طوف يٍ قٕس حنٕحققنش حنقكٔنٛشح٢ٓنظي٢نٛش، ٔينٍ حنًًكنٍ، انٙ حنٕحقنع، كظنٗ أٌ طِٚني يُٓنخ ازظَكِْٛنخ عهنٗ حننٌٍٚ ْ ً٘نٕح أٔ حٓنظزقئح، ًٚكنٍنهُظَٚش ح٢ٓظي٢نٛش، اٙ آٌ يقخ، أٌ طَ٘ٛ انٗ كئى حنظقيىٚش، ٔرخنظخنٙ اننٗ حنلخؿنش اننٗ أٌ ٚكنٌٕ حنًنَ ينيٍؿخرويٍ أكزَ، ٔرخ٠ؿًخل، ابًح أعيَخ يٕٟقش َظَٚش ْخرَيخّ ح٢ٓظي٢نٛش ٔإًًَٔؿّ ح٠ؿَحثنٙ نهلنق ٟنًٍ ا١نخٍ)46(طقيى٘ َٛٚق، ابًَٓخ ٜٓٛزلخٌ أىٔحص يفٕٓيٛش غُٛش ٔقٕٚش يٍ أؿم طوٕٚى حنق٣قخص حنوخََٕٛ نش حنًقخٛنَس"اٙ حنيٍٚ ٔكٕنّ، يخ حنٌ٘ ًٚكٍ أٌ ٚو٠ع نهًُخق٘خص حنقًٕيٛ ش ٔحنًلخؿخص حنقو٣َٛ نشف ًنن حنٔنئحل حننٌ٘ رنَُكبٗكخل اٙ ًٍْ ْخرَيخّ، ٔنٌن ٚلخٔل أٌ ٕٚؿّٓ عهٗ حنيٍٚ َفٔنّ ٔننْٛ نهفهٔنفش، ٚزلنغ عنٍ اؿخرنخص طًكُنّيٍ حنل٠ٍٕ، ٌٞ حنفهٔفش رُفٔٓخ ٚذ أ٢ طكٌٕ يظلِٛس نًٌْذ أٔ عوٛيس، َٔٞ ٓخ طقًنم عهنٗ طًُٛنش ٔعنٙ يزُنٙعهٗ حنلَٚش حنًظزخىنش، نٌن ْخرَيخّ ٢ ٚهؤ اٙ ئخ نظّ انٗ ح٠ًٚخٌ رٕٛفّ يقظويح ، رم رٕٛفّ حنُٛنش حنوهزٛ نش أٔح٠ه٣ٙ، ٔيٍ ًن ٚلخٔل أٌْ ٚلٛم ٌِْ حنًٕٟٕعخص انٗ حنفلٚ حنقوهٙ ، رخنَغى يٍ أَُخ َقهى أَ ّ يٍ حنًظقٌٍأٌْ ٚظى طلٜٛم اؿًخ عو٣َٙ كٕل ق٠خٚخ ح٠ًٚخٌ ٔحنيٍٚ)47(ٔرٌن عهٗ حنًًخٍٓش حنيُٚٛش أٌ طقظًي عهٗ َظنخثؾحنوزٕل رخنظقيىٚش، ٔحَخُح نهً٘نَٔ رَيظنّ َني ْخرَينخّ ٚنيعٕ اننٗ اعطنخ يُِننش ؿيٚنيس نهنيٍٚ، كٛنغ ٜٚنزقيظًع حنقهًخَٛش أقَد انٗ حنظخَْس حنًَك زش حنظٙ طفظَٝ ٔؿنٕى ١نَاٍٛ ًْنخ حنق هًنخَٙ ٔحننيُٚٙ ٔطكنٌٕ ينخ رقنيحنقهًخَٛش رٌن ئخٍح طكخيهٛخ رٍٛ حنطَاٍٛ، رم ٚقظوي ْخرَيخّ أٌ يٍ يٜهلش حنئنش حنيٓنظٍٕٚش حنليٚؼنش يَحعنخسكم حنًٜخىٍ أٔ حنُٛخرٛع حنؼوخاٛش حنظٙ ٚظغٌ ٖ يُٓخ حنظ٠خيٍ رٍٛ حنُنخّ ًُٔٚ نٙ ٔعنٛٓى رنخنوٛى ٔننٌح، انبٌ حنًنئيٍُٛٔحنق هًخٍَٛٛ اٙ حنئنش حنيٓظٍٕٚش حنليٚؼش ُٚزغٙ عهٛٓى حنظقخيم رخكظَحو يظزخىل أيخ حٞٓخّ حنفهٔفٙ نظه حنق٣قش،إٓ يزيأ عيو حنظٕحاق رٍٛ حنقهى ٔح٠ًٚخٌ كؤكي يزخىة حنئنش حنق هًخَٛش ٔنكٍ ٌْح حنًزيأ ٢ ٚني ننّ طَؿًنش يقوٕننشكٔننذ ْخرَيننخّ ا٢ عُننييخ ٚننظى ح٢عظننَحف نهوُخعننخص حنيُٚٛ ننش رًُِنننش ارٔننظًٛٛش يوظهفننش، ٔحنكنن عننٍ َقظٓننخ)46(ٍَُٔفٛهي، يٛ٘ٛم، »حنلق ٔحنيًٚوَح١ٛش )كظخد نٓخرَيخّ( يئن يَؿقٙ«، يلهة انقاَوٌ انعاو وعهى انسياسة، حنقيى6، ٙ1390)47(عِ حنقَد نلكٛى رُخَٙ، »كٛخى حنفهٔفش ٔطقيى حنوٛى«، 121 ٙ
)48(رخن٣عو٣َٛشُْٔخ اٗخٍس ٔحٟلش نٕؿٕد قزٕل حنظقيىٚش يٍ ١َاٙ حنًقخىنش: حنيٍُٚٛ ٔحنقهًخٍَٛٛ، رٌن ُٓٛ٘ؤحنظ٠خيٍ رٍٛ حنٔٛخٓش ٔحنيٍٚ ٔحنفهٔفش عزَ إًًَٔؽ حنيًٚوَح١ٛش حنظ٘خٍٔٚش حنكَٕٛش عهٗ حن٘كم حٜطٙ:ا٣ٛف ًحطٙ نهيٍٚ، ُٚظؾ حنوزٕل رخنظقيىٚش ٔح٠َخُ حنقهًٙايكخَٛش ٍعخٚش حنُظخو حنٔٛخٓٙ حنظ٘خٍٔ٘ ٠يكخَٛخص ٔاخعهٛنخص حنًظًقنخص ينخ رقني حنقهًخَٛ نش حنًظقنيىس،رخٓى حنيًٚوَح١ٛشا٣ٛف اهٔفٙ نهًكظٔذ حنيُٚٙ ٔحنٔٛخٓٙ، رٕحٓطش حنُوي نظؤْٓٛ طقيىٚش عخنًٛش عو٣َٛش-1-2-3ٜٚزٕ ْخرَيخّ يٍ ٍٔح طقًٛق حنق٣قش ٔحنهوخ رٍٛ حنق هًخَٛ ش ٔحنيٍٚ "اٙ ا٠نخ حنقونم حنؼونخاٙ حنًظٕحٛنمٔحنًظٔخيق ٔٗزّ حنًلخٚي، أٌ ٚلٞ حنيٍٚ رؤٌ ٚهقذ ىٍٔ ح أكزَ اٙ عهًُنش حنئننش، رقني أٌ ٚكنٌٕ قني قنخو رظلنيٚغًحطّ ٔيٕحٍىِ يٍ طهوخ َفّٔ اٙ غًَس حنظليٚغ حننخٍف حننٌ٘ طونٕو رنّ حنليحػنش اُح َفٔنٓخ، كًنخ كنخٌ ََٚنٕ ينٍٍٔح ٌْح حنهوخ انٗ أٌ ٚلغ حنق هًخَٛ ش رؤٌ طئى٘ ىٍٔ ح أكزنَ انٙ طَؿًنش حنقُخٛنَ حنقو٣َٛ نش حنًٕؿنٕىس رنخنوٕس انٙ)49(ىحهم حنيٍٚ َفّٔ انٗ حنهغش حنق هًخَٛ ش" ، اهٛٔنض حنًًٓنش ىُٚٛ نش اون٢، رنم ػًنش يًٓنخص أهنَٖ ي١ُٕنش رخنق هًخَٛ نش،ْٔٙ ايكخَٛش حٓظوَحؽ ٔحٓظُطخل ٔقزٕل حنًكٌُٕ حنقو٣َٙ اٙ حٞىٚخٌاٌ حنيٍٚ رًقُخِ حنقوي٘ غَٛ حنوخرم نهيل حنفهٔنفٙ، ْٔنٕ ٓنزذ ينٍ أٓنزخد ط٘نّٕٚ حنظٕحٛنم حنٔنهٛى، ًٔننَٟٗٚ ٢ َّٞرنخٜهَ ٔكنّ،ٌٞٔيلخؿنخص حنًظنيٍُٚٛ حنًُغهونٍٛ طظونٌ ينٍ حنقخ١فنش ٔح٢َكفنخ عهنٗ حننٌحصحنئغًخثٛش يَؿقخ نٓخ اٙ طليٚي حنلوخثق ٔيُٓٛش حنلنٕحٍ ٔغخٚخطنّ حنظنٙ قني طونخن حٜهنَ أكؼنَ يًنخ طظفنق يقنّ،ًٔنن ينخ أنًلُنخ انٛنّ ينع اكنَس حٞٛنٕنٛ ش نكنٍ أكنخٔل أٌ أطٔنخ ل عنٍ ينيٖ يقخننش حنخَنذ حٜهنَ ينٍ حننيٍٚٔحن٣يقوٕل أٔ حن٣قزٕل نٝهَ اٙ يٛيحٌ حنظٕحٛم آُخن هطَ عوي٘ ىُٚٙ قني ٚٔنزذ ي٘نخكم ٔهطنٍٕس نقًهٛنشحنظٕحٛم حنفقخنش ىحهم حنلِٛ حنٔٛخٓٙ، ٔٚظًؼم حنوطَ ُْخ اٙ أٌ يخ ِّٚ٘ع عهّٛ حنيٍٚ يٍ ٓهزٛش حؿظًخعٛش ُٚظٓنكخؿننش حنيًٚوَح١ٛ ننش انننٗ يننٕح١ٍُٛ اننخعهٍٛ ٔي٘ننخٍكٍٛ اننٙ حنظٕحٛننم حنننٌ٘ ٚٓياننّ ْخرَيننخّ، هخٛننش أٌ قٜننش"حنٔو١ٕ أٔ حنُِٔل" ٜىو يٍ ؿُش عيٌ، طٜنٍِّٕ حنظنخٍٚن حننيَٕٛ٘ كوٜنش ن٣َلنيحٍ ٔحنظنيٍْٕ ًٔنن ٢ ُٚنظؾ أ٘)48()49(يلًي حنًٌٓرٙ، »كوٛوش يظًع يخ رقي حنقهًُش عُي ْخرَيخّ«http://www.alawan.orgيلًي حنًٜزخكٙ، »يفخٍقخص حنظقيى حنؼوخاٙ رٍٛ حنهٛزَحنٛش حنك٣ٓٛكٛش ٔحنهٛزَحنٛش يخرقي حنليحػٛش عُي ْخرَيخّ«، ٙ139
)50(هٛنَ ؿنَْٕ٘ ٌٞ حنفكنَ حننيُٚٙ رٓنٌِ حنٜنٍٕس ٚوٕىَنخ اننٗ طٜنٍٕ حنلٛنخس رًًهٓنخ رٜنٍٕس ؿنيل حنوطٛجنشٔحنظكفَٛ عُٓخاٌ حن٣ْٕطٍٛٛ حنٌٍٚ ٚٔظوييٌٕ حنهغش حنيُٚٛش نًخ نٓخ يٍ قٕس عخ١فٛش أكؼنَ يًنخ ٚٔنظوييَٕٓخ نغنَٝ َوخٗنٙأٔ كخؿٙ، اًَخ ٚلخٔنٌٕ أٌ ْٕٕٚ٘ح حنظٕحٛم، ٔنٌن اقهٗ حنفٛهٕٔف حنً٘خٍكش انٙ حنًُخق٘نش ينٍ أؿنم طلٕٚنمحنوطخد حنيُٚٙ انٗ ىعخٖٔ كوٛوش طلخٔل حنلٜٕل عهٗ حنَ٘عٛش عٍ ١َٚق حنًخعش حنظٕحٛهٛش ٔحنلخؽ اٛٓنخ،ًٔن اٙ كوٛوش حٞيَ ْٕ ؿِيًخ ٚظٍِٜٕ ْخرَيخّ رََخيخ ٠نلخى يُٓٙ، ْٕٔ ٚقزَ عٍ اه٠خ حنيعخٖٔحن٣ْٕطٛش أٔ حنًٛظخاِٛٚوٛش نوٕحعي حنفقم حنظٕحٛهٙ يٍ أؿم حنًَ٘ٔعٛش، ٔأٌ أ٘ اهٔفش أٔ ٢ْٕص ٢ ٚو٠ع نًؼمٌِْ حنوٕحعي،ٔرٌنابَّ ٚفوي ؿيٚظّ حنفهٔفٛش(51(،ا٢ أٌ نهنيٍٚ، ٔكًنخ رُٛنخ ٓنهفخ، ىٍٔح يًٓ نخ نٛئىٚنّ، رًنخ ًٚظهكنّ ينٍ ًهٛنَس نهظقنخنٙ: آنٕ ٚلنٕل رنٍٛ أانَحىحنًظًقخص حنق هًخَٛش حنليٚؼش، ٔرٍٛ أٌ ططغٗ عهٛٓى يظطهزخص حنلٛخس حنًُٓٛش ٔحنُخف حنيَٕٛ٘ حنظٙ طظ ٔى رخنًٕ٘لًٚكٍ نهوٛى حنيُٚٛش، قٛى حنًلزش ٔحنظ٠خيٍ ٔحنظوٕٖ، أٌ طواُحقٛى حنظُخاْ ٔحنكٔنذ ٔحنظ٣عنذ حن٘نخيهشٔحنًٔٛطَس، اظِّ٘ع حنزَ٘ عهٗ حنظقخيم رق٠ٓى يع رق٠ٓى رٕٛنفٓى غخٚنخص ٔننْٛ رٕٛنفٓى ينَى ٔٓنخثم)52(ٚوٕل ْخرَيخّ: "اًح كخٌ حنزََخيؾ حنظخٍٚوٙ ٚظًؼم انٙ حنظوهٛنم أٔ ح٠نغنخ أٔ حنلٛهٕننش ىٌٔ حنًقخَنخس حنظنٙ طقٛ٘نٓخحنًوهٕقخص حنلٔخٓش، ٔاًح كخَض حنوزَس حنظخٍٚوٛش طقهًُخ أَّ اٙ أعوخد يخٚزهغّ حنظويو طُظؾ كخٍػش ح٢ٓظ٣ٓا، ٌُْٞخا أٓٔخ ٢اظنَحٝ أٌ طنٕحٌُ ينخ ًٚكنٍ أٌ ٚنئو ٚظنم ٓنهًٛخ اون٢، اًح ينخ رنٌنُخ أقٜنٗ ؿٓنيَخ ينٍ أؿنم حنظونيوحنًًكٍ، ٍٔرًخ ٌِْ ح٢اظَحٟخص حنظٙ ٢ طقطٙ اٙ حنلوٛوش حنؼوش رخنًًخٍٓش حنظٙ كخَض ٚوُٛٛخطٓخ قني أُٚلنض ؿخَز نخ]حنفكَ حنًٛظخاِٛٚوٙ[ ٔيع ًنٔعهنننٗ ٟنننٕابَٓخ طظم ،)53(ططَف َٕعخ يٍ حٞيم "ينننخ ٓنننزق، انننبٌ اقٜنننخ حننننيٍٚ، ٚزونننٗ يٕٟنننٕعخ اٗنننكخنٛخ ، كًنننخ ٚظٜنننٍِٕ ْخرَينننخّ،ٞٓنننزخد حنلخؿنننش اننننٗ حنظ٠نننخيٍ ٔحنظكخينننم ح٢ؿظًنننخعٙ ٔحٞٛنننم حننننيُٚٙ نًفخًُْٛنننخ حنقهًخَٛ نننش حنًقخٛنننَس،ٔنفكنننَس أٓخٓنننٛش ٚظًٔننن رٓنننخ ْخرَينننخّ، ْنننٙ: ايكخَٛنننش حٓنننظُطخل حنًقونننٕل انننٙ حننننيُٚٙ، ىًَٔنننخ ىنٛنننم كنننخف)50( Novak, Michael, «The end of the secular Age», in Religion and the American Future, p.10)51) Eric Bain-Selbo, «Religion and Rationality», p. 142http://www.maaber.org/issue_april06/perenial_ethics1.htmEric Bain-Selbo: Religion and Rationality, p.14)52(ػخثَ ىٚذ، حنيٍِّٚ ٔحنق هًْخَٛش اٙ حنفكَ حنغَرٙ يٍ ْٛغم انٗ ْخرَيخّ)53(َو٣ عٍ:
كٔننذ يُظٕيننش حنفقننم حنظٕحٛننهٙ كًننخ ٢ ًٚكننٍ أٌْ َلخكٛننّ ىًَٔننخ أ ١ننَ ع هًخَٛ ننش طَعننٗ حنظٕحٛننم ٔحنظقننيىٔحنقوهُش، ٔطه ْٙ يٓخو حنٔهطش اٙ حنًظًع يخ رقي حنق هًخَٙيؼهنننض ٍإٚنننش ْخرَينننخّ انننٙ َونننيِ نٟٛنننٕنٛ ش حنيُٚٛ نننش ٔحٞٛنننٕنٛ ش حنقهًخَٛنننش ؿنننِ ح يًٓ نننخ ًٚكنننٍ ح٠انننخىسيُننّ اننٙ اعننخىس آننى ٔحققُننخ، ٔحنزلننغ عننٍ كهننٕل يًكُننش نكؼٛننَ يننٍ ٣ٚٔطننّ ٔي٘ننخكهّ، اخنَإٚننش حنُويٚننش ْننٌِأانننَُصْ يوننن٢ٕ يَكز نننخ عهنننٗ حنطَٚونننش حنٓٛهٛ نننش ْنننٕ حنًظًنننع "ينننخ رقننني حنق هًنننخَٙ "، ٔحننننٌ٘ ٚقنننٕل عهٛنننّْخرَيننخّ، َٔقننٕل عهٛننّ َلننٍ أ٠ٚ ننخ، اننٙ قزٕنننّ نهننيُٚٙ رُٔننذ ٢ طقهننّ يظٔننٛ ي ح روننيٍ يننخ ٚكننٌٕ ئننًٓ خ اننٙحنقًنننم حنٔٛخٓنننٙ ، ٔانننٙ حنًوخرنننم عهنننٗ حنق هًنننخَٙ أ٢ ٚوٜنننٙ حنًوظهننن اكَٚ نننخ، ٢ٔ ًٚكُنننّ أٛننن٣ حنظوهنننٙ عنننٍحنننيُٚٙ ؿننٌٍٚ خ ٌٞ ًننن ٓننٛقُٙ طوهٛننّ عننٍ كؼٛننَ يننٍ أ ٓٔننّ حنًفٕٓيٛ ننش ٔحنظخٍٚوٛ ننش ٔعهٛننّ انن٣ يُننخٙ ا٢رٌِٓ حنٍٜٕس حنظٙ طوفِ عهٗ اٗكخنٛش حنؼُخثٛ ش حنًوٛظش اٙ حنظلَ ٔحٞ ٕٛنٛ ش
يسرد انًصادر وانًراجع :- Habermas, Jurgen, Religion and Rationality: Essays on Reason, God, andModernity,(Edited and with an Introduction by Eduardo Mendieta(, Polity Press, 2002-ٚنٍٕغٍ ْخرَينخّ: يسدتقثم انطثيعدة اإلَسداَية.. َحدو َسدانة نيثرانيدة، َوهنّ اننٗ حنقَرٛنش: ؿنٍٕؽ كظنٍٕس، يَحؿقنش: أَطنٕحٌحنٓخٗى، رَٛٔص، حنًكظزش حنَ٘قٛش، 1١،2006- Borradori, Giovanna, Philosophy in a time of terror: dialogues with Jurgen Habermas andJacques Derrida, The university of Chicago Press,-ٔٔنٍ، ٍٚظ٘خٍى، »ح٢َقطخاش حنيُٚٛش عُي حنفٛهٕٔف ٍٕٚغٍ ْخرَيخّ، ْم َقٖٛ اٙ يظًنع ينخ رقني عهًنخَٙف«، طَؿًنش هخننيسكخيي،http://www.hekmah.org/portal/- Habermas, J., «Religion in the Public Sphere»,Trans: by Jeremy Gaines, European Journal ofPhilosophy, Polity, 2006- Borradori, Giovanna, Philosophy in a time of terror-عزي حن٣ٔو كٛئٍ٘، انفضاء انعاو ويطهة حقوق اإلَساٌ.. هاترياس ًَوذجا، طٜيَٚ عزي حنقِِٚ حنقٛخى٘، 1١، ٛنفخقْ،ىحٍ ،َٗٓ 2009-ٚنٍٕغٍ ْخرَينخّ ٔؿنُٕف ٍحطٔنُغَ )حنزخرنخ رُنيكظْ ،)XVI جينيدة اندينٍ وانعهًُدة: انعقدم واندينٍ، طقَٚنذ ٔطونيٚى: يلًنين٘ٓذ، رَٛٔص، ؿيحٔل، 1١،2013--ْخرَيخّ، ٍٕٚغٍ، يستقثم انطثيعة اإلَساَية.. َحو َسانة نيثرانيةكُٛذ، كَٛٓظٍ: »حنًٔؤنش حنيُٚٛش نيٖ ْخرَيخّ ؿًخل حنفكَ اٙ طقيىِ ٔحهظ٣اّ«، طَؿًش ٍٗنٛي رنٕ ١ٛنذ، يهنش يكدر ويدٍ،يقٓي غٕطّ، حنقيى،92 حنُٔش 2010 ،49--ْخرَيخّ، ٍٕٚغٍ، يستقثم انطثيعة اإلَساَية.. َحو َسانة نيثرانيةْخرَيخّ، ٍٕٚغٍ، »يظًع "يخ رقي حنق هًخَٛش" يخًح ٚقُٙ ًن ف« )ييحههش قييٓخ حنفٛهٕٔف حٞنًخَٙ ه٣ل ي٘نخٍكظّ انٙ حٞٚنخوحنيٍحٓٛش حنًُظًش يٍ ١َف يؤسسة رنسيث نهحوار تيٍ انحضارات اٙ حٓطُزٕل يٍ َٕٕٚٛ انٗ حنٔخىّ يُّ ُٓش)2008http://www.resetdoc.org/story/00000001016.2--ْخرَيخّ، ٍٕٚغٍ، ئظوزم حنطزٛقش ح٠َٔخَٛش َلٕ َٔخنش نٛزَحنٛشْخرَيخّ، ٍٕٚغٍ، يستقثم انطثيعة اإلَساَية- Habermas, J., «Religion in the Public Sphere»- Borradori, Giovanna, Philosophy in a time of terror--ْخرَيخّ، ٍٕٚغٍ، يستقثم انطثيعة اإلَساَية، ٔحنًَؿع حنٔخرقؿٕٛاخَخ رٍٕحىٔ٘، »هاترياس ودرنيا: اإلرهاب وإرث عصر انتُونر«، طَؿًش ُٚي حنقخيَ٘ حنَاخعٙ،http://www.iraqiartist.com/iraqiwriter/iraq/3054.htm.-ْخرَيخّ، ٍٕٚغٍ، اٙ يوخرهش يقّ رقُٕحٌ: اإلرهاب وانعُف وانتواصم )ؿٕٛاخَخ رٍٕحىٔ٘(، حنلنٕحٍ حنًظًنيٌ- 755 حنقنيى –25 / 2 / 2004-ْخرَيخّ، ٍٕٚغٍ، يستقثم انطثيعة اإلَساَية، ٙ132-كُٛذ، كَٛٓظٍ ، »حنًٔؤنش حنيُٚٛش نيٖ ْخرَيخّ ؿًخل حنفكَ اٙ طقيىِ ٔحهظ٣اّ«، ٙ61
-عننِ حنقننَد نلكننٛى رُننخَٙ، كٛننخى حنفهٔننفش ٔطقننيى حنوننٛى، ٟننًٍ كظننخد يًٕعننش يننئنفٍٛ، يهسددفة انحددك عُددي هاتريدداس، 1١،يٍُٕ٘حص كهٛش حٜىحد ٔحنقهٕو ح٠َٔخَٛش، حنَرخ2208،١، ٙ ٙ119-118- Habermas, Jurgen, Religion and Rationality: Essays on Reason, God, and Modernity, p- Novak, Michael, »The end of the secular Age«, in: Religion and the American Future,Editors: Christopher DeMuth and Yuval Levin, The AEI Press, Publisher for the AmericanEnterprise Institute, Washington, 2008-ػخثَ ىٚذ، حنيٍِّٚ ٔحنق هًخَٛش اٙ حنفكَ حنغَرٙيٍ ْٛغم انٗ ْخرَيخّhttp://www.assuaal.net/essies/essies.90.htm.- Schecter, Darrow, The Critique of Instrumental Reason from Weber to Habermas, TheContinuum International Publishing Group Inc, New York , 2010.-ػخثَ ىٚذ، حنيٍِّٚ ٔحنق هًخَٛش اٙ حنفكَ حنغَرٙ يٍ ْٛغم انٗ ْخرَيخّhttp://www.assuaal.net/essies/essies.90.htm.- Habermas, J., The Theory of Communicative Action,V.2, )Life word and System(, Tran:Thomas McCarthy, Beacon press, Boston U.S.A, 1987- Eric Bain-Selbo, «Religion and Rationality», Journal for Cultural and Religious Theory,Lebanon Valley College, 5.1, 2003- Habermas, The Theory of Communicative Action ,V.2-ْخرَيخّ، ٍٕٚغٍ، »يظًع "يخ رقي حنق هًخَٛش" يخًح ٚقُٙ ًن ف«http://www.resetdoc.org/story/00000001016-كُٛذ، كَٛٓظٍ، »حنًٔؤنش حنيُٚٛش نيٖ ْخرَيخّيقٓي غٕطّ، حنقيى،92 حنُٔش 2010 ،49---ْخرَيخّ، ٍٕٚغٍ، يستقثم انطثيعة اإلَساَية.. َحو َسانة نيثرانيةعِ حنقَد نلكٛى رُخَٙ، »كٛخى حنفهٔفش ٔطقيى حنوٛى«يًٕعش يئنفٍٛ، انتحهيم انثقايا،ؿًخل حنفكَ اٙ طقيىِ ٔحهظ٣اّ«، طَؿًش ٍٗٛي رٕ ١ٛذ، يلهدة يكدر ويدٍ،)يًٕعش يظَؿًٍٛ(، 97-96 ٙ ٙ--يلًي حنًٜزخكٙ، »يفخٍقخص حنظقيى حنؼوخاٙ رٍٛ حنهٛزَحنٛش حنك٣ٓٛكٛش ٔحنهٛزَحنٛش يخرقي حنليحػٛنش عُني ْخرَينخّ«، ٟنًٍ كظنخديًٕعش يئنفٍٛ، يهسفة انحك عُي هاترياسٍَُٔفٛهي، يٛ٘ٛم، »حنلق ٔحنيًٚوَح١ٛش )كظخد نٓخرَيخّ(يئن يَؿقٙ«، يلهة انقاَوٌ انعاو وعهى انسياسة، حنقيى6--عِ حنقَد نلكٛى رُخَٙ، »كٛخى حنفهٔفش ٔطقيى حنوٛى"يلًي حنًٌٓرٙ، »كوٛوش يظًع يخ رقي حنقهًُش عُي ْخرَيخّ«http://www.alawan.org-يلًي حنًٜزخكٙ، »يفخٍقخص حنظقيى حنؼوخاٙ رٍٛ حنهٛزَحنٛش حنك٣ٓٛكٛش ٔحنهٛزَحنٛش يخرقي حنليحػٛش عُي ْخرَيخّ«- Novak, Michael, «The end of the secular Age», in Religion and the American Future- Eric Bain-Selbo, «Religion and Rationality»-ػخثَ ىٚذ، حنيٍِّٚ ٔحنق هًْخَٛش اٙ حنفكَ حنغَرٙ يٍ ْٛغم انٗ ْخرَيخّhttp://www.maaber.org/issue_april06/perenial_ethics1.htmَو٣ عٍ: -Eric Bain-Selbo: Religion and Rationality
MominounWithoutBorders@ Mominoun_smMominoun105690021253777995400212537778827info@mominoun.comwww.mominoun.com