Ivars Silis
BYGGESJUSK FRA VIKINGETIDEN Kirkeruinen i Qaqortoq er reddet for fremtiden. Dancea og A.P.Møllers fond har sikret ruinen gennem en gennemgribende restaurering. Murene i Hvalsey-kirken er opbygget af smukt tilpassede kvadersten. Fundamentet en skandale. Når Hvalsey-kirkeruin stadig står, hvor den blev anlagt i 1100-tallet i Julianehåb-distrikt (Qaqortoq), skyldes det, at den er bygget af sten. Dette er enestående. Kirker fra Island fra samme periode er for længst forsvundet, fordi de var bygget af træ eller græstørv. Mangelen på træ på Grønland har således været afgørende for, at Hvalsey-kirkeruin er kandidat til at blive et af UNESCOs "World Heritage områder". Det er store sten, det drejer sig om. Nogle af stenene vejer 4-5 tons, enkelte er endnu tungere. Murtykkelsen er omkring 1 1 /2 meter. Stenene i kirkemuren er udvalgt så omhyggeligt, at man ved indlægning af mindre stenflækker har kunnet opbygge et kompakt murværk. Det diskuteres stadig blandt arkæologer og byggekyndige, om der har været anvendt kalkmørtel som bindemiddel mellem stenene. Der har været anvendt mørtel, det er sikkert, men måske kun til fugning. "Det ser ud til, at enten har man skullet spare på mørtlen, eller også har man ikke haft tiltro til dens bæreevne", siger Søren Abrahamsen, rådgivende ingeniør og ildsjæl under hele processen med at rette den faldefærdige ruin i Qaqortoq op. Under alle omstændigheder er stenene minutiøst udvalgt og tilpassede. RUIN-RESTAURERING Det er en delikat opgave at skulle restaurere en ruin. Kirken skal ikke genopføres blot stabiliseres som ruin. Der skal således ikke lægges tag på kirken. Men er det "snyd" at anvende moderne metoder og moderne materialer? Under restaureringen af Kalø Slotsruin ved Rønde på Djursland havde man ikke tilstrækkeligt med oprindelige mursten. De moderne mursten man anvendte, hvor det var nødvendigt, er meget iøjnefaldende. I Hvalsey kan man anvende sten fra lokalområdet, men det vil kunne ses, om der er anvendt oprindelige sten eller sten, der er anbragt senere, om end det ikke er så iøjnefaldende som med murstenene på Kalø Slotsruin. Det skyldes bl.a., at der vokser lav på den side af stenene, der vender opad, når de ligger i terrænet. Naturens egen patinering. Søren Abrahamsen, og andre der gennem tiden har undersøgt Hvalsey-ruinen, har registreret, hvilke sten der er oprindelige og hvilke der til forskellige tider er blevet passet ind for at søge at standse udskridningen af sydmuren. Faren for udskridning har været påfaldende i flere hundrede år. I 1828 påtalte premierløjtnant i flåden W.A.Graah at "Den nedadgaaende Grund har formentligt været Aarsag i, at denne Muur først er begyndt at hælde; neppe vil den endnu et halvt seculum modstaae de ødelæggende Vinde". Udover den fremherskende østenvind har det nok så meget været vand, der har undermineret kirken. Det er tydeligt, at det er netop, hvor sydmuren hælder allermest, at der strømmer mest vand under kirken. Sandsynligvis er udskridningen af sydmuren begyndt allerede kort tid efter, at kirken blev bygget. Da det stod værst til, hældede sydmuren 52 centimeter. Årsag: Dårlig fundering. Nogle steder var end ikke engang græstørven fjernet. Og mens gravene, som kirken var bygget på, sank langsomt sammen, fulgte kirkens sydmur med. Mens der tydeligvis er blevet kælet for detaljerne i Østgavlen af Hvalseykirkeruin. Allerede Hans Egede var under en rejse til Sydgrønland i 1721 opmærksom på, at sydgavlen var ved at skride ud. <strong>DET</strong> <strong>DANSK</strong>-<strong>GRØNLANDSKE</strong> <strong>MILJØSAMARBEJDE</strong> 73
- Page 1 and 2:
DET DANSK-GRØNLANDSKE MILJØSAMARB
- Page 3 and 4:
DET DANSK-GRØNLANDSKE MILJØSAMARB
- Page 5 and 6:
ARKTIS - EN DEL AF VERDEN Danmark h
- Page 7 and 8:
Mario Acquarone MILJØ- OG NATURBES
- Page 9 and 10:
om bæredygtig udvikling - også i
- Page 11 and 12:
Mads Fægteborg formandskabet for d
- Page 13 and 14:
FANGERE OG FORSKERE Hvem skal have
- Page 15 and 16:
målet er, om hjemmestyret vil betr
- Page 17 and 18:
Thomas Bjørneboe Gomez Berg dygtig
- Page 19 and 20:
Henning Thing Frank Sejersen påpeg
- Page 21 and 22:
Hvidhvalen er i fokus. Der er lagt
- Page 23 and 24: modtage hver sin portion. Først fo
- Page 25 and 26: Mads Fægteborg dagspressen eller i
- Page 27 and 28: "Det er rigtigt," siger Bjørn Rosi
- Page 29 and 30: KLIMAET I ZACKENBERG, GRØNLAND, VE
- Page 31 and 32: Henning Thing Det er en enestående
- Page 33 and 34: Henning Thing mamodellerne giver fo
- Page 35 and 36: virker. Derfor er det nødvendigt a
- Page 37 and 38: mere lys ned i havet. Derved øges
- Page 39 and 40: Henning Heide-Jørgensen DEN LIVGIV
- Page 41 and 42: skulle have troet, at det netop var
- Page 43 and 44: delige stråler. Her er der meget s
- Page 45 and 46: ikke er meget højere end den, der
- Page 47 and 48: SMÅ DYR MED STOR BETYDNING Kun spe
- Page 49 and 50: hos polar-humlebi. Man finder aldri
- Page 51 and 52: Det er et imponerende værk. Tyk so
- Page 53 and 54: Mads Fægteborg rien. Alle undersø
- Page 55 and 56: Rune Dietz fra ringsæler, får en
- Page 57 and 58: hele livet. Anderledes med hunnerne
- Page 59 and 60: GRØNLÆNDERE, MILJØGIFTE OG OVERV
- Page 61 and 62: Mads Fægteborg sen kunne passe. He
- Page 63 and 64: Mads Fægteborg "Det er mig, der in
- Page 65 and 66: Som mange sikkert ved, tager man p
- Page 67 and 68: RENSDYR OG MOSKUSOKSER ER KØD OG O
- Page 69 and 70: Knud Falk DET DANSK-GRØNLANDSKE MI
- Page 71 and 72: kg renkød om året, hvis renkødet
- Page 73: ver skudt om vinteren, bliver slagt
- Page 77 and 78: de kirkeruin fra nordbotiden. Men d
- Page 79 and 80: "Der er blandt andet sket det, at v
- Page 81 and 82: leder vandet direkte mod havet. Tun
- Page 83 and 84: DEN NØDVENDIGE NATURFORVALTNING OG
- Page 85 and 86: Henning Thing betyder, at de nogen
- Page 87 and 88: tror ikke på, at lomvierne kun få
- Page 89 and 90: Knud Falk DET SMAGER GODT - men der
- Page 91 and 92: TIL LANDS, TIL VANDS OG I LUFTEN Tu
- Page 93 and 94: området undtagen med helikopter. A
- Page 95 and 96: Han mener ikke, at al turisme på G
- Page 97 and 98: "Hvis jeg skal nævne en succes, s
- Page 99 and 100: 140 O 130 O 120 O 110 O 100 O 90 O